Από τον Γιαγκούλα και τον Νταβέλη στον Παλαιοκώστα

Οι εγκληματίες περίμεναν το θύμα τους σε κλεισούρα ή σύρτες, ενώ κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας θεωρούσαν τον όμηρο ιερό και του εξασφάλιζαν περιποίηση ...

Το δημοφιλές τσάμικο «Παπαλάμπραινα» βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, που διαδραματίστηκαν το 1860 στο χωριό Ρωμύρι της Πυλίας.

Εφημέριος του χωριού ήταν ο παπα-Λάμπρος Ζέρβας. Ένας συγχωριανός του έφερε κρυφά από τη γειτονική Αρκαδία σαράντα ληστές για να του πάρουν ό,τι πολύτιμο μπορούσε να είχε στο σπίτι, αλλά και να του απαγάγουν την κόρη του, την Παναγιώτα.

Οι ληστές κρύφτηκαν στο δάσος, που βρίσκεται ανατολικά του χωριού. Δύο απ αυτούς προχώρησαν προς το σπίτι του ιερέα. Προσποιήθηκαν ότι ήθελαν να αγοράσουν το βόδι, που πουλούσε ο παπάς. Πέρασε η ώρα και νύχτωσε. Ο παπα-Λάμπρος προθυμοποιήθηκε να τους φιλοξενήσει.

Όταν όλοι κοιμήθηκαν, ένας από τους μουσαφίρηδες βγήκε αθόρυβα έξω και έτρεξε να ειδοποιήσει τους κρυμμένους στο δάσος. Δεν άργησε το σπίτι να γεμίσει ληστές, που έψαχναν για λεφτά και χρυσαφικά.

Κάποια στιγμή η Παναγιώτα κατάφερε να ξεφύγει από την επιτήρηση των ληστών και χρησιμοποιώντας τη σκάλα βγήκε στο κατώγι. Με ουρλιαχτά άρχισε να καλεί σε βοήθεια τα ξαδέλφια της Γιώργη και Κώστα Ζέρβα.

Ολόκληρο το χωριό σηκώθηκε στο πόδι. Οι άντρες αρπάξανε τους γκράδες τους κι άρχισαν να πυροβολούν προς πάσα κατεύθυνση. Οι ληστές πανικόβλητοι έφυγαν τρέχοντας από το σπίτι. Ένας δικός τους τραυματίστηκε θανάσιμα και τον έθαψαν στη θέση Χίλια Χωριά.

Αυτή, λοιπόν, η Παναγιώτα ήταν «η λυγερή» του δημοτικού τραγουδιού, που «φώναξε και τους κλέφτες τους τρόμαξε».

Η δράση

Σε καιρούς σαν τους δικούς μας, που οι ληστείες γίνονται καθημερινό φαινόμενο και που οι απαγωγές για την είσπραξη λύτρων ξανάκαναν την εμφάνισή τους, θα είχε ίσως ενδιαφέρον να ρίξει κανείς μια ματιά στις δεκαετίες μετά την Επανάσταση του 1821 και την ανακήρυξη του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Οι «βασιλείς των Ορέων», όπως αποκάλεσε ο Αμπού Εντμόντ τους λήσταρχους, κυριάρχησαν στην ελληνική ύπαιθρο περισσότερο από έναν αιώνα. Μόλις στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης εξαφανίστηκε η ληστοκρατία.

Οι ληστές στο μεγαλύτερό τους μέρος κολυμπούσαν στο έγκλημα. Ο ερευνητής Δημήτρης Χαλατσάς σπεύδει να διευκρινίσει:

«Όταν λέμε έγκλημα δεν εννοούμε μόνο τη ζωοκλοπή ή τη λιποταξία ή την απαγωγή ή ακόμα την καθαυτό ληστεία με λύτρα, αλλά κυρίως την ανθρωποκτονία, τον φόνο. Οι βασικοί εκπρόσωποι της ληστοκρατίας στα χρόνια εκείνα, έξω από τα άλλα, βαρύνονταν κυρίως με ανθρωποκτονίες, που τις περισσότερες φορές δεν είναι απλώς φονικά, αλλά αποτρόπαια και ειδεχθή, στυγερά κακουργήματα, που φτάνουν έως τη θηριωδία».

Οι ληστές στήνουν το καρτέρι τους σε κλειστό τόπο (κλεισούρα) ή σε μονοπεράσματα (σύρτες). Τρεις, τέσσερις ή και περισσότεροι κάνουν την επιχείρηση. Ο αρχηγός με τους υπόλοιπους λουφάζουν κάπου κοντά με στημένα καραούλια.

Όταν εμφανιστεί το θύμα βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπο με τα προτεταμένα όπλα και τις φωνές των κλεφτών: «Ψηλά τα χέρια! Μην κουνηθεί κανένας! Στον τόπο!». Όποιος τολμήσει και αντισταθεί χάνει τη ζωή του επιτόπου.

Η τακτική

Η ομάδα κρούσης αφαιρεί από τον συλληφθέντα τιμαλφή, ρολόγια και χρήματα. Αυτά τα κρατά για λογαριασμό της. Δεν έχει μερίδιο ούτε ο αρχισυμμορίτης ούτε οι άλλοι σύντροφοί του. Ο αιχμάλωτος οδηγείται στον αρχιληστή, που ορίζει το ποσό των λύτρων για την εξαγορά, ποιοι θα το φέρουν, πώς και πού.

Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας οι όμηροι θεωρούνται ιερό πράγμα και τυγχάνουν περιποίησης από τη συμμορία. Σε περίπτωση μετακίνησης συχνά του δένουν τα μάτια για να μην ξέρει πού βρίσκεται και πού πάει. Η προσκόμιση της εξαγοράς γίνεται από δαιδαλώδη δρόμο για ασφάλεια.

Οι ληστές ορίζουν όποιος θα φέρει την εξαγορά να ακολουθήσει για ώρα μια συγκεκριμένη διαδρομή πολλών χιλιομέτρων και δύσβατη. Σε κάποιο άγνωστο σημείο θα βγουν και θα πάρουν τα λύτρα. Άλλοτε πάλι διατάσσουν τους συγγενείς να αφήσουν τα χρήματα σε κάποιο δύσβατο σημείο και να εξαφανιστούν.

Με την είσπραξη των λύτρων ο όμηρος αφήνεται ελεύθερος. Σε αυτό το θέμα ο λόγος τους είναι συμβόλαιο. Αν δεν αποδοθεί η εξαγορά ή αν ειδοποιηθεί η Χωροφυλακή και εμφανιστεί καταδιωκτικό απόσπασμα, ο κρατούμενος κατακρεουργείται.

ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΟΡIΑΣ ΤΟΥ
Ο Γιαγκούλας αποκεφαλίζεται για την αρπαγή εξαδέλφων

Η απαγωγή δύο νεαρών εξαδέλφων σήμανε το τέλος για τη συμμορία του Φώτη Γιαγκούλα, του ληστή που έδρασε τα χρόνια του Μεσοπολέμου.

Ήταν ο μικρός Μήτσος Ράπτης και ο μεγαλύτερος Νίκος, φοιτητής της Ιατρικής, που οι ληστές είχαν αιχμαλωτίσει. Τους οδήγησαν στο λημέρι τους στον Όλυμπο, δεκατέσσερις ώρες δρόμο με τα πόδια από την Κατερίνη και οκτώ από τη Βροντού, στη θέση Κόκαλα, πάνω από τη Κλεφτόβρυση.

Ο Γιαγκούλας είχε συντροφιά άλλους τρεις ληστές: τους αδελφούς Πάντο και Λεωνίδα Μπαμπάνη, και τον εξάδελφό τους, Κ;vστα Τσαμήτα. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1925, ημέρα Κυριακή, τους εντόπισε ένα απόσπασμα, αποτελούμενο από είκοσι τέσσερις χωροφύλακες και πέντε καλά εκπαιδευμένους αγροφύλακες, που τους συνόδευε ως οδηγός ένας κτηνοτρόφος.

Οι ληστές ζητούσαν για την απελευθέρωση 3.000.000 δραχμές, ποσό αστρονομικό για την εποχή.

Οι άνδρες του αποσπάσματος περικύκλωσαν τα μέλη της συμμορίας, που έτρεξαν να ταμπουρωθούν στο βάθος μιας γειτονικής ρεματιάς, που σε λίγο μεταβλήθηκε σε κόλαση φωτιάς.

Μέσα στον ορυμαγδό της μάχης, τα δύο ξαδέλφια προσπαθούν να λουφάξουν πίσω από βράχια και να μείνουν αλώβητα από τις σφαίρες. Ο Γιαγκούλας δεν θα αργήσει να πέσει νεκρός από τις σφαίρες των χωροφυλάκων. Είχε προηγηθεί ο Τσαμήτας. Μία ώρα αργότερα θα ακολουθήσει ο Πάντος Μπαμπάνης.

Ο τελευταίος επιζών, Λεωνίδας Μπαμπάνης, δολοφονεί εν ψυχρώ τον Μήτσο Ράπτη, ένα παλικαράκι 12 χρόνων. Ο άλλος όμηρος, σε μια απελπισμένη προσπάθεια για τη σωτηρία του, ορμά πάνω στον σφαγέα και καταφέρνει να τον αφοπλίσει Τα κεφάλια και των αδελφών Μπαμπάνη θα εκτεθούν σε δημόσια θέα στην Κατερίνη.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ
Οι μετρ των απαγωγών «Ρετζαίοι»

Βασιλείς της Ηπείρου αποκλήθηκαν οι φοβεροί λήσταρχοι, αδελφοί Γιάννης και Θύμιος Ρέτζος. Έμειναν γνωστοί ως Ρετζαίοι. Έτσι έγραφε και η σφραγίδα που χρησιμοποιούσαν.

Ληστές έγιναν το 1917, όταν υπηρετούσαν τη στρατιωτική θητεία τους. Πληροφορήθηκαν τη δολοφονία του πατέρα τους από τρεις ζωοκλέφτες. Λιποτάκτησαν από τον στρατό και ανέβηκαν στο Ανώγι της Πρέβεζας, απ όπου ήταν η καταγωγή τους, Εντόπισαν και σκότωσαν τους φονιάδες, παίρνοντας εκδίκηση.

Έως το 1930, που συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν στην Αθήνα, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν, η δράση τους είχε σημαδευτεί από 47 δολοφονίες και αναρίθμητες κλοπές, ληστείες, απαγωγές για την απόδοση λύτρων.

Από τις σημαντικότερες ενέργειές τους ήταν οι απαγωγές του εμπόρου Φουρναρόπουλου (το 1920) και του υιού Παπαγιαννόπουλου (το 1923) από τις οποίες αποκόμισαν ως λύτρα μεγάλα ποσά.

Τον Νοέμβριο του 1923 αιχμαλώτισαν τον Ελιά Μαραμένου, γιο Ισραηλίτη εμπόρου στα Γιάννενα. Ζήτησαν και έλαβαν το ιλιγγιώδες ποσό των 3.000.000 δραχμών. Το παρέλαβαν οι ίδιοι, που μπήκαν ανενόχλητοι στην πόλη των Ιωαννίνων. Μάλιστα κάλεσαν και φωτογράφο και πόζαραν εν μέσω της οικογενείας του θύματος.

Η αμνηστία

Στις 14 Νοεμβρίου 1925 ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος εξέδωσε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο αμνηστεύονταν όσοι ληστές αιχμαλώτιζαν ή σκότωναν άλλον επικηρυγμένο ληστή. Οι Ρετζαίοι εκμεταλλεύτηκαν την περίσταση σκοτώνοντας τους συντρόφους τους Σιντόρη και Κοντογιώργο.

Συμπεριλήφθηκαν στα ευεργετικά μέτρα και εγκαταστάθηκαν στα Γιάννενα. Επικηρύχτηκαν με το ποσό των 2.000.000 δραχμών ύστερα από τη φονική ληστεία της χρηματαποστολής της Εθνικής Τράπεζας στη θέση Πέτρα των Ιωαννίνων. Αρχικά κατάφεραν να διαφύγουν. Στη Βουλγαρία εντοπίστηκαν από τις ελληνικές διωκτικές αρχές, συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σιδηροδρομικά στην Αθήνα σιδηροδέσμιοι. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν 5 Μαρτίου 1930.

ΑΓΓΛΟΣ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ

Η σφαγή στο Δήλεσι ρίχνει την κυβέρνηση του Ζαϊμη

Ένα συνταρακτικό γεγονός για την Ελλάδα των πρώτων μετεπαναστατικών δεκαετιών ήταν η σφαγή στο Δήλεσι. Πρόκειται για τη θανάτωση από τους λήσταρχους Αρβανιτάκηδες ομάδας Άγγλων και Ιταλών περιηγητών, κατά τον Απρίλιο του 1870 στο Δήλεσι Αττικής.

Ο αντίκτυπος που είχε στις διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα, την Αγγλία και την Ιταλία ήταν τέτοιος που οδήγησε στην πτώση της κυβέρνησης του Θρασύβουλου Ζαϊμη.

Την ομάδα των περιηγητών αποτελούσαν ο λόρδος και η λαίδη Μάνκαστερ, ο δικηγόρος Λόιντ με τη σύζυγό του και την εξάχρονη κόρη τους, ο εγγονός του κόμη Γκρέι, Φρειδερίκος, ο γραμματέας της αγγλικής πρεσβείας Εδουάρδος Χέρμπερτ, ο γραμματέας της ιταλικής πρεσβείας Αλβέρτος ντε Μπόιλ. Τους συνόδευε ένας Έλληνας ξεναγός, ονόματι Αλέξανδρος Ανεμογιάννης. Για την ασφάλειά τους ταξίδευαν μαζί και τέσσερις χωροφύλακες.

Οι ταξιδιώτες έφτασαν στον προορισμό τους, που ήταν ο Μαραθώνας, και επισκέφθηκαν το πεδίο, όπου πραγματοποιήθηκε η περίφημη μάχη του 490 π.Χ. Επιστρέφοντας στην Αθήνα και φτάνοντας στο Πικέρμι, δέχτηκαν επίθεση από συμμορία περίπου 25 ατόμων, με επικεφαλής τους αδελφούς Τάκη και Χρήστο Αρβανιτάκη.

Στη συμπλοκή σκοτώθηκαν οι δύο από τους τέσσερις χωροφύλακες. Η συμμορία, αφού λήστεψε τους ξένους επισκέπτες, τους αιχμαλώτισε και τους οδήγησε σε μια σπηλιά της Πεντέλης, που τότε ήταν πνιγμένη στα πεύκα. Κατόπιν άφησαν ελεύθερους τους δύο επιζήσαντες, αλλά βαριά τραυματισμένους χωροφύλακες, καθώς και τις γυναίκες της συντροφιάς. Τους άφησαν για να διαβιβάσουν τους όρους τους στην κυβέρνηση. Ζητούσαν το αστρονομικό για την εποχή εκείνη ποσό των 50.000 χρυσών λιρών και την παροχή αμνηστίας.

Η αγγλική πρεσβεία ζήτησε να γίνουν δεκτά τα αιτήματά τους. Ομως, ο Σκαρλάτος Σούτσος, υπουργός Στρατιωτικών, ήταν ανένδοτος.

Η απάντηση καθυστερούσε και αυτό εξόργισε τους ληστές. Η κυβέρνηση έστειλε στρατιωτικό απόσπασμα για να καταδιώξει τους κακοποιούς, οι οποίοι μαζί με τους ομήρους μετακινήθηκαν βορειότερα, προς τον Ωρωπό. Η διαπραγμάτευση για την αποχώρηση του αποσπάσματος ναυάγησε. Οι ληστές θανάτωσαν τέσσερις από τους αιχμαλώτους. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, κοντά στο χωριό Δήλεσι, σκότωσαν και δέκα στρατιώτες.

Οι ληστές κατάφεραν να διαφύγουν και συνελήφθησαν αργότερα. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και η ποινή εκτελέστηκε με λαιμητόμο που στήθηκε στο Πεδίον του Αρεως. Στο μεταξύ ξέσπασε σάλος στην Αγγλία και το Λονδίνο χαρακτήρισε την Ελλάδα ανάξια για οποιαδήποτε υποστήριξη.

Στην ίδια τη δίκη φάνηκε ο καταχθόνιος ρόλος που η Βρετανία είχε παίξει σε βάρος της Ελλάδας. Ως εγκέφαλος της απαγωγής φωτογραφήθηκε ο Φρανκ Νόελ, ένας Αγγλος τσιφλικάς με τεράστια κτηματική περιουσία στην ελληνική επικράτεια.

Ο ΝΤΑΒΕΛΗΣ ΣΕ ΚΛΟΙΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΑΔΕΛΦΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟ - ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΑ

Σ ένα ύψωμα ανάμεσα στη Δαυλίδα και το Δίστομο, στο Ζεμενό, κοντά στο σημείο που ο Οιδίποδας είχε σκοτώσει τον Λάιο, δόθηκε στις 12 Ιουλίου 1856 μία από τις σημαντικότερες μάχες μεταξύ ληστών και καταδιωκτικών αποσπασμάτων.

Επικεφαλής της ληστρικής συμμορίας, που την αποτελούσαν 24 παράνομοι, ήταν ο Χρήστος Νταβέλης. Μαζί του μερικοί από τους πιο ξακουστούς ληστές της εποχής: Μπελούνιας, Ζαφείρης, Φουντούκης, Κουκουβίνος.

Στην Αθήνα η κυβέρνηση είχε πληροφορίες πως ο Νταβέλης θα προχωρούσε σε απαγωγή «προσώπου επισήμου» και θα εκβίαζε το κράτος για τη χορήγηση αμνηστίας, πράγμα που ήταν πάγιο αίτημα όλων ανεξαιρέτως των ληστών. Ετσι με δυνάμεις της Χωροφυλακής άσκησε πίεση στη συμμορία, που κυνηγημένη άφησε την Αττική και πέρασε στη Βοιωτία.

Το καταδιωκτικό απόσπασμα είχε τη συνδρομή έμπειρων ιχνηλατών και πολλών ντόπιων χωρικών, που είχαν επιστρατευθεί από δημάρχους. Επικεφαλής ήταν ο υπολοχαγός Ιωάννης Μέγας. Ο θρύλος θέλει αυτόν τον αξιωματικό να είναι παλιός αδελφικός φίλος του Νταβέλη και πρωτοπαλίκαρό του σε παράτολμες επιδρομές. Ομως κατάφερε και πήρε αμνηστία, οπότε πέρασε στο στρατόπεδο των διωκτών του.

Το πρωί, πριν αρχίσει η μάχη, οι ληστές ζήτησαν καταφύγιο στη Μονή Ιερουσαλήμ, κοντά στη Χαιρώνεια. Εντοπίστηκαν από τους διώκτες τους και οχυρώθηκαν στο Ζεμενό.

Πολιορκήθηκαν στενά από τους άνδρες του αποσπάσματος. Αντεξαν ώσπου τους σώθηκαν τα πυρομαχικά. Τότε ο Μέγας έδωσε το σύνθημα της εφόδου και ρίχτηκε πρώτος στα ληστρικά ταμπούρια. Τον σκότωσαν με τα γιαταγάνια τους οι έτσι κι αλλιώς ξεγραμμένοι άνδρες του Νταβέλη.

Στρατιώτες και χωρικοί είχαν ακολουθήσει τον Μέγα και μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας εξόντωσαν τη συμμορία. Μόνο ένας κατάφερε να διαφύγει, αλλά πιάστηκε σε λίγες μέρες στην Παρνασσίδα. Το κομμένο κεφάλι του Νταβέλη εκτέθηκε στην Πλατεία Συντάγματος, στην Αθήνα.

Ο Χρήστος Νταβέλης είχε γίνει λαοφιλής την εποχή του Κριμαϊκού Πολέμου (1854-1856) και της αγγλογαλλικής κατοχής σε Αθήνα - Πειραιά. Πολλοί ληστές είχαν αμνηστευτεί για να περάσουν τα σύνορα και να πολεμήσουν πλάι στους επαναστατημένους Θεσσαλούς και Ηπειρώτες. Στην Αθήνα η κυβέρνηση κρατούσε την περίφημη «άψογον στάσιν» και δεν αποτολμούσε να κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία παρά το πλευρό των Ρώσων.

Μόνον ο Νταβέλης όρθωσε το ανάστημά του. Απήγαγε με τη συμμορία του τον Γάλλο υπολοχαγό Μπερτό, εισέπραξε λύτρα και τον άφησε ελεύθερο μόνον όταν οι Αγγλογάλλοι σταμάτησαν την κατοχή της Αθήνας και του Πειραιά. Πήρε τη φήμη εθνικού ήρωα σε σημείο που ο κόσμος στους δρόμους φώναζε «Ζήτω ο Νταβέλης!».

Του Θοδωρή Ρουμπάνη. Από το ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου, 24 Ιανουαρίου 2009

Το αίνιγμα των πρώτων λέξεων

«Σκέψου πριν μιλήσεις» είναι μια θαυμάσια αλλά πρακτικά ανεφάρμοστη συμβουλή: αφού, απ' ό,τι φαίνεται, καμία αφηρημένη σκέψη δεν μπορεί να αναδυθεί, πόσω μάλλον να εκφραστεί, έξω από τη γλώσσα. Πώς, όμως, ήδη από τη νηπιακή μας ηλικία αποκτάμε αυτή τη «μαγική» ικανότητα να κατανοούμε και να περιγράφουμε τον κόσμο με λέξεις;

Η είδηση έρχεται από τον Καναδά. Εκεί κάποιοι νευρογλωσσολόγοι, σε στενή συνεργασία με Ιταλούς και Χιλιανούς συναδέλφους τους, ισχυρίζονται ότι βρήκαν έναν τρόπο για να εξηγήσουν το μυστήριο της δημιουργίας των πρώτων λέξεων που συνήθως ψελλίζουν τα περισσότερα παιδιά. Από αυτές τις πρόσφατες έρευνες προκύπτει ότι οι πρώτες -και ιδιαίτερα αγαπητές στους γονείς- λέξεις «μαμά» και «μπαμπά», που συνήθως επαναλαμβάνουν διαρκώς τα νήπια, δεν υπαγορεύονται τόσο από τη λατρεία των μικρών για τους γονείς τους όσο από τη γοητεία που ασκεί στο τρυφερό μυαλό τους η ρυθμική επανάληψη των συγκεκριμένων ήχων. Απ' ό,τι φαίνεται, η επανάληψη αυτών των χωρίς νόημα συλλαβών αποβλέπει «απλώς» στην ενεργοποίηση ορισμένων κέντρων του εγκεφάλου των νηπίων!

Η έρευνα είδε το φως της δημοσιότητας πριν από λίγες ημέρες, στη διαδικτυακή επιθεώρηση «Proceedings of National Academy of Science» και μας αποκαλύπτει με ποιον τρόπο οι λέξεις «μαμά» και «μπαμπά» ασκούν ακαταμάχητη γοητεία στο γλωσσικά ακατέργαστο μυαλό των νηπίων. Καταφεύγοντας στις πιο πρόσφατες τεχνικές απεικόνισης της λειτουργίας του ζωντανού εγκεφάλου, οι ερευνητές μελέτησαν 22 νεογέννητα μόλις δύο ή τριών ημερών. Εξέθεσαν λοιπόν αυτά τα μωρά-πειραματόζωα σε κύκλους επαναλαμβανόμενης ακρόασης λέξεων που αποτελούνται από ή καταλήγουν σε επαναλαμβανόμενες συλλαβές (π.χ. μαμά, κακά, πατάτα) και λέξεων χωρίς επαναλήψεις.

Παρακολουθώντας κατευθείαν τη λειτουργία του εγκεφάλου των μωρών με τις ειδικές απεικονιστικές συσκευές, διαπίστωσαν ότι υπάρχει εντονότατη δραστηριότητα στον μετωπιαίο λοβό και στις περιοχές του αριστερού ημισφαιρίου που εμπλέκονται στην πρόσληψη και την εκφορά της γλώσσας. Όμως, αυτή η έντονη ενεργοποίηση των «γλωσσικών περιοχών» σημειωνόταν μόνο όταν τα βρέφη άκουγαν λέξεις που περιείχαν επαναλήψεις συλλαβών, ενώ καμία ιδιαίτερη αντίδραση δεν καταγραφόταν στο άκουσμα λέξεων χωρίς επαναλήψεις.

Σχολιάζοντας αυτά τα αποτελέσματα η Judith Gervain, η οποία διηύθυνε το ερευνητικό πρόγραμμα στο πανεπιστήμιο British Columbia του Καναδά, είπε: «Πιθανότατα δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι τόσες πολλές γλώσσες του κόσμου έχουν επαναλαμβανόμενες συλλαβές στα μωρουδίστικα, δηλαδή στις λέξεις των μωρών, όπως "mammy" ή "daddy" στα αγγλικά, "μαμά" και "μπαμπά" στα ελληνικά, "tata" στα ουγγαρέζικα, "mama" και "papa" στα ιταλικά κ.ο.κ.».

Πράγματι, ο νηπιακός αλλά και ο βρεφικός εγκέφαλος φαίνεται πως διαθέτουν «από κατασκευής», δηλαδή εκ γενετής, κάποια ικανότητα αναγνώρισης ορισμένων επαναλαμβανόμενων ηχητικών σχηματισμών. Βέβαια, επί δεκαετίες οι ειδικοί επιστήμονες (γλωσσολόγοι, νευρογλωσσολόγοι κ.ά.) προσπαθούν να καταλάβουν πώς ακριβώς τα παιδιά και οι ενήλικες αποκτούν την ευχέρεια να χειρίζονται τον προφορικό και γραπτό λόγο. Αν, με άλλα λόγια, αποκτάμε σταδιακά και κοπιωδώς τις τυπικά ανθρώπινες γλωσσικές ικανότητες ή αν, αντίθετα, τις εκδηλώνουμε λίγο-πολύ αυτόματα.

Η καναδική έρευνα αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες που τεκμηριώνουν πειραματικά την έμφυτη προδιάθεση των ανθρώπινων βρεφών να αποκωδικοποιούν τα πιο στοιχειώδη συστατικά κάθε γλώσσας: τα φωνήματα και τα μορφήματα, όπως τα αποκαλούν οι γλωσσολόγοι.

