H έλλειψη φορολογικής συνείδησης ταυτίζεται με τη φοροδιαφυγή, τη διαφθορά, την παραοικονομία, φαινόμενο γνωστό -από πρώτο χέρι- για την πλειονότητα των Ελλήνων.
Η «κρυφή οικονομία» αγκαλιάζει όλες τις επιχειρηματικές δραστηριότητες, νόμιμες και παράνομες, σε όλους τους κλάδους. Από το πετρέλαιο και τα κηπευτικά, το λάδι και το βαμβάκι, την παραπαιδεία και τη «μαύρη εργασία», μέχρι τα ανταλλακτικά αυτοκινήτων, το πειρατικό λογισμικό, τα cd και τα dvd, τα τσιγάρα, τα παιχνίδια, τα προϊόντα πολυτελείας (αρώματα, καλλυντικά, είδη ένδυσης και υπόδησης, ρολόγια, αξεσουάρ), τα ηλεκτρονικά είδη, τα ποτά, τα φάρμακα.
Κομμάτι της περίφημης ελληνικής παραοικονομίας, είναι η φοροδιαφυγή. Είτε ως φόροι που δεν καταβάλλονται στο Ελληνικό Δημόσιο λόγω παραοικονομίας, είτε ως φόροι που αποφεύγονται (με τη δήλωση λ. χ. χαμηλότερου κύκλου εργασιών ή εισοδήματος). Τα εκτιμώμενα μεγέθη και των δύο προκαλούν ζάλη.
Οι αιτίες του φαινομένου
Το ανισοβαρές σύστημα, η ανεργία, η διαφθορά, ο κρατικός παρεμβατισμός, οι αναποτελεσματικοί κρατικοί μηχανισμοί, η εισφοροδιαφυγή, είναι ορισμένες από τις βασικές αιτίες της παραοικονομίας, με τον τελικό καταναλωτή να ρίχνει νερό στα συγκοινωνούντα δοχεία της: Η κατανάλωση στη χώρα αντιστοιχεί στα 2/3 περίπου του ΑΕΠ, κάτι που σημαίνει ότι στην αλυσίδα τής παραοικονομίας ο καταναλωτής είναι ισχυρός κρίκος και ότι χωρίς τη ενθάρρυνση ή την ανοχή του δεν θα είχε το μέγεθος που έχει. Αυτός, όμως, όταν δεν κωφεύει, αγοράζει αγρόν και μάλιστα χωρίς απόδειξη.
Οι λόγοι που οδηγούν τους Έλληνες σε αυτήν τη συμπεριφορά είναι πολλοί. Ένας πρώτος λόγος σχετίζεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λαού μας. Η χαλαρή φορολογική συνείδηση αντικατοπτρίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης στο κράτος δικαίου και φέρνει στην επιφάνεια τον αιώνιο Έλληνα, που αμφισβητεί τον ορθό λόγο και που στέκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης, χωρίς να επιθυμεί να αποφασίσει πού τελικά ανήκει. Ο δυτικός τρόπος σκέψης θέλει τους πολίτες να συμπεριφέρονται λογικά, οργανωμένα και με συναίσθηση του ρόλου τους. Κάτι που οι Έλληνες υιοθετούν μόνο όταν πρόκειται να επιρρίψουν ευθύνες ή να υπεραμυνθούν των δικαιωμάτων τους, αντιλήψεις που συμπυκνώνονται στις φράσεις «Τι κάνει το κράτος» και «Πού είναι το κράτος;».
Όταν όμως ο λόγος έρχεται στις υποχρεώσεις των πολιτών -δηλαδή στο τι κάνουν εκείνοι για το κράτος-, τότε εκείνοι φαίνεται να σφυρίζουν αδιάφορα, σε ρυθμούς τής εγγύς Ανατολής. Μία αντίληψη που θέλει το οργανωμένο κράτος αντίπαλο, από το οποίο ο καθένας πρέπει να ξεφύγει όσο μπορεί.
Ένας άλλος λόγος είναι η ανεπάρκεια και η αναποτελεσματικότητα των ελεγκτικών μηχανισμών, κάτι που όχι μόνο δίνει την ευκαιρία στους πολίτες να αποφύγουν τους φόρους, αλλά και στερούν το κράτος από σημαντικά έσοδα. Αυτό είναι κάτι που συναντάμε πολύ συχνά τους καλοκαιρινούς μήνες σε απομακρυσμένα θέρετρα (λ. χ. νησιά), με τις περισσότερες επιχειρήσεις να μην κόβουν καν αποδείξεις, θεωρώντας ότι μέχρι το ελεγκτικό κλιμάκιο να αποβιβαστεί στο νησί θα έχουν προλάβει να γίνουν γνώστες της κατάστασης και να αποκαταστήσουν -προσωρινά- τη νομιμότητα. Πλάι σε αυτό, η ανεπάρκεια αρκετών κρατικών υπαλλήλων που απασχολούνται στις δημόσιες υπηρεσίες είναι γεγονός επιβεβαιωμένο τόσες και τόσες φορές, και το οποίο συντελεί στη γιγάντωση του φαινομένου. Ο πολίτης ξέρει ότι αν αναζητήσει τρόπους υπέρβασης των «φορολογικών εμποδίων», μπορεί να τα υπερβεί...
Ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε εκ νέου στρεβλώσεις: Τα φορολογικά έσοδα της χώρας (ως ποσοστό του ΑΕΠ) είναι από τα χαμηλότερα ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ. Οι φορολογούμενοι δεν επιβαρύνονται, αναλογικά, το ίδιο. Εκείνοι που μπορούν να κρύψουν εισοδήματα είναι συνήθως και αυτοί που έχουν τα μεγαλύτερα εισοδήματα, και το «βάρος» πέφτει σε μισθωτούς και συνταξιούχους.
Η φορολογική μεταρρύθμιση
Από τα παραπάνω προκύπτει εύλογα το ερώτημα «τι δράσεις αναλαμβάνει η πολιτεία για όλα αυτά;». Είναι αλήθεια ότι η παραοικονομία και η φοροδιαφυγή αποτελούν διαχρονικό θέμα ενασχόλησης για τις κυβερνήσεις του τόπου, καθώς στην πάταξη των φαινομένων οι κρατούντες βλέπουν κάτι σαν το Άγιο Δισκοπότηρο της ανάπτυξης. Περισσότερα έσοδα στα ταμεία προοιωνίζουν ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, από το 2004 ξεκίνησε η προσπάθεια της αναμόρφωσης του φορολογικού συστήματος, σε μια προσπάθεια να περιοριστούν τα φαινόμενα.
Βασικοί στόχοι της πολιτικής της Κυβέρνησης είναι ένα δίκαιο και διαφανές φορολογικό σύστημα, η μείωση των φόρων για την ελάφρυνση των μισθωτών και συνταξιούχων, καθώς και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με τη μείωση των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις. Λιγότεροι φόροι σημαίνει περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα στα νοικοκυριά και περισσότερα κεφάλαια για επένδυση στις επιχειρήσεις. Παράλληλα, το φορολογικό σύστημα έγινε προβλέψιμο και ως εκ τούτου σταθερότερο. Αυτό είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα και να μειωθεί η δυσπιστία ανάμεσα στον ενεργό πολίτη και τις φορολογικές αρχές.
Πιο συγκεκριμένα, η φορολογική μεταρρύθμιση, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, απαρτίζεται από τρεις φάσεις: Στην πρώτη φάση μειώθηκαν οι φορολογικοί συντελεστές για τις επιχειρήσεις, από το 35% στο 25% για τις Ομόρρυθμες Εταιρείες, και για τις Ετερόρρυθμες Εταιρείες από το 25% στο 20%. Αυξήθηκε το αφορολόγητο όριο για τα φυσικά πρόσωπα, από τις €10.000 το 2004 στις €12.000 το 2007. Επίσης, αυξήθηκαν οι εκπτώσεις για ορισμένες κοινωνικής φύσεως δαπάνες. Στη δεύτερη φάση, την τριετία 2007-2009 μειώνεται σταδιακά ο κεντρικός φορολογικός συντελεστής στο 25% (από 30%) και ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής στο 35% (από 40%). Οι πολύτεκνες μητέρες απαλλάσσονται από τον φόρο στο επίδομα που λαμβάνουν από το κράτος, ενώ θεσπίζονται και μια σειρά διευκολύνσεων με κοινωνικά κριτήρια: Οι πολίτες με αναπηρία ωφελούνται πολλαπλά. Οι ενοικιαστές πληρώνουν χαμηλότερο ενοίκιο λόγω της κατάργησης του τέλους χαρτοσήμου. Οι Έλληνες ναυτικοί πληρώνουν τον μισό και λιγότερο φόρο λόγω της ανάλογης μείωσης του φορολογικού συντελεστή. Οι φορολογούμενοι ωφελούνται από την επέκταση της έκπτωσης 20% για τις δαπάνες εγκατάστασης τηλεθέρμανσης και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και από την αύξηση κατά 200 ευρώ του ποσού της μέγιστης εκπιπτόμενης δαπάνης. Οι φορολογούμενοι ωφελούνται από νέες, μεγαλύτερες εκπτώσεις στα ασφάλιστρα ζωής, ενοίκια, δίδακτρα φροντιστηρίων και ορισμένων δαπανών με αποδείξεