Πρώτοι οι Βαβυλώνιοι κατέγραψαν ολοκληρωμένα την κίνηση του Ηλίου. «Οδηγός» για τους Αιγυπτίους οι πλημμύρες του Νείλου
Ενα ημερολόγιο δεν βασίζεται σε κάποιον θείο, θρησκευτικό νόμο. Πρόκειται απλώς για ένα ανθρώπινο δημιούργημα που βοηθά αποφασιστικά την οργάνωση της κοινωνικής ζωής και την αποτελεσματικότητα ορισμένων ασχολιών, ιδιαίτερα των γεωργικών, στη διάρκεια ενός έτους.Ενα σύστημα μέτρησης του χρόνου έχει βάση ορισμένα τακτικώς επαναλαμβανόμενα ουράνια φαινόμενα. Τα τρία εμφανή με γυμνό μάτι ουράνια φαινόμενα, που επαναλαμβάνονται σε τακτές χρονικές περιόδου, είναι τα εξής:
- Η περιφορά της Γης γύρω από τον Ηλιο, που προσδιορίζεται από την επαναλαμβανόμενη εναλλαγή των εποχών.
- Η περιφορά της Σελήνης γύρω από τη Γη, που προσδιορίζεται από την συμπλήρωση των φάσεών της.
- Η περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της, που προσδιορίζεται από δύο διαδοχικές μεσουρανήσεις του Ηλιου.
Ακόμα και σήμερα, πέρα από το ισχύον στον δυτικό κόσμο Γρηγοριανό Ημερολόγιο, σε διάφορες περιοχές της υφηλίου επιβιώνουν παραδοσιακά ημερολόγια για τον τρόπο υπολογισμού του έτους και για το χρονικό σημείο, που αποτελεί αφετηρία για την αρίθμηση των ετών. Ετσι στον σύγχρονο κόσμο μετριούνται τουλάχιστον εννέα διαφορετικοί τρόποι μέτρησης του χρόνου, εννέα διαφορετικές πρωτοχρονιές.
Το σωστό ημερολόγιο στηρίζεται στον ακριβή χρόνο, που χρειάζεται η Γη για να κάνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον Ηλιο. Με την περιφορά αυτή συμπληρώνεται ο κύκλος των εποχών, δηλαδή η συνεχώς επαναλαμβανόμενη εναλλαγή του χειμώνα από την άνοιξη κι αυτής από το καλοκαίρι, που θα δώσει τη θέση του στο φθινόπωρο.
Τα σημάδια
Ο χρονικός προσδιορισμός της αλλαγής των εποχών είχε ιδιαίτερη σημασία από αρχαιοτάτων χρόνων. Μεγαλύτερη ήταν η σημασία του για τη γεωργία, που έκανε την εμφάνισή της πριν από 10.000 χρόνους. Το όργωμα, η σπορά, η συγκομιδή εξαρτώνται από την αλλαγή των εποχών. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη ο ακριβής προσδιορισμός του έτους.
Στην αρχαιότητα υπήρξαν πολλές δυσκολίες για τη μέτρηση του ηλιακού έτους.
Οι Βαβυλώνιοι ήταν οι πρώτοι αστρονόμοι που κατέγραψαν ολοκληρωμένα την κίνηση του Ηλιου προς τη δύση ανάμεσα στους αστερισμούς. Αυτοί και οι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν την αστρονομία για πρακτικούς σκοπούς.
Οι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που εγκατέλειψαν το σεληνιακό ημερολόγιο. Το ημερολόγιό τους βασίστηκε στις ετήσιες πλημμύρες του Νείλου. Αυτές τις ευλογημένες για τη γεωργία τους πλημμύρες τις απέδιδαν στη θεά Ισιδα, στην οποία είχαν αφιέρωσαν πολλούς ναούς, χτισμένους στις όχθες του ποταμού. Από έναν τέτοιο ναό οι αστρονόμοι ιερείς παρατήρησαν ουράνια φαινόμενα, που συντελούνται με ακρίβεια μια φορά το χρόνο και συνέπιπταν με τις πλημμύρες του Νείλου. Ετσι κατάφεραν να προσδιορίσουν με μεγάλη ακρίβεια ότι η διάρκεια του έτους είναι 365 ημέρες. Δημιούργησαν ένα πλήρες ημερολόγιο 12 μηνών των 30 ημερών ο καθένας, και πέντε «επαγόμενων» ημερών αφιερωμένων σε ισάριθμες θεότητες.
Υπήρχε μια διαφορά έξι ωρών από τον ακριβή ηλιακό κύκλο. Αυτό έγινε σχετικά σύντομα αντιληπτό και άρχισαν οι μεταρρυθμίσεις.
ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ Η ΑΛΛΑΓΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΝΔΟΥΙΣΤΕΣ
Οκτώβριο αλλάζουν χρόνο οι Εβραίοι, κινητή η Πρωτοχρονιά των Κινέζων
Σε πολλά κράτη χρησιμοποιείται παράλληλα προς το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και ένα δικό τους, εγχώριο, ημερολόγιο. Η χρησιμοποίησή του οφείλεται κυρίως σε πολιτικούς λόγους και αφορά τις θρησκευτικές εορτές.
Οι Εβραίοι χρησιμοποιούν ένα σεληνιακό ημερολόγιο που διαιρείται σε 12 μήνες των 29 ή 30 ημερών, ανάλογα με τις φάσεις του φεγγαριού. Κάθε 19 χρόνια προστίθεται ένας μήνας για να υπάρξει συγχρονισμός με το ηλιακό ημερολόγιο.
Η αλλαγή του έτους για τους Ισραηλινούς ξεκινά την πρώτη μέρα του μήνα Τισρί, που συμπίπτει με τον Οκτώβριο του δυτικού ημερολογίου. Οι εορτασμοί ολοκληρώνονται τη δέκατη μέρα του ίδιου μήνα. Ημέρα του Γιομ Κιπούρ, της μεγαλύτερης εβραϊκής αργίας. Πρόκειται για την ημέρα κατά την οποία τιμάται η υπό την καθοδήγηση του Μωυσή έξοδος από την Αίγυπτο. Κατά την εβραϊκή αντίληψη με τη συγκεκριμένη γιορτή κλείνει το βιβλίο της ζωής και παρέχεται άφεση αμαρτιών σε όποιον το ζητήσει. Οι αμαρτίες μεταφέρονται σε ένα κριάρι, που αποπέμπεται. Πρόκειται για τον γνωστό αποδιοπομπαίο τράγο.
Οι Κινέζοι καθορίζουν την αλλαγή του χρόνου με βάση ένα πατροπαράδοτο ηλιακό, σεληνιακό ημερολόγιο. Η πρώτη μέρα του χρόνου δεν είναι σταθερή, αλλά κυμαίνεται μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου. Η αργία της Πρωτοχρονιάς διαρκεί τρεις μέρες και οι εορτασμοί δεκαπέντε.
Σε ημέρες το κανονικό δίσεκτο έτος διαρκεί από 353 μέχρι 355 μέρες. Το δίσεκτο διαρκεί από 383 μέχρι 385 μέρες. Η Πρωτοχρονιά το 2005 γιορτάστηκε στις 9 Φεβρουαρίου (έτος 4703 ή έτος του πετεινού). Το 2006 στις 29 Ιανουαρίου (έτος του σκύλου). Το 2008 7 Φεβρουαρίου (έτος του ποντικού).
Οι Ινδουιστές ταυτίζουν την έλευση του νέου έτους με την αφύπνιση της Γης από τη χειμέρια νάρκη. Γι αυτό πάντοτε η Πρωτοχρονιά συμπίπτει με αρχή τους ανοιξιάτικους μήνες.
Οι περισσότεροι από τους Ινδουιστές γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά στις 26 Μαρτίου του δυτικού ημερολογίου. Ομως, άλλοι ομόθρησκοί τους γιορτάζουν σε διαφορετικές ημερομηνίες. Οι Ινδουιστές του Κασμίρ γιορτάζουν στις 10 Μαρτίου, οι κάτοικοι της Βεγγάζης στις 13 Απριλίου και η φυλή Μαλαγιάλις στις 14 Απριλίου.
Οι Μουσουλμάνοι γιορτάζουν τον νέο χρόνο στην αρχή του πρώτου μήνα του ισλαμικού ημερολογίου, του Μουχαράμ. Σε κράτη όπως η Σαουδική Αραβία, η Υεμένη, η Αίγυπτος, η Συρία, η Ιορδανία, το Μαρόκο, η έναρξη του νέου έτους γίνεται κατά τον καθαρό μουσουλμανικό τρόπο.
Στο Ιράν και το Αφγανιστάν ακολουθείται ένα αρχαίο ηλιακό ημερολόγιο, που συνδυάζεται με το ισλαμικό σεληνιακό. Στο Ιράν η γιορτή γίνεται στις 20 Μαρτίου κάθε χρόνου, με την είσοδο της άνοιξης. Την τελευταία Παρασκευή του έτους που φεύγει, οι Ιρανοί καθαρίζουν τα σπίτια τους. Με πυροτεχνήματα και φωτιές διώχνουν το κακό και περιμένουν να έρθει το καλό.
