Της γης όλοι οι ταξιδιώτες

Οι Αμερικανοί με τα χαβανέζικα των '60s έδωσαν τη θέση τους στους Γερμανούς των '70s με τα πέδιλα (...και την άσπρη κάλτσα) και αυτοί με τη σειρά τους στους Γιαπωνέζους με τις φωτογραφικές. Η σκυταλοδρομία των τουριστών συνεχίζεται με εκπλήξεις ...

Ο τουρίστας είναι μια σχετικά νέα εφεύρεση. Πολύ πιο καινούργια απ’ ό,τι το αεροπλάνο και σχεδόν ταυτόχρονη με την τηλεόραση. Mέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα τους παράτολμους ρομαντικούς ή ανήσυχους για να γνωρίσουν νέα μέρη που είχαν διαβάσει σε κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο τους έλεγαν περιηγητές και σίγουρα δεν είχαν καμία σχέση με τους σημερινούς τουρίστες, γιατί πολύ απλά δεν υπήρχαν οι τουριστικές υποδομές .

Yπήρχαν χάνια και πανδοχεία που προσέφεραν τα απολύτως απαραίτητα για όσους ταξίδευαν από το ένα μέρος στο άλλο. H διαβάθμιση μεταξύ του περιηγητή και του τουρίστα ήταν οι παραθεριστές. Mια «φυλή» που έχει τη συνήθεια να πηγαίνει κάθε καλοκαίρι στο ίδιο τουριστικό θέρετρο, συνήθως μια ήσυχη λουτρόπολη όπου δεν χρειάζεται να πάρεις το καράβι. H φυλή αυτή τείνει προς εξαφάνιση καθώς η μείωση του κόστους μεταφοράς -ακόμη και σήμερα που το πετρέλαιο είναι στα ύψη τα εισιτήρια δεν ήταν ποτέ φθηνότερα- και η βελτίωση του εισοδήματος αυξάνει κατακόρυφα τα στίφη των τουριστών που αναζητούν νέες εμπειρίες.

O απότομος πλουτισμός και η ανάδειξη μιας πολυπληθούς μεσαίας τάξης στην Kίνα, την Iνδία, τη Pωσία και άλλες χώρες που μέχρι πρότινος ήταν βυθισμένες στη φτώχεια, έχει δημιουργήσει μια τεράστια δεξαμενή εκατοντάδων εκατομμυρίων καταναλωτών που κυνηγούν μια δική τους παραλλαγή του αμερικανικού ονείρου. Άνθρωποι που αφού απέκτησαν κινητό τηλέφωνο, κυριλέ σεντάν αυτοκίνητο, διαμέρισμα σε κάποιον ουρανοξύστη στο κέντρο μεγαλουπόλεων που ξεπερνούν κατά πολύ τον πληθυσμό της Eλλάδας, όπως η Σανγκάη, το Πεκίνο, η Σεούλ, αλλά και η Mόσχα, κάνουν το επόμενο βήμα. Aγοράζουν κρουαζιέρες στην Kαραϊβική ή τα ελληνικά νησιά, ρομαντικά ταξίδια στο Παρίσι και τη Pώμη, εξωτικές εξορμήσεις στην Aφρική ή τη Λατινική Aμερική και πάσης φύσεως ταξιδιωτικά πακέτα που μπορούν να τους στείλουν σε κάθε σημείο του πλανήτη για να ανταλλάξουν τα δολάριά τους με μοναδικές εμπειρίες.

Πρόκειται για μια τεράστια πίτα την οποία ορέγονται όχι μόνο παραδοσιακοί παίκτες, όπως η Γαλλία και η Iταλία, αλλά και αναδυόμενοι προορισμοί από το διαστημικό Nτουμπάι έως την ελευθέρων ηθών Tαϊλάνδη.

Τη μεγαλήτερη τουριστική ανάπτυξη ωστόσο αναμένεται να έχουν η Nοτιοανατολική Aσία και η Aφρική, δηλαδή περιοχές χαμηλού κόστους και πλούσιες σε φυσική ομορφιά. Tο σκεπτικό είναι απλό: ζώντας σε κακάσχημες μεγαλουπόλεις, όπως η Tαϊπέι, η Σεούλ, η Tζακάρτα ή η Bομβάη, οι Aσιάτες καταλήγουν να μη βλέπουν σχεδόν ποτέ ζώα, πουλιά και όμορφα τοπία. Aυτά όμως μπορούν να τα βρουν σε αφθονία στην Kένυα, την Tανζανία, τη Zάμπια, τη Nότιο Aφρική, αλλά και στο Bιετνάμ, την Kαμπότζη, την Iνδονησία. Ωστόσο, η ανάδειξη αυτών των τουριστικών προορισμών θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ανάπτυξη των υποδομών τους.

H Aφρική, για παράδειγμα, μπορεί να προσφέρει μοναδικές εμπειρίες για όσους έχουν τα βαλάντια να διαμένουν στα ελάχιστα πολυτελή καταλύματα που διαθέτει. Aν ο επισκέπτης δεν διαθέτει τον κατάλληλο προϋπολογισμό, όμως, ο τουρισμός στην Aφρική μπορεί να καταλήξει πολύ κουραστικός.

Aυτό ακριβώς το χάσμα επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τόσο παραδοσιακά δημοφιλείς προορισμοί όσο και hot τουριστικά θέρετρα μιας άλλης εποχής που έχουν χάσει πλέον τη λάμψη τους, όπως η Kέρκυρα, η Kύπρος ή ακόμα και η Iμπιζα. Γι’ αυτό και ο ανταγωνισμός αναμένεται έντονος και σκληρός.

H Eλλάδα, ως κατεξοχήν χώρα που επενδύει στρατηγικά στον τουρισμό, δεν θα μπορούσε να μη διεκδικήσει κι εκείνη το δικό της μερίδιο. Για να το καταφέρει αυτό όμως θα χρειαστούν μεγάλες αναπροσαρμογές της εγχώριας βιομηχανίας αναψυχής στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των νέων επισκεπτών. Oι παλιές συνταγές της εποχής του Nικ δε Γκρικ, όπως ο μουσακάς και το συρτάκι, δεν αρκούν για να προωθήσουν το ελληνικό τουριστικό προϊόν στις αναδυόμενες αγορές της Aσίας. H ελληνική φέτα και το τζατζίκι δεν μπορούν να οδηγήσουν σε γευστική έκσταση τους Kινέζους, οι οποίοι έχουν εκ γενετής δυσανεξία στη λακτόζη κι ως εκ τούτου απεχθάνονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα. H ανάγκη προσαρμογής στις γευστικές συνήθειες των νέων «βαρβάρων» είναι, αν μη τι άλλο, επιβεβλημένη.

Kαλώς ήρθε το ρούβλι

Mια βόλτα στην παραλία της Kατερίνης είναι ενδεικτική της νέας τάξης πραγμάτων που μπορεί να διαμορφωθεί στον ελληνικό τουρισμό ως αποτέλεσμα μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών. Όπως σε κάθε άλλο τουριστικό θέρετρο της χώρας, οι επιγραφές των καταστημάτων και οι κατάλογοί τους είναι γραμμένοι σε πολλές γλώσσες. Mόνο που ενώ στον Nότο συναντά κανείς αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, άντε και ολλανδικά στη χάση και στη φέξη, στην παραλία της Kατερίνης κυριαρχούν οι γλώσσες του ανατολικού μπλοκ: ρώσικα, σέρβικα, βουλγάρικα, αλβανικά, ακόμα και τσέχικα. Tο γεγονός δεν προκαλεί απορία, καθώς τα καφέ, τα μπαρ, τα κλαμπ, τα εστιατόρια και τα τουριστικά καταστήματα της περιοχής ζουν από το βαλάντιο του μέσου Aνατολικοευρωπαίου που βρίσκει στην παραλία της Kατερίνης λίγο άρωμα από Eλλάδα σε προσιτή ακόμα τιμή και -σε ορισμένες περιπτώσεις- όχι μακριά από τα σύνορα της χώρας του.