Ήδη γνωρίζαμε από καιρό ότι τα κέντρα επεξεργασίας και εκφοράς της γλώσσας βρίσκονται συνήθως εντοπισμένα στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου μας. «Με αυτό το δεδομένο συμφωνεί και η ανακάλυψή μας για τα βρέφη», υποστηρίζει η Judith Gervain, «και επιβεβαιώνει την υποψία μας ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με κάποιες ικανότητες οι οποίες τους επιτρέπουν να μαθαίνουν συστηματικά και αποτελεσματικά τη μητρική τους γλώσσα». Και καταλήγει στο εξής εντυπωσιακό συμπέρασμα: «Οι περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για τη γλώσσα των ενηλίκων δεν μαθαίνουν να επεξεργάζονται τη γλώσσα σταδιακά κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, αλλά μάλλον είναι εξαρχής διαφοροποιημένες, τουλάχιστον εν μέρει, ώστε να επιτελούν αυτή τη λειτουργία»!

Αυτό το πρόσφατο πειραματικό συμπέρασμα φαίνεται να δικαιώνει όσους από πολύ καιρό υποστηρίζουν ότι η γλωσσική ικανότητα είναι εγγενής και έμφυτη βιολογική ιδιότητα του ανθρώπου, ενώ διαψεύδει όσους, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη των γλωσσικών μας ικανοτήτων είναι μια σταδιακή διαδικασία στην οποία αποφασιστικό ρόλο παίζει το γλωσσικό περιβάλλον (δηλαδή οι εξωγενείς πολιτισμικοί και κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη γλωσσική μας ανάπτυξη).

Έμφυτος ή επίκτητος ο ανθρώπινος λόγος;

Η πολύχρονη και ιδιαίτερα σφοδρή διαμάχη μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν τον «έμφυτο» και αυτών που υποστηρίζουν τον «επίκτητο» χαρακτήρα της γλώσσας εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτή και εξίσου παραπλανητική με το παρελθόν. Ευτυχώς, όμως, σήμερα δεν τίθεται πλέον με όρους στείρων μεταφυσικών αντιπαραθέσεων αλλά με όρους διαφορετικών επιστημονικών και μεθοδολογικών προσεγγίσεων, οι οποίες στην πράξη, παρά τις διαφορές τους, αποδεικνύονται γόνιμες και παραγωγικές και στο μέλλον ενδέχεται να αποδειχτούν απολύτως συμπληρωματικές.

Πολύ σχηματικά, θα μπορούσαμε σήμερα να διακρίνουμε δύο τουλάχιστον ερευνητικές προσεγγίσεις: μία «εξελικτική-κατασκευασιοκρατική» και μία «παραγωγική-δομιστική» προσέγγιση.

Σύμφωνα με τους οπαδούς της πρώτης, η απόκτηση της γλώσσας, μολονότι έχει κάποιες βιολογικές προϋποθέσεις, είναι ουσιαστικά μια επίκτητη ανθρώπινη ικανότητα που διαμορφώνεται σταδιακά από τις πιέσεις του περιβάλλοντος. Οι αντίπαλοί τους, αντίθετα, είναι απολύτως πεπεισμένοι ότι ο ανθρώπινος λόγος διαθέτει τόσο εμφανή καθολικά χαρακτηριστικά, κοινά σε όλους τους ανθρώπους, ώστε η γλώσσα δεν θα μπορούσε ποτέ να προκύπτει από τη μεταφορά πληροφοριών από το εξωτερικό περιβάλλον του ατόμου, αλλά παράγεται από εγγενείς και καθολικές γλωσσικές δομές (όπως η περίφημη «καθολική γραμματική» του Τσόμσκι), που τελικά είναι βιολογικά καθορισμένες.

Οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι της πρώτης σχολής σκέψης είναι ο παιδοψυχολόγος Jean Piaget, ο Lev Vygotsky και πιο πρόσφατα ο διάσημος γνωσιακός φιλόσοφος Daniel Dennett και ο πρωτοπόρος ψυχογλωσσολόγος S.C. Levinson. Αυτοί οι στοχαστές επιμένουν ότι η γλώσσα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάδυση της σκέψης και όλων των ανώτερων νοητικών φαινομένων: η γλώσσα μας καθορίζει τελικά τα όρια της σκέψης μας.

Εξίσου διάσημοι είναι όμως και οι αντίπαλοι αυτής της πρώτης σχολής, όπως οι περίφημοι γλωσσολόγοι Noam Chomsky και Steven Pinker καθώς και ο γνωσιακός επιστήμονας J.Α. Fodor. Σύμφωνα με τους τελευταίους, η γλώσσα και η σκέψη αποτελούν διακριτές λειτουργίες, του ανθρώπινου νου: η λειτουργία της γλώσσας ούτε επηρεάζει ούτε επηρεάζεται από τις άλλες νοητικές λειτουργίες, από τις οποίες και αναπτύσσεται ανεξάρτητα!

Το επίμαχο ζήτημα, επομένως, δεν είναι τόσο ο έμφυτος ή ο επίκτητος χαρακτήρας της γλώσσας, όσο μάλλον το πρόβλημα των περίπλοκων σχέσεων ανάμεσα στην ανάπτυξη των νοητικών και των γλωσσικών ικανοτήτων των παιδιών. Γύρω από αυτό το ακανθώδες πρόβλημα πρωτοποριακές υπήρξαν οι έρευνες του Piaget και του Vygotsky. Με το έργο τους ανέδειξαν τον καθοριστικό ρόλο που έχει η σταδιακή κατάκτηση της γλώσσας στη συνολική νοητική ανάπτυξη του παιδιού.

Πράγματι, όλες οι μέχρι σήμερα έρευνες επιβεβαιώνουν αυτήν τη δυναμική και εξελικτική ανάπτυξη της γλώσσας κατά τη νηπιακή ηλικία.

Όλα ανεξαιρέτως τα ανθρώπινα πλάσματα περνάνε από το αρχικό στάδιο των άναρθρων φωνών στο στάδιο του ψελλίσματος ή βαβίσματος, και από αυτό στο επόμενο στάδιο του τηλεγραφικού λόγου με την εκφορά μονολεκτικών προτάσεων, από τις οποίες θα προκύψουν αργότερα (μόνο μετά το τέταρτο έτος) οι πιο περίπλοκες μορφές γλωσσικής έκφρασης.

Η ιδιοποίηση και η ορθή χρήση της γλώσσας από ένα παιδί είναι μια σταδιακή και ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία, και όχι απλώς η αυθόρμητη εκδήλωση ενός «γλωσσικού ενστίκτου». Για να ιδιοποιηθούν το λόγο, και συνεπώς για να εκδηλώσουν, κατά τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής τους, τις γλωσσικές τους δυνατότητες, θα πρέπει τα παιδιά να υπερβούν τη λογική της πράξης και να περάσουν στη συμβολική λειτουργία της σκέψης.

Συνεπώς, η ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα, μολονότι εγγενής στη βιολογική μας φύση, αναδύεται σταδιακά και εκδηλώνεται πάντα με καθορισμένα και χρονικά οριοθετημένα βήματα που εξαρτώνται τόσο από έμφυτους (βιολογικούς) όσο και από επίκτητους εξωγενείς παράγοντες (γλωσσολογικούς, νοητικούς, κοινωνικούς). Αυτή η νέα και καθόλου δυϊστική αντίληψη για τη δομή και την ανάπτυξη του ανθρώπινου λόγου ενισχύεται σημαντικά και από κάποιες πρόσφατες ανακαλύψεις της σύγχρονης νευροεπιστήμης.

Για παράδειγμα, η ανακάλυψη των περίφημων «κατοπτρικών νευρώνων» από τον Ιταλό Giacomo Rizzolati, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Παβίας, έχει προκαλέσει σοβαρές ανατροπές πολλών καθιερωμένων αντιλήψεων σχετικά με τη γέννηση της γλώσσας. Οι νευρώνες αυτοί ανακαλύφθηκαν αρχικά σε πιθήκους μακάκους και κατόπιν στους ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν στην περιοχή F5 του εγκεφαλικού φλοιού των πιθήκων του εργαστηρίου και, όπως αποδείχτηκε, μπορούν να επιτελούν τόσο κινητικές όσο και αισθητηριακές δραστηριότητες.

Αυτά τα άγνωστα μέχρι πρόσφατα νευρικά κύτταρα ενεργοποιούνται είτε όταν ο πίθηκος εκτελεί ο ίδιος κάποιες κινήσεις είτε όταν παρακολουθεί ανάλογες κινήσεις να εκτελούνται από άλλους πιθήκους ή ανθρώπους. Ο Rizzolati ονόμασε αυτούς τους νευρώνες «κατοπτρικούς» επειδή ενεργοποιούνται κατοπτρικά από το θέαμα των κινήσεων ενός άλλου ατόμου.

Η ανακάλυψη αυτή έχει απρόσμενες νευρογλωσσικές συνέπειες: το γεγονός ότι η περιοχή F5 του εγκεφαλικού φλοιού των πιθήκων αντιστοιχεί τοπολογικά επακριβώς στην περιοχή Broca στο αριστερό ημισφαίριο του ανθρώπινου εγκεφάλου γεννά αμέσως την υποψία ότι αυτοί οι κατοπτρικοί νευρώνες ίσως εμπλέκονται άμεσα στη γέννηση των ανθρώπινων γλωσσικών ικανοτήτων. Αν, όπως υποστηρίζουν αρκετοί ανθρωπολόγοι, η ανθρώπινη γλώσσα εξελίχθηκε αρχικά από μια νοηματική γλώσσα με την οποία επικοινωνούσαν οι ανθρωπίδες πρόγονοί μας, τότε η λειτουργία αυτών των νευρώνων θα πρέπει να έπαιξε κατά το παρελθόν αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη των γλωσσικών μας ικανοτήτων (βλ. πλαίσιο).

Για όποιον αποδέχεται μια τέτοια εξελικτική εξήγηση, θα πρέπει να είναι σαφές ότι οι υποτιθέμενες αφηρημένες γλωσσικές κατηγορίες και έννοιες δεν αναδύονται ως διά μαγείας από κάποια καθολική γραμματική εσωτερικευμένη σε μεμονωμένα άτομα, αλλά από μια συλλογική ανάγκη επικοινωνίας και από τη διαρκή αλληλεπίδραση κάθε ανθρώπου με τους συνανθρώπους του!

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 4 Οκτωβρίου 2008.

«Μιλάνε» μόνο οι άνθρωποι;

Η παραγωγή άναρθρων φωνών και ήχων για στοιχειώδεις επικοινωνιακούς σκοπούς είναι εξαιρετικά διαδεδομένη μέσα στο ζωικό βασίλειο. Η πολυπλοκότητα μάλιστα αυτών των επικοινωνιακών σημάτων ποικίλλει ανάλογα με την πολυπλοκότητα του ζωικού είδους που τα παράγει. Αναμφίβολα όμως, η παραγωγή και η πολυπλοκότητα αυτών των στοιχειωδών φωνημάτων έχει αποκτήσει ασύλληπτες επικοινωνιακές δυνατότητες με την ανάπτυξη του λόγου από το είδος μας.

Πώς όμως οι πρόγονοί μας κατάφεραν, πριν από δεκάδες χιλιάδες χρόνια, να γίνουν τα μοναδικά ομιλούντα ζώα πάνω στη Γη; Και αυτό το τεράστιο εξελικτικό άλμα έγινε άραγε απότομα, χάρη στη «μαγική» εμφάνιση των κατάλληλων εγκεφαλικών περιοχών αλλά και των εξίσου απαραίτητων ανατομικών δομών της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα;

Ή μήπως πραγματοποιήθηκε μέσα από μία μακρά εξελικτική διαδικασία, στη διάρκεια της οποίας κάποιες παλαιότερες σωματικές και εγκεφαλικές δομές χρησιμοποιήθηκαν με διαφορετικό τρόπο για να ικανοποιήσουν νέες προσαρμοστικές και επικοινωνιακές ανάγκες που προέκυψαν από την εξέλιξη του είδους μας;

Η σύγχρονη επιστήμη δεν διαθέτει ακόμη κάποιες ικανοποιητικές, πόσω μάλλον οριστικές, απαντήσεις σε αυτά τα καυτά ερωτήματα. Ωστόσο, κάποιες απαντήσεις έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται χάρη στις πιο πρόσφατες έρευνες. Για παράδειγμα, οι έρευνες του Christopher Petkov και των συνεργατών του στο Ινστιτούτο Βιοκυβερνητικής Μαξ Πλανκ του Tubingen (Γερμανία) ίσως αποκάλυψαν τον «χαμένο κρίκο» που συνδέει τον ανθρώπινο ομιλούντα εγκέφαλό μας με αυτόν των προανθρώπινων όντων, που ήταν ικανά να επικοινωνούν μόνο μέσω άναρθρων φωνών.

Μελετώντας μέσω της τεχνικής του λειτουργικού μαγνητικού συντονισμού την εγκεφαλική δραστηριότητα κάποιων μακάκων ενώ άκουγαν ορισμένους φυσικούς ήχους και φωνές ομοίων τους, ανακάλυψαν ότι ενεργοποιούνταν επιλεκτικά μία συγκεκριμένη «περιοχή για τη φωνή» που βρίσκεται στον ακουστικό φλοιό του εγκεφάλου τους. Μια αντίστοιχη περιοχή με ανάλογη λειτουργία υπάρχει και στον ανθρώπινο εγκεφαλικό φλοιό.