Σε άλλες χώρες, όπως η Τουρκία, επίσημο είναι το δυτικό ημερολόγιο. Το μουσουλμανικό ακολουθείται παράλληλα, όμως, σύμφωνα με αυτό η αλλαγή του χρόνου γίνεται την 1η Μαρτίου.
Οι μουσουλμάνοι αριθμούν το χρονολογικό έτος από τότε που ο Μωάμεθ εξορίστηκε στη Μέκκα. Πρόκειται για το έτος Εγίρας ή έτος της φυγής, που ισοδυναμεί με το 622 του χριστιανικού ημερολογίου.
Οι Βουδιστές ακολουθούν το τατοϊστικό τυπικό και το σεληνιακό ημερολόγιο. Η Πρωτοχρονιά έρχεται στις 12 Απριλίου στην Ταϊλάνδη και το Λάος. Συνηθίζεται η έλευση του νέου έτους να συνοδεύεται με το έθιμο του νερού, δηλαδή με τον καθαρισμό των αγαλμάτων του Βούδα. Στην Ταϊλάνδη έχουν καθιερωθεί ως αργίες η 12η, 13η και 14η Απριλίου.
ΕΠΙ ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ
Ο Ελληνας αστρονόμος Σωσιγένης υπολόγισε πρώτος τις 365 ημέρες
Οταν ύπατος στη Ρώμη ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ πραγματοποιήθηκε η μεγάλη ημερολογιακή αλλαγή. Εγκαταλείφθηκε το παλιό σεληνοηλιακό ημερολόγιο, που είχε καθιερωθεί πριν από έξι αιώνες από τον βασιλιά Νουμά Πομπίλιο.
Το 46 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ διόρθωσε το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αυτό έγινε με βάση τις επιστημονικές παρατηρήσεις του Ελληνα αστρονόμου Σωσιγένη, που ο Καίσαρ μετακάλεσε από την Αλεξάνδρεια.
Ο Σωσιγένης υπολόγισε τη διάρκεια του έτους σε 365 μέρες και έξι ώρες. Ετσι όρισε:
- Το κάθε έτος έχει 365 μέρες.
- Σε κάθε τέταρτο έτος προσθέτεται μία ακόμα ημέρα.
Επειδή αυτή η πρόσθετη μέρα τοποθετήθηκε μετά «την έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου» ονομάστηκε «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει αποκλήθηκε «δίσεκτο».
Οι υπολογισμοί του Σωσιγένη βασίστηκαν στις μετρήσεις που είχε κάνει ο πατέρας της αστρονομίας Ιππαρχος, έναν αιώνα νωρίτερα.
Ιουλιανό ονομάστηκε προς τιμή του Ιουλίου Καίσαρα.
Γρηγοριανό ονομάστηκε το διορθωμένο ηλιακό ημερολόγιο που υιοθετήθηκε πρώτα από το Βατικανό το 1572, επί Πάπα Γρηγορίου ΙΓ.
Η σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο μέτρηση του ετήσιου κύκλου ήταν μεγαλύτερη από τον πραγματικό χρόνο. Καθώς αυτό το έλλειμμα μεγάλωνε χρόνο με τον χρόνο, έφτασε τον 16ο αιώνα να μένει πίσω το έτος κατά 10 ημέρες. Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ αποδέχτηκε τις εισηγήσεις και το νέο σύστημα άρχισε να χρησιμοποιείται στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.
Τα ευρωπαϊκά καθολικά κράτη αποδέχτηκαν τη μεταβολή μέσα σε 5 χρόνια. Οι προτεστάντες καθυστέρησαν έναν αιώνα. Ακόμα περισσότερο άργησαν η Αγγλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που δέχτηκαν τις αλλαγές, όχι χωρίς διαμαρτυρίες, μόλις το 1752.
Οξύτατες ήταν οι αντιδράσεις και στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων και Αντιοχείας κατήγγειλαν τη Ρώμη για την αλλαγή και παρέμειναν προσηλωμένα στο Ιουλιανό Ημερολόγιο μέχρι τον 20ό αιώνα.
Η ελληνική πολιτεία ανακίνησε το ημερολογιακό θέμα το 1919. Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1923, με Νομοθετικό Διάταγμα, αντικατέστησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο με το Γρηγοριανό και όρισε ως ημερομηνία έναρξης της εφαρμογής του την 16η Φεβρουαρίου, που ονομάστηκε 1η Μαρτίου. Δηλαδή αφαιρέθηκαν 13 μέρες από το έτος 1923. Σε τόσα χρόνια υπολογίστηκε το λάθος, όπως συσσωρεύτηκε από τότε που εισήχθη το Ιουλιανό Ημερολόγιο.
Του Θοδωρή Ρουμπάνη. Από το ΕΘΝΟΣ της Τετάρτης, 31 Δεκεμβρίου 2008.