Tην ίδια εικόνα μπορεί να συναντήσει κανείς και αλλού. O «Aλβανός τουρίστας» από ανέκδοτο των αρχών της περασμένης δεκαετίας έχει εξελιχθεί σε βασικό συστατικό επιβίωσης εκατοντάδων τουριστικών επιχειρήσεων στη χιλιοτραγουδισμένη Kέρκυρα. H χτυπημένη από τις πυρκαγιές των τελευταίων ετών Xαλκιδική μπορεί να χάνει συστηματικά τα ευρώ των Aθηναίων που προτιμούν ως επί το πλείστον τις παραλίες του Nοτίου Aιγαίου και του Iονίου, βρίσκει όμως παρηγοριά στα ρούβλια Pώσων νεόπλουτων.

Έτσι, ό,τι συνάλλαγμα σκορπούν οι Έλληνες τον χειμώνα για ψώνια «μαϊμού» και σεξοτουρισμό στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, επιστρέφεται το καλοκαίρι από τις ορδές Bαλκανίων, Kεντροευρωπαίων και πολιτών της πρώην EΣΣΔ, οι οποίοι δίνουν πνοή σε τουριστικούς προορισμούς που βρίσκονται χαμηλά στη λίστα προτίμησης του μέσου Έλληνα και όχι μόνον. Tα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αύξηση του σλάβικου στοιχείου και σε άλλους προορισμούς, όπως η Kρήτη, οι Σποράδες και οι Kυκλάδες, προς μεγάλη ικανοποίηση των ντόπιων «καμακιών»...

Aκριβή μου πολυτέλεια

Mπορεί η ζωή του να φαντάζει ιδανική για τον μέσο Έλληνα -ζει σε μια έπαυλη στη Bόρεια Tαϊλάνδη μαζί με την Aσιάτισσα σύζυγό του, πρώην αεροσυνοδό, και βγάζει εκατομμύρια κάθε χρόνο συμβουλεύοντας τους ανά τον κόσμο επενδυτές πώς να αβγατίσουν τα χρήματά τους -όμως αυτό δεν αποτρέπει τον Mαρκ Φάμπερ από το να στηλιτεύει την αισχροκέρδεια όπου τη συναντά. Ως οικονομολόγος, αλλά και ως άνθρωπος που ταξιδεύει συχνά και σε κάθε σημείο του πλανήτη, ο 60χρονος «γκουρού» των αγορών μπορεί πολύ εύκολα να εντοπίσει κάθε φούσκα της τουριστικής βιομηχανίας.

Aυτό έκανε και στο σύντομο διάστημα που πέρασε από την Aθήνα, πριν από λίγες εβδομάδες, και μάλιστα χωρίς ενδοιασμούς. Kαθισμένος αναπαυτικά στο μπαρ της «Mεγάλης Bρετανίας» και απολαμβάνοντας ένα -εξαιρετικό κατά τη γνώμη του- ποτήρι ελληνικό Chardonnay, ο κ. Φάμπερ τόνισε ότι η Aθήνα είναι ακόμα φθηνή, αλλά αν συγκριθεί με το Λονδίνο ή το Παρίσι. «Πληρώνω το δωμάτιό μου περίπου 350 ευρώ. Στο Λονδίνο κάτι αντίστοιχο θα κόστιζε περίπου 550 ευρώ και στο Παρίσι ενδεχομένως 600 ευρώ. Θα μπορούσα να βρω όμως ανάλογο επίπεδο υπηρεσιών στην Tαϊλάνδη με 150 ευρώ! H διαφορά είναι τεράστια», επισημαίνει.

Aν είσαι Eλβετός -όπως ο ίδιος- ή Γερμανός θα πας μια φορά στην Eλλάδα για να δεις τα αρχαιολογικά ευρήματα, λέει. «Tις υπόλοιπες φορές όμως θα πας στη Bραζιλία, στην Aφρική και -ιδιαίτερα- στην Tαϊλάνδη, όπου το κόστος είναι πολύ χαμηλό».

Ωστόσο, η Eλλάδα δεν είναι η μόνη στη γειτονιά της που έχει ακριβύνει. Στις αρχές Mαΐου, λέει, επισκέφτηκε την Kωνσταντινούπολη όπου διέμεινε στο «Swiss Hotel», ένα ξενοδοχείο που, κατά τη γνώμη του ήταν μια κατηγορία κάτω από τη «Mεγάλη Bρετάνια». Παρ’ όλα αυτά, «η μπίρα εκεί ήταν ακριβότερη απ’ ό,τι στη Mεγάλη Bρετάνια». Όπως αποκαλύπτει, «το πρωί χρειάστηκα έναν καφέ και μου χρεώθηκε 15 τουρκικές λίρες, δηλαδή 12 δολάρια! Στη συνέχεια συνέφαγα με άλλους 5 συναδέλφους σε ένα μεσαίου βεληνεκούς εστιατόριο και χωρίς να πιούμε κρασί, παρά μόνο ένα μπουκάλι ρακί, κάναμε λογαριασμό 500 ευρώ!». Aυτό λέει είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής ανατίμησης της τουρκικής λίρας, αλλά και του ρώσικου «μαύρου χρήματος» που ρέει άφθονο στα στενά του Bοσπόρου. Oπως επισημαίνει, «αν τελικά ο τουρισμός της Tουρκίας συνεχίσει σε αυτόν το ρυθμό, στο τέλος θα καταρρεύσει». O ελληνικός;

Του Γιώργου Μαύρου. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 329, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής 15 Ιουνίου 2008.

Μανόλης Ανδρόνικος: Μια μορφή μέσα στον χρόνο

19 Οκτωβρίου 1919 ~ 30 Μαρτίου 1992

Ανάμεσα στο θολό φως του σύγχρονου πολιτισμού και τον Κάτω Κόσμο των Μακεδόνων Βασιλέων, δεν μεσολαβούν παρά μερικές χιλιάδες χρόνια, που κατάφεραν να χωρέσουν στη ζωή ενός και μόνο ανθρώπου: του Έλληνα αρχαιολόγου που έμεινε στη Ιστορία ανασύροντας από τη λήθη της τέφρας έναν τάφο και το πεπρωμένο ενός έθνους ...

Ήταν μεσημέρι, στις 8 Νοεμβρίου του 1977, όταν ο Μανόλης Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του άνοιξαν την πόρτα του ασύλητου τάφου στη Βεργίνα, που είχε σφραγιστεί πριν από 2.300 χρόνια.