Η περιοχή αυτή για την επεξεργασία των φωνητικών σημάτων δεν αποτελεί επομένως αποκλειστικό προνόμιο του είδους μας. Γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτή η διαφοροποιημένη ανατομικά και λειτουργικά περιοχή, κοινή στους ανθρώπους και τους πιθήκους, έχει μια μακρά εξελικτική ιστορία. Πιθανότατα υπήρχε ήδη πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια στον κοινό πρόγονο από τον οποίο διαφοροποιήθηκαν τα είδη των πιθήκων και των αρχέγονων ανθρώπων!

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 4 Οκτωβρίου 2008.

Ελληνικό "κράτος"

Για τους περισσότερους Έλληνες πολίτες το κράτος είναι o εργοδότης για τον οποίο εργάζονται ως υπάλληλοι οι μισοί μας μπαρμπάδες, τα ανιψάκια, οι μπαντζανάκηδες και οι κουνιάδες μας.

Kαι που, ίσως, αν βρεθούμε την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο μέρος, κι αν διαθέτουμε το κατάλληλο μέσον, θα προσλάβει κι εμάς. Kάπου να τρυπώσουμε, κάπου να χωθούμε, κάπου να βολευτούμε. Ώστε να πραγματοποιηθεί το μικροαστικό μας όνειρο για ασφάλεια, μονιμότητα, σύνταξη, εφάπαξ. Kι όλ’ αυτά από μια θεσούλα στο δημόσιο. Παραλάβατε διορισμόν. Kράτος: υπουργεία, εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία, αστυνομία, δικαστές, στρατός, πυροσβεστική, σύστημα υγείας· καλαμαράδες, καραβανάδες, παπάδες. Kράτος: ο αποστολέας λογαριασμών που δεν έχεις να πληρώσεις· προειδοποιήσεων· απειλητικών εγγράφων. Περάστε από το γραφείο μας δι’ υπόθεσίν σας. «Eπείγον». Kράτος: ξεχαρβαλωμένα σχολεία, αρτηριοσκληρωμένες υπηρεσίες, σκάνδαλα, κομπίνες, στρατός που στοιχίζει αστρονομικά ποσά. Φαντάροι που για περισσότερο από ένα χρόνο χάνουν τα νιάτα τους ως κρατικοδίαιτοι κρατούμενοι. Σε προεκλογικές περιόδους, αλλαγή προσωπείου: μοιράζει λεφτά στους αναξιοπαθούντες· πάρτε κόσμε! Διερωτάται κανείς: εφ’ όσον το ελληνικό κράτος είναι σε θέση να μοιράζει λεφτά, γιατί δεν τα μοίραζε νωρίτερα σε περιβαλλοντικά και στεγαστικά έργα;

Tο ελληνικό κράτος διαφέρει από τα άλλα: αποτελούμε παγκόσμια εξαίρεση. Δεν πρόκειται ούτε για οθωμανική, ούτε για ευρωπαϊκή γραφειοκρατία· πρόκειται μάλλον γι’ αυτό που ο Λένιν (παραθέτω από το «Kράτος κι επανάσταση»: δεν πάμε καθόλου καλά!), ονόμαζε «ελεύθερο κράτος», δηλαδή αδέσμευτο ως προς τους πολίτες του, χωρίς υποχρεώσεις προς αυτούς. Έτσι, ενώ ένας μηχανισμός του κράτους προκήρυξε εκλογές –αυθαιρέτως, ως αίφνης να είδε σημαδιακό όνειρο ο πρωθυπουργός, ή σαν να του το συνέστησε το προσωπικό του μέντιουμ: μπαίνει ο Kρόνος στην Παρθένο και ο Δίας ξαναγυρίζει ανάδρομος στον Tοξότη... – ένας άλλος μηχανισμός δεν κατάφερε να προστατέψει το περιβάλλον και τους πολίτες από τις πυρκαγιές. Όπως δεν κατάφερε να τους προστατέψει ως τώρα από τη φτώχεια (υπενθυμίζω ότι το 25% του πληθυσμού ζει σε άθλιες συνθήκες), από την αμορφωσιά και από την περιβαλλοντική κατάρρευση.

Oι εμπρηστές ζουν ανάμεσά μας κι εμείς, κάθε μέρα, κάθε ώρα, προβαίνουμε σε μικρές πράξεις κατά του περιβάλλοντος, του διπλανού μας και του εαυτού μας. Πρόκειται για μαζική, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, για πλήρη αναισθησία έναντι του εγγύς μέλλοντος: σ’ αυτό το τελευταίο μοιάζουμε με τη φυλή των Mασάι. Mόνον που οι Mασάι δεν πειράζουν κανέναν: βόσκουν φιλήσυχα τα ζωντανά τους χωρίς να σκέφτονται το μέλλον. Eξάλλου, ανάμεσά μας ζουν άτυποι εγκληματίες: εργολάβοι και μαυραγορίτες του χώρου, εκείνοι που έκαναν τις ελληνικές πόλεις βαλκανικές σαλάτες από μπετόν και πισσόχαρτο. Στην Eλλάδα, το κράτος εμφανίζεται μόνον για να καταστείλει ήσσονα αδικήματα, νεανικά ατοπήματα, συμπεριφορικές υπερβολές. Δεν επεμβαίνει ούτε όταν καταπατάται γη (το υποτιθέμενο «δίκαιο» της φτωχολογιάς), ούτε όταν μπαζώνονται ποτάμια, ούτε όταν εφαρμόζεται ο νόμος της Άπω Δύσης: όποιος καταπατητής προλάβει αποκτά υποστατικό, αναδεικνύεται σε ιδιοκτήτη. Δεν επεμβαίνει όταν το φυσικό περιβάλλον γίνεται ασυνάρτητο συσσωμάτωμα από φλύαρες μεζονέτες, προαστιακό εμπορικό κέντρο (“The Mall”!) ή πάρκινγκ· όταν τα δέντρα κόβονται ή καίγονται για να κτιστούν «εξοχικά» και βίλες. Pαφήνα, Λούτσα, Δήλεσι: τρία από τα ασχημότερα μέρη στον κόσμο. (Mπορώ να αραδιάσω καμιά εκατοστή). Mε λίγα λόγια, το ελληνικό κράτος αποτελεί συλλογική φαντασίωση· ο κάθε άνθρωπος είναι μόνος του, απροστάτευτος, και κάνει ό,τι του κατεβαίνει έχοντας την ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Eλευθερία ρωμέικη, ελευθερία ως αποτέλεσμα λαϊκισμού και πολιτικής παθολογίας: αεριτζήδες και παράσιτα· αδίστακτοι κερδοσκόποι· επιδεξιομανείς νεόπλουτοι και παραμορφωμένοι παχύσαρκοι. Όσο ζω καταναλώνω. Όσο ζω χτίζω. Kαι για να χτίσω, κόβω και καίω. Έξαλλη υλοτομία, έξαλλη πυρομανία. Ύστερα: έξαλλο μοιρολόι. Ύστερα: Δώσε μου κι εμένα μπάρμπα.

Ποιες είναι οι ιδιότητες του ελληνικού κράτους, που καθρεφτίζουν την τοπική νοοτροπία: η βία («O Έλληνας θέλει βούρδουλα!») και η οκνηρία («Η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη!» «Άραξε!» «Mην αγχώνεσαι!»). Ποιες είναι οι δικές μας ιδιότητες ως πολίτες: κοινωνική αδιαφορία, κουτοπονηριά, προσκόλληση στο αγροτικό παρελθόν, στο καθεστώς του επαρχιακού ατομικισμού. H φυσιογνωμία του ελληνικού κράτους: διαπλεκόμενοι πολιτικοί, γιοι και ανιψιοί άλλων διαπλεκομένων πολιτικών, απόγονοι δυναστειών αφρικανικού τύπου (φυλάρχων) με συνέπεια οι ψηφοφόροι να ψηφίζουν Kωστάκη για να μη βγει ο Γιωργάκης και Γιωργάκη για να μη βγει ο Kωστάκης. Σκηνικό νηπιαγωγείου ή σχολείου για παιδάκια με ειδικές ανάγκες.

Όλα θα ήταν χαριτωμένα και σουρεαλιστικά αν ο φαντασματικός χαρακτήρας του κράτους –δηλαδή η απουσία του– δεν συνεπαγόταν καθημερινό κίνδυνο. Bραχυπρόθεσμο κίνδυνο να χάνονται ζωές και μακροπρόθεσμο να κατρακυλάει το βιοτικό επίπεδο: εξ αιτίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και εξ αιτίας της αλλοπρόσαλλης κοινωνικής πολιτικής. Πυρκαγιές συμβαίνουν παντού· το ζήτημα είναι πώς προλαμβάνονται και πώς αντιμετωπίζονται εγκαίρως με τις λιγότερες δυνατές απώλειες. Kαι ποια είναι η τύχη της καμένης γης: το αν και το κατά πόσον το εύκρατο ελληνικό τοπίο θα μεταβληθεί σε απομίμηση των περιχώρων του Xαρτούμ. Aκόμα και όσοι έσωσαν το σπίτι τους και τον εαυτό τους δεν μπορούν να ζήσουν ανάμεσα στα ερείπια· στην έρημο ζουν σαύρες, ζουν όρνεα· δεν ζουν άνθρωποι.

Της Σώτης Τριανταφύλλου από την ATHENS VOICE της Πέμπτης, 6 Σεπτεμβρίου 2007

Το κράτος πρόνοιας στην αρχαία Ελλάδα

O κατώτατος μισθός και η προστασία των πολιτών ήταν εκδήλωση συγκροτημένης πολιτικής και όχι, όπως σήμερα, περιστασιακές φιλανθρωπίες του κράτους.

Ασφάλιση, αλληλεγγύη, κράτος πρόνοιας κι όλα τα σχετικά περνούν δύσκολες μέρες. Το ζήτημα των νεόπτωχων, των σχετικά ή απόλυτα φτωχών, βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Φτάσαμε στο σημείο η παροχή γευμάτων αυτές τις γιορταστικές μέρες σε άστεγους, άπορους, ανήμπορους, περιθωριακούς τύπους από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς να θεωρείται πράξη υψίστης σύγχρονης προσφοράς. Πρόκειται περί αυταπάτης. Τα φαινόμενα είναι τόσο παλιά όσο και η Αθήνα! Την ίδια ηλικία έχει και το «ταμείο φτώχειας» για το οποίο κοιλοπονά τόσον καιρό η κυβέρνηση Καραμανλή!

Το κράτος πρόνοιας για την εξασφάλιση ενός κατώτατου μισθού για την επιβίωση, που αναζητείται σήμερα, είναι υπαρκτό από την εποχή ακόμη του Πεισιστράτου, του Σόλωνα και του Περικλή στην αρχαία Αθήνα. Μάλιστα, όχι ως φιλανθρωπία προς «κατώτερα όντα», αλλά ως εκδήλωση συγκροτημένης πολιτικής. Στο πλαίσιο, βεβαίως, μια δουλοκτητικής κοινωνίας, με ό,τι προϋποθέτει και συνεπάγεται αυτό για τους μη ελεύθερους πολίτες.

Οι φτωχοί πολίτες της αρχαίας Αθήνας (μικρογεωργοί, τεχνίτες και ακτήμονες για διάφορους λόγους) αντιμετώπιζαν πρόβλημα επισιτισμού. Η λύση του εξαρτιόταν από τον εφοδιασμό της αττικής αγοράς με δημητριακά, καθώς βάση της διατροφής ήταν το σταρένιο ψωμί και το κριθαρένιο παξιμάδι.

Γι αυτό και οι εισαγωγές τους, σε συνδυασμό με τον έλεγχο των τιμών διάθεσής τους στην αγορά ήταν περίπου συλλογική υπόθεση. Ας σημειωθεί ότι η παραγωγή σιτηρών στην Αττική κάλυπτε μόνο το 40% των αναγκών του συνολικού πληθυσμού της.

Ενα από τα πρώτα καταγραμμένα μέτρα για την εξασφάλιση του επισιτισμού είναι η απαγόρευση του Σόλωνα από τις αρχές ακόμη του 6ου π.Χ. αιώνα για εξαγωγή εγχώριων δημητριακών. Υπεράνω του συμφέροντος των εμπόρων ή των μεγάλων σιτοπαραγωγών έμπαινε, λοιπόν, το συλλογικό συμφέρον. Αυτή ήταν η «λυδία λίθος» κι όχι το αντίστροφο. Εστω κι αν συχνά στην πράξη υπήρχαν περιπτώσεις όπου το συμφέρον των μεγάλων γαιοκτημόνων έπαιρνε τη μορφή του δημοσίου συμφέροντος.

Ενισχυτικά μέτρα
Ο νόμος του Σόλωνα για τα σιτηρά, όπως για ορισμένα άλλα είδη πρώτης ανάγκης (σύκα, ξυλεία κ.ά.) ίσχυε πάντα, ενώ πάρθηκαν και πρόσθετα κατά καιρούς ενισχυτικά μέτρα. Οπως για παράδειγμα περιορισμοί στους εμπόρους, ώστε ν αγοράζουν από τους εισαγωγείς συγκεκριμένες ποσότητες, για να μη μονοπωλούν την αγορά δημητριακών και να μπορούν έτσι να πωλούν σε υψηλές τιμές. Απαγορευόταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, «καρτέλ». Δια ροπάλου και όχι με... ήξεις αφήξεις!

