Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει, απαντά η πλειοψηφία!

Ενώ συνήθως είμαστε ιδιαίτερα καχύποπτοι, ενίοτε επιδεικνύουμε εντυπωσιακή ευπιστία απέναντι σε παράλογες ειδήσεις και ανήκουστα υπερφυσικά «γεγονότα».

Μήπως, τελικά, είμαστε πολύ περισσότερο εύπιστοι απ' όσο νομίζουμε; Πρόθυμοι να αποδεχτούμε ως αληθές ό,τι μας αφηγούνται, αρκεί να θεωρούμε αρκετά φερέγγυα την πηγή της είδησης: τους γονείς μας στο σπίτι, τους καθηγητές στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, ακόμη και τους πολιτικούς που εμπιστευόμαστε ή τις ειδήσεις-κουτσομπολιά που μεταδίδονται από ορισμένα ΜΜΕ.

Επιχειρώντας να κατανοήσει το φαινόμενο της ανθρώπινης ευπιστίας, η σύγχρονη γνωσιακή νευροψυχολογία κατέληξε σε ένα μάλλον δυσάρεστο συμπέρασμα: η γνωστική μηχανή του εγκεφάλου μας είναι έτσι κατασκευασμένη από την εξέλιξη, ώστε να αποδέχεται με μεγαλύτερη προθυμία εκείνες τις ειδήσεις που μοιράζεται ένας μεγάλος αριθμός συνανθρώπων μας, όσο παράλογες κι αν είναι αυτές. Στις νευροβιολογικές προϋποθέσεις της ευπιστίας στηρίζονται, εξάλλου, και τα διάφορα ιδεολογήματα περί «κοινωνικής συνωμοσίας»

Κάθε χρόνο ακούμε ότι δεκάδες άνθρωποι που υπέφεραν από κάποια ανίατη ασθένεια θεραπεύτηκαν οριστικά πίνοντας λίγο νερό από την ιερή πηγή της τάδε μονής ή έπειτα από προσκύνημα (των ίδιων ή ενός συγγενούς τους) στη δείνα εκκλησία όπου φυλάσσεται κάποια θαυματουργή εικόνα.

Μια εξίσου απίστευτη «είδηση», που συχνά αναπαράγεται άκριτα σε ιδιωτικές και δημόσιες συζητήσεις, είναι ότι μερικά από τα λαμπρότερα δείγματα του ανθρώπινου είδους -ο Πλάτων, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Βούδας, ο Χριστός κ.ά.- ήταν στην πραγματικότητα εξωγήινοι ή, έστω, «πεφωτισμένοι» που έδρασαν υπό την καθοδήγηση ενός ανώτερου εξωγήινου πολιτισμού! Στο άκουσμα τέτοιων ειδήσεων αντιδρούμε συνήθως με έκπληξη και με ειλικρινή απορία: «Πώς είναι δυνατόν», αναρωτιόμαστε, «να συμβαίνουν πάντα στους άλλους τέτοια απόκοσμα πράγματα και όχι σε εμάς;».

Λιγότερο εντυπωσιακές, αν και εξίσου εξωφρενικές, είναι πολλές ειδήσεις που συνήθως «διαρρέουν» από κάποια άγνωστη πηγή πληροφοριών και διαδίδονται άκριτα από στόμα σε στόμα ή από κάποια μέσα επικοινωνίας, συνήθως την τηλεόραση ή το Διαδίκτυο.

Για παράδειγμα, λέγεται συχνά ότι ο ιός HIV που προκαλεί την επίκτητη ανθρώπινη ανοσοανεπάρκεια, δηλαδή την ασθένεια του AIDS, δημιουργήθηκε σε κάποιο μυστικό στρατιωτικό ή φαρμακευτικό εργαστήριο, απ' όπου και διέφυγε, πριν από περίπου 26 χρόνια, είτε από ανθρώπινο λάθος είτε σκοπίμως. Αυτή η αβάσιμη υποψία παραβλέπει τόσο τη γεωγραφία της διάδοσης όσο και την υψηλή μεταλλακτικότητα του συγκεκριμένου ρετροϊού. Αν είχε «σχεδιαστεί» σε κάποιο εργαστήριο ως βιολογικό όπλο για την εξάλειψη κοινωνικών μειονοτήτων (ναρκομανείς, ομοφυλόφιλοι), τότε θα ήταν ένα εξαιρετικά ανασφαλές όπλο: λόγω της υψηλής μεταλλακτικότητάς του, ο ιός θα αναδεικνυόταν πολύ σύντομα σε μπούμερανγκ που θα στρεφόταν κατά των σκοτεινών δημιουργών του.

Μια ανάλογη, και εξίσου παρανοϊκή, είδηση είναι ότι η κατανάλωση πόσιμου νερού από τη βρύση ίσως ευθύνεται για τη συχνή εμφάνιση του συνδρόμου Αλτσχάιμερ. Απέναντι σε τέτοιες αυθαίρετες ειδήσεις, που προκύπτουν τόσο από την άγνοια όσο και από τη γενικευμένη πια φοβία απέναντι στα προϊόντα της τεχνοεπιστήμης, ο ανθρώπινος νους και οι κριτικές του ικανότητες παραλύουν.

Εν απουσία εύλογων αποδείξεων, ικανών να επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν ανάλογες ειδήσεις, κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από το μορφωτικό του επίπεδο, έχει την τάση να αντιδρά σε αυτές αυθόρμητα και παρορμητικά: αρχικά με ευπιστία, η οποία σύντομα μεταλλάσσεται σε ανησυχία ή πανικό. Απέναντι σε τέτοιες ανεξέλεγκτες και ταχύτατα διαδιδόμενες ειδήσεις ο ανθρώπινος νους αδρανοποιείται: δεν μπορεί να τις ελέγξει άμεσα και γρήγορα. Και όπως θα δούμε, αυτόν ακριβώς το μηχανισμό πυροδότησης της ανθρώπινης ευπιστίας εκμεταλλεύονται συστηματικά όσοι χρησιμοποιούν τις διάφορες θεωρίες περί κοινωνικής συνωμοσίας για να χειραγωγούν τη συμπεριφορά των ανθρώπων.

Η ανάπτυξη της ευπιστίας

Πριν ωστόσο αποτολμήσει κανείς την όποια εξήγηση των πολύπλοκων κοινωνικών-υποκειμενικών φαινομένων της ευπιστίας, οφείλει να κατανοήσει πώς επηρεάζουν οι πεποιθήσεις τη ζωή ενός νοήμονος όντος όπως ο άνθρωπος.

Με τον όρο «πεποίθηση» οι γνωσιακοί ψυχολόγοι περιγράφουν τις επαρκώς επιβεβαιωμένες νοητικές αναπαραστάσεις που ένας άνθρωπος διαμορφώνει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Και υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι για να αποκτά κανείς νέες πεποιθήσεις: α) μέσω των νέων αισθητηριακών του εμπειριών και αντιλήψεων, β) μέσω λογικού συμπερασμού, βάσει του οποίου καταλήγει σε καινοφανή συμπεράσματα και γ) μέσω της εκμάθησης πληροφοριών που έχουν συλλεγεί από άλλους και οι οποίες τού διδάσκουν κάτι καινούργιο. Προφανώς η ευπιστία σχετίζεται με την περισσότερο ή λιγότερο παθητική αποδοχή πεποιθήσεων που έχουν διαμορφωθεί από άλλους.

Εφόσον ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά μας εξαρτώνται και επηρεάζονται άμεσα από τις πεποιθήσεις μας, τότε μία τυπικά επιστημονική εξήγηση αυτών των φαινομένων θα όφειλε να αποκαλύψει αφενός τις εγκεφαλικές διεργασίες που επιτρέπουν την ανάδυση των πεποιθήσεων και αφετέρου τη βιολογική τους λειτουργία κατά την εξέλιξη του είδους μας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σταθούμε σε μια πολύ συνηθισμένη παρανόηση: να θεωρούμε τον εγκέφαλό μας ως μια τέλεια σχεδιασμένη νοητική μηχανή.

Στην πραγματικότητα ο πολύπλοκος ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μια εξαιρετικά αποτελεσματική αλλά όχι τέλεια βιολογική μηχανή. Όπως κάθε άλλη βιολογική μηχανή, είναι προϊόν της δράσης της φυσικής επιλογής και εξελίσσεται συνεχώς ώστε να εγγυάται την καλύτερη επιβίωση και την αναπαραγωγή του οργανισμού που την περιέχει.

Αν η φυσική επιλογή μπορούσε να δημιουργεί τέλειες εγκεφαλικές μηχανές, θα έπρεπε να διαθέτουμε ειδικούς μηχανισμούς που θα εγγυώνται τη βέλτιστη νοητική λειτουργία. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να διαθέτουμε μόνο εγγυημένες και αλάνθαστες πεποιθήσεις!

Ευτυχώς για την εξέλιξή μας -όπως, εξάλλου, και των υπόλοιπων ειδών- η στρατηγική τής εξέλιξης είναι αυστηρά «οπορτουνιστική». Η δημιουργία τέλειων εγκεφαλικών μηχανών που θα διαμόρφωναν αποκλειστικά εγγυημένες πεποιθήσεις θα ήταν αντιοικονομική, αφού για την καλή λειτουργία τους θα απαιτείτο τεράστια σπατάλη χρόνου και ενέργειας και, το κυριότερο, θα δημιουργούνταν ανυπέρβλητα προβλήματα προσαρμογής στον οργανισμό μόλις οι εξωτερικές συνθήκες άλλαζαν.

Το ότι είμαστε προικισμένοι με μία τέτοια ατελή, αλλά συνεχώς εξελισσόμενη, νοητική μηχανή παρουσιάζει εμφανείς περιορισμούς αλλά και απίστευτες δυνατότητες για την αυτοεξέλιξή μας. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από όλες τις μέχρι σήμερα σχετικές μελέτες των νευροεπιστημών και της εξελικτικής ψυχολογίας.

Πράγματι, χάρη στις έρευνες αυτές έγινε σαφές ότι η ατομική νοητική μας ανάπτυξη, και ειδικότερα η ικανότητά μας να «φιλτράρουμε» τις πιο ουσιαστικές πληροφορίες, δεν υπάρχει εκ γενετής, αλλά ενεργοποιείται προοδευτικά από τη νηπιακή ηλικία. Μόνο μετά τον δέκατο έκτο μήνα της ζωής τους τα νήπια αρχίζουν να αρνούνται υποτυπωδώς κάποιες πληροφορίες, ενώ σε ηλικία τριών ετών φαίνεται πως έχουν ήδη την ευχέρεια να αναγνωρίζουν πότε πρέπει να εμπιστεύονται τυφλά μία οικεία σε αυτά πηγή πληροφοριών: αρχίζουν σταδιακά να επιδεικνύουν κάποια δυσπιστία, κυρίως αν η πηγή πληροφοριών τους αντιφάσκει με όσα ήδη γνωρίζουν. Πάντως, η αποφασιστική περίοδος για τη διαμόρφωση των βασικών νοητικών μας συνηθειών και στάσεων ως ενηλίκων διαμορφώνεται κυρίως κατά την εφηβεία.

Από κάποιες πρόσφατες έρευνες, μάλιστα, προκύπτει ότι δεν υπάρχει σαφής αιτιακή σχέση ανάμεσα στο επίπεδο μόρφωσης ενός ατόμου και στον βαθμό ευπιστίας που επιδεικνύει! Απ' ό,τι φαίνεται, οι πιο ακραίες περιπτώσεις ευπιστίας εκδηλώνονται κυρίως από άτομα που λόγω οικογενειακής ή εκπαιδευτικής παράδοσης διαθέτουν μια έντονη περιέργεια για το περιβάλλον τους, αλλά αδυνατούν να διαχειριστούν τις λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις που επιβάλλει στην ανθρώπινη σκέψη η σύγχρονη επιστήμη. Με αποτέλεσμα, κάποια από αυτά τα άτομα να εκδηλώνουν όχι απλώς μεγάλη ευπιστία, αλλά και έναν ειδικό τύπο ευπιστίας που οι ειδικοί περιγράφουν ως «αντίστροφη ευπιστία».

Πρόκειται για ακραίες μορφές ευπιστίας που, παραδόξως, μπορεί να οδηγήσουν στη σχεδόν απόλυτη δυσπιστία απέναντι σε κάθε νέα πληροφορία. Σε αυτή την περίπτωση οποιαδήποτε νέα πληροφορία, όταν αντιφάσκει με ό,τι έχουν ήδη αποδεχτεί αυτά τα άτομα, απορρίπτεται χάρη στο γνωστικό φίλτρο που έχουν διαμορφώσει κατά το παρελθόν. Ας σημειωθεί ότι η «αντίστροφη ευπιστία» είναι το ακριβώς αντίθετο του «κριτικού πνεύματος», αφού συνιστά άρνηση κάθε νέας πεποίθησης ή γνώσης, στο όνομα αυθαίρετων αλλά παγιωμένων πεποιθήσεων. Τυπικό παράδειγμα είναι η απόλυτη άρνηση των θεωριών της βιολογικής εξέλιξης από τους πιστούς των κύριων μονοθεϊστικών θρησκειών.

Η πανούργα τέχνη της νοητικής χειραγώγησης

Με εξαίρεση ίσως τις μεγάλες πολιτικές ή στρατιωτικές ιστορικές παραπλανήσεις, η πιο διάσημη και ανώδυνη περίπτωση μαζικής αποπλάνησης είναι το περίφημο ραδιοφωνικό αστείο του Orson Welles, ο οποίος το 1938 έπεισε τους καλόπιστους ακροατές του ότι μόλις είχε ξεκινήσει η μαζική αποβίβαση εξωγήινων όντων στον πλανήτη μας. Χιλιάδες πανικόβλητοι ακροατές εγκατέλειψαν τα σπίτια τους αναζητώντας απεγνωσμένα κάποια ασφαλή κρυψώνα. Αυτό το φαινομενικά «αθώο» επεισόδιο, ωστόσο, μας αποκαλύπτει κάτι βαθύτατα ανησυχητικό σχετικά με τις ανεξέλεγκτες μαζικές υστερικές εκδηλώσεις που μπορεί να πυροδοτήσει ο ανθρώπινος φόβος.

Συνήθως οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας δρομολογούνται από εγκεφαλικούς μηχανισμούς αξιολόγησης που είναι αδιαφανείς στη συνείδηση, δεδομένου ότι βρίσκονται πίσω και πριν από κάθε συνειδητή επιλογή μας. Οταν βλέπουμε, ακούμε ή διαβάζουμε κάποια πληροφορία, αυτή διατρέχει τους μαιάνδρους του εγκεφάλου μας πολύ ταχύτερα από τα δέκατα του δευτερολέπτου που απαιτούνται για να υπερβεί το κατώφλι της συνείδησης.

Ενα μη συνειδητό προστατευτικό «γνωστικό φίλτρο» αποφασίζει συχνά «πριν από εμάς για μας» ποιες πληροφορίες θα συγκρατήσουμε στο νου μας. Και, όπως έχουν αποδείξει πλήθος νευρολογικών ερευνών, τα κριτήρια αυτού του γνωστικού φίλτρου δεν είναι μόνο η αλήθεια και το ψεύδος των πληροφοριών, αλλά επίσης η λογική συνοχή, η ευλογοφανής παρουσίαση και η δομή των πληροφοριών.

Η παμπάλαια τέχνη της διανοητικής χειραγώγησης των ανθρώπων στηρίζεται ακριβώς σε αυτή τη θεμελιώδη διαισθητική αλήθεια. Για παράδειγμα, μια είδηση ή ένα μήνυμα αποτυπώνονται ευκολότερα και ταχύτερα όταν διατυπώνονται με λογική συνοχή ή πάλι όταν τονίζονται τα θετικά και όχι τα αρνητικά τους στοιχεία.

Το στοίχημα του κάθε δημαγωγού ή μεγάλου προπαγανδιστή καινοφανών ιδεών -πολιτικού, διαφημιστή, καλλιτέχνη ή επιστήμονα- συνίσταται ακριβώς στο να παρακάμψει τη νοητική πύλη του κοινού νου που αναλύει επιμελώς κάθε εισερχόμενη πληροφορία. Μέσα από μια σειρά από «νοητικά κόλπα» καταφέρνει να ενεργοποιεί ορισμένα εγκεφαλικά κέντρα και να παραπλανά ή να παρακάμπτει κάποια άλλα. Με αποτέλεσμα όλοι ανεξαιρέτως -με ή παρά τη θέλησή μας- να πέφτουμε θύματα της εγγενούς ευπιστίας μας.

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την Ελευθεροτυπία του Σαββάτου, 25 Απριλίου 2009.

Η ευπιστία ως προϋπόθεση της κοινωνικής συνοχής

Μολονότι είμαστε βιολογικά «εξοπλισμένοι» για να διαπιστώνουμε εγκαίρως τη λογική συνοχή των ειδήσεων που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, πολύ συχνά αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε σε μια όχι και τόσο ασφαλή «νοητική παρακαμπτήριο», και η «επιλογή» μας αυτή δεν εγκυμονεί λίγους κινδύνους.

Για παράδειγμα, συχνά υιοθετούμε τη στρατηγική της «κοινωνικής εμπειρίας»,την οποία περιέγραψε πρώτος το 1984 ο Αμερικανός ψυχολόγος Robert Cialdini. Οταν βρισκόμαστε σε κατάστασταση γνωστικής αβεβαιότητας έχουμε την τάση να διαμορφώνουμε τις πεποιθήσεις μας με βάση αυτό που μας φαίνεται ικανό να πείσει τους περισσότερους συνανθρώπους μας. Οσο ευρύτερα αποδεκτή φαίνεται να είναι μια πεποίθησή μας τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να γίνει αποδεκτή από το γνωστικό μας περιβάλλον.

Αυτή η ικανοποιητική σε πολλές περιπτώσεις στρατηγική ενδέχεται ενίοτε να μας οδηγήσει στην αποδοχή εντελώς εσφαλμένων ιδεών. Κάτι που φαίνεται να το γνωρίζουν πολύ καλά από καιρό οι πνευματικές, πολιτικές και θρησκευτικές σέχτες. Αυτές οι μυστικές κοινότητες οργανώνουν αυστηρά τη ζωή των οπαδών τους και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να περιβάλλονται πάντα από άτομα που έχουν κοινές με αυτούς απόψεις. Εξάλλου, στην ίδια λίγο-πολύ κοινωνική και ψυχολογική αρχή στηρίζονται τα κόμματα όταν ισχυρίζονται π.χ. ότι «το 75% των πολιτών πιστεύει ότι έχουμε δίκιο» για να προωθήσουν ένα νομοσχέδιο ή οι παραγωγοί κινηματογραφικών ταινιών όταν διατείνονται π.χ. ότι «ήδη 3 εκατομμύρια θεατών απόλαυσαν την ταινία» προκειμένου να διαφημίσουν μια νέα ταινία.

Η σύγχρονη επιστήμη μόλις αρχίζει να κατανοεί τους νευροψυχολογικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από αυτά τα πολύπλοκα κοινωνικά παιχνίδια. Οπως αναφέραμε, κάθε εγκέφαλος είναι το προϊόν μιας αδιάλειπτης εξελικτικής διεργασίας πολυπλοκοποίησης. Σε αυτή την εξελικτική διαδικασία αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν δύο κυρίως περιορισμοί.

Κατ' αρχάς, απέναντι στην πληθώρα εξωτερικών ερεθισμάτων ο εγκέφαλος θα πρέπει να είναι σε θέση να τα αναγνωρίζει και να μη διαχέεται από αυτά, αλλά να επικεντρώνεται στις πιθανές απειλές ή στις ευκαιρίες που συναντά. Δεύτερον, είναι απαραίτητο η συνολική ομοιόσταση, δηλαδή η εσωτερική αρμονία μεταξύ των τμημάτων του οργανισμού, να μη διαταράσσεται ποτέ από τις αποφάσεις του εγκεφάλου, αλλά να ενισχύεται από αυτές. Ολη η νευροχημική οργάνωση του εγκεφάλου μας τείνει να ικανοποιεί αυτές τις δύο θεμελιώδεις λειτουργικές αρχές. Για να ενισχύσει, μάλιστα, αυτές τις αρχές, η εξέλιξη ανέπτυξε ολοένα και πιο σύνθετους εγκεφαλικούς μηχανισμούς ηδονής και ενόχλησης που εγγυώνται την ανάπτυξη ολοένα και πιο σύνθετων σχημάτων συμπεριφοράς.

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την Ελευθεροτυπία του Σαββάτου, 25 Απριλίου 2009.

Η έκτη αίσθηση υπάρχει πραγματικά

Οι περισσότεροι γνωρίζουν πόσο εξαιρετικά δύσκολο, και ενίοτε βασανιστικό, μπορεί να είναι το να περιγράψουμε με λέξεις, όχι αυτό που σκεφτόμαστε, αλλά αυτό που νιώθουμε. Γιατί άραγε; Ίσως επειδή ένα πολύ σημαντικό τμήμα της ανθρώπινης επικοινωνίας βασίζεται και τελικά συντελείται με μη λεκτικά επικοινωνιακά μέσα...

Παρά τις λογοκεντρικές προκαταλήψεις μας, ο ίδιος ο λόγος, προφορικός ή γραπτός, αποτελεί εντέλει ένα ιδιαίτερα φτωχό και συχνά παραπλανητικό μέσο επικοινωνίας και αλληλοκατανόησης. Ακριβώς γι' αυτό όταν μιλάμε με κάποιον ή με κάποια δεν περιοριζόμαστε μόνο στο «τι λέει» αλλά και στο «πώς το λέει». Στο αδιαφανές παιχνίδι της ανθρώπινης επικοινωνίας, η «γλώσσα του σώματος» αποδεικνύεται ιδιαίτερα εύγλωττη. Και χάρη στην «ενσυναίσθηση», οι πιο ανεπαίσθητες αλλαγές στον τόνο της φωνής, στη στάση του σώματος, στις εκφράσεις του προσώπου ή στις χειρονομίες του συνομιλητή μας αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα απ' όσα ο ίδιος μας λέει ή, ενδεχομένως, απ' όσα επιθυμεί να μας πει.

Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν και εξηγούν επιστημονικά αυτό που οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζαμε ανέκαθεν: σε μεγάλο βαθμό οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται σε μη λεκτικούς και ενδεχομένως μη συνειδητούς τρόπους επικοινωνίας.

Η Μαρία, τριών ετών, βρίσκεται στην παιδική χαρά και βλέπει τον Γιώργο, ένα παντελώς άγνωστο συνομήλικο παιδάκι, να κλαίει σπαρακτικά επειδή έπεσε από την κούνια. Η άμεση αντίδρασή της είναι να βάλει και αυτή τα κλάματα (χωρίς κάποιον εμφανή λόγο) και κατόπιν να τον πλησιάσει και να του προσφέρει για παρηγοριά την αγαπημένη της κούκλα. Και αυτή η ικανότητα να «αισθανόμαστε» τα πάθη των άλλων δεν αφορά μόνο τα νήπια: ποιος ενήλικος δεν συγκινήθηκε βλέποντας στην τηλεόραση τις τραγικές σκηνές από το πρόσφατο πλήγμα του Εγκέλαδου στη γειτονική Ιταλία;

Αν η «ενσυναίσθηση», δηλαδή η μη λεκτική ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε νοητικά τα βιώματα των άλλων, αποτελεί, όπως φαίνεται, μία από τις βασικές προϋποθέσεις της κοινωνικής μας ζωής, τότε θα πρέπει να βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στην ίδια την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου μας. Όλα τα ευγενή συναισθήματα -η συμπόνια, ο αλτρουισμός, ακόμη και ο έρωτας- εξαρτώνται από αυτή την ικανότητα, η οποία μάλλον δεν αποτελεί αποκλειστικά... ανθρώπινο προνόμιο.

Για να περιγράψουν την ευχέρεια που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα και τις υποκειμενικές εμπειρίες των άλλων ανθρώπων, οι εξελικτικοί ψυχολόγοι υιοθέτησαν την έννοια «empathy», η οποία ορθά αποδόθηκε στα νεοελληνικά ως «ενσυναίσθηση» και όχι βέβαια ως «εμπάθεια» ή «συμπάθεια», έννοιες που έχουν εντελώς διαφορετική σημασία.

Αναζητώντας λοιπόν έναν ορισμό αυτής της μάλλον ασαφούς έννοιας ανατρέξαμε σε ένα σύγχρονο Λεξικό Ψυχολογίας που δημιουργήθηκε από δύο καθηγήτριες Ψυχολογίας, την Αναστασία Χουντουμάδη και τη Λένα Πατεράκη. Εκεί βρήκαμε τον ακόλουθο ορισμό της ενσυναίσθησης: «Η ικανότητα ενός ατόμου να κατανοεί και να συμμερίζεται τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες ενός άλλου ανθρώπου "σαν να" ήταν αυτός ο άλλος, διατηρώντας όμως την ακεραιότητά του» (βλ. Λεξικό Ψυχολογίας, εκδ. «Τόπος», 2008).

Αν και ακριβής, ο παραπάνω ορισμός περιορίζει την ενσυναίσθηση σε ένα τυπικά ανθρώπινο ψυχολογικό φαινόμενο, παραβλέποντας το γεγονός ότι παρατηρείται σε όλα τα ανώτερα θηλαστικά, καθώς και ότι ως νοητική ικανότητα αναδύεται από συγκεκριμένους εγκεφαλικούς μηχανισμούς, κοινούς τόσο στον άνθρωπο όσο και στα άλλα πρωτεύοντα (βλ. Πλαίσιο).

Στη σύγχρονη εξελικτική ψυχολογία και γνωσιακή νευροεπιστήμη, η ενσυναίσθηση περιγράφεται ως θεμελιώδης ικανότητα να αναγνωρίζει, να φαντάζεται και να κατανοεί κάποιος τις νοητικές καταστάσεις ή συμπεριφορές που εκδηλώνει κάποιος άλλος. Πρόκειται ασφαλώς για μία ικανότητα που κάθε νοήμον ον θα πρέπει να διαθέτει και σχετίζεται στενά με την άμεση εμπειρία του σώματός του. Βάσει αυτής της υποκειμενικής εμπειρίας έχουμε τη δυνατότητα να αναγνωρίζουμε τους άλλους ως νοήμονα όντα ικανά για ανάλογες υποκειμενικές εμπειρίες, τις οποίες και είμαστε σε θέση να αναπαριστούμε νοητικά.

Όπως υποστηρίζει ο διάσημος ψυχολόγος Daniel Goleman, στο βιβλίο του «Η συναισθηματική νοημοσύνη» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1998, σ.148): «Η ενσυναίσθηση οικοδομείται πάνω στην αυτεπίγνωση. Όσο περισσότερο ανοιχτοί είμαστε στις ίδιες μας τις συγκινήσεις τόσο περισσότερο ικανοί θα είμαστε στο να αντιληφθούμε τα συναισθήματα».

Αν αυτό ισχύει, τότε η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης θα πρέπει να ευνοήθηκε σημαντικά από τη βιολογική εξέλιξη, αφού συνέβαλε στην εμφάνιση μιας σειράς σημαντικών κοινωνικών δεξιοτήτων: μάθηση μέσω παρατήρησης ή μίμησης, κατανόηση των επιθυμιών και των αναγκών των άλλων. Τόσο η αποκάλυψη συγκεκριμένων εγκεφαλικών δομών που σχετίζονται στενά με την ενσυναισθητική συμπεριφορά, όσο και η διαπίστωση ότι οι ίδιες εγκεφαλικές δομές υπάρχουν στα πρωτεύοντα ζώα και σε πολλά θηλαστικά, ενισχύουν σημαντικά την υπόθεση περί της εξελικτικής σημασίας της ενσυναίσθησης.

Συνήθως, οι ειδικοί διακρίνουν μεθοδολογικά δύο διαφορετικές εκδηλώσεις της ενσυναίσθησης: τη «γνωσιακή», που αφορά την ικανότητα να υιοθετεί και να ενσωματώνει κανείς τη νοητική σκοπιά ή προοπτική των άλλων ατόμων, και τη «βιωματική» ή «συναισθηματική», που αναφέρεται στην ικανότητα να βιώνουμε συναισθηματικές αντιδράσεις ως αποτέλεσμα της παρατήρησης των εμπειριών των άλλων. Τα όρια μεταξύ αυτών των δύο εκδηλώσεων της ενσυναίσθησης είναι ακόμη ασαφή.

Ωστόσο, από όλες τις μέχρι σήμερα έρευνες προκύπτει ότι οι έντονες συγκινήσεις και τα συναισθήματα επιδρούν πάνω στο νου μας ως άκρως «μολυσματικοί παράγοντες» που ενεργοποιούν ένα πρώτο, και συνήθως μη συνειδητό, επίπεδο ενσυναίσθησης. Τόσο αυτή η απλούστερη, μη συνειδητή, μορφή ενσυναίσθησης, όσο και οι συνθετότερες και πιο συνειδητές μορφές της παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην κοινωνική μας ζωή. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά από τις συστηματικές έρευνες του Robert Rosenthal, περίφημου ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ.

Βασιζόμενος μάλιστα στις έρευνές του ο Rosenthal επινόησε και ένα «τεστ ενσυναίσθησης», το τεστ PONS (Profile of Nonverbal Sensibility), μια εύχρηστη δοκιμασία που του επέτρεπε να σχηματίζει το ακριβές «διάγραμμα της μη λεκτικής ευαισθησίας» των εθελοντών, μετρώντας έτσι την «ενσυναισθητική οξυδέρκειά» τους. Παράλληλα με αυτές τις καθαρά εμπειρικές-ψυχολογικές έρευνες άρχισαν να πληθαίνουν και οι νευρολογικές ενδείξεις σχετικά με το εγκεφαλικό υπόβαθρο αυτών των αινιγματικών φαινόμενων.

Ο συμπονετικός εγκέφαλος

Ήδη από το 1975 ήταν γνωστό ότι ασθενείς που είχαν υποστεί -μετά από ασθένεια ή τραυματισμό- κάποια βλάβη σε περιοχές του δεξιού μετωπιαίου λοβού, εκδήλωναν μια περίεργη δυσλειτουργία: δεν μπορούσαν πια να αναγνωρίζουν τον συναισθηματικό τόνο ενός προφορικού μηνύματος, ενώ ήταν ικανοί να κατανοούν πλήρως τη σημασία κάθε λέξης που άκουγαν. Για παράδειγμα, τους ήταν απολύτως αδύνατο να αναγνωρίσουν πότε ένα «ευχαριστώ», που το άκουγαν και καταλάβαιναν την τυπική σημασία του, προφερόταν με ειρωνεία και πότε με ευγνωμοσύνη.

Αργότερα, στα 1979, εντοπίσθηκαν σε διαφορετικά σημεία του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου διαφορετικά «κέντρα», η δυσλειτουργία των οποίων επηρεάζει όχι τη δυνατότητα κατανόησης αλλά, αντίθετα, τη δυνατότητα έκφρασης των συναισθημάτων. Οι ασθενείς αυτοί ήταν ανίκανοι να εκφράσουν -με το λόγο ή με τις κινήσεις του σώματός τους- τα συναισθήματα που ένιωθαν. Βασιζόμενη σε αυτές τις παρατηρήσεις, η Αμερικανίδα νευρολόγος Leslie Brothers πρώτη ενέπλεξε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου -το μεταιχμιακό σύστημα και ειδικότερα την αμυγδαλή με τις διασυνδέσεις της- ως υπόστρωμα για την παραγωγή της ενσυναίσθησης στον άνθρωπο και στους ανθρωποειδείς πιθήκους.

Μια άλλη πολύ σημαντική ανακάλυψη ήρθε να ρίξει κάποιο φως στις νευρωνικές υποδομές και τα νευρωνικά κυκλώματα που σχετίζονται άμεσα με την ενσυναίσθηση. Πρόκειται για την ανακάλυψη της αποφασιστικής σημασίας των «νευρώνων - κατόπτρων» στη διαμόρφωση εξειδικευμένων γνωστικών και συναισθηματικών κυκλωμάτων στο εσωτερικό του εγκεφάλου τόσο των ανθρώπων όσο και των πιθήκων.

Όπως διαπίστωσαν οι Ιταλοί ερευνητές που πρώτοι τούς ανακάλυψαν, οι νευρώνες-κάτοπτρα ενεργοποιούνται όχι μόνο όταν εκτελούμε οι ίδιοι κάποια ενέργεια, αλλά και κάθε φορά που βλέπουμε κάποιον τρίτο να εκτελεί αυτή την ενέργεια!

Σύντομα έγινε σαφές ότι αυτά τα νευρωνικά κυκλώματα παίζουν αποφασιστικό ρόλο τόσο στην εκτέλεση όσο και στην αναπαράσταση πολλών ανθρώπινων και ζωικών συμπεριφορών. Για παράδειγμα, στις εκδηλώσεις αυτού του ειδικού τύπου συναισθηματικής νοημοσύνης, που αποκαλούμε ενσυναίσθηση, τα κυκλώματα με νευρώνες-κάτοπτρα λειτουργούν αρχικά ως επιφάνεια αποτύπωσης των συμπεριφορών που παρατηρούμε και μιμούμαστε ενώ κατόπιν αναπτύσσονται σε πιο περίπλοκα νευρωνικά κυκλώματα που παράγουν ή αναγνωρίζουν πιο σύνθετες συναισθηματικές συμπεριφορές.

Όλα δείχνουν ότι ο εγκέφαλος, αυτή η θαυμάσια νοητική μηχανή, και ειδικότερα τα νευρωνικά μικροκυκλώματά του αποτελούν τη θεατρική σκηνή πάνω στην οποία παίζεται η παράσταση της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς. Και η ενσυναίσθηση δεν είναι παρά μια «πράξη» αυτής της πολύπλοκης παράστασης.

Του Σύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου 11 Απριλίου 2009.

Ανακαλύπτοντας τον πλούσιο συναισθηματικό κόσμο των ζώων

Πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν ότι η ενσυναίσθηση δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Είναι αντίθετα μια ικανότητα που εμείς οι άνθρωποι μοιραζόμαστε από κοινού με άλλα θηλαστικά.

Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα η έρευνα της ενσυναίσθησης στο ζωικό βασίλειο παραγνωρίστηκε ή παρανοήθηκε συστηματικά. Κύριος υπαίτιος ήταν οι συμπεριφοριστικές και ανθρωποκεντρικές προκαταλήψεις που αντιστάθηκαν με κάθε τρόπο σε κάθε προσπάθεια να αποδοθούν ανθρώπινα συναισθήματα σε άλλους ζωικούς οργανισμούς.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των μελετών που υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού συναισθηματικών αντιδράσεων κάποιων θηλαστικών που παρουσιάζουν εντυπωσιακή ομοιότητα με αυτές των ανθρώπων. Για παράδειγμα, κάποιες έρευνες πάνω σε ποντίκια έδειξαν ότι αυτοί οι οργανισμοί, όταν βλέπουν όμοιούς τους να αντιμετωπίζουν δυσμενείς και επώδυνες καταστάσεις, επιδεικνύουν σαφώς μεγαλύτερη ευαισθησία στον πόνο των άλλων. Αραγε πρόκειται για μια στοιχειώδη μορφή ζωικής ενσυναίσθησης παρόμοια αλλά όχι ταυτόσημη με αυτήν που επιδεικνύουμε εμείς οι άνθρωποι σε ανάλογες καταστάσεις;

Μολονότι αυτές οι μελέτες δεν μπορούν να αποδείξουν με βεβαιότητα την ύπαρξη ενσυναίσθησης σε απλούς ζωικούς οργανισμούς, όπως τα ποντίκια, γεννούν παρ' όλα αυτά την υποψία ότι τέτοιες σύνθετες συναισθηματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές θα πρέπει να αποδοθούν σε στοιχειώδεις νευρικές διεργασίες που στη διάρκεια της εξέλιξης θα πρέπει να αποτέλεσαν τις θεμέλιες λίθους για την οικοδόμηση των πιο σύνθετων συναισθηματικών αντιδράσεων του ανθρώπου.