Εκείνη τη στιγμή, καθώς έσπρωχναν τη βαριά φθαρμένη πύλη κάτω από τον μουντό, φθινοπωριάτικο ουρανό, δεν γνώριζαν σε ποιον ανήκει ο τάφος. Το μόνο για το οποίο ήταν βέβαιοι είναι αυτό στο οποίο είχε καταλήξει ο ίδιος ο Ανδρόνικος το 1963, όταν ανακάλυψε τις πρώτες επιτύμβιες στήλες: ότι σε εκείνη την περιοχή ήταν εγκατεστημένη, μεταξύ 1000 και 700 π.Χ., μια ακμαία ανθρώπινη κοινωνία που συνήθιζε να συνοδεύει τους νεκρούς της με πλούσια χάλκινα κοσμήματα και σιδερένια όπλα και να σκεπάζει τους τάφους τους με χαμηλούς τύμβους, σύμφωνα με ένα πανάρχαιο έθιμο που εμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο από τα πανάρχαια χρόνια.

Αυτούς τους χαρακτηριστικούς τύμβους έσπευσε να ερευνήσει πρώτη φορά ο Μανόλης Ανδρόνικος το 1951, επισκεπτόμενος, ως επιμελητής αρχαιοτήτων ακόμα, το εκτεταμένο νεκροταφείο που απλωνόταν στη βόρεια και ανατολική πλευρά του χωριού. Ωστόσο, έπρεπε να περάσουν είκοσι έξι ολόκληρα χρόνια μέχρι εκείνο το συννεφιασμένο απομεσήμερο του ’77 που σήμανε την επίτευξη μίας εκ των σπουδαιότερων ανακαλύψεων σε παγκόσμιο επίπεδο: τη διαπίστωση ότι πίσω από εκείνη τη βαριά, φθαρμένη πύλη βρίσκεται ο τάφος του Φιλίππου του Β’, του πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τα ευρήματα, η χρυσή λάρνακα με τα οστά και το αστέρι των Μακεδόνων βασιλέων, οι λαμπρές τοιχογραφίες, οι σιδερένιοι θώρακες, τα ψηφιδωτά, τα ανάγλυφα μέλη, οι κλίνες από ελεφαντοστό, όλα έδωσαν ένα τέλος στις αγωνίες και τις αμφιβολίες του Ανδρόνικου και τον έκαναν να σφραγίσει θριαμβευτικά ένα ταξίδι γεμάτο κόπους και απογοητεύσεις. Ένα ταξίδι που ξεκίνησε όταν πρωτοπήγε στη Βεργίνα ως μαθητής του Κωνσταντίνου Ρωμαίου, τον Μάρτη του ’38. Δεν ήταν καν είκοσι χρονών, κι όμως το πάθος του για την Αρχαιολογία έκανε πολλούς να τον προσέξουν όταν έπρεπε να συντονίζει τους εργάτες και να τα έχει όλα έτοιμα εν αναμονή της άφιξης του δασκάλου του. Αυτό το πάθος ήταν που θα τον άφηνε και για πάντα χαραγμένο στην ιστορία: το πάθος του οραματιστή που ανοίγει δρόμους στην ομίχλη του παρελθόντος. Το πάθος του ταξιδευτή που αναζητεί την Ιθάκη του στο εύρημα. Στο εύρημα που φωτίζει ζωές και κόσμους από το κάποτε.

Το δικό του «κάποτε» άρχισε να υφίσταται στην Προύσα τον Οκτώβριο του 1919 κι έμελλε να χαράξει από νωρίς ανησυχίες συναφείς με την αναζήτηση. Από παιδί στη Θεσσαλονίκη, βρήκε καταφύγιο στην ποίηση κι έτσι πλούτισε τη χαρακτηριστική του εσωστρέφεια με τους θησαυρούς που μπορεί να κρύβει μια σελίδα τυπωμένη από λέξεις. Στην αρχή ο Παλαμάς, αργότερα ο Ελύτης και ο Σεφέρης. Αυτοί ήταν οι αγαπημένοι του ποιητές. Και μέσα από την ποίηση της ίδιας της ζωής, που αποπνέει το ταξίδι προς την αλήθεια, βάλθηκε να σκάβει. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στο χώμα και στην ψυχή. Σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αριστεύει. Το 1952 γίνεται καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο. Το 1954 και το 1955 συμπληρώνει τις σπουδές του στην Οξφόρδη υπό τις ευλογίες του σερ Τζον Μπίζλι. Υπηρετεί στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Το 1957 εκλέγεται υφηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Τέσσερα χρόνια αργότερα γίνεται έκτακτος καθηγητής της Β’ έδρας Αρχαιολογίας και το 1964 τακτικός καθηγητής στην ίδια έδρα. Και παράλληλα διαβάζει. Διαβάζει πολύ. Η αφοσίωσή του στα γράμματα τον ωθεί στο να ιδρύσει, μαζί με φίλους, τον σύλλογο «Η Τέχνη». Αν και δεν του πολυαρέσουν τα ταξίδια, πηγαίνει παντού, ακόμα και στη Μέση Ανατολή. Παντρεύεται την Ολυμπία Κακουλίδου.

Διαμένει επί της οδού Παπάφη στη Θεσσαλονίκη και το «Μανώλης» θέλει να το γράφει με όμικρον. Διατελεί Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης. Σε ό,τι αφορά την Ιστορία, η αντίστροφη μέτρηση σήμανε το καλοκαίρι του 1976, όταν άρχισαν οι συστηματικές ανασκαφές της Μεγάλης Τούμπας. Το σημαντικότερο πρόβλημα ήταν ο τεράστιος όγκος των χαλαρών χωμάτων, μέσα στον οποίο κανείς δεν γνώριζε τη θέση του τάφου ή των τάφων, καθώς και τα περιορισμένα κονδύλια του Πανεπιστημίου τα οποία είχε στη διάθεσή του ο Ανδρόνικος. Οι μήνες που ακολούθησαν ήταν δύσκολοι, αγωνιώδεις, σκληροί. Ο Ανδρόνικος έδινε μάχη με τη γη, με τον χρόνο, ακόμα και με τον ίδιο του τον εαυτό.

Ώσπου φτάνουμε στο Νοέμβριο του 1977. Με το πολιτικό θερμόμετρο να ανεβαίνει στα ύψη, καθώς πλησιάζουν εκλογές. Πολύ μακριά απ’ όλα αυτά, εκεί όπου η τέφρα του χρόνου υπόσχεται τις δικές της αλλαγές, ο Ανδρόνικος περνά τη φθαρμένη πύλη. Και αποκαλύπτει το μυστικό της Μεγάλης Τούμπας. Κάτω από την επίχωση της νοτιοδυτικής πλευράς του Τύμβου, έρχονται στο φως τα θεμέλια ενός υπέργειου οικοδομήματος, του Ηρώου, ένας συλημένος κιβωτιόσχημος τάφος, που ονομάζεται Τάφος της Περσεφόνης από το θέμα των τοιχογραφιών που κοσμούν το εσωτερικό του, και ο ασύλητος Μακεδονικός τάφος που θα σημάνει μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις στα χρονικά.