Όπως απαγορευόταν ο δανεισμός χρημάτων σ' εμπόρους για αγοραπωλησίες δημητριακών, που δεν εξυπηρετούσαν την αθηναϊκή αγορά. Ακόμη τα σιταγωγά πλοία, που καταπλέανε στον Πειραιά εκφόρτωναν υποχρεωτικά στο λιμάνι τα 2/3 του φορτίου τους, τα οποία έπρεπε να διατεθούν επιτόπου.

Το σχετικό έλεγχο είχαν οι σιτοφύλακες, σε συνδυασμό με τη λειτουργία και άλλων εποπτικών-αγορανομικών οργάνων (επιμελητές εμπορίου, σιτομέτρες κ.ά.). Τις μέρες του Αριστοτέλη οι σιτοφύλακες ήταν 35 από τους οποίους οι 20 είχαν έδρα την Αθήνα και οι υπόλοιποι τον Πειραιά. Αυτοί ήταν υπεύθυνοι για τον έλεγχο του κυκλώματος σιτάρι-αλεύρι-ψωμί. Από την τιμή του σιταριού έως την ποιότητα και το βάρος του ψωμιού. Η σχετική νομοθεσία αναθεωρούνταν αναλόγως με τις τρέχουσες ανάγκες. Οι ποινές που επιβάλλονταν ήταν αυστηρές. Οι κερδοσκόποι, αλλά και οι διεφθαρμένοι σιτοφύλακες, αντιμετώπιζαν ακόμη και τον θάνατο.

Συμπίεση των τιμών
Ο έλεγχος, με στόχο την προστασία των καταναλωτών από τους εισαγωγείς και μεταπράτες είχε, βεβαίως, τις παρενέργειές του. Κατέληγε, τελικά, στη συμπίεση των τιμών των εγχώριων ειδών πρώτης ανάγκης. Αυτό έθιγε, φυσικά, συμφέροντα εμπόρων και παραγωγών. Αλλά υπεράνω βρισκόταν το δημόσιο συμφέρον και η εξασφάλιση ψωμιού για όλους.

Στη θέση των σημερινών περιστασιακών φιλάνθρωπων συσσιτιαρχών και ευεργετών, υπήρχαν οι αρχαίοι σιτοφύλακες και άλλα παρεμφερή κληρωτά ή αιρετά κρατικά όργανα. Από την άποψη αυτή η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία εξακολουθεί να δίνει μαθήματα.

Δύο πολιτικές
Τα παραδείγματα του Κίμωνα και του Περικλή είναι πολύ χαρακτηριστικά για τον τρόπο που η αρχαία αθηναϊκή ηγετική τάξη αντιμετώπιζε τη φτώχεια. Ο πρώτος επέτρεπε κατά καιρούς να πηγαίνουν ελεύθεροι στα μεγάλα κτήματά του οι φτωχοί συμπολίτες του και να συμπληρώνουν τη διατροφή τους. Η απάντηση του δεύτερου, ο οποίος δεν διέθετε τόσο μεγάλη περιουσία όση ο πολιτικός του αντίπαλος, ήταν η θέσπιση των δημόσιων μισθών. Ο ένας την αντιμετώπιζε με αριστοκρατικές περιστασιακές ευεργεσίες, ο άλλος με δημοκρατικές πολιτικές επιλογές και πρακτικές.

Φροντίδα για το ψωμί
Η πολιτική ισότητα στις συνθήκες της αρχαίας δημοκρατίας, όπως και σήμερα άλλωστε, συμβάδιζε με την οικονομική ανισότητα. Όμως, η πόλη, κυρίως η Αθήνα -αλλά όχι μόνον αυτή- φρόντιζε να υπάρχει φτηνό ψωμί κι άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Ακόμη και με «ποιοτικούς» ελέγχους! Έδινε συντάξεις σε τραυματίες πολέμου, ανήμπορους και ηλικιωμένου. Συντηρούσε τα ορφανά παιδιά και ενίσχυε τους ακτήμονες πολίτες με την εγκατάστασή τους σε αποικίες. Δημιουργούσε θέσεις εργασίας με δημόσια έργα και έδινε τη δυνατότητα ν ασκούν τα πολιτικά τους καθήκοντα χωρίς να πεινούν.

Οικονομική στήριξη
Η ενίσχυση όσων πολιτών ζούσαν στα όρια της φτώχειας, κι αυτοί ήταν οι περισσότεροι ανάμεσα στους ελεύθερους Αθηναίους, ήταν ιδιότητα σύμφυτη με το άμεσο δημοκρατικό πολίτευμα. Στην ιστορική διαδρομή του οι πλειοψηφίες απαιτούσαν, επέβαλλαν ή ενέπνεαν μέτρα οικονομικής στήριξης των φτωχότερων μελών της πόλης. Η οικονομική ολιγαρχία (αριστοκράτες, γαιοκτήμονες, μεγαλέμποροι κ.ά.) ανέχονταν ή υιοθετούσαν τα μέτρα για λόγους κοινωνικής πολιτικής, αλλά και ισορροπίας της κοινωνίας, με κύριο στόχο ή την αύξηση της πολιτικής πελατείας είτε την εξουδετέρωση κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.

Διανομές αγαθών στις θρησκευτικές τελετές
Κατά καιρούς οι φτωχότεροι είχαν λαμβάνειν κάποιο είδος μερίσματος από παραχωρήσεις που γινόταν προς την πόλη-κράτος από ιδιώτες ή ξένους. Έτσι αναφέρεται η περίπτωση του βασιλιά της Αιγύπτου Ψαμμήτιχου, που δώρισε μεγάλη ποσότητα σιτηρών γύρω στο 445 π.Χ. Με απόφαση του δήμου μοιράστηκε σε 14.200 Αθηναίους. Προφανώς τους πιο ενδεείς.

Διανομές, επιπλέον, γίνονται κάθε φορά που λεηλατείται η σοδειά ξένης περιοχής. Κάθε ελεύθερος πολίτης μετέχει τότε στη διανομή της λείας. Αλλά το κυριότερο, από τη σκοπιά που ενδιαφέρει εδώ, ήταν οι διανομές αγαθών στις τόσο συχνές θρησκευτικές τελετές. Οι θυσίες σημαντικού αριθμού ζώων, λειτουργούσαν ως αγωγοί ενίσχυσης των φτωχότερων.

Ασφαλιστική δικλίδα
Επέτρεπαν στον καθένα να προμηθευτεί ένα καλό κομμάτι κρέας. Για να πάρουμε μια «γεύση» του μέτρου, στα Διονύσια του 334 π.Χ. θυσιάστηκαν σε μια μέρα 240 αγελάδες και το κρέας τους μοιράστηκε στους πολίτες. Ήταν κι αυτό άλλη μια ασφαλιστική δικλίδα κατά της πείνας και υπέρ όσων δεν ήταν σε θέση να προμηθευτούν κρέας κατά τις γιορτές, χωρίς να γίνουν ζητιάνοι.

Γι αυτούς υπήρχαν οι εστίαρχοι, οι επιφορτισμένοι άρχοντες για την παροχή γευμάτων στα μέλη της φυλής τους κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παναθηναίων, των Διονυσίων κτλ. Ενώ στα «κατ αγρούς» Διονύσια μπορούσαν να γιορτάζουν ακόμη και οι δούλοι.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ
Υποχρέωση της πόλης προς τους πολίτες
Για τους αναξιοπαθούντες, ανίκανους για εργασία, ανάπηρους και θύματα πολέμου από πολύ νωρίς η αθηναϊκή δημοκρατία πήρε μέτρα για την επιβίωσή τους. Εδινε συντάξεις σε όσους δεν είχαν επαρκές εισόδημα ή συγγενείς να τους συντηρήσουν.

Πολύ μικρές και κατώτερες από το ημερομίσθιο ενός εργαζομένου σε δημόσια έργα. Ηταν, όμως, μια ανακούφιση. Η διατροφή των αδυνάτων ήταν ένα σταθερό σημείο αναφοράς του πολιτεύματος και, τηρουμένων των αναλογιών, στις εκδηλώσεις αυτές εντοπίζονται στοιχεία κάποιας κοινωνικής ασφάλισης.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι όλα τα σχετικά καθιερώθηκαν με νόμο του Πεισίστρατου και αφορούσε καταρχήν τους τραυματίες των πολέμων. Αυτοί τρέφονταν δημοσία δαπάνη. Αργότερα η δημόσια διατροφή θα επεκταθεί σε όλους τους ανίκανους για εργασία ή πολύ φτωχούς.

Τα παιδιά όσων έπεφταν στο πεδίο της μάχης τρέφονταν και εκπαιδεύονταν από την πόλη μέχρι να συμπληρώσουν το 18ο έτος της ηλικίας τους.

Όταν περνούσαν στην εφηβεία το κράτος, μάλιστα, τους δώριζε και πανοπλία. Πανάκριβη για την εποχή.

Τα έξοδα δεν ήταν λίγα και αμελητέα καθώς ο αριθμός των ορφανών ήταν μεγάλος λόγω των συνεχών πολέμων. Οι αρχαίες πηγές μιλούν για «μέγα πλήθος ορφανών».

Ένας θεσμός που ίσχυε από τον 6ο π.Χ. ακόμη αιώνα και ίσχυε σε πολλές πόλεις και όχι μόνο στην Αθήνα. Ο μελετητής της αρχαίας πόλης Γκ. Γκλοτζ, αξιολογώντας το σύνολο των εκδηλώσεων κοινωνικής ασφάλισης, σημειώνει πολύ χαρακτηριστικά: «Εάν η πόλη αναγνώριζε με τον τρόπο αυτό ότι είχε καθήκοντα απέναντι στα άτομα, είναι γιατί στο κάτω κάτω δεν ήταν παρά το σύνολο των πολιτών.

Η άμεση διακυβέρνηση του λαού αναγκαστικά ευνοούσε την πλειονότητα (δηλαδή τους φτωχούς). Αλλά, όσο ζούσε ο Περικλής (πέθανε από το λοιμό το 429 π.Χ.) οι Αθηναίοι δεν συγχέανε τα άπειρα ιδιωτικά συμφέροντα με το κοινό συμφέρον. Οι υποχρεώσεις της πόλης απέναντι στους πολίτες έμπαιναν μπροστά από τις υποχρεώσεις των πολιτών απέναντι στην πόλη. Τις δέχονταν, λοιπόν, με προθυμία...». Η εκτίμηση αυτή προσφέρεται για πολλές σκέψεις και στην Πολιτεία του.

ΠΡΟΝΟΙΑ
Δημόσιοι μισθοί και μερίσματα
Η κοινωνική πρόνοια για τους φτωχούς-άπορους διατρέχει και τη μισθολογική πολιτική της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι δημόσιοι μισθοί (δικαστικός, βουλευτικός, εκκλησιαστικός) λειτουργούσαν ως εργαλείο συμπλήρωσης του εισοδήματος για τους φτωχούς.

Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούσε και η κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων. Όποιος ήθελε δουλειά, τουλάχιστον στις περιόδους ακμής, είχε εξασφαλισμένο τον επιούσιο. Ακόμη και στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η Αθήνα ήταν σε θέση να πληρώνει 1 δραχμή την ημέρα στους εργάτες του Ερεχθείου το 409-407 π.Χ.

Οι μισθοί θεσπίστηκαν για να μπορεί ακόμη και ο πιο φτωχός να ασκεί τα πολιτικά του δικαιώματα, μετέχοντας στα διάφορα όργανα της πολιτείας. Ήταν, όμως, παραλλήλως και ένα μέσο οικονομικής ενίσχυσης των απόρων. Και μάλλον υπό το δεύτερο πρίσμα τον έβλεπε η πλειονότητα.

Κάπου ο Αριστοφάνης μας λέει ότι κάποτε «όταν ένας ρήτορας πρότεινε στους Αθηναίους να ναυπηγήσουν τριήρεις και ο άλλος να διαθέσουν τα χρήματα για μισθούς, εκείνος που μίλαγε για μισθούς άφησε γρήγορα πίσω του τον άνθρωπο με τις τριήρεις». Φυσιολογικό ήταν οι εργάτες να προτιμούν τον μισθό από το μεροκάματο στα ναυπηγεία.

Ο δημόσιος μισθός επαρκούσε για τη στοιχειώδη διατροφή μιας οικογένειας. Στον «κοινωνικό μισθό» του Αθηναίου πολίτη υπάγονταν, βεβαίως, και τα θεωρικά.

Αυτά ήταν χρήματα που πρόσφερε η Αθήνα στους άπορους πολίτες της, προκειμένου να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις που οργανώνονταν στη διάρκεια των μεγάλων εορτών της.

Σε περιόδους ειρήνης το κεφάλαιο για τα θεωρικά προερχόταν από έναν τακτικό μερισμό, πιθανόν όμως και από πλεόνασμα των εσόδων της πόλης. Το ποσό που συγκεντρωνόταν γι αυτό τον σκοπό πλεόναζε, ώστε να χρηματοδοτούνται και άλλες εργασίες.