Πράγματι, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι στα πρωτεύοντα θηλαστικά η ενσυναίσθηση προκύπτει από την οργάνωση εγκεφαλικών κυκλωμάτων που περιέχουν «νευρώνες-κάτοπτρα». Και το γεγονός ότι όλα τα πρωτεύοντα διαθέτουν τέτοια νευρωνικά κυκλώματα οδηγεί με σχετική βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξη των συγκεκριμένων εγκεφαλικών δομών οφείλεται όχι μόνο στην κοινή καταγωγή αλλά και στο ότι εξυπηρετούν ανάλογες λειτουργικές ανάγκες.

Αν όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς δείγματα ενσυναίσθησης σε μικρά τρωκτικά, τα πράγματα γίνονται σαφώς πιο εύκολα όταν πρόκειται για ανθρωποειδή πρωτεύοντα θηλαστικά όπως οι χιμπαντζήδες. Σε ό,τι αφορά τη μελέτη της συμπεριφοράς των ανθρωποειδών πιθήκων, οι αποδείξεις είναι σχεδόν αναμφισβήτητες. Σε αυτούς τους οργανισμούς συναντάμε όλη την γκάμα των τυπικά ανθρώπινων συναισθημάτων: αγάπη, μίσος, φόβο, αλτρουϊσμό και ... ενσυναίσθηση.

Με μεγάλη ευκολία κάποιοι ερευνητές απορρίπτουν τη δυνατότητα ύπαρξης τέτοιων συναισθημάτων στους πιθήκους επειδή ερμηνεύουν την αλτρουϊστική ή εμφανώς συμπονετική συμπεριφορά αυτών των ζώων ως καθαρά εγωιστική στρατηγική που εξυπηρετεί την επιβίωσή τους. Τέτοια πρότυπα ερμηνείας της ζωικής ενσυναίσθησης ή του ζωικού αλτρουισμού όχι ως επιλογής του ζώου αλλά ως τυφλής εξελικτικής αναγκαιότητας είναι δείγματα ανεπαρκούς ενσυναίσθησης απέναντι στους πιο στενούς ζωικούς μας συγγενείς.

Όταν εμείς οι άνθρωποι ισχυριζόμαστε ότι δεν υπάρχουν επαρκείς θεωρητικές ή παρατηρησιακές ενδείξεις υπέρ της άποψης ότι τα ανώτερα ζώα διαθέτουν έναν δικό τους αρκετά πλούσιο «συναισθηματικό κόσμο», απλώς εθελοτυφλούμε. Εξάλλου, αν η ιστορία της επιστήμης μάς διδάσκει κάτι, αυτό είναι ότι η απουσία ενδείξεων δεν είναι σχεδόν ποτέ ένδειξη απουσίας.

Του Σύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου 11 Απριλίου 2009.

Η υπέρτατη απόλαυση έγινε απόλυτος βραχνάς

Σύμφωνα με στοιχεία που έχει συλλέξει η Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας τα τέσσερα τελευταία χρόνια, οι Έλληνες είμαστε ένας λαός σεξουαλικά άρρωστος.

Πυκνώνουν τα σύννεφα γύρω από τη σεξουαλική υγεία των νεοελλήνων. Από τη μια «ανοίγονται» και σπάνε τα ταμπού μιλώντας περισσότερο από παλιά και από την άλλη φανερώνουν δεκάδες κρυμμένα... σεξουαλικά μυστικά που τους βασανίζουν.

Οι γυναίκες δεν διστάζουν να πουν ότι δεν έχουν και πολύ όρεξη για σεξ με τους συντρόφους τους και οι άντρες ότι δεν βρίσκουν την ικανοποίηση που θα ήθελαν...

Σημαντικότατα στοιχεία για τη σεξουαλική συμπεριφορά των Ελλήνων έχουν καταγραφεί στη Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας του Θ. Ασκητή.

Η γραμμή δέχτηκε τα τελευταία τέσσερα χρόνια 26.419 τηλεφωνήματα (12.669 γυναίκες - 13.750 άντρες) από άτομα μεταξύ των ηλικιών 18-72 ετών.

Το ανησυχητικό είναι ότι οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες επιδρούν και στο οργανικό σύστημα των ανθρώπων, δημιουργώντας μεγάλα ψυχοσωματικά προβλήματα. Το κακό σεξ αρρωσταίνει και το σώμα και την ψυχή, λένε οι επιστήμονες.

Σύμφωνα με την καταγραφή, οι γυναίκες πάσχουν από έλλειψη επιθυμίας στη σεξουαλική τους ζωή, ενώ οι άνδρες από ποιοτική στύση. Και για τους δύο τα σεξουαλικά τους προβλήματα γίνονται εντέλει τροχοπέδη στη ζωή τους. Τα τελευταία δύο χρόνια το «προβληματικό σεξ» και τα ζητήματα των σχέσεων βασανίζουν πολύ περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν άνδρες και γυναίκες από 30 έως 40 ετών.

Στον άνδρα το σεξουαλικό πρόβλημα γίνεται αισθητό και βιώνεται κυρίως σωματικά. Το πέος είναι το κυρίαρχο όργανο της ανδρικής σεξουαλικότητας και αντανακλά την ψυχική και σωματική υγεία του άνδρα. Μέσα από τον μηχανισμό της ποιοτικής στύσης ο άνδρας προβάλλει την υπόστασή του.

Η γυναίκα βιώνει το σεξουαλικό πρόβλημα περισσότερο ψυχικά. Κυρίαρχος φόβος στη σεξουαλικότητά της είναι η απογοήτευση του άνδρα. Αποκαλυπτικά στοιχεία για τη σεξουαλική ζωή των Ελλήνων σήμερα παρουσιάζονται στο βιβλίο του Θ. Ασκητή η «Σεξουαλική Υγεία», που κάνει την επίσημη εμφάνισή του αύριο σε ειδική παρουσίαση στη Στοά του Βιβλίου.

«Η σεξουαλικότητα του ανθρώπου, η ανάγκη του να την εκφράσει σε έναν άλλο άνθρωπο και η εμπλοκή και των δύο τους θα έλεγε κανείς ότι είναι το πιο μυστηριώδες, σκοτεινό και προσωπικό σενάριο της ύπαρξής μας», λέει στο «Έθνος της Κυριακής» ο κ Θάνος Ασκητής, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, συνεχίζοντας:

«Δεν είναι λίγες οι φορές που τις σκέψεις και την αγωνία μας για το "δικό μας σεξ" δεν μπορούμε να τις ομολογήσουμε ούτε ακόμη και στον εαυτό μας. Πολύ περισσότερο να το συζητήσουμε με τον σύντροφό μας.

Το ζητούμενο είναι πάντα η σεξουαλική υγεία που βασίζεται σε τρεις πυλώνες: την ψυχική και σωματική υγεία, τη σχέση και το καλό σεξ».

• 26.419 τηλεφωνήματα δέχτηκε τα τέσσερα τελευταία χρόνια η Γραμμή, από άτομα 18 - 72 ετών.
• 49,3% των γυναικών που ζήτησαν συμβουλές ανέφεραν ως νούμερο ένα πρόβλημά τους την υποτονική επιθυμία για σεξ.
• 58% των ανδρών που απευθύνθηκαν δήλωσαν ότι έχουν πρόβλημα στυτικής δυσλειτουργίας.

Μία στις δύο γυναίκες δεν έχει καθόλου διάθεση για σεξ

Σύμφωνα με έρευνα της Συμβουλευτικής Γραμμής Σεξουαλικής Υγείας, σε 12.669 γυναίκες 18-72 ετών, που ζήτησαν συμβουλές για σεξουαλικές δυσλειτουργίες, προκύπτει ότι το «νούμερο 1» πρόβλημα των γυναικών είναι σε ποσοστό 49,3% η υποτονική επιθυμία για σεξ. Οι μισές, δηλαδή, δεν έχουν όρεξη για σεξ.

Το 32,9% αυτών δηλώνουν ότι δεν έχουν καλό οργασμό εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Δηλώνουν αδυναμία οργασμού ύστερα από κανονική φάση διέγερσης, η οποία προκαλεί σημαντική δυσφορία στη γυναίκα.

Προβλήματα στις σχέσεις τους αντιμετωπίζει το 38,7% των γυναικών, που βρίσκεται μεταξύ των ηλικιών 18 μέχρι και 30 ετών.

Η γυναικεία σεξουαλικότητα, που είναι πιο πολύπλοκη από εκείνη του άντρα, φαίνεται ότι κυριαρχείται και διαμορφώνεται από αρκετές ψυχολογικές επιδράσεις. Την τελευταία 20ετία ιατρικές έρευνες προσπαθούν να προσεγγίσουν τα προβλήματα της σεξουαλικής ζωής των γυναικών. Εστιάζουν σε 4 μεγάλες ομάδες:

1. Διαταραχές επιθυμίας, που χαρακτηρίζονται από μείωση έως απουσία διάθεσης ή αποστροφή για τη σεξουαλική επαφή.

2. Διαταραχές διέγερσης, στις οποίες φαίνεται εμφανής αδυναμία ψυχοσωματικής έκφρασης της γυναίκας, όπως είναι η κολπική εφύγρανση και η αδυναμία διεύρυνσης του κόλπου.

3. Διαταραχές και επαναλαμβανόμενη αδυναμία οργασμού.

4. Διαταραχές πόνου, που είναι πιο συχνές στις γυναίκες παρά στους άντρες και χαρακτηρίζονται από αίσθημα πόνου πριν, κατά και μετά την πράξη.

Αντισύλληψη

Κάθε χρόνο στη χώρα μας γίνονται 100.000 με 120.000 εκτρώσεις με μέσο όρο ηλικίας τα 18 χρόνια. Το αντισυλληπτικό χάπι χρησιμοποιείται μόνο από το 2,9% των Ελληνίδων, σε αντίθεση με άλλες χώρες της ΕΕ όπου είναι ευρέως διαδεδομένο και δημοφιλές στις ηλικίες από 16-35 ετών. Οι Ελληνίδες σε ποσοστό 95% στις ηλικίες από 18-30 προτιμούν τη διακοπτόμενη συνουσία ως μέσο αντισύλληψης.

Και στους εφήβους (κορίτσια) σε ποσοστό 62,5% η πιο δημοφιλής μέθοδος είναι η διακοπτόμενη συνουσία, ενώ αμέσως μετά έρχεται το προφυλακτικό και ακολουθεί το χάπι με ποσοστό μόλις 3%. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των κυήσεων στην εφηβική ηλικία ήταν περίπου 5,3% το 1974, το 1992 έφτασε στο 10,3% και το 2002 ανέβηκε στο 15%.

Το καθημερινό άγχος προκαλεί δυσλειτουργία στους άνδρες

Σε δείγμα 13.750 ανδρών που τηλεφώνησαν στη συμβουλευτική γραμμή του σεξ, η πλειονότητα δήλωσε τις διαταραχές στύσης ως το σημαντικότερο πρόβλημα.

Το 58% αυτών είχαν πρόβλημα με τη στύση, το 19% αντιμετώπιζε πρόωρη εκσπερμάτιση, το 19% ανεσταλμένη εκσπερμάτιση και μόνο το 4% δήλωσε υποτονική επιθυμία. Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες μονοπώλησαν σε ποσοστό 63% τη συμβουλευτική πλευρά της γραμμής. Είναι ενδιαφέρον το στοιχείο που λέει ότι αυτές καταγράφονται κυρίως στις ηλικίες μεταξύ 18-29.

Μεγάλο κομμάτι, όμως, κατέλαβαν και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άντρες κυρίως της ηλικίας μεταξύ 30-39 στις σχέσεις τους, σε ποσοστό 12%. Τα οργανικά νοσήματα που τους... πάνε πίσω και σεξουαλικά υπάρχουν στο 7%, οι ψυχικές διαταραχές στο 4%, ενώ ο μύθος γύρω από το μέγεθος του πέους... καταρρέει, καθώς απασχολεί μόνο το 2% των αντρών.

Πολλοί είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν σε καθήλωση τη σεξουαλική συμπεριφορά του άντρα. Πρώτον είναι το άγχος του σεξουαλικού ρόλου, που περιλαμβάνει την αποτυχία της στύσης, τη μη ικανότητα ελέγχου της εκσπερμάτισης και την αγωνία ικανοποίησης της συντρόφου. Δεύτερον είναι οι αγχώδεις συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη, επαγγελματικό στρες) και τρίτον η διαταραχή της ίδιας της προσωπικότητας (δειλία, απόρριψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ναρκισσιστικές συμπεριφορές κ.ά.).

Η εμφάνιση ενός σεξουαλικού προβλήματος στη ζωή ενός ζευγαριού μπορεί να απειλήσει την ποιότητα ζωής του και να οδηγήσει τους δύο συντρόφους σε μια συνεχή τριβή και ένταση, που ουσιαστικά θα τους απομακρύνει και θα τους ενεργοποιήσει τη διάθεση να αναζητήσουν αλλού τόσο τη σεξουαλική εικόνα όσο και την ψυχική επαφή.

Ανησυχητικό το νεανικό «φλερτ» με το ΑΙDS

Το Aids είναι σημαντικό κεφάλαιο της σεξουαλικής υγείας. Παγκόσμια Ημέρα κατά του Aids αύριο και παρατηρείται ανησυχητική έξαρση των κρουσμάτων Aids στη χώρα μας την τελευταία τριετία. Η ασθένεια πλήττει κυρίως τους 30άρηδες και 40άρηδες.

Τα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές, καθώς μέχρι και τον Οκτώβριο 2008 είχαν ήδη δηλωθεί 547 νέα περιστατικά (458 αφορούσαν άνδρες και τα 89 γυναίκες). Πέρυσι στο σύνολο του έτους δηλώθηκαν 517 περιπτώσεις.

Μπορεί σε απόλυτους αριθμούς η διαφορά να φαίνεται μικρή, αλλά οι επιστήμονες ανησυχούν πολύ, διότι η πορεία της νόσου εκτιμάται ότι θα είναι ανοδική. Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι η πλειονότητα των νέων περιστατικών Aids αφορά άτομα ηλικίας 25 έως 44 ετών, με πιο «ευάλωτους» τους άνδρες ηλικίας 30 έως 34 χρόνων και τις γυναίκες 25 έως 29 χρόνων.

Ο συνολικός αριθμός των ατόμων με Aids που δηλώθηκαν στην Ελλάδα από την πρώτη παρουσία της νόσου (1981) μέχρι και τον Οκτώβριο του 2008 ανέρχεται σε 9.229 άντρες και γυναίκες (7.409 άντρες, 1.772 γυναίκες).

Έρευνα του ΙΕΚ ΑΚΜΗ, που πραγματοποιήθηκε σε 1.100 νέους 18-22 ετών , και σε επεξεργασία της ALCO έδειξε ότι οι νέοι νιώθουν τρόμο σε ποσοστό 52,9% μπροστά στο Aids, αλλά παρ όλα αυτά το ενδιαφέρον για τη σεξουαλική υγεία του συντρόφου τους παρουσιάζεται μειωμένο. Μόνο το 29,6% ενδιαφέρεται πραγματικά... με ποιον κάνει σεξ.

Πρώτα αγχώνονται για την περίπτωση εγκυμοσύνης (53,3%), μετά για τα αφροδίσια νοσήματα (37,1%) και ύστερα για το Aids (32,9%).

Της Βίβιαν Μπενέκου. Από το ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου, 29 Νοεμβρίου 2008

Τσιπάροντας τον ανθρώπινο εγκέφαλο

Η σύγχρονη νευροτεχνολογία ήδη υλοποιεί τα «αφελή» φαντασιοκοπήματα των κυβερνοπάνκ

Τα περίφημα cyborg, τα βιοκυβερνητικά χιμαιρικά όντα που προκύπτουν από την οργανική σύντηξη ενός βιολογικού εγκεφάλου με ένα ψηφιακό υπολογιστή, δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται ευφάνταστα επινοήματα κάποιων "αλλοπαρμένων" συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, αφού αποτελούν σήμερα τομέα αιχμής της νευροτεχνολογικής έρευνας. Ταυτόχρονα, η διεθνής κοινότητα-αγορά, κατάλληλα προϊδεασμένη από τον κινηματογράφο και την λογοτεχνία του φανταστικού, περιμένει με ανυπομονησία τις πρώτες πρακτικές εφαρμογές αυτών των ερευνών ...

Η ιδέα της μόνιμης εγκατάστασης ή της πρόσκαιρης, έστω, διασύνδεσης του ανθρώπινου σώματος με υπολογιστικές μηχανές περιγράφεται εκτενώς, κατά τη δεκαετία του 1980, σε κάποια διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, οι συγγραφείς των οποίων συνήθως αυτοπροσδιορίζονται ως «κυβερνοπάνκ»...

Με το πρώτο συνθετικό του ο ίδιος ο νεολογισμός υποδηλώνει τη σαφή αναφορά αυτού του λογοτεχνικού είδους στην ψηφιακή τεχνολογία και στις καινοφανείς τότε σχέσεις των ανθρώπων με τους υπολογιστές, ενώ το «πανκ» αναφέρεται στο σκληρό και προκλητικό στιλ γραφής.

Τα κείμενα των πιο διάσημων κυβερνοπάνκ συγγραφέων -W. Gibson, R. Rucker, L. Shepard, Β. Sterling- ενδιέφεραν αρχικά μια ιδιόμορφη και περιορισμένη κατηγορία αναγνωστών: από τα ασυνήθη ροκ φρικιά μέχρι ορισμένους εναλλακτικούς επιστήμονες της πληροφορικής.

Στις αρχές, όμως, της δεκαετίας του '90 κάποιες εντυπωσιακές κινηματογραφικές ταινίες ανέλαβαν να μεταφέρουν στο ευρύ κοινό μια απλοϊκή και μάλλον εύπεπτη εκδοχή της κυβερνοπάνκ λογοτεχνίας και των εφιαλτικών κοινωνικών της προβλέψεων.

Ποιος δεν εντυπωσιάστηκε ακούγοντας τον πρωταγωνιστή της ταινίας «Johnny Mnemonic» να ισχυρίζεται ότι «στον εγκέφαλό μου υπάρχουν αρχειοθετημένα εκατοντάδες παράνομα Megabyte» ή βλέποντάς τον να συνδέει μέσω ενός βύσματος το κινητό του τηλέφωνο με τον εγκέφαλό του για να «κατεβάσει» όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την οδήγηση ελικοπτέρου.

Πέρα από τέτοιες χολιγουντιανές υπερβολές, τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν πράγματι εμφανιστεί κάποια τεχνολογικά επιτεύγματα που προαναγγέλλουν την είσοδό μας στη νέα νευροτεχνολογική εποχή. Αν και λιγότερο εντυπωσιακά από τις προβλέψεις των κυβερνοπάνκ συγγραφέων, επιβεβαιώνουν τις εντυπωσιακές τους διαισθήσεις σχετικά με τις ριζικές ανατροπές που θα επιφέρει η γενικευμένη τεχνολογική σύντηξη των ανθρώπινων σωμάτων με τις υπολογιστικές μηχανές.

Βέβαια, η σημερινή νευροτεχνολογία βρίσκεται ακόμη σε εμβρυακό στάδιο· όμως, η προβλεπόμενη ταχύτατη ανάπτυξή της τα αμέσως επόμενα χρόνια φαίνεται να οδηγεί αναπόφευκτα στην ευρύτερη μηχανοποίηση της ανθρώπινης ζωής και παράλληλα στον μεγαλύτερο εξανθρωπισμό των μηχανών. Επί του παρόντος, θα πρέπει να σταθούμε στα σημερινά επιστημονικά δεδομένα για να εκτιμήσουμε πόσο αισιόδοξες ή δυσοίωνες διαφαίνονται οι προοπτικές αυτής της πρόσφατης τεχνοεπιστημονικής επανάστασης.

Η ανάκτηση των χαμένων αισθήσεων

Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, η ιατρική επιστήμη προσπαθεί να βελτιώσει τη ζωή των ατόμων που έχουν πληγεί είτε από νευροεκφυλιστικές ασθένειες είτε από σοβαρά εγκεφαλικά επεισόδια, παθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ολική ή μερική παράλυση ή σε απώλεια κάποιων ζωτικών αισθήσεων (όραση, ακοή).

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειές τους, οι κλασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις αποδεικνύονται συνήθως αναποτελεσματικές. Ίσως γι' αυτό μια νέα γενιά ερευνητών γιατρών άρχισε, πριν από αρκετά χρόνια, να πειραματίζεται με τεχνητά νευρολογικά μέλη ή, όπως συνήθως ονομάζονται, με «νευροπροθέσεις».

Τι ακριβώς όμως κάνουν αυτές οι τεχνητές «προθέσεις»; Προσπαθούν να παρακάμψουν το νευρολογικό πρόβλημα αποκαθιστώντας την επικοινωνία, που έχει διακοπεί εξαιτίας της ασθένειας, μεταξύ περιφερικών οργάνων του σώματος και του εγκεφάλου.

Μια τέτοια πολύ επιτυχής «πρόθεση» είναι, για παράδειγμα, τα κοχλιακά εμφυτεύματα, τα περιβόητα βιονικά αυτιά ή κοχλιακές προσθετικές συσκευές. Χάρη σε ένα πολύ μικρό εξωτερικό μικρόφωνο αυτή η θαυματουργή μηχανή είναι ικανή να μετατρέπει τους ήχους που καταγράφει σε ηλεκτρικές ώσεις, οι οποίες μπορούν να ερεθίζουν κατευθείαν το ακουστικό νεύρο, επιτρέποντας έτσι σε πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους να ανακτήσουν την ικανότητα να ακούνε.

Οι ερευνητές όμως πειραματίζονται ήδη με ένα νέο, πολύ πιο δραστικό, τύπο νευρολογικών προθέσεων. Αυτές οι μικροσκοπικές ηλεκτρονικές συσκευές έχουν σχεδιαστεί για να εμφυτεύονται κατευθείαν μέσα στον εγκέφαλο και συνεπώς να επηρεάζουν άμεσα τις εσωτερικές λειτουργίες του!

Ωστόσο, εκτός από την εμφανή θεραπευτική αξία αυτών των πρόσφατων ερευνών, οι νευροτεχνολογικές κατακτήσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να εφαρμοστούν τόσο για τη διαμόρφωση καλύτερων εκπαιδευτικών προγραμμάτων όσο, δυστυχώς, και για τη δημιουργία αποτελεσματικότερων μεθόδων κοινωνικής χειραγώγησης του ανθρώπινου νου.

Νευροτεχνολογικά υβρίδια: είναι οπωσδήποτε το μέλλον μας;

Ερευνητικές ομάδες σε όλο τον κόσμο εργάζονται σήμερα πυρετωδώς για την υλοποίηση αυτού του πρωτοποριακού προγράμματος ενσωμάτωσης στο ανθρώπινο σώμα των νέων μικρό- και νάνο- μηχανών. Και ας σημειωθεί ότι όλες αυτές οι έρευνες είναι αυστηρά διεπιστημονικές· συμμετέχουν απαραίτητα ερευνητές από εντελώς διαφορετικά επιστημονικά πεδία: μηχανολόγοι, πληροφορικοί, βιολόγοι και νευρολόγοι.

Η αναγκαιότητα αυτής της διεπιστημονικής προσέγγισης προκύπτει από το ίδιο το αντικείμενο της έρευνας, τη δημιουργία δηλαδή μιας επιφάνειας «διεπαφής» (interface), η οποία θα επιτρέπει την απρόσκοπτη επικοινωνία ενός βιολογικού εγκεφάλου με έναν ψηφιακό υπολογιστή.

Χάρη στη δημιουργία τέτοιων διεπαφών ανθρώπου-μηχανής, οι ερευνητές κατάφεραν να μεταφράσουν τα νευρικά σήματα που διαμορφώνονται από τους νευρώνες του εγκεφάλου σε ηλεκτρικά σήματα τα οποία μέσω ενός υπολογιστή μπορούν π.χ. να μετακινούν τους μηχανικούς βραχίονες ενός ρομπότ.

Ένα διάσημο παράδειγμα νευρολογικής πρόθεσης είναι το «Freehand System», που δημιουργήθηκε πρόσφατα και εγκρίθηκε επίσημα από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ. Αυτή η εκπληκτική συσκευή επιτρέπει τη μερική ανάκτηση της ικανότητας κίνησης των χεριών από τετραπληγικά άτομα, που ως γνωστόν έχουν απολέσει την ικανότητα κίνησης των άνω και κάτω άκρων.

Σε πειραματικό όμως στάδιο βρίσκονται και άλλα, πιο τολμηρά νεύρο-υπολογιστικά συστήματα: είναι σε θέση να «ακούνε» επιλεκτικά τα νευρικά σήματα που παράγονται στο εσωτερικό του εγκεφάλου και έτσι επιτρέπουν σε παράλυτα άτομα να χειρίζονται, μέσω εγκεφαλικών σημάτων, εξωτερικές συσκευές, όπως είναι οι υπολογιστές.

Σε αυτό το πεδίο πρωτοποριακές είναι οι έρευνες του διάσημου Γερμανού νευροεπιστήμονα Niels Birbaumer, ο οποίος κατάφερε να δημιουργήσει μια νεύρο-υπολογιστική συσκευή «μετάφρασης της σκέψης», η οποία είναι σε θέση να μεταφράζει τη νευρωνική δραστηριότητα του εγκεφάλου σε κίνηση ενός μεταλλικού βραχίονα!

Οι περισσότερες από τις νευροτεχνολογικές προθέσεις που παρουσιάσαμε μέχρι τώρα, είτε βρίσκονται εμφυτευμένες μέσα στα κυκλώματα του εγκεφάλου είτε απλώς συνδέονται και επικοινωνούν μαζί τους εξωτερικά, είναι συσκευές «ανάγνωσης»: ανιχνεύουν και μεταδίδουν ήδη υπαρκτές νευρικές πληροφορίες, χωρίς να μπορούν να παράγουν κανένα νέο σήμα.

Υπάρχουν όμως και εξωτερικές νευρολογικές προθέσεις «εγγραφής». Αυτές κάνουν ακριβώς το αντίθετο: μεταδίδουν πληροφορίες από το εξωτερικό περιβάλλον προς τον εγκέφαλο και διεγείρουν τα αισθητικά κέντρα, παράγοντας έτσι αισθητηριακές αντιλήψεις. Τυπικό παράδειγμα είναι η κοχλιακή συσκευή που επιτρέπει την ανάκτηση της ακουστικής ικανότητας.

Μια ανάλογη προθετική συσκευή για την όραση βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο. Δημιουργήθηκε στην Καλιφόρνια από ερευνητές του Second Sight Medical Products. Είναι σε θέση να μεταδίδει εικόνες καταγεγραμμένες από μια βιντεοκάμερα σε μια σειρά από ηλεκτρόδια τοποθετημένα στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού ενός ασθενούς. Οι εθελοντές που το δοκίμασαν κατάφεραν να διακρίνουν κάποια απλά σχήματα και τις διαφορές φωτεινότητας ανάμεσα σε διαφορετικά αντικείμενα.

Οι περισσότεροι ειδικοί προβλέπουν ότι τα επόμενα πέντε χρόνια οι πιο εξελιγμένες επιφάνειες διεπαφής ανθρώπου-υπολογιστή θα επιτρέψουν σε παράλυτους ασθενείς να σηκώνουν και να πίνουν ένα ποτήρι νερό, ενώ σε ένα απώτερο μέλλον τα ίδια άτομα θα είναι σε θέση να παρακάμψουν, μέσω μηχανών, σχεδόν όλους τους σημερινούς περιορισμούς που τους επιβάλλει η κατάστασή τους.

Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι τέτοιες εξωτερικές τεχνολογικές «προθέσεις εγγραφής» συνδέονται με περιφερειακά νεύρα και επομένως δεν μπορούν καθόλου να βοηθήσουν όσους ασθενείς έχουν απολέσει, λόγω ασθένειας ή ατυχήματος, τις κεντρικές διασυνδέσεις ανάμεσα στα εγκεφαλικά κέντρα και τα περιφερειακά όργανα.

Γι' αυτό ορισμένοι ερευνητές σκέφτηκαν να τοποθετήσουν τα κατάλληλα μικροτσίπ κατευθείαν πάνω στον εγκεφαλικό φλοιό, σε συγκεκριμένα αισθητηριακά κέντρα. Όμως, τόσο η ασύλληπτη πολυπλοκότητα των εγκεφαλικών λειτουργιών όσο και η άγνοιά μας σχετικά με τον ακριβή εγκεφαλικό εντοπισμό αυτών των λειτουργιών εμποδίζουν, για την ώρα, την επίτευξη αυτού του φιλόδοξου ερευνητικού προγράμματος.

Ολες αυτές οι πρόσφατες εξελίξεις δημιουργούν βέβαια σοβαρά ηθικά και κοινωνικά ερωτήματα, με τα οποία η επιστήμη και η τεχνολογία του εγκεφάλου θα βρεθεί σύντομα αντιμέτωπη και στα οποία οφείλει να δώσει μια σαφή απάντηση.

Πράγματι, όσο βαθαίνουν οι γνώσεις και οι τεχνολογικές μας δυνατότητες παρέμβασης στη φύση του ανθρώπινου εγκεφάλου τόσο περισσότερο διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραβιάσουμε τη λεπτή, αλλά υπαρκτή, διαχωριστική γραμμή που χωρίζει τη γνώση από τη χειραγώγηση της ανθρώπινης ταυτότητας.

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Φεβρουαρίου 2009.

Διαβάζοντας τις σκέψεις του άλλου μέσω υπολογιστή

Ιάπωνες ερευνητές δημιούργησαν πρόγραμμα υπολογιστή ικανό να "διαβάζει" και να εμφανίζει σε μόνιτορ τις εικόνες που σκέφτεται ένας εθελοντής ...

Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου μόλις πριν από δύο μήνες. Μια ομάδα ερευνητών στα Εργαστήρια Υπολογιστικής Νευροεπιστήμης στο Κιότο της Ιαπωνίας κατάφερε, συνδυάζοντας την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) με υπολογιστικά προγράμματα αναπαράστασης, να παρακολουθήσει στην οθόνη ενός υπολογιστή τις εικόνες που σχηματίζονταν στο μυαλό των εθελοντών!

Το πρόγραμμα του υπολογιστή, βασιζόμενο στις πληροφορίες που έχει καταγράψει ο λειτουργικός μαγνητικός τομογράφος, είναι σε θέση να αναπαράγει ψηφιακά τις εικόνες ή τις λέξεις που μόλις έχει διαβάσει ένας εθελοντής και να τις προβάλλει στην οθόνη του υπολογιστή.

Με άλλα λόγια, απέδειξαν ότι μπορούμε να ανασυγκροτήσουμε επακριβώς διάφορες εσωτερικές οπτικές διεργασίες του εγκεφάλου βασιζόμενοι «απλώς» στη λεπτομερή καταγραφή, μέσω ενός τομογράφου, της ροής του αίματος στον εγκέφαλο.

Αρχικά κατέγραψαν μέσω τομογραφίας τις αλλαγές στη ροή του αίματος σε συνάρτηση με τη διαδοχή των εικόνων που παρακολουθούσε ο εθελοντής, ενώ ο υπολογιστής ανέλυε τα δεδομένα και συσχέτιζε τις αλλαγές. Για την ώρα το πείραμα έγινε με 400 ασπρόμαυρες εικόνες (10x10 pixels), όμως οι ερευνητές είναι βέβαιοι ότι σύντομα η μέθοδός τους θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει πιο σύνθετες καταστάσεις. Και ίσως σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον να καταφέρει να αναπαραγάγει πιστά τις εικόνες ή τα όνειρα που βλέπει ένα άτομο. Σύμφωνα μάλιστα με τον καθηγητή Yukiyasu Kamitani, που διηύθυνε την έρευνα, η τεχνική αυτή μπορεί να επεκταθεί και στις άλλες αισθήσεις πλην της όρασης.

Το όνειρο της ανθρωπότητας, αλλά και κάθε εξουσίας, να καταφέρει κάποτε να «διαβάσει» τις πιο απόκρυφες σκέψεις των άλλων φαίνεται πως έχει αρχίσει να πραγματοποιείται χάρη στις απίστευτες προόδους των μεθόδων αναπαράστασης των εγκεφαλικών λειτουργιών. Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο και για την αντίστροφη διεργασία: να εισαγάγουμε στο μυαλό των ανθρώπων τις γνώσεις ή τις πληροφορίες που επιθυμούμε.

Τα αίτια αυτής της αδυναμίας θα πρέπει να αναζητηθούν όχι τόσο στην τεχνολογική ή την επιστημονική μας ανεπάρκεια όσο στην εγγενή πολυπλοκότητα των νοητικών και εγκεφαλικών διεργασιών που παράγουν τη σκέψη, τη μάθηση και γενικότερα τη συνείδηση.

Η χειραγώγηση αυτών των σύνθετων νοητικών διεργασιών προϋποθέτει την αποκάλυψη αφενός των «εσωτερικών» νευρωνικών κωδίκων που τα παράγουν και αφετέρου των περίπλοκων «εξωτερικών» αλληλεπιδράσεων με τις άλλες νοήσεις (δηλαδή τους συνανθρώπους μας) που τα συν-καθορίζουν.

Του Σπύρου Μανουσέλη. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Φεβρουαρίου 2009.

Θα το κόψετε την 1η Ιουλίου;

Τι θα γίνει τον Ιούλιο του 2009; Τα τασάκια θα είναι μόνο για τις τσίχλες ή το ελληνικό δαιμόνιο θα αχρηστεύσει άλλη μία νομοθετική πράξη; Το «Καφές και τσιγάρα» θα είναι πια μόνο τίτλος ταινίας ή έτσι θα ονομάζονται τα καφέ των 70 τ.μ.; Διαβάσαμε το νόμο, ρωτήσαμε καπνιστές και περιμένουμε πώς και πώς τις πρώτες πορείες υπέρ της νικοτίνης. Όλα αυτά βέβαια αν εφαρμοστεί ένας νόμος που, δεν είμαστε σίγουροι οτι θα ισχύσει ποτέ.

Σε μια σαββατιάτικη βόλτα συναντάς όλες τις απόψεις για το νομοσχέδιο που έρχεται. Ανάλογα με το μαγαζί, βγαίνουν και τα συμπεράσματα. Στα μπουζούκια, για παράδειγμα, ενώ η μαγκιά περισσεύει την ώρα του γλεντιού, παρ’ όλα αυτά κανείς δεν δέχτηκε να φωτογραφηθεί με ένα τσιγάρο στο στόμα.

Πετυχαίνουμε αργά το απόγευμα τον 27χρονο Παναγιώτη Καραντζή να πίνει το πρώτο του ποτό. Συμφωνεί με το μέτρο, αν και καπνιστής για χρόνια, αλλά αποπνέοντας το κοινό αίσθημα λέει πως «το μέτρο θα ισχύσει για δύο μήνες το πολύ. Όπως όλα στην Ελλάδα. Μετά οι επιχειρηματίες θα τη βρούνε την άκρη. Γίνεται ο Έλληνας να μην καπνίσει στην έξοδό του;» O Βασίλης Oικονομίδης μόλις ξεκίνησε το κάπνισμα και νιώθει ένοχος γι’ αυτό. «Μπαίνω σε ένα μαγαζί και νιώθω σαν να έχω καθαρή αναπνοή και να φυλάω μια γυναίκα που μόλις έχει καπνίσει. Ξέρεις τι αηδία είναι αυτό; Πρέπει να καπνίσεις και συ μετά για να μην το καταλαβαίνεις». O Γιώργος Παπασπύρου είναι θαμώνας στα μπουζούκια. «Εμείς οι άντρες θα υποταχτούμε», δηλώνει. «Θα βγαίνουμε έξω για την ανάγκη μας. Oι γυναίκες, θα τις δεις, θα είναι πιο αντιστασιακές. Αυτές είναι που θα ξεκινήσουν κίνημα». «Το 60% των Ελλήνων καπνίζει», συμπληρώνει και η γυναίκα του Oυρανία. «Είναι απίστευτο που σου λένε να πας στα μπουζούκια και θα σου πουν μετά να μην καπνίζεις». Η επανάσταση ξεκινάει.

Η (καπνίστρια) Ελένη Μαραγκάκη που συχνάζει στα διάφορα εναλλακτικά στέκια έχει ενστερνιστεί το επαναστατικό μήνυμα της Oυρανίας. «Και τα αυτοκίνητα προκαλούν ρύπους», λέει, «βλάπτουν και ενοχλούν, αλλά δεν είδα κανέναν να τ’ απαγορεύει. Τα εργοστάσια δεν κάνουν το ίδιο; Δεν είμαι καθόλου υπέρ της απαγόρευσης. Είναι ρατσιστικό. Μας γκετοποιούν και μας βάζουν μία ακόμα ταμπέλα. Συμφωνώ ότι είναι βλαβερό το κάπνισμα και πες ότι είμαστε άρρωστοι. Στον άρρωστο δεν πρέπει να δείχνουν κατανόηση;» Η Βένια Πανταγιώτη τη συμπληρώνει: «Δεν έχουμε και άλλες εναλλακτικές λύσεις στη ζωή. Γιατί δηλαδή πρέπει να μας κόψουνε και το κάπνισμα; Μετά δεν θ’ αξίζει να βγούμε έξω». Η καθηγήτρια Γερμανικών Κατερίνα Ανδρουλιδάκη έχει ζήσει την απαγόρευση του καπνού στη Γερμανία. «Τη σιχάθηκα γι’ αυτό, δεν θέλω τώρα να σιχαθώ και την Ελλάδα», δηλώνει. «Δεν είμαι φανατική καπνίστρια, αλλά, όταν βγαίνω έξω, έχω ως ευχαρίστηση να κάνω ένα τσιγαράκι». Μόνο η (καπνίστρια) Έφη Σπυριδάκη βάζει ένα φρένο στο γυναικείο κίνημα. «Το μέτρο είναι αντικειμενικά σωστό», λέει, «αν και το μόνο που θα κάνει είναι να πάω από τα δεκαπέντε τσιγάρα στα δέκα».

Από μια διπλανή παρέα ένας τύπος έχει στήσει αφτί. Φως φανάρι, θέλει να πει τη γνώμη του. Δεν γίνεται να μην του δώσουμε το λόγο. «Αυτά που λέτε είναι βλακείες», λέει με την οικειότητα που επιτρέπει η διασκέδαση μετά ποτού. «Το θέμα είναι πως ως Έλληνες πρέπει να διαφοροποιηθούμε εξαιτίας της φυλής μας από τους Ευρωπαίους και να χρησιμοποιήσουμε την ελληνική λέξη “δημοκρατία” με τον τρόπο που εμείς μόνο ξέρουμε. Και δημοκρατία σημαίνει να κάνεις ό,τι θέλεις και όπου θέλεις». Από 1η Ιουλίου, αυτός ο άνθρωπος είναι έτοιμος για αγώνα.

«Το μαγαζί δεν είναι νοσοκομείο»

Αν και, σύμφωνα με την εξαγγελία του υπουργού Υγείας Δημήτρη Αβραμόπουλου, η απαγόρευση του καπνίσματος, ολωσδιόλου σε δημόσιους χώρους, αρχίζει την 1η Ιουλίου, ελάχιστοι ξέρουν τι περιλαμβάνει ο νόμος που θα ισχύσει. Και από αυτούς τους ελάχιστους οι περισσότεροι προσδοκούν τα νομοθετικά παράθυρα για να καταστρατηγήσουν το μέτρο.

Για τα μαγαζιά κάτω των 70 τετραγωνικών δεν τίθεται θέμα. Καθώς φαίνεται, εξαιρούνται των μέτρων. Θα μπορούν να λειτουργούν ως χώροι είτε καπνιζόντων είτε μη καπνιζόντων, οπότε στην πράξη όλα θα είναι καπνιζόντων. Για τα μεγαλύτερα υπάρχει σύγχυση. Διάφοροι, π.χ., πιστεύουν πως θα υπάρξει ένα νέο διάταγμα που θα προκαθορίζει ότι τα μαγαζιά άνω των 100 τ.μ. οφείλουν να διαθέτουν το 20% για την κατασκευή ενός κλειστού χώρου, με καλό εξαερισμό, που θα λειτουργεί σαν καπνιστήριο. O Νίκος Λούβρος, ιδιοκτήτης καφέ-μπαρ μεγαλύτερου των 70 τ.μ., έχει αναρτήσει απέξω μια ταμπέλα που λέει το εξής: «Απαγορεύεται η είσοδος σε κάτω των 18 και σε μη καπνιστές». «Καπνίζω έξι πακέτα την ημέρα», θα πει, «τι θα κάνω; Δεν θα έρχομαι στο μαγαζί μου; Θα είναι καταστροφή για τις επιχειρήσεις μας αυτό το μέτρο. Έχω βάλει ήδη δικηγόρους για να μου βρουν μια λύση. Θα πάω και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».

Προβληματισμός επικρατεί και στους χώρους της καθαρόαιμης ελληνικής νύχτας. Στα λαϊκά κέντρα, σε όλες τους τις εκδοχές. Μιλήσαμε με αρκετούς μετρ που εργάζονται σε μεγάλες πίστες και μας είπαν με ένα στόμα και με μία φωνή πως δεν ξέρουν τι θα κάνουν ακόμα, καθώς δεν τους έχει γίνει καμία συζήτηση. «Μπορεί να τα κάνουμε και λέσχες, μπορεί και να φτιάξουμε κλουβιά, μπορεί και να μη γίνει τίποτα τελικά». Γνωστός επιχειρηματίας της νύχτας είναι πιο ξεκάθαρος στην άποψή του, κι ας μη θέλει να δημοσιευτεί το όνομά του. «O νόμος δεν πρέπει να ισχύσει για τις δικές μας επιχειρήσεις», λέει. «Τα μαγαζιά μας δεν είναι νοσοκομεία. Έρχονται επειδή το θέλουν εδώ και όχι επειδή τους υποχρεώνουμε».

Ένας νόμος με πολλά παράθυρα

Στην ουσία ο νόμος μιλάει για πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους, σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία. Συγκεκριμένα, αναφέρεται κυρίως στην ποινικοποίηση της πώλησης καπνού και αλκοόλ σε ανήλικα άτομα. Από τον Ιούλιο, οι μαθητές του σχολείου δεν θα μπορούν να μπαίνουν σε μπαρ χωρίς τη συνοδεία ενηλίκου, πόσω μάλλον να καπνίζουν. Εκτός από τους νέους, το νομοσχέδιο, που κατατέθηκε το Δεκέμβριο του 2008, σκοπεύει να προφυλάξει και τους παθητικούς καπνιστές.

O καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Αθηνών (και όπως δηλώνει, καπνιστής) Σταύρος Τσακυράκης θεωρεί αναγκαίο το μέτρο. «Εφόσον το κάπνισμα προκαλεί βλάβες στο κοινωνικό σύνολο, πρέπει ν’ απαγορευτεί», λέει ρητά. Για να συμπληρώσει: «Ακόμα, όμως, και μόνο η ενόχληση που προκαλεί ο καπνός πάλι δίνει το δικαίωμα να δικαιολογηθεί ένα τέτοιο μέτρο». Μα καλά, οι καπνιστές δεν έχουν κι αυτοί δικαιώματα; O κ. Τσακυράκης είναι κοφτός. «Σε μια οργανωμένη δημοκρατική κοινωνία δεν έχουμε όλοι δικαίωμα να κάνουμε ό,τι θέλουμε», ξεκαθαρίζει. Κι όταν του αντικρούουμε ότι το κάπνισμα ήταν μια ελεύθερη συνήθεια παλιότερα, παρατηρεί ότι σήμερα «γνωρίζουμε με περισσότερη βεβαιότητα τις βλαβερές συνήθειες του καπνού». Τέλος, επισημαίνει ότι τα τελευταία χρόνια οι καπνοβιομηχανίες δεν είναι πανίσχυροι οικονομικοί οργανισμοί όσο παλιά για να μπορούν να επιβάλουν τους όρους τους στην κοινωνική συμβίωση.

Στην Ελλάδα, η κοινωνική συμβίωση δεν δομείται απολύτως στο σεβασμό του άλλου. Γι’ αυτό όλοι προσβλέπουν στα παράθυρα του νόμου. O Φώτης Γεραντώνης, ιδιοκτήτης ενός μπαρ 50 τ.μ. στα Εξάρχεια, δεν το συζητά. Καλύπτεται κι από την εξαίρεση των 70 τετραγωνικών. «Εγώ θα το κάνω καπνιζόντων το μαγαζί μου. Κοίτα και τους πελάτες, δεν υπάρχει ένας που να μην καπνίζει. Πολλοί που έρχονται στο μαγαζί μου θέλουν να πιουν έξι malt και να καπνίσουν δύο πακέτα τσιγάρα. Γι’ αυτό δεν είναι και τα μπαρ εξάλλου; Πάνω απ’ όλα, όμως, αυτός ο νόμος ανοίγει και άλλες τρύπες διαφθοράς. Νέες “συναλλαγές” θα ξεκινήσουν με αυτούς που θα κάνουν τους ελέγχους», προσθέτει.

O 35χρονος μπάρμαν Νίκος Σάμπαλης συμφωνεί πως το μέτρο θα βοηθήσει τα μικρά μαγαζιά. «Τα πιο μικρά και αυτά που έχουν αυλές», διευκρινίζει. «Πάντως οποιαδήποτε απαγόρευση είναι σκοτεινό πράγμα. Αν είναι κακά τα τσιγάρα, να μην τα πουλάνε στα περίπτερα. Σάμπως το αλκοόλ δεν είναι βλαβερό;» Η Λίζα Δράκου, ιδιοκτήτρια μπαρ στο Κολωνάκι, δηλώνει πως δεν την έχουν ενημερώσει για τίποτε. Αλλά κι αυτή, αν ισχύει το όριο των 70 τετραγωνικών, σίγουρα το μαγαζί θα το κάνει καπνιζόντων. Δεν έχει άλλη επιλογή. O Κωνσταντίνος Καπουλίτης, επαγγελματίας DJ, δεν πιστεύει πως το μέτρο θα εφαρμοστεί. «Αν γίνει αυτό, θα βάζω ένα μεγάλο τραγούδι και θα βγαίνω έξω να κάνω τσιγάρο».

O πιο ευθύς απ’ όσους μας μίλησαν είναι ο Μανούσος Νικητάκης, καφετζής στα περίχωρα της Ιεράπετρας της Κρήτης («Σταύρο, μην πεις σε ποιο χωριό και έρθουνε και μου κλείσουνε το καφενείο», λέει γελώντας). O κ. Νικητάκης, λοιπόν, δεν ξέρει πόσα τετραγωνικά είναι το καφενείο του. «Και ούτε μ’ ενδιαφέρει», λέει με έμφαση. «Αν έρθουνε να μ’ ελέγξουνε, θα βουίξει όλο το χωριό με το που θα τους δει να καταφτάνουνε. Θα πω τότε στα γεροντάκια να σβήσουνε τον καπνό τους και να τον ξανανάψουνε σε δέκα λεπτά που θα φύγουνε οι ελεγκτές».

Aριθμοί και τσιγάρα

• Το 80% των καπνιστών θέλει να το κόψει.

• Ένας στους 10 θανάτους ενηλίκων παγκοσμίως οφείλεται σε ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Το 2030 η αναλογία θα είναι 1 στους 6.

• 15 δισεκατομμύρια τσιγάρα πουλιούνται ημερησίως – ή 10 εκατ. το λεπτό.

• 12 φορές περισσότεροι Άγγλοι πέθαναν από το τσιγάρο παρά από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

• 1 στους 5 έφηβους (13-15 χρόνων) στον κόσμο καπνίζει.

• Κάθε μέρα ξεκινούν το κάπνισμα80.000-100.000 παιδιά. Τα μισά ζουν στην Ασία.

• Oι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα –90% άντρες, 80% γυναίκες– οφείλονται στο κάπνισμα.

• Προσφορά στο Διαδίκτυο: ηλεκτρονικό τσιγάρο, χωρίς νικοτίνη, με την ίδια απόλαυση. Τα 2 τσιγάρα 115­. Τιμή γνωριμίας 69,90­.

• Κάθε τσιγάρο κοστίζει στον καπνιστή 5-20’ ζωής.