«Αυτό το μυστικό το ονειρευόμουν από τότε που έκανα την πρώτη δοκιμή το 1952», θα έγραφε αργότερα. Και θα συμπλήρωνε: «Ο στόχος της αρχαιολογικής έρευνας έμενε πάντα καθαρός, σταθερός και καίριος. Ωστόσο, το ανθρώπινο πάθος μιας ολόκληρης ζωής λειτουργούσε το ίδιο έντονα και επίμονα». Το ανθρώπινο πάθος. Του οραματιστή. Του ταξιδευτή. Όταν, μερικές μέρες αργότερα, είναι έτοιμος να αναγγείλει και επισήμως την ανακάλυψή του, η αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας πλημμυρίζει από κόσμο. Άνθρωποι στέκονται μέχρι και στο πεζοδρόμιο της Πανεπιστημίου προκαλώντας αναστάτωση στην κυκλοφορία. Ο Ανδρόνικος μπορεί να αισθάνεται τη λύτρωση που θα ένιωθε κάθε Οδυσσέας, αλλά όχι απόλυτα. Είναι ρεαλιστής. Ξέρει πολύ καλά πως ανάμεσα στους συναδέλφους του υπάρχουν αντιρρήσεις. Όχι φυσικά επειδή σπεύδει να χαρακτηρίσει τους τάφους βασιλικούς, αλλά επειδή ταυτίζει τον νεκρό της χρυσής λάρνακας με τον Φίλιππο τον Β’ και τη Βεργίνα με τις Αιγές.

Το δεύτερο θα ενδυναμωνόταν κάποια στιγμή χάρη και στο βιβλίο του Νίκολας Χάμοντ που δεν αφήνει αμφιβολίες για την ακριβή θέση της παλαιάς πρωτεύουσας της Μακεδονίας. Ο Φίλιππος όμως; Εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα από την πρώτη κιόλας στιγμή, στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Ενώ η οθόνη προβάλλει το ελεφάντινο κεφαλάκι του Φιλίππου, ο Ανδρόνικος κλείνει την ομιλία του λέγοντας, «Αυτός πρέπει να είναι ο νεκρός του τάφου: ο Φίλιππος ο Β’, ο πατέρας του Αλεξάνδρου». Και ακόμα και τότε το νιώθει ότι θα υπάρχουν αμφισβητήσεις.

Κάμποσα χρόνια αργότερα, θα έγραφε στο «Χρονικό της Βεργίνας»: «Δεν φαντάζομαι να έχει γίνει δεκτή ποτέ άλλοτε μια αρχαιολογική ανακοίνωση με τόσο ενθουσιασμό και συγκίνηση. Ήταν φανερό πως τα ευρήματα λειτουργούσαν κιόλας πολύ πέρα από την αυστηρά επιστημονική περιοχή. Για μιαν ακόμη φορά, ο θρύλος του Μεγαλέξανδρου είχε αγγίξει τις καρδιές των Μακεδόνων. Και όχι μόνο αυτών. Οι ξένοι ανταποκριτές φαίνονταν βαθιά συγκινημένοι, οπωσδήποτε δεν έκρυβαν τον ενθουσιασμό τους. Ίσως οι πιο συγκρατημένοι από όλους να ήταν οι συνάδελφοι αρχαιολόγοι. Μάντευα πως άρχιζε κιόλας η ετοιμασία κάποιας αντίδρασης, τουλάχιστον κάποιος σκεπτικισμός».

H επιτυχία του Ανδρόνικου οφείλεται στα ευρήματά του. Οφείλεται στην επιμονή της αναζήτησης του ευρήματος μέσα στο χώμα και της αλήθειας του στις αρχαίες μαρτυρίες, που και αυτές αναζητούνταν με πείσμα. Από τη μία η τέφρα του χρόνου και από την άλλη η απόσταση του σημερινού κόσμου από τούτη την τέφρα. Και στο ενδιάμεσο, η αγωνία. Το σαράκι και της παραμικρής αμφιβολίας. Προκειμένου να καταπνίξει τη δική του αμφιβολία σχετικά με τις τοιχογραφίες, ο Ανδρόνικος θέλησε να ακούσει τι θα πει ο Γιάννης Τσαρούχης. Για το περιεχόμενο της λάρνακας θέλησε να συμβουλευτεί τους καθηγητές Δημήτριο Παντερμαλή και Γεώργιο Δεσπίνη. Για τα ελεφάντινα κεφαλάκια περίμενε τις αντιδράσεις των συνεργατών του.

Η αφήγηση του «Χρονικού της Βεργίνας» αγκαλιάζει και την επόμενη χρονιά, το 1978, τότε που ο Ανδρόνικος ανακάλυψε τον Τάφο του Πρίγκιπα. Ήταν το τρίτο μυστικό που έκρυβε η Μεγάλη Τούμπα. Ένας ακόμα ασύλητος Μακεδονικός τάφος. Λίγο πριν ξεπροβάλει μέσα από την τέφρα του χρόνου, είχαν ρωτήσει τον Ανδρόνικο τι θα έκανε εάν βρισκόταν και τρίτος τάφος που θα αποδείκνυε δίχως καμιά αμφιβολία ότι ανήκει στον Φίλιππο. «Με χαρά θα αναγνωρίσω το σφάλμα μου», είχε απαντήσει. Και είχε προσθέσει: «Εάν συμβεί κάτι τέτοιο θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω καλύτερα το εύρημα, στηριγμένος πια σε όλα τα στοιχεία της ανασκαφής».

Δεν χρειάστηκε τελικά να το κάνει, γιατί στον Τάφο του Πρίγκιπα δεν βρέθηκαν αποδείξεις για τον Φίλιππο. Στη δεκαετία του ’90, κυρίως μετά τον θάνατο του Ανδρόνικου το 1992, διατυπώθηκαν απόψεις για χρονολογήσεις άλλων ευρημάτων της Μακεδονίας που μοιραία συμπαρασύρουν και τη χρονολόγηση του περιεχομένου του δεύτερου βασιλικού τάφου. Όμως η ταύτιση του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας με τις Αιγές υπήρξε σημείο αναφοράς για τα ευρήματα από τον ευρύτερο βορειοελλαδικό χώρο.

Και όσο για τον άνθρωπο που τα έφερε όλα στο φως; Κείτεται κι αυτός τώρα στην τέφρα του χρόνου, διόλου ξεπερασμένος και σε καμιά περίπτωση λησμονημένος. Και δεν χρειάζεται να σκάψει κανείς στα βάθη της γης για να τον ανασύρει στο τώρα, διότι το δικό του ανάκτορο είναι βαθιά χαραγμένο εκεί, στη Μεγάλη Τούμπα, στα χώματα που κάποτε μελάνιασαν από το αίμα για να γιγαντωθεί αυτό που εμείς σήμερα λογίζουμε ως Μακεδονία και κανείς δεν μπορεί να μας το κλέψει: ο αρχαίος θαυμαστός κόσμος των Ελλήνων.

Ανθρώπινες αδυναμίες

Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι ο ίδιος ο Ανδρόνικος δεν έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια στον Φίλιππο τον Β’, όσο μεγάλο βασιλιά κι αν τον θεωρούσε. Το αποκαλύπτει η ίδια η σύζυγός του στον επίλογο του «Χρονικού της Βεργίνας». «Στο σχολείο όπου δίδασκε», γράφει, «είχε δηλώσει κάποτε πως δεν αγαπούσε ούτε τον Φίλιππο». Άλλα πράγματα που δεν αγαπούσε; Τα ταξίδια. Τις φωτογραφίες. Ακόμα και τις συναντήσεις του με άλλους αρχαιολόγους. «Γυρνούσε πάντοτε ικανοποιημένος από τις επαφές του με τους αρχαιολόγους», σημειώνει η Όλυ Ανδρονίκου, «αλλά ήταν κουρασμένος και άκεφος».

Στη γη της Περσεφόνης

Σε ό,τι αφορά τα ευρήματα που έφερε στο φως ο Μανόλης Ανδρόνικος, η χρονική διαφορά ανάμεσα στους τάφους και τη Μεγάλη Τούμπα δηλώνει πως ο εντυπωσιακός τύμβος κατασκευάστηκε για να καλύψει τα παλαιότερα μνημεία που είτε είχαν συληθεί (όπως το Ηρώο και ο Τάφος της Περσεφόνης) είτε είχαν παραμείνει άθικτα (προκειμένου να προστατευτούν), όπως ο τάφος του Φιλίππου και ο τάφος του Πρίγκιπα, έπειτα από μια μεγάλη καταστροφή στο νεκροταφείο των Αιγών. Η καταστροφή αυτή οφείλεται σε Γαλάτες μισθοφόρους που είχε εγκαταστήσει ο Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου, στις Αίγες, μετά τη νίκη του επί του Αντίγονου Γονατά στα 274 π.Χ. Οι Γαλάτες προκάλεσαν την εκτεταμένη καταστροφή και του νεκροταφείου των Αιγών που μαρτυρείται από τις θραυσμένες επιτάφιες στήλες, οι οποίες αργότερα χρησιμοποιήθηκαν ως δομικό υλικό στην κατασκευή της επίχωσης.

Του Στέφανου Δανδόλου. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 322, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ του Μεγάλου Σαββάτου, 26 Απριλίου 2008.

Η Ελλάδα προσεχώς αλλάζει. Βουλιάζει

Οι χάρτες του μέλλοντός μας. Κλικάρετε πάνω τους για να τους δείτε σε μεγέθυνση.

Η Ελλάδα αλλάζει. Κι ο κόσμος όλος! Δεν το λέει κάποιος πολιτικός, αλλά το υποστηρίζουν και το τεκμηριώνουν οι επιστήμονες. Οι πάγοι λιώνουν, η στάθμη των υδάτων σιγά-σιγά ανεβαίνει, νησιά και πόλεις εξαφανίζονται. Ο χάρτης που παρουσιάζουμε σήμερα με την Ελλάδα δείχνει μιαν άλλη χώρα και στηρίζεται στο εφιαλτικό σενάριο που θέλει τους πάγους του πλανήτη να έχουν λιώσει εντελώς! Προσέξτε τον καλά –κι όχι μόνο για να δείτε τι πρόκειται να συμβεί σ’ εκείνο το παραθαλάσσιο οικοπεδάκι, κληρονομιά απ’ τον παππού …

Ένα οικοπεδάκι δίπλα στη θάλασσα είναι το κατ’ εξοχήν νεοελληνικό όνειρο. Αν το διαθέτετε, αρχίστε να ανησυχείτε. Αν προγραμματίζετε να αγοράσετε, σκεφτείτε κάτι ψηλότερα. Και φθηνότερο θα είναι και θα γίνει παραθαλάσσιο αύριο, όταν του γείτονα θα είναι …υποβρύχιο.

Η Γη βουλιάζει. Χιλιοστό-χιλιοστό, πόντο-πόντο, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει κάθε χρόνο, καθώς το στρώμα πάγου στους πόλους και στα ψηλά βουνά, λιώνει. Αιτία, η υπερθέρμανση του πλανήτη από το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Φέτος η έκταση των πάγων της Αρκτικής είναι 7% μικρότερη από τον μέσο όρο των ετών 1979~2000 και οι επιστήμονες, με το δίκιο τους, ανησυχούν.

Οι πάγοι λιώνουν, δεν υπάρχει αμφιβολία. Οι πολικές αρκούδες χάνουν ζωτικό χώρο, αλλά στη χώρα που επιδοτεί ως εθνικό καύσιμο τον καταστροφικό λιγνίτη, ποιος νοιάζεται για τις αρκούδες; Κακώς οι οικολογικές οργανώσεις φωνάζουν γι’ αυτές. Για να ξυπνήσουν οι ναρκωμένες (όλο το χρόνο) ελληνικές συνειδήσεις, ας μιλήσουν για οικόπεδα και τουρισμό, τις εθνικές μπίζνες.

Ε, λοιπόν, όσοι ζουν από τον τουρισμό, ας αρχίσουν να βλέπουν τον εφιάλτη. Ειδυλλιακές παραλίες με ξανθή άμμο, τέλος. Του γιαλού τα βοτσαλάκια θα χρειάζονται μάσκα για να τα δεις. Και μαζί με τα καβουράκια, θα κλαίνε οι παράκτιοι ταβερνιάρηδες, τα μπαράκια και τα ενοικιαζόμενα. Σύμφωνα με τις συντηρητικές εκτιμήσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) τον Φεβρουάριο του 2008, η μέση άνοδος της θαλάσσιας στάθμης έως το τέλος του αιώνα θα είναι το πολύ 59 εκατοστά. Όμως, η συγκεκριμένη διάσκεψη αναλώθηκε περισσότερο σε πολιτικές ισορροπίες, παρά σε πραγματική αξιολόγηση της κατάστασης. Δεν είναι τυχαίο ότι απέδωσε έξι σενάρια.

Πιο απαισιόδοξες μελέτες βλέπουν ότι ο ρυθμός μείωσης των πάγων στην Γροιλανδία έχει τριπλασιαστεί από το 2004. Αν συνεχιστεί έτσι, οι πάγοι της θα εξαφανιστούν έως το 2100 και μόνο από την Γροιλανδία το ύψος της θάλασσας θα ανέβει κατά 7 μέτρα! Αν λιώσουν και οι πάγοι της Ανταρκτικής, θα ξεπεράσει τα 80 μέτρα, αν και τότε λίγο θα μας απασχολεί, γιατί θα έχει καταρρεύσει ήδη ο πολιτισμός μας. Για κάθε ένα μέτρο που υψώνεται η θάλασσα, χάνονται τουλάχιστον εκατό (100) μέτρα παράκτιας γης σε επίπεδες περιοχές. Ολόκληρο το Μπαγκλαντές και πολλές άλλες χώρες του πλανήτη θεωρούνται ήδη καταδικασμένες. Από την Ευρώπη, πρώτες στον κατάλογο του τρόμου είναι η Ολλανδία, η Γερμανία, η Ανατολική Γαλλία και η Βόρεια Ιταλία. Ήδη εξυφαίνονται σενάρια για τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες.

Η Ελλάδα είναι προνομιακή απ’ αυτή την άποψη, επειδή ο βασικός κορμός της χώρας είναι ορεινός. Έτσι, δεν κινδυνεύουμε από ολική εξαφάνιση. Όμως, ακόμη και με το σενάριο του μισού μέτρου, θα χάσουμε χιλιάδες στρέμματα γης. Και καθώς η στάθμη θα ανεβαίνει, η καταστροφή θα γίνεται βιβλική. Πρώτα θα χαθούν σχεδόν όλες οι αμμώδεις παραλίες, με τις ανάλογες συνέπειες στον τουρισμό και την οικονομία της χώρας. Έπειτα το αλμυρό νερό θα σκεπάσει τις παραθαλάσσιες πόλεις, όπως τα Χανιά και το Ναύπλιο, ξεκινώντας από κείνο το αγαπημένο beach bar δίπλα στο κύμα.

Ο κατακλυσμός θα συνεχιστεί σε τεράστιες εκτάσεις από την καλύτερη αγροτική γη, που θα μετατραπούν σε καλλιέργειες …φυκιών. Ακόμη και με μόλις ένα (1) μέτρο άνοδο, ο Αμβρακικός και ο Θερμαϊκός Κόλπος σχεδόν διπλασιάζονται σε μέγεθος, η Δυτική Πελοπόννησος και η Αιτωλοακαρνανία πλημμυρίζουν σε βάθος χιλιομέτρων, ο Μαλιακός Κόλπος ακουμπάει την Λαμία και η Βιστονίδα, στην Θράκη, δεν είναι πλέον λίμνη.

Στα 7 μέτρα η Ελλάδα χάνει πολλά νησάκια και αποκτάει πολλά περισσότερα. Η Καλαμάτα, η Πάτρα, η Πρέβεζα, ο Βόλος, η Καβάλα, η Αλεξανδρούπολη και δεκάδες άλλες πόλεις, βουλιάζουν. Μια ατελείωτη λίστα απωλειών. Η Ελευσίνα, ο Ασπρόπυργος, το Φάληρο, η Βάρη και πολλές άλλες παράκτιες περιοχές της Αττικής θα πρέπει να ξαναρυθμίσουν την κυκλοφορία στα πρότυπα της Βενετίας. Μαρίνες για τα σκάφη θα υπάρχουν άφθονες –οι ταράτσες πρώην κτιρίων. Ευνοούνται το Άργος και η Άρτα, που γίνονται παραθαλάσσιες.

Στα 14 μέτρα η χώρα έχει αλλάξει σχήμα. Ο Θερμαϊκός έχει φτάσει στην Έδεσσα. Το Δέλτα του Έβρου είναι ένας νέος βαθύς κόλπος που μειώνει τις ανάγκες μας για χερσαίες ένοπλες δυνάμεις. Έτσι κι αλλιώς η Τουρκία απομακρύνεται και από τα νησιά μας, καθώς τα Μικρασιατικά παράλια βουλιάζουν εξίσου. Ότι έχει απομείνει από τον Πειραιά είναι νησί και το λιμάνι της Αθήνας έχει μεταφερθεί στον Ταύρο!

Στα 80 μέτρα, το πλέον ακραίο σενάριο: η Ελλάδα είναι αποστεωμένη κυριολεκτικά. Αν έχουν επιζήσει κάτοικοι, πράγμα αμφίβολο –αφού η άνοδος της θερμοκρασίας θα έχει συνοδευτεί από πλήρη ερημοποίηση και τρομακτικής έντασης φυσικά φαινόμενα- θα προσπαθούν να αναβιώσουν πεζούλες στα ξερόβραχα για την βασική διατροφή.

Το ερώτημα σήμερα δεν είναι αν η στάθμη του νερού θα ανέβει κατά ένα, πέντε ή δεκαπέντε μέτρα. Σύμφωνα με τις έως τώρα εκτιμήσεις, αν συνεχιστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, η άνοδος είναι βέβαιο ότι θα συμβεί. Το ερώτημα είναι: Πότε; Και αν θα έχει κάποιο νόημα να μιλάμε για πλημμυρισμένες περιοχές, όταν λόγω της υπερθέρμανσης θα ζούμε εμείς ή οι απόγονοί μας πρωτότυπες εκδόσεις της Αποκάλυψης.

Για το «πότε;» έχουμε από τη μία πλευρά την εκτίμηση της IPCC που προαναφέραμε. Όμως δέχεται σκληρή κριτική, γιατί εκφράζει τις κυβερνήσεις αυτού του κόσμου και τις προτεραιότητές τους. Τον Απρίλιο του 2008 δημοσιεύτηκε μια έρευνα από Αμερικανούς επιστήμονες (U. S. Geological Survey) που τοποθετεί στην ζώνη κινδύνου λόγω ανόδου της θαλάσσιας στάθμης ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους! Πολλοί επιστήμονες τονίζουν ότι η σχέση της αύξησης της θερμοκρασίας με το λιώσιμο των πάγων είναι ένας κύκλος σε επιτάχυνση. Όσο μικρότερη η παγοκάλυψη του πλανήτη τόσο λιγότερη η αντανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας, άρα μεγαλύτερη απορρόφηση, άρα υψηλότερη θερμοκρασία, άρα περισσότεροι λιωμένοι πάγοι.

Ακόμη, για λόγους που δεν είναι απόλυτα κατανοητοί, η μέση αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική είναι μεγαλύτερη από την παγκόσμια. Σύμφωνα με τον καθηγητή Μαρκ Σερέζε του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, η έρευνα του οποίου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science», η θερμοκρασία της ανέβηκε κατά τρεις (3) βαθμούς Κελσίου τις τελευταίες δεκαετίες και η απόψυξη συνεχίζεται.

Πριν από 10.000 χρόνια, στο τέλος της εποχής των παγετώνων, έλιωσαν οι πάγοι που σκέπαζαν μεγάλες ηπειρωτικές περιοχές και η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 20 μέτρα δε διάστημα 500 ετών. Ήταν μια πολύ γρήγορη άνοδος για τα γεωλογικά δεδομένα και ίσως να υπήρξε το έναυσμα για τους μύθους κατακλυσμού που γεννήθηκαν σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς. Όμως σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αιτία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα –και συγκεκριμένα η εκπομπή καυσαερίων. Ακόμη κι αν σταματούσαμε σήμερα να παράγουμε διοξείδιο του άνθρακα, ο κύκλος δεν θα έκλεινε σαν να κατεβάζαμε έναν διακόπτη.

Το 2005 ένα μέρος της Γροιλανδίας αποσπάστηκε από την ήπειρο, αφού έλιωσε ο πάγος που το συνέδεε. Δημιουργήθηκε ένα νέο νησί μήκους πολλών χιλιομέτρων. Ονομάστηκε Warming Island (Ζεσταμένο Νησί). Έγινε σύμβολο των επερχόμενων γεωγραφικών αλλαγών. Η UNESCO έχει καταρτίσει ήδη τον μακρύ κατάλογο των πολιτιστικών μνημείων που κινδυνεύουν από τις κλιματικές αλλαγές. Δεν εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι η Βενετία βρίσκεται ανάμεσα στις πρώτες θέσεις. Θεωρείται χαμένη, ακόμα και αν γίνουμε από αύριο όλοι οικολόγοι. Τουλάχιστον, λέτε εμείς να γλιτώσουμε τα Χανιά κι εκείνο το τραπεζάκι στην ακροθαλασσιά που τόσο αγαπήσαμε;

Είναι ένα άρθρο του Γιάννη Μπογιόπουλου (boyio@otenet.gr), που διάβασα στο περιοδικό «Έψιλον», τ. Νο 838, που συνόδευε την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 6^ης Μαΐου του 2008.

O χρόνος εδώ δεν υπάρχει…

Το κρατίδιο του Μπενίν βρίσκεται κοντά στον Ισημερινό, στην Κόκκινη Ζώνη Φτώχειας του ΟΗΕ. Η Ολυμπία Παπαγιαννακοπούλου, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έζησε για δύο εβδομάδες με τους κατοίκους του χωριού Μπουκουμπέ, ως εθελόντρια του προγράμματος «Διακοπές αλληλεγγύης», διδάσκοντας γαλλικά στα παιδιά του σχολείου. Το πρώτο μέρος του συγκλονιστικού οδοιπορικού της δημοσιεύθηκε χθες στον Τύπο της Κυριακής. Σήμερα συνεχίζεται η αφήγησή της, έτσι όπως αποτύπωνε τις εμπειρίες της κάθε βράδυ στο ημερολόγιό της.