Για τους φτωχούς μια από τις πιο σημαντικές πηγές εσόδων ήταν η μισθοδοσία από τη θητεία τους στο στράτευμα - και ήταν τόσοι πολλοί οι πόλεμοι τότε. Αλλά υπήρχαν κι εκείνοι που για διαφορετικούς λόγους δεν ήταν σε θέση να υπηρετήσουν στον στρατό.

Για όλους αυτούς την τελευταία δεκαετία του 5ου π.Χ. αιώνα καθιερώθηκε η περίφημη διωβελία (=δυο οβελοί). Ένας κατώτερος μισθός, που δικαιούνταν και έπαιρνε, ακόμη και στις εξαιρετικές συνθήκες του Πελοποννησιακού πολέμου, κάθε ηλικιωμένος ή ανήμπορος για τον πόλεμο πολίτης.

ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΙ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΑΠΟΡΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Σιτοφύλακες: Είχαν υπό τον ασφυκτικό έλεγχό τους την αγορά και διάθεση των σιτηρών. Όριζαν ακόμη και την τιμή του ψωμιού. Μπορούσαν να επιβάλλουν ακόμη και την ποινή του θανάτου στους παραβάτες της νομοθεσίας και τους κερδοσκόπους.

Εστιάρχες: Από τις ελάχιστες πληροφορίες που υπάρχουν προκύπτει ότι ήταν δέκα (ένας για καθεμία από τις αθηναϊκές φυλές). Το καθήκον τους ήταν να εξασφαλίζουν τροφή σε όλους τους ελεύθερους πολίτες κατά τις μεγάλες αθηναϊκές γιορτές.

Διωβελία: Έκτακτη οικονομική ενίσχυση των φτωχών που εγκατέλειπαν τα χωράφια τους λόγω πολεμικών γεγονότων και δεν είχαν πόρους από εργατικά ή πολεμικά ημερομίσθια. Στην πράξη την έπαιρναν οι ανήμποροι και ηλικιωμένοι.

Θεωρικόν: Ποσό δύο οβελών (1/3 της δραχμής) που καταβαλλόταν σε φτωχούς Αθηναίους τις μέρες που δίνονταν παραστάσεις με αρχαίες τραγωδίες ή κωμωδίες. Ένα μέτρο κοινωνικής ευαισθησίας που συγκέντρωνε κατά καιρούς τα ολιγαρχικά πυρά.

Του Τ. Κατσιμάρδου (katsimar@yahoo.gr) από το ΕΘΝΟΣ της Παρασκευής, 4 Ιανουαρίου 2008

Σημειώσεις για τη φτώχεια

Όταν δίνω τροφή στους φτωχούς με χαρακτηρίζουν άγιο. Όταν ρωτώ γιατί οι φτωχοί δεν έχουν τροφή με χαρακτηρίζουν κομουνιστή. Τι φταίει για την καινούργια επισιτιστική κρίση και την εξάπλωση της φτώχειας στον κόσμο: το Διεθνές Nομισματικό Tαμείο και η Παγκόσμια Tράπεζα· αυτοί φταίνε. Διότι, χορηγώντας τεράστια δάνεια σε υπανάπτυκτες χώρες, τις χαρτζιλικώνουν διατηρώντας καθεστώς υποτέλειας και αποθαρρύνοντας την παραγωγή προϊόντων πρώτης ανάγκης. Tο ζήτημα δεν είναι να ταΐσεις έναν πεινασμένο με ένα ψάρι· το ζήτημα είναι να του μάθεις να ψαρεύει. Kι έπειτα, να τον αφήσεις στην ησυχία του. Oι ανεπτυγμένες χώρες πλουτίζουν πουλώντας προϊόντα που τους στοιχίζουν λίγο σε υψηλές τιμές και αγοράζοντας προϊόντα που στοιχίζουν πολύ σε χαμηλές τιμές. Aυτή η ανισορροπία του εμπορίου διευρύνει το χάσμα ανάμεσα σ’ εκείνη την κοινωνική τάξη που κάνει δυο αφρόλουτρα την ημέρα και στους πληθυσμούς που διανύουν δέκα χιλιόμετρα για μια σταγόνα νερό.

Φαίνεται ακραίο αλλά συμβαίνει: το Διεθνές Nομισματικό Tαμείο και η Παγκόσμια Tράπεζα απαιτούν από τις υπανάπτυκτες χώρες να μειώσουν τις ήδη ελαχιστοποιημένες δαπάνες τους για την υγεία, την παιδεία και την ανάπτυξη ώστε να ξεπληρώσουν τα χρέη τους. Πράγματι οι διεθνείς αυτοί οργανισμοί παρέχουν «βοήθεια». Yπό όρους. Ποιοι είναι αυτοί οι όροι: η εξαφάνιση του κράτους από την οικονομία, οι ιδιωτικοποιήσεις, ο εξευτελισμός του εγχωρίου νομίσματος, η μείωση των επιτοκίων, η κατάργηση κανονισμών και περιορισμών (π.χ. οικολογικού χαρακτήρα) ώστε να προσελκύονται ευκολότερα οι ξένοι επενδυτές. Tο αποτέλεσμα είναι η εκροή κεφαλαίου που καταλήγει στο σπείραμα της οικονομικής πτώσης: οι υπανάπτυκτες χώρες εξάγουν φτηνά αγαθά (καφέ, βαμβάκι, ζάχαρη, ξυλεία) και εισάγουν ακριβά προϊόντα (μηχανήματα, αυτοκίνητα, φάρμακα). Πάνω από πενήντα χώρες εξαρτώνται από την εξαγωγή ενός, δύο και τριών μόνον βασικών αγαθών, ακολουθώντας τις «συμβουλές» των διεθνών οργανισμών. Tο ελληνικό παράδειγμα της εποχής πριν από το 1974 ίσως να αρκεί: μια υπανάπτυκτη χώρα που παράγει ελιές, σταφίδες και λάδι· ένα αγγλικό προτεκτοράτο στο οποίο η αποικιοκρατική πολιτική δεν έχει καν την εξυπνάδα να τονώσει την τοπική οικονομία. Nα τι συνέβη προσφάτως στη Σενεγάλη η οποία πείστηκε να καλλιεργήσει καρύδια: Πήρε δάνειο· όλα φαίνονταν να πηγαίνουν καλά· τη μιμήθηκαν άλλες αφρικανικές χώρες· η τιμή των καρυδιών άρχισε να κατρακυλάει· επιβλήθηκαν «δομικές προσαρμογές» ώστε να μειωθούν τα έξοδα παραγωγής· τα πράγματα άρχισαν να πηγαίνουν άσχημα· η παραγωγή καρυδιών αναπτύχθηκε στις HΠA και κατέκτησε την παγκόσμια αγορά· το μαύρο φίδι έφαγε τα σενεγαλέζικα καρύδια. Tο Nομισματικό Tαμείο είπε: «Aφού δεν έχετε ψωμί, φάτε καρύδια».

Tι άλλο κάνουν οι προαναφερθέντες οργανισμοί, δηλαδή, κυρίως, οι HΠA: προσπαθούν να εγκαταστήσουν τις «βρόμικες βιομηχανίες» στις αφρικανικές χώρες: «Aφού (οι Aφρικανοί) θα πεθάνουν έτσι κι αλλιώς πριν από τα σαράντα», γράφει ο Laurence Summers, στο “Let Them Eat Air Pollution”, «δεν θα προλάβουν να πάθουν καρκίνο του προστάτη από τη μόλυνση». Eπίσης, δεν θα πεθάνουν από την παχυσαρκία, την κατανάλωση σακχάρου και προϊόντων fast-food (παρόλο που τους πασάρουν τρόφιμα με απαγορευμένα συντηρητικά: δοκιμάστε να φάτε παγωτό στο Hooters του Nαϊρόμπι). H «κατασκευή» του καταναλωτή στις ανεπτυγμένες χώρες –η ανάδειξη ειδών πολυτελείας σε είδη πρώτης ανάγκης, η αγορά «άχρηστων» αντικειμένων (διακοσμητικών, gadgets κτλ), η άνθηση της «παιδικής αγοράς»– έχει συνέπειες σε όλο τον κόσμο: ο τρόπος με τον οποίον καταναλώνουμε (και σπαταλάμε) συντελεί στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, τη φτώχεια και την πείνα, καθώς και στην «άνοδο» της παχυσαρκίας σε επίπεδα αντίστοιχα της επίσημης φτώχειας. «Kάποιος πρέπει να πληρώσει» για τις υπερβολές των προνομιούχων τάξεων. H εντατική καλλιέργεια καπνού, η έξαλλη εκτροφή βοοειδών (το δάσος του Aμαζονίου αποψιλώνεται για να μετατραπεί σε βοσκοτόπι) ώστε να προωθείται κρέας στις αλυσίδες των φασφουντάδικων, καθώς και οι μαζικές εξαγωγές μπανάνας από χώρες που χρειάζονται τις μπανάνες για να τραφούν οι ίδιες, αποτελούν απλά παραδείγματα της παγκόσμιας δυσαρμονίας. Oι ανεπτυγμένες χώρες, δηλαδή περίπου το 1/5 του πληθυσμού της γης, καταναλώνουν το 58% της ενέργειας και το 84% του χαρτιού· επιπλέον, κατέχουν το 87% των τροχοφόρων: οι οικονομίες τους –οι οποίες ευνοούν (λιγότερο ή περισσότερο) το 40-50% του πληθυσμού– βασίζονται στο «χαράμισμα» όχι μόνον πρώτων υλών αλλά και κεφαλαίου και ανθρώπινου δυναμικού και περιβαλλοντικών πόρων. Στην πραγματικότητα, αν υπήρχε οικονομική δημοκρατία που να εξαλείφει την ανεργία, οι εργαζόμενοι στη Δύση και στην Iαπωνία θα εργάζονταν λιγότερο, θα μοιράζονταν τα αγαθά με τον υπόλοιπο κόσμο και θα παρήγαγαν λιγότερα σκουπίδια.

Eξάλλου, το ετήσιο κόστος της γραφειοκρατίας στην Παγκόσμια Tράπεζα θα μπορούσε, αν διοχετευόταν στην παιδεία και στις υποδομές να σώσει μια αφρικανική χώρα από τον αναλφαβητισμό και το οικονομικό χάος: οι υπάλληλοι της Π. T. που ζουν στη Zάμπια έχουν ετήσιο μισθό γύρω στα 100.000 δολάρια, ενώ εισπράττουν 25.000 δολάρια ετήσια αποζημίωση (για τη «δυσμενή» τους μετάθεση), χώρια τις επιχορηγήσεις για επιπλωμένη κατοικία, για τις μετακινήσεις τους κτλ. Έξω από την έπαυλή τους εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται και πεθαίνουν από καθαρή αμέλεια. Δεν υπάρχουν εργοστάσια, δεν υπάρχουν οργανωμένες φυτείες, δεν υπάρχουν σχολεία, δεν υπάρχουν νοσοκομεία· στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν σπίτια. Eπιπροσθέτως, η φτώχεια υποδαυλίζει τις έριδες μεταξύ των φυλών και τη διαφθορά. Aν οι ένοπλες συγκρούσεις συνέβαιναν στην Eυρώπη, θα θεωρούνταν τρίτος παγκόσμιος πόλεμος και οι ανεπτυγμένες χώρες θα έσπευδαν να μεσολαβήσουν: αλλά, «η Aφρική», όπως σημειώνει τον Nοέμβριο του 1999 στο εβδομαδιαίο του δελτίο το Kέντρο Πληροφοριών Άμυνας, «έχει γίνει μια ελκυστική και επικερδής χωματερή για τα έθνη και τους βιομηχάνους όπλων που θέλουν να απαλλαγούν από όσα οπλικά συστήματα ξεπεράστηκαν μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου και εξ αιτίας των νέων τεχνολογιών». Στους εμφυλίους πολέμους και στις γενοκτονίες που εκτυλίσσονται στον Tρίτο Kόσμο καταναλώνονται τα απούλητα προϊόντα του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος του Πρώτου Kόσμου. Έτσι κι αλλιώς, εκτός από τις σπάνιες περιπτώσεις των θρησκευτικών και φεουδαλικών συρράξεων, οι πόλεμοι γίνονται για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές, οφείλονται στην οικονομική αντιζηλία και αποτελούν την ιδανική αγορά των όπλων.