• Μη καπνίζοντες σε εργασιακό περιβάλλον όπου επιτρέπεται το κάπνισμα αυξάνουν 16-19% την πιθανότητα να παρουσιάσουν καρκίνο του πνεύμονα.

• Oι πιο παθητικοί Ευρωπαίοι καπνιστές είναι οιΈλληνες, με περίπου 3.000 τσιγάρα το χρόνο, σε έρευνα του 2007.

• Στην Αμερική το ποσοστό των καπνιστών στους ενήλικους έπεσε στο μισό από το 1965 μέχρι το 2006, από 42% στο 20,8%.

• Μετά την απαγόρευση του καπνίσματος στη Νέα Υόρκη πρόλαβαν 3.383 περιπτώσεις καρδιακής προσβολής και κέρδισαν 68 εκατ. που θα κόστιζε η περίθαλψή τους.

• Μετά την απαγόρευση του καπνίσματος ο τουρισμός στη Χαβάη μειώθηκεκατά 12%.

• Μετά την απαγόρευση του καπνίσματος τα τροχαία από μεθυσμένους οδηγούς αυξήθηκαν κατά 13%.

• 5.000 ιδιοκτήτες καφέ διαδήλωσαν στη Χάγη για την απαγόρευση του καπνίσματος.

Τι θα συμβεί στην Ελλάδα

Η απαγόρευση του καπνίσματος που θα ξεκινήσει την 1η Ιουλίου είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκίνησε πριν από 57 χρόνια. Το 1979 απαγορεύεται στα νοσοκομεία (φανταστείτε ότι μέχρι τότε κάπνιζαν και μέσα στους χώρους αναμονής) και το 1980 στους κλειστούς δημόσιους χώρους. Το 1990 απαγορεύεται στις πτήσεις εσωτερικού (σήμερα ισχύει και για του εξωτερικού) και το 2003 συμπεριλαμβάνονται στις διατάξεις και κάποιοι ιδιωτικοί χώροι. Σύμφωνα με τα παραπάνω, σήμερα άκαπνοι πρέπει να παραμένουν οι παρακάτω χώροι: l Τα μέσα μαζικής μεταφοράς με εξαίρεση τα πλοία l Τα θέατρα και οι κινηματογράφοι l Oι υπηρεσίες υγείας l Τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ακόμα μερική απαγόρευση υπάρχει: l Στα θαλάσσια μέσα μεταφοράς l Στα εστιατόρια, παμπ και μπαρ l Στα δημόσια κτίρια και εσωτερικούς χώρους εργασίας (σε ορισμένους χώρους επιτρέπεται).

Κατά πόσο ισχύουν βέβαια τα παραπάνω είναι ένα ζήτημα, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε διαπιστώσει κάποια σχετική παρανομία. Το υπουργείο λέει πως δεν υπάρχει επαρκής εποπτεία και πολλοί καπνιστές δηλώνουν: «Εμάς δεν μας απαγορεύει κανείς τίποτα».

Τι πρακτικά θα συμβεί μετά την εφαρμογή του νέου νόμου σε ορισμένους πολυσύχναστους χώρους; l Είναι στη δικαιοδοσία του κάθε εργοδότη αν θα φτιάξει ειδικούς χώρους για καπνιστήριο. l Στο αεροδρόμιο η κατάσταση θα παραμείνει όπως είναι και σήμερα. l Στα ταξί, η απαγόρευση καπνίσματος ισχύει από το 1952! Θα γίνει αυστηρότερη η επιτήρηση; Σύμφωνα με τον Γιώργο Μπάρμπαρη, επαγγελματία οδηγό από το 1974, του είναι αδιανόητο ότι θα πρέπει να κάνει στάση και να βγαίνει από το όχημα για να απολαμβάνει την «τσιγαροπούλα» του. l Στις φυλακές, ανεπίσημες πηγές ισχυρίζονται πως μάλλον δεν θ’ αλλάξει τίποτα. Oι κρατούμενοι, δηλαδή, θα συνεχίσουν να καπνίζουν κανονικά μέσα στο κελί τους όπως και στο προαύλιο. Επισήμως, δεν έγινε κατορθωτό να μας απαντήσουν, καθόσον ασχολούνται με τις θέσεις καπνιζόντων στο ελικόπτερο του Παλαιοκώστα.

Συμπέρασμα: Το μόνο καινούριο που φέρνει ο νόμος είναι η απαγόρευση του καπνίσματος σε εστιατόρια, καφέ, μπαρ, κλαμπ και μπουζούκια. Για να εφαρμοστούν οι διατάξεις του νόμου, θα δημιουργηθούν επιτροπές και υποεπιτροπές που θα ελέγχουν και θα τιμωρούν τους παραβάτες. Oι «καμπάνες» θα είναι 300­ για τους ιδιώτες και 3.000­ για τους καταστηματάρχες.

Τι συμβαίνει έξω

Η Ιρλανδία το 2004 είναι η πρώτη χώρα που επέβαλε την πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους. Στο γειτονικό Ηνωμένο Βασίλειο ο νόμος ισχύει από το 2007.Στο Βέλγιο, την Ισπανία, τη Γερμανία και τη Σουηδία υπάρχουν ειδικοί γυάλινοι χώροι στα μεγάλα μαγαζιά όπου μόνο εκεί σου επιτρέπεται να καπνίζεις. Στην Ιταλία επιτρέπεται μόνο σε δωμάτια δίπλα στα μαγαζιά και σε λέσχες-μπαρ που τις περισσότερες φορές εγγράφεσαι κάθε φορά που τις επισκέπτεσαι. Στα coffee shops της Ολλανδίας η μη χρησιμοποίηση καπνού στα «τσιγαριλίκια» έκανε αφόρητο το χασίς – πώς να καταναλωθεί χωρίς να αναμειχθεί με καπνό; Στην Αυστρία απαγορεύεται μόνο στα δημόσια κτίρια, αλλά επιτρέπεται στο χώρο εργασίας. Στη Γαλλία έχουν ξεκινήσει κινήματα διαμαρτυρίας υπέρ των καπνιστών που διοργανώνουν μεγάλα πάρτι φουμαρίσματος. Ακόμα, κόντρα στο κίνημα των καπνιστών δημιουργήθηκε αυτό των «παραπονεμένων του πρώτου ορόφου», δηλαδή όλων αυτών που ζούνε πάνω από καφέ και μπαρ και δέχονται την κάπνα στα διαμερίσματά τους. Τέλος, στην Αμερική απαγορεύεται παντού με ελάχιστες εξαιρέσεις. Μία από αυτές και η ελληνική παροικία της Αστόρια, όπου «ανθελληνικές φήμες» λένε πως μετά τη μία τη νύχτα επιτρέπεται στα μεγάλα κλαμπ.

Smoking Debate

Ο Μιχάλης Μητσός και η Ρούλα Γεωργακοπούλου διαφωνούν πάνω από ένα τασάκι.

O άκαπνος έχει δικαιώματα. (ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΗΤΣΟΣ)

Από τους Ελληναράδες, το καταλαβαίνω: το τσιγάρο, μαζί με τη μαγκιά, πιστοποιεί την ανωτερότητα της φυλής. Την αδιαλλαξία όμως που δείχνουν πολλοί κοσμοπολίτες φίλοι μου απέναντι στα μέτρα για την απαγόρευση του καπνίσματος ομολογώ πως δεν μπορώ να την καταλάβω. Ταξιδεύουν. Διαβάζουν. Και διαπιστώνουν όχι μόνο ότι όλες οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν απαγορεύσει ή ετοιμάζονται να απαγορεύσουν το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους, αλλά κι ότι ο πληθυσμός δέχεται κατά κανόνα ευνοϊκά αυτά τα μέτρα. Oι περισσότεροι καπνιστές εκμεταλλεύονται την ευκαιρία να το μειώσουν, αν όχι να το κόψουν. Και οι μη καπνιστές μπορούν επιτέλους να φάνε, να πιουν ένα ποτό ή να παρακολουθήσουν μια συναυλία χωρίς να δακρύζουν από τον καπνό και να βρομίζουν τα ρούχα τους.yΗ συζήτηση για το δημοκρατικό ή μη χαρακτήρα αυτών των μέτρων ανήκει στο παρελθόν. Η επιστήμη έχει μιλήσει: το κάπνισμα σκοτώνει. Και κάτι που σκοτώνει δεν μπορεί να περιλαμβάνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα. Την περασμένη εβδομάδα ανακοινώθηκαν στην Κύπρο τα αποτελέσματα μιας έρευνας, σύμφωνα με την οποία στο σάλιο του 94% των παιδιών από μη καπνιστικές οικογένειες βρέθηκαν ίχνη κοτινίνης, δηλαδή μεταβολισμένης νικοτίνης. Στο 18% των παιδιών ηλικίας 4 ως 8 ετών, τα επίπεδα αυτής της ουσίας ήταν ανησυχητικά υψηλά. Με άλλα λόγια, το παθητικό κάπνισμα απειλεί ευθέως την ανάπτυξη.yΤο κάπνισμα στους δημόσιους χώρους έχει απαγορευτεί στην Κύπρο από το 2002, αλλά η απαγόρευση δεν τηρείται και το Κοινοβούλιο εξετάζει τρόπους να την επιβάλει. Στην Ελλάδα, πάλι, τα μέτρα που θα ισχύσουν από τον ερχόμενο Ιούλιο έχουν τόσο πολλά παράθυρα, ώστε είναι καταδικασμένα να αποτύχουν. Τουλάχιστον δεν έχουμε αγωνία. Όσο για την ελπίδα, σ’ αυτήν τη χώρα έχει πεθάνει προ πολλού.

Ένα τσιγάρο δρόμος (ΡΟΥΛΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ)

Ευτυχώς που σε κάποιες γωνιές της πολιτισμένης Ευρώπης η συγκεκριμένη υστερία φτάνει εξασθενημένη. Όθεν, αισθάνομαι υποχρεωμένη να χαιρετήσω τους ευγενικούς Βερολινέζους εστιάτορες που εφοδιάζουν με χρωματιστές φλις κουβερτούλες όσους βγαίνουν στο ψοφόκρυο για ένα τσιγαράκι, τους δημοκράτες της Ζυρίχης που διατηρούν ακόμη και τώρα χώρους καπνιζόντων στα μπαρ και τους ανυπότακτους Παριζιάνους που πετούν τη γόπα τους στo πεζοδρόμιο των καφέ, αφού –ενώ υπάρχει νομικό κενό για «τα τραπεζάκια έξω»– απαγορεύεται ρητά το τασάκι... Αν μιλάμε για γνήσια καπνιστική απόλαυση σε συνθήκες αντικαπνιστικής πολιορκίας, θα θυμάμαι για πάντα το τσιγαράκι που έκανα νυχτιάτικα βγαίνοντας από την υπέροχη έκθεση «Picasso et les maitres» στον παγωμένο κήπο του Γκραν Παλέ στο Παρίσι καθώς και το τσιγάρο που συντρόφεψε τις σκέψεις μου, μεσάνυχτα, στους δρόμους του Λονδίνου, έπειτα από μια παράσταση της Φιόνα Σόου. Κατά τ’ άλλα, είμαι έτοιμη να δηλώσω και εγγράφως ότι τα περισσότερα περιττά τσιγάρα της ζωής μου τα κάπνισα (προληπτικά) στις λεωφόρους του «άκαπνου» Σαν Φρανσίσκο, στους δρόμους της Νέας Υόρκης και του Σικάγου. yΤελικά, από τι κινδυνεύει περισσότερο ένας καπνιστής; Από τις ίδιες τις κακές του συνήθειες ή μήπως από το φανατισμό και την αυθαιρεσία των διωκτών του; Η μικρή μου εμπειρία σε πόλεις του εξωτερικού όπου ισχύει ήδη η καπνοαπαγόρευση με κάνει να τείνω προς το δεύτερο. Διότι, αν συμφωνήσουμε ότι όντως υπάρχει το παθητικό κάπνισμα, τότε γιατί να μην υπάρχει και το «προληπτικό»; Πατσίσαμε ή κάνει να δίνουμε κι άλλο;

Του Σταύρου Διοσκουρίδη. Από τον ταχυδρόμο, τεύχος Νο 470, εβδομαδιαίο ένθετο περιοδικό στα "ΝΕΑ" του Σαββάτου, 28 Φεβρουαρίου 2009.