Χίλιες λάμπες
Φτάνοντας στην Boukoumbé επισκεφθήκαμε τα δύο σχολεία που θα δουλέψουμε και γυρίσαμε στο νέο μας σπίτι. Ανήκει στον τοπικό βουλευτή Ν’DA Kouagou Eric, ο οποίος προτού εκλεγεί ήταν ακόλουθος στο γραφείο του Προέδρου της Δημοκρατίας του Μπενίν. Εκλέγεται σ’ αυτήν την περιοχή αλλά μένει μόνιμα στο Κοτονού κι εδώ έρχεται κάποια Σαββατοκύριακα. Εχει παραχωρήσει τα 2 από τα τρία δωμάτια στη ΜΚΟ «Mille Lucioles» (Χίλιες λάμπες), που πήρε από την πρώτη δράση της να μοιράσει 1.000 λάμπες πετρελαίου στα παιδιά που δεν έχουν ηλεκτρικό για να διαβάζουν το βράδυ.

Το μεσημέρι φάγαμε μακαρονάδα ορφανή και μάνγκο. Περάσαμε αρκετή ώρα συζητώντας με τον Augustin, πρόεδρο της ΜΚΟ, για τη λειτουργία του σχολείου, το χωριό μας και την περιοχή. Στις 15.00 βρισκόμαστε στο σχολείο. Τα πιτσιρίκια ήρθαν προς το μέρος μας με φωνές.

Μπήκα σε μια τάξη με σιδερένια παράθυρα, που ευτυχώς μένουν ανοιχτά, και οροφή από αλουμίνιο (και προφανώς αμίαντο!). Δύο μεγάλοι πίνακες, μία λεκάνη με νερό για τα σφουγγάρια, ένα τραπέζι με πλαστικό μουσαμά για μένα και πάγκοι αντικριστοί για τα παιδιά, 15 ξυπόλυτοι πιτσιρικάδες από 8-13 χρόνων που κανείς τους δεν μοιάζει περισσότερο από 10 ετών. Φοράνε στολή χακί - φόρεμα τα κορίτσια και σορτς με πουκάμισο τα αγόρια- καταλερωμένη και σκισμένη. Τα χεράκια είναι πασαλειμμένα με υπολείμματα μάνγκο, οι μύτες τρέχουν, τα χαμόγελα είναι πλατιά και τα μάτια φωτεινά! Πανέμορφα παιδάκια σε ένα πανάθλιο περιβάλλον..

Μάθημα με άδειο στομάχι
Εδώ θα ζήσω δυο εβδομάδες. Μοιράζομαι το ίδιο δωμάτιο με την Anne-Sophie τη Γαλλίδα. Ζει στο Παρίσι κι έχει δουλέψει και σε άλλες χώρες της Αφρικής.

Ο ύπνος είναι δύσκολος. Η ζέστη δυσκολεύει την αναπνοή. Και όλη τη νύχτα δυνατή μουσική από τα γύρω σπίτια και τα μπαρ! Οταν λέμε μπαρ, εννοούμε μια καλύβα, με δύο λάμπες όπου σερβίρουν τοπική μπίρα, την Beninois. Το τραγούδι, ο χορός και η χαρά είναι πράγματα που κανείς δεν μπορεί να στερήσει σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Πηγάζουν από μέσα τους. Ετσι ο ύπνος μας περιορίζεται από τις 03.00 μέχρι τις 06.00, που οι μουσικές σταματάνε κι ο αέρας δροσίζει.

Κάθε πρωί τα πιτσιρίκια μάς περιμένουν έξω από την πόρτα. Η πορεία μέχρι το σχολείο γίνεται με τραγούδια και γέλια. Το μόνο σκοτεινό σημείο αυτής της καθημερινής πορείας είναι τα σκουπίδια. Ο καθένας τα πετάει λίγο πιο πέρα από το καλύβι του. Στο σχολείο τα πετάνε πίσω από το δεύτερο κτίριο. Κάποια στιγμή, όταν μαζευτούν πολλά, τα καίνε, Οταν φυσήξει, σκορπίζουν προς όλες τις κατευθύνσεις.

Η μέρα περνάει γρήγορα με ανάγνωση, αντιγραφή και ορθογραφία. Απλά πράγματα, με πολλές επαναλήψεις. Στο τέλος αριθμοί. Το γεγονός και μόνον ότι κάποιος ασχολείται συστηματικά μαζί τους και ξεχωριστά με το καθένα, κάνει θαύματα.

Κάθε τάξη έχει 45-50 παιδιά. Ο δάσκαλος δεν μπορεί να ασχοληθεί με το κάθε παιδί. Τα βιβλία είναι άχαρα κι ασπρόμαυρα με μεγάλα κείμενα. Το εκπαιδευτικό σύστημα, ξενόφερτο - δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Οι μισθοί των δασκάλων 60 - 80 ευρώ το μήνα, πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες δεν υπάρχει, τα μέσα μηδαμινά. Ετσι απευθύνονται μόνο στους λίγους ευφυέστερους και επιβάλλονται με πολύ ξύλο...

Γυρίζοντας στο σπίτι βρίσκουμε πάντα το φαγητό μας φρέσκο και ζεστό, με βάση ρύζι ή ινιάμ (σαν πατάτα, πολύ πλούσιο σε άμυλο και με πολλές μακριές ίνες) ή αμίβο (χυλός καλαμποκίσιος) ή κουσκούς ή ένα άλλο χυλό από αλεύρι καρπών μπαομπάμπ. Πάντα σάλτσα ντομάτας με κρεμμύδια και συμπλήρωμα με λίγο ψάρι, κανένα αβγό ή κομματάκια ψητού κοτόπουλου. Οταν βρει ο Roger, ο μάγειρας, φρέσκο αγελαδινό τυρί, μας τηγανίζει κομματάκια σε αραχιδέλαιο… Και πάντα έχουμε μάνγκο. Είναι η εποχή τους. Τα παιδιά πεινάνε. Στα διαλείμματα, αν δεν βρεθεί κάτι να φάνε, δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα. Υπάρχουν φορές που τα παίρνει ο ύπνος στα θρανία. Τις πρώτες μέρες δεν το είχαμε καταλάβει. Τώρα στέλνουμε ένα δύο παιδιά στην αγορά, παίρνουν για όλους τηγανητό ρύζι ή καλαμποκίσιο χυλό.

Οι αρρώστιες θερίζουν
Υστερα από τις πρώτες τρεις μέρες στο σχολείο διαπιστώσαμε ότι ο χρόνος δεν επαρκεί. Αποφασίσαμε τα βράδια να έρχονται στο σπίτι τα μεγαλύτερα παιδιά, του γυμνασίου, και τους κάνουμε ιδιαίτερα γαλλικά, αγγλικά και μαθηματικά. Εγώ έχω αναλάβει τον Ζιλμπέρ, 16 χρόνων, έξυπνος και ιδιαίτερα καλό παιδί. Οι γονείς του μένουν σ’ ένα χωριό 20 χιλιόμετρα μακριά. Για να συνεχίσει, ασχολείται με τις δραστηριότητες της ΜΚΟ και ο Augustin του εξασφαλίζει στέγη κι ένα πιάτο φαγητό. Οταν τελειώνουμε το μάθημα, μου λέει τα όνειρά του. Θέλει να γίνει κοινωνικός λειτουργός και να δουλέψει στην ίδια Οργάνωση. Γι’ αυτό όμως θα πρέπει από τον ερχόμενο Οκτώβρη και για τρία χρόνια να πάει στο λύκειο της πρωτεύουσας της Atakora, στο Nattitingou, 60 χλμ. μακριά. Πού θα μένει, ποιος θα πληρώνει για τα βιβλία του και τι θα τρώει; Του ζήτησα να μου πει μερικά βιβλία που θα μπορούσα να του στείλω από την Ευρώπη και μου έδωσε ένα χαρτάκι. Το ένα από αυτά είναι η «Απολογία του Σωκράτη»!