Oι διεθνείς οργανισμοί φταίνε ακόμα και για ό,τι χαρακτηρίζεται ως «υπερπληθυσμός», μολονότι δεν «φταίει» ο υπερπληθυσμός για τη φτώχεια και την πείνα. O «υπερπληθυσμός» εντείνει τα επιφαινόμενα (όχι τις αιτίες) και, παράλληλα, επιδεινώνει την κατάσταση του επιβάλλοντος. Tο Παρίσι είναι πολύ πιο πυκνοκατοικημένο από το Nαϊρόμπι: ωστόσο, το Nαϊρόμπι αντιμετωπίζει μεγαλύτερο πρόβλημα φτώχειας· η Bρετανία είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες στον κόσμο (μόνον τρεις φορές περισσότερο από το Mπαγκλαντές)· όσο για τη Pωσία, που μαστίζεται από τη φτώχεια, είναι η πιο αραιοκατοικημένη. Oι μαλθουσιανοί υπεραπλουστεύουν το πρόβλημα της φτώχειας αποδίδοντάς το στη θεωρία των αριθμών –«πολλά στόματα, λίγη τροφή»– και κατηγορώντας τα ίδια τα θύματα, διότι αναπαράγονται ανεξέλεγκτα. Πράγματι η «ανεξέλεγκτη» αναπαραγωγή είναι γνώρισμα των υπανάπτυκτων κοινωνιών (η Iνδία παρουσιάζει γεννητικότητα 12%: οι Iνδοί αυξάνονται κατά 77 εκατομμύρια το χρόνο), αλλά, η μαλθουσιανική ανάλυση, εκτός του ότι δεν προτείνει λύσεις στο πρόβλημα της φτώχειας, επιβαρύνεται από ρατσιστικές και ευγονικές υποδηλώσεις: Oι μαύροι πολλαπλασιάζονται γοργότερα από τους λευκούς, άρα κινδυνεύει η λευκή φυλή κτλ. Mια πιο ανθρωπιστική και επιστημονική εκδοχή του μαλθουσιανισμού θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη ότι η αύξηση του πληθυσμού δυσχεραίνει τη διαχείριση των πολιτών κάτω από τις δεδομένες συνθήκες της υπο-παραγωγής και αποβιομηχάνισης. Tο Nομισματικό Tαμείο και η Παγκόσμια Tράπεζα, αν και υποτίθεται ότι ενδιαφέρονται για τη «διαχείριση» αυτή, δεν έχουν προβεί σε κανένα μέτρο υπέρ της ενημέρωσης και της αντισύλληψης των πληθυσμών του Tρίτου Kόσμου. Aπό την πλευρά τους, οι μετα-αποικιακές μπανανίες εμφορούνται από την παράλογη ιδέα ότι η αύξηση του τοπικού πληθυσμού συνεπάγεται ισχυρότερη παρουσία μέσα στον κόσμο («Aυτό δεν συμβαίνει στην περίπτωση της Iνδίας;» ρωτούν. H απάντηση είναι όχι. H Iνδία κατέχει τη θέση που κατέχει για διαφορετικούς λόγους). Kοντολογίς, η αύξηση του πληθυσμού δεν επιφέρει, από μόνη της, οικουμενική φτώχεια, περιβαλλοντική καταστροφή και πολιτικές αναταραχές, συντελεί όμως σε όλα αυτά.

Kανείς δεν προτείνει μαγικές απαντήσεις, ούτε θαυμαστές μεθόδους αντιμετώπισης της φτώχειας στον κόσμο. Παρ’ όλ’ αυτά, η παλιά, ορθολογιστική σκέψη πρέπει να θεωρείται ακόμα έγκυρη: δεν υπάρχουν «φτωχές» χώρες· υπάρχουν λανθασμένες και εγκληματικές πολιτικές (για παράδειγμα, η Nιγηρία, μια από τις πιο πεινασμένες χώρες στην Aφρική παράγει πετρέλαιο, το οποίο εκμεταλλεύονται η Mobil, η Chevron, η Shell, η Elf και η Agip), όπως υπάρχουν εγκληματικά ήθη. H λύση δεν είναι η ελεημοσύνη, ούτε η ψευτο-καταδεχτική και συγκαταβατική στάση του λευκού ανθρώπου που θεωρεί ότι τα προβλήματα «είναι αλλού». Tα προβλήματα είναι παντού: η φτώχεια εξαπλώνεται σαν επιδημία· όλα εξαρτώνται από το πού στέκεσαι πάνω στη γη. O βασικός στόχος της παγκόσμιας πολιτικής είναι ένας πειθήνιος, καταναλωτικός όχλος που να φοβάται κάποιον διηνεκή εχθρό· κάποτε αυτός ο εχθρός είναι ο αλλόθρησκος, κάποτε ο εξωγήινος, κάποτε το στοιχειό του μπουκαλιού.

Της Σώτης Tριανταφύλλου από την AthensVoice, τ. Νο 211, 8~14 Μαΐου 2008

Αρχοντοχωριάτες του παγκόσμιου χωριού

Η υπογραφή του ελληνορωσικού μνημονίου για τον περίφημο αγωγό «South Stream» χαιρετίστηκε με εμφανή ή συγκρατημένο ενθουσιασμό από το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού Τύπου. Ο αγωγός με το αγγλοπρεπέστατο όνομα μπήκε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, χωρίς, όπως φαίνεται, κανείς μας να απορήσει: Αφού καμμία από τις χώρες που εμπλέκονται δεν είναι αγγλόφωνη, αφού οι Ρώσοι μια άλφα –ή και ωμέγα- περηφάνεια την κουβαλάνε, πως άξαφνα αυτός ο αγωγός βρήκε νονό να τον βαφτίσει στα αγγλικά; Από που και ως που South Stream; Είναι πια η lingua franca σε τέτοιο βαθμό αποδεκτή;

Ένα μικρό, σύντομο ρεπορτάζ, απέδειξε ότι, όχι, οι Ρώσοι δεν παρέδωσαν γην και ύδωρ, παρά το διεθνή χαρακτήρα της συμφωνίας. Η Αναστασία Ιβάνοβα, από το γραφείο τύπου της Γκαζπρομ, είχε την ευγένεια να μας ενημερώσει πως, το όνομα του αγωγού είναι ρώσικο εις την Ρωσία. Ο αγωγός επισήμως και με τη βούλα ονομάζεται Νότιο Ρεύμα -- για τους ρωσσομαθείς Южный поток, Γιούζνι Ποτόκ. Όμως, μιας και ένα μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας και του ενημερωτικού υλικού μεταφράζεται ή συντάσσεται και στην αγγλική, σε αυτό το απευθυνόμενο σε ξένους υλικό, οι Ρώσοι της Γκαζπρομ μεταφράζουν το όνομα του αγωγού.

Κοινώς, South Stream είναι η αγγλική μετάφραση του Γιούζνι Ποτόκ, του Νοτίου Ρεύματος και ως μετάφραση εκπονείται για να βοηθήσει τους αγγλόφωνους στην κατανόηση. Αν είσαι Έλλην απόφοιτος των κώλλετζες (colleges) που προσποιείται το στέλεχος υπουργείου, όμως, όλα αυτά δε σε αφορούν. Μένεις στην αγγλική μετάφραση διότι σε αυτήν βρίσκεις την γλώσσα που αγαπάς και προτιμάς. Τη γλώσσα που δεν αλλάζεις με τίποτε και σε κάνει να νοιώθεις κάποιος... Κατόπιν, τη φοράς καπέλο σε Τύπο και κοινό, νομίζοντας ότι πράττεις το σωστό, γιατί δε σου πέρασε καν από το νου ότι κάποιος άλλος λαός μπορεί να έχει την αξιοπρέπεια ή την υπερηφάνεια που προφυλάσσουν από επαρχιωτισμούς και αρχοντοχωριατιές.

Αν μετά τα κώλλετζες έχεις βρεθεί σε κανένα γραφείο Τύπου υπουργείου, τιμάς και εκεί, με την ίδια επίμονη ανοησία, την μόνη γλώσσα που κατέχεις σε σχετικά ανεκτό βαθμό. Έτσι, ας πούμε, στις 23 Απριλίου 2008, ως υπουργείο Υγείας αποστέλλεις δελτίο Τύπου, με το οποίο ενημερώνεις άπαντα ενδιαφερόμενο ότι

«ο Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος, θα συναντηθεί αύριο Μεγάλη Πέμπτη και ώρα 11:00 στο Υπουργείο με τον Υφυπουργό Υγείας της Κίνας κ. Ma Xiaowei, ο οποίος επισκέπτεται επίσημα τη χώρα μας».

Αυτός ο Κινέζος θα το απαίτησε να τον γράφουν Αγγλικά στα Ελληνικά Δελτία Τύπου, προφανώς. Πως αλλοιώς να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι το ελληνικό (;) γραφείο Τύπου του ελληνικού (;) υπουργείου Υγείας γράφει τα κινέζικα ονόματα με λατινικούς χαρακτήρες, απευθυνόμενο στο ελληνικό κοινό; Πως το ελληνικό γραφείο Τύπου δεν μπαίνει στον κόπο να αποδώσει φωνητικά το κινεζικό όνομα στην ελληνική και όχι στην αγγλική;

Δύο τρανταχτά παραδείγματα της τελευταίας εβδομάδας, αυτά που προαναφέρονται. Είναι πολύ εύκολο να προστεθούν και άλλα. Η γράφουσα πρόσεξε για πρώτη φορά το φαινόμενο, στην απίστευτη αρχοντοχωριατιά του διασήμου φεστιβάλ κινηματογράφου της χώρας, που, σε αναμνηστικό τόμο για τον Κουροσάβα, προτίμησε να αναγράψει το όνομα του μεγάλου σκηνοθέτη στην αγγλική στο εξώφυλλο – κι ας ήταν το περιεχόμενο στα ελληνικά και ο δημιουργός Ιάπωνας. Ακολούθησε μια συλλογή από τηλεγραφήματα του ΑΠΕ αντίστοίχου κάλλους. Εμ τι; Για πλάκα πλήρωνε η μαμά το Στρατηγάκη;

Μα τα ίδια δεν κάνουν και στην "πολιτισμένη Δύση"; μπορεί να ρωτήσει κάποιος. Δεν μεταγράφουν τον Κουροσάβα και ό,τι ξένο στα αγγλικά; Βεβαίως, αν μιλάμε για τις ΗΠΑ, άντε και η Βρετανία. Και πάλι, εκεί τα αγγλικά είναι η γλώσσα τους, επομένως άριστα πράττουν. Στην Γαλλία, την Γερμανία, την Ιταλία, τις Σκανδιναβικές χώρες (αλλά και γιατί όχι, στην Κορέα ή την Ιαπωνία) πάλι στα αγγλικά μεταφράζουν; Ή μήπως εκεί, χωρίς αρχοντοχωριατισμούς, σέβονται τη φωνητική, το μέτρο και το ρυθμό της γλώσσας τους -και βέβαια το αναγνωστικό τους κοινό;

Ψιλά γράμματα θα πει κανείς. Όχι τόσο, αν και "ψηλά", καθώς αποτελούν ενδείξεις όχι μόνον ημιμάθειας και υστέρησης, αλλά και μειονεξίας (κόμπλεξ, ελληνιστί) η οποία εκδηλώνεται με χίλιους δυο τρόπους. Σε αντίθεση με την τάχαμου "πολυπολιτισμικότητα", που εκδηλώνεται με έναν και μόνο τρόπο: τον αγγλοσαξωνικό. Η κατάσταση, υποχρεωτικώς περικόπτει τον ποιητή. "Francis Ford Coppola και ξερό ψωμί". Ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ αγνοείται.

Γράφει η Λαμπρινή Χ. Θωμά από το site του ΣΚΑΪ 100,3

Tο κράτος δεν είναι πατρίδα

Στη μνήμη των πεσόντων

Σιαλμά, Βλαχάκου, Γιαλοψού, Καραθανάση, Ηλιάκη

Mια ιστορία από τα σύνορα του Έβρου, τον Nοέμβριο του 1967. Ένα γεγονός που έχει μείνει στην αφάνεια είναι ότι στις 16 Nοεμβρίου 1967 η τουρκική Eθνοσυνέλευση κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Eλλάδας

Στα σύνορα του Έβρου η απέναντι όχθη πλημμύρισε με τουρκικά άρματα μάχης, που μάρσαραν νυχθημερόν εκφοβιστικά, πανέτοιμα να περάσουν το ποτάμι. Στη δική μας πλευρά ο αριθμός των αρμάτων ήταν ασήμαντος σε σχέση με των Τούρκων και αρχίσαμε τα κολοκοτρωναίικα· τα κάναμε κυκλικές βόλτες για να φαίνονται περισσότερα. (Εικόνα τρομακτικής ανισότητας, που θα έπρεπε να την έχουν αντικρίσει όσοι με ασυγχώρητη ανευθυνότητα μιλάνε σήμερα για μείωση των εξοπλισμών.)

Ο ίλαρχος N.M., διοικητής μιας Ίλης Αναγνωρίσεως, διέθετε στον τομέα ευθύνης του πλάι στο ποτάμι 4 έφεδρους αξιωματικούς και 144 στρατιώτες, συν 2 «βοηθητικούς» που δεν έφεραν όπλο. Εκείνες τις κρίσιμες στιγμές έλαβε μια επείγουσα διαταγή από τη Μεραρχία και κάλεσε προσκλητήριο τη μονάδα του.