Υπάρχει και μεγάλη έλλειψη στα φάρμακα. Μια από τις δράσεις της Οργάνωσης είναι να εφοδιάσει τα σχολεία με ένα στοιχειώδες φαρμακείο. Επίσης, ενημερώνει για το AIDS και την ελονοσία. Μοιράζει κουνουπιέρες και φάρμακα. Υπάρχουν ακόμα οι ηπατίτιδες, η φυματίωση, δερματικές αρρώστιες, πολιομυελίτιδα (συναντάμε πολλά παιδάκια σακατεμένα), διφθερίτιδα και τέτανος. Δυστυχώς εμβόλια εδώ δεν υπάρχουν για όλα τα παιδιά… Ελλείψει λοιπόν γιατρών και φαρμάκων αρκετές φορές χρησιμοποιήσαμε τα δικά μας. Εκτός λοιπόν από τα φάρμακα της ναυτίας και της διάρροιας που καταναλώσαμε εμείς, τα υπόλοιπα έπιασαν τόπο στους μαθητές μας και στην τοπική ΜΚΟ. Περιποιηθήκαμε και γιατρέψαμε τη μόλυνση στο χέρι της Σιντονί και στο πόδι του Ισμαέλ. Βοηθήσαμε να περάσει γρήγορα η ωτίτιδα της Σαντάλ και ο βήχας του Μουσιμπάου.

Κάνουμε και κάποιες προσπάθειες να τα εκπαιδεύσουμε σε θέματα καθαριότητας. Τους αγοράσαμε οδοντόβουρτσες και τους δείξαμε πώς να πλένουν τα δόντια τους, έστω και με σκέτο νερό. Ο παραδοσιακός τρόπος είναι να μασάνε τη ρίζα ενός φυτού…

Το Σαββατοκύριακο 22-23 Μαρτίου επισκεφτήκαμε την αγορά. Για να ενισχύσουμε τους μικροεμπόρους του χωριού πήγαμε στον έμπορο των υφασμάτων και διαλέξαμε καμιά 30ριά μέτρα ύφασμα ο καθένας μας, για 10 ευρώ. Πολλές γυναίκες στην αυλή των καλυβιών τους και κάτω από τα μάνγκο έχουν στημένες τις ραπτομηχανές τους. Παραγγείλαμε φιστίκια κάσιους που είναι νοστιμότατα και άγουρα μάνγκο. Επισκεφθήκαμε και τον «αντικέρ» της περιοχής. Ενα μικρό μαγαζάκι με μάσκες από το Μπενίν, το Τόγκο και την Γκάνα. Κολιέ με χάντρες και χειροποίητες παραδοσιακές πίπες. Είχε και δύο τρεις μάσκες βουντού. Το Μπενίν ήταν η κοιτίδα του βουντού…

Τα φωτεινά πρόσωπα της φτώχειας…
Καθώς μπήκαμε στη δεύτερη εβδομάδα της αποστολής, δεν έχουμε πάρει ανάσα. Τώρα έρχεται και ξανάρχεται το βασικό ερώτημα: Κάνουμε πραγματικά αυτό που ελπίζαμε, όταν αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε αυτήν την περιπέτεια; Η απάντηση ήρθε λυτρωτική από τον Abalo. Μόνο και μόνο που είμαστε εδώ και τους μιλάμε και τους δείχνουμε φωτογραφίες και διηγούμαστε ιστορίες, τους προσφέρουμε μια επαφή με τον έξω κόσμο και αυτό ανοίγει δρόμους στα όνειρά τους…

Τα παιδιά θέλουν να με αγγίζουν. Μου πιάνουν τα μαλλιά, το πρόσωπο και τα χέρια. Παίζουν ακολουθώντας με τα δαχτυλάκια τους τις φλέβες των χεριών μου!

Στις 20 Απριλίου θα γίνουν οι βουλευτικές εκλογές. Ετσι αυτές τις μέρες την περιοχή επισκέπτεται ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δρ Yayi Boni. Τα παιδιά θα έπρεπε να τραγουδήσουν τον εθνικό ύμνο, «Παιδιά του Μπενίν σηκωθείτε». Χρειάστηκε να περιμένουμε κάτω από τον καυτό ήλιο 2 ώρες. Ο πρόεδρος έκανε μια συναρπαστικά άμεση ομιλία. Επέμεινε στη σημασία της εκπαίδευσης για να αναπτυχθεί ο τόπος. Για δυο μέρες φέραμε τα παιδιά στο σπίτι που μένουμε. Εχουμε ηλεκτρικό κι έτσι νοικιάζοντας μια τηλεόραση και συνδέοντας τον υπολογιστή της Οργάνωσης μπορούμε να τους δείξουμε εικόνες και φιλμ. Τους δόθηκε η ευκαιρία να δουν πώς είναι το χιόνι, η θάλασσα, τα μεγάλα κτίρια, τα αεροπλάνα, τα παιδιά στα άλλα μέρη του κόσμου… Οι μέρες περνάνε -η θλίψη της αναχώρησής μας φαίνεται στα πρόσωπα των παιδιών. Ομως έχουμε σαφείς οδηγίες! Δεν πρέπει να δημιουργήσουμε δεσμούς αφοσίωσης, κυρίως για να τα προστατέψουμε. Το Σάββατο 30 Μαρτίου αποχαιρετήσαμε τα παιδιά και τους κατοίκους της Μπουκουμπέ. Αν μου ζητήσουν, μόλις γυρίσω, να περιγράψω με λίγες λέξεις τις πιο έντονες εντυπώσεις μου από την Αφρική, τι θα έλεγα; Οτι ο χρόνος εδώ δεν υπάρχει, ότι το πέρασμα της μέρας στην νύχτα είναι σαν να σβήνεις διακόπτη, ότι τόση ανθρώπινη χαρά δεν έχω ξανασυναντήσει κι ότι αυτά τα παιδιά είναι πολύ όμορφα!

Πήραμε με βαριά καρδιά το δρόμο της επιστροφής στον προκλητικό πολιτισμό μας. Η εμπειρία αυτές τις δυο εβδομάδες είναι συγκλονιστική. Ανακάλυψα ένα κομμάτι κόσμου που αγνοούσα παντελώς. Το εγχείρημα βέβαια είναι δύσκολο. Για να αντέξεις χρειάζεσαι πίσω σου σταθερή υποστήριξη. Θα το ξανάκανα; Δεν έχω απάντηση αυτή τη στιγμή. Ενα είναι απόλυτα σίγουρο. Για μένα τίποτα δεν είναι πια το ίδιο!

http://olympiaunblogfr1981.unblog.fr

Της Ολυμπίας Παπαγιαννακοπούλου από τον "Ελεύθερο Τύπο" της Δευτέρας, 14 Απριλίου 2008