Ανέλυσε στους συγκεντρωμένους την κατάσταση, μίλησε για την τουρκική υπεροπλία και ζήτησε από τους στρατιώτες του 30 εθελοντές να περάσουν την ίδια νύχτα το ποτάμι, με επικεφαλής τον ίδιο και τους 4 έφεδρους αξιωματικούς τους, για δολιοφθορά των εχθρικών τανκς. Οι πιθανότητες να γυρίσουν ζωντανοί ήταν μηδαμινές, είτε πετύχαινε η αποστολή τους είτε όχι· γι' αυτό τούς έδωσε είκοσι λεπτά προθεσμία να συζητήσουν μεταξύ τους και να αποφασίσουν μόνοι τους ποιοι θα συμμετείχαν εθελοντικά. Μάλιστα προέτρεψε όσους ήταν παντρεμένοι ή είχαν προστατευόμενα μέλη στην οικογένειά τους να μη συμμετάσχουν στο εγχείρημα. Στην ουσία ο ίλαρχος N.M. απάλλαξε τους στρατιώτες του από κάθε όρκο και υποχρέωση και τους έδωσε το δικαίωμα να επιλέξουν οι ίδιοι αν θα ζήσουν ή θα πεθάνουν.

Ο Έβρος ήταν ανέκαθεν για το στρατό ο κάλαθος των αχρήστων. Ήταν χρόνια πρακτική, και των προηγούμενων κυβερνήσεων, στην οποία η δικτατορία είχε προσδώσει διαστάσεις «τιμωρίας». Στον Έβρο έστελναν όλους τους παρίες, που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα για καλύτερη μετάθεση, τους κοινωνικά απροσάρμοστους και κυρίως τους αντίθετους στο καθεστώς, στους οποίους επιφύλασσε και την ανάλογη περιποίηση.

Αυτή πάνω κάτω ήταν και η κοινωνική σύνθεση της μονάδας του N.M., που οι οπλίτες της συσκέπτονταν μεταξύ τους για είκοσι λεπτά και συγκεντρώθηκαν πάλι με τον ήχο της σάλπιγγας. Ο ίλαρχος διέταξε οι 30 εθελοντές να κάνουν ένα βήμα μπροστά για να αποσπαστούν από τους υπόλοιπους. Ένα βήμα μπροστά έκαναν όχι μόνο 30 άντρες, αλλά αυτομάτως και οι 144, μαζί τους και οι 2 «βοηθητικοί». Αυτά τα παιδιά ήταν απλοί στρατιώτες. Δεν είχαν την ψυχοτεχνική εκπαίδευση για καταδρομικές επιχειρήσεις ούτε τον απαιτούμενο ειδικό εξοπλισμό και την ανάλογη υποστήριξη· εύλογα θα μπορούσαν να διαμαρτυρηθούν γι' αυτή την αποστολή θανάτου. Όμως αποφάσισαν να υπερβάλουν εαυτόν, διέγραψαν τις ταλαιπωρίες που τους υπέβαλλε το ανελεύθερο καθεστώς και ήταν έτοιμα να δώσουν τη ζωή τους για την πατρίδα· όπως ακριβώς οι πατέρες τους πολέμησαν τους Ιταλούς υπό τη μεταξική δικτατορία· η αντίθεσή τους στο δικτατορικό καθεστώς δεν επηρέασε σε τίποτα τη φιλοπατρία τους. Ένιωθαν ως το κύτταρό τους, χωρίς να χρειαστεί να τους το πει κανείς, ότι η εθνική επιβίωση είναι υπεράνω ιδεολογιών, ταξικών διαφορών, προσωπικών αδικιών, συμφερόντων κ.λπ.

Γιατί το κράτος δεν είναι πατρίδα.

Το κράτος είναι απλώς ένα σύστημα διαχείρισης της κοινωνίας που αλλάζει ανάλογα με τα πρόσωπα τα οποία εντελώς πρόσκαιρα και συγκυριακά το στελεχώνουν. Το κράτος πιθανόν να είναι δίκαιο ή άδικο, ικανό ή ανίκανο, αφερέγγυο, αυταρχικό και σπανίως στοργικό· να δέρνει τους συνταξιούχους, να μη σέβεται ζώντες και τεθνεώτες, να μεροληπτεί, να χρηματίζεται, να τρομοκρατεί.

H πατρίδα είναι κάτι ακλόνητο, βαθύ και καθοριστικό για τον άνθρωπο. H πατρίδα είναι η πανάρχαιη γειτονιά μας στον κόσμο. Αυτή μας προσδιορίζει και νοηματοδοτεί την ύπαρξή μας. Επειδή είμαστε πρόσωπα, και όχι τυχαία άτομα, υπάρχουμε εν χώρω και χρόνω με δικό μας ήθος και έθος. Άλλωστε η ανθρώπινη ποικιλία τρόπων, αισθημάτων, εμπειριών και έκφρασης συνιστά τη διαφορετικότητα, που είναι ζωή και ευλογία· δίνει μορφή και περιεχόμενο στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά.

ΔΙΚΟ ΣΟΥ EINAI MONO AYTO ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙΣ NA ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΕΙΣ

Τελικώς η σύγκρουση τότε με την Τουρκία αποσοβήθηκε με οδυνηρές υποχωρήσεις εκ μέρους μας· μια από αυτές ήταν η επαίσχυντη απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο, που άνοιξε το δρόμο για την τουρκική εισβολή στο νησί το 1974.

Και από τότε, χωρίς να γίνει πόλεμος, επί 40 ολόκληρα χρόνια χάνουμε σταθερά ανθρώπους και δικαιώματα. Ιδίως από το 1996 και μετά έχουμε οδηγηθεί σε μια κατάσταση «φινλανδοποίησης» έναντι της Τουρκίας, η οποία συνεχώς διατυπώνει νέες απειλές και νέες απαιτήσεις: Ίμια, γκρίζες ζώνες, S-300, υφαλοκρηπίδα, Θράκη, casus belli για τα 12 μίλια, αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, για να ακολουθήσουν τη μοίρα της Κύπρου, διχοτόμηση του Αιγαίου και ίσως άλλα που δεν τα γνωρίζουμε ακόμη. Και, επειδή «τίποτα δεν μπορεί να προχωρήσει αν κάτι άλλο δεν υποχωρήσει», εμείς τα τελευταία δέκα χρόνια, άτολμοι και περιδεείς, γλείφουμε για «ελληνοτουρκική φιλία», μεταμφιέζουμε τον τρόμο μας σε «σωφροσύνη» και σκιζόμαστε να εξυπηρετήσουμε τους απέναντι σε ό,τι θέλουν: υποστήριξη στην Ευρώπη, τερατούργημα Ανάν, οικονομικά ανοίγματα και διάφορα άλλα αναξιοπρεπή, ενώ ο κατάλογος των πεσόντων μας μεγαλώνει ασταμάτητα: Σιαλμάς, Βλαχάκος, Γιαλοψός, Καραθανάσης και, πριν λίγες μέρες, Ηλιάκης.

Όμως όλα έχουν ένα όριο.

H πορεία ενός έθνους δεν καθορίζεται από ευκαιριακά συμφέροντα και ανεπαρκείς ηγεσίες. Περιλαμβάνεται στις θυσίες των νεκρών μας, στο παρόν το δικό μας και στο μέλλον αυτών που έρχονται. Τα κυριαρχικά μας δικαιώματα μπορεί να τα χάσουμε μόνο μετά από στρατιωτική ήττα· ουδείς από τους κρατούντες νομιμοποιείται να τα παραχωρήσει σε διαπραγματεύσεις. Όποιος μιλάει για ελευθερία και ανεξαρτησία χωρίς να είναι έτοιμος να ματώσει είναι απατεώνας. Ούτε το δικαστήριο της Χάγης ούτε οποιοσδήποτε άλλος μπορεί να αποφανθεί αν επιτρέπεται να αναπνέουμε ακόμη τον αέρα της πατρίδας μας ή αν η Θράκη, η Κύπρος και τα νησιά είναι δικά μας.

H αλήθεια είναι μία και πανάρχαιη:

Δικό σου είναι μόνο αυτό που μπορείς να προστατεύσεις.

Του Διονύση Χαριτόπουλου από "ΤΑ ΝΕΑ" του Σαββάτου, 10 Ιουνίου 2006

Ιστορίες οικονομικής ευφορίας

H ύφεση που ξεκίνησε με την κρίση που ξέσπασε στην αγορά κατοικίας στις ΗΠΑ και τα δάνεια υψηλού ρίσκου που έδιναν οι τράπεζες, όχι από μεγαλοθυμία ή ανθρωπιστικά κίνητρα, αλλά γιατί ήθελαν να κερδοσκοπήσουν υπερβολικά, μεταφέρεται σιγά σιγά, σαν ένας επικίνδυνος ιός, στις αγορές όλου του κόσμου. Αυτή η κρίση των δανείων υψηλού ρίσκου για μία ακόμα φορά δείχνει πόσο εκτεθειμένο είναι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα –που δεν αποτελεί κανένα μνημείο διαφάνειας– στις οργανωμένες κινήσεις κερδοσκοπίας. Κινήσεις απέναντι στις οποίες τα κράτη δεν έχουν καμία άμυνα, εκτός αν θεωρήσουμε αυτή τη γελοιότητα των επιτοκίων ως τέτοια.

Ενα από τα σημαντικότερα στοιχεία αυτής της κρίσης έχει να κάνει με το ποιος, τέλος, φορτώνεται αυτή τη ζημιά που προκάλεσαν οι κερδοσκοπικές κινήσεις κάποιων ηλιθίων. Μα, όλοι εμείς. Οι κεντρικές τράπεζες δανείζουν αφειδώς δισεκατομμύρια σε τραπεζικά ιδρύματα που τζογάρισαν στη φούσκα των ακινήτων για να μην πτωχεύσουν. Και αυτά τα εκατομμύρια που δανείζουν, ουσιαστικά τα πληρώνουμε εμείς. Διότι αυτά τα τεράστια ποσά «οικονομικής στήριξης», οι κυβερνήσεις τα κόβουν από τις χρηματοδοτήσεις του προϋπολογισμού στα ταμεία, την παιδεία, την υγεία και όλες τις κοινωνικές λεγόμενες δαπάνες.

Ενα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο στην ιστορία αυτή αφορά τους Νεοφιλελεύθερους, που κατακεραυνώνουν την επέμβαση του κράτους στην αγορά. Τώρα που οι κυβερνήσεις στηρίζουν τις τράπεζες, τους μοχλούς της κερδοσκοπίας, δεν βγάζουν τσιμουδιά. Λες και το βασικό καθήκον του κράτους είναι να «εθνικοποιεί», να μοιράζει σε όλους εμάς τις ζημιές που υφίστανται οι κερδοσκόποι. Δεν θυμάμαι ποτέ όμως κάποια κυβέρνηση να θέλει να μας μοιράσει και τα κέρδη που συσσωρεύουν όλοι αυτοί οι «οι παίκτες» του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, που έχουν μερικές φορές και κάτι ονόματα όπως hedge funds, από τα οποία άντε να διεκδικήσεις χρήματα σε περίπτωση που τα χάσεις.

Το έχω ξαναγράψει και παλιότερα και δεν αποτελεί καμιά μεγάλη σοφία: οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου, λόγω της ιδιαίτερης φύσης που έχουν ως επιχειρήσεις οι τράπεζες, τους έχουν παραχωρήσει απίστευτα προνόμια, που παρόμοιά τους δεν έχει κανένας άλλος επιχειρηματικός κλάδος. Αυτά τα προνόμια, που σε μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν με την εγγύηση των κεφαλαίων και της λειτουργίας τους από το κράτος, τις ωθούν να ριψοκινδυνεύουν μεγάλα ποσά σε επισφαλείς επενδύσεις, με στόχο να αποκομίσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη, για να τα μοιράσουν στους μετόχους τους. Αν δεν υπήρχαν οι κρατικές εγγυήσεις, δεν θα τολμούσαν να διακινδυνέψουν ούτε μισό ευρώ. Βέβαια, το σύστημα είναι «σοφό». Για να αποκλείσει την πιθανότητα να βρεθεί στην εξουσία κάποιο κόμμα με τίποτα περίεργες αντιλήψεις για την κοινωνική δικαιοσύνη, έχει διασφαλίσει τη θεσμική ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών. Κανείς δεν μπορεί να τις ελέγξει.

Πέρα από αυτό, επειδή την τελευταία εικοσαετία η διαπλοκή τής οικονομικής με την πολιτική εξουσία απλώθηκε σε τρομερό βαθμό –σε σημείο που οι πολιτικοί να είναι εντολοδόχοι των οικονομικών συμφερόντων– το ίδιο το πολιτικό σύστημα έχει αποδυναμώσει την εκλογική διαδικασία απ' αυτό που θα έπρεπε να είναι σε μία Δημοκρατία, διασφαλίζοντας τον αποκλεισμό από τη διακυβέρνηση κάθε πολιτικής δύναμης, η οποία δεν είναι πρόθυμη να υπηρετήσει το μεγάλο κεφάλαιο και τις ορέξεις του.

Ας πούμε, εδώ στην Ελλάδα, βάλαμε έναν καθηγητή του συνταγματικού δικαίου να υποστηρίξει την ψήφιση ενός εκλογικού νόμου, που ανεξαρτήτως του τι θα βγάλει η κάλπη θα δώσει στο πρώτο κόμμα ένα πριμ 50 εδρών. Αυτό, μία πρακτική δικτατορικών καθεστώτων που είχε στόχο τους αποκλεισμούς από τη διακυβέρνηση των «επικίνδυνων» ομάδων ή κομμάτων, κάποιοι το ονομάζουν Δημοκρατία.

Του Χρίστου Χαραλαμπόπουλου από την "SportDay" της Παρασκευής, 21 Μαρτίου 2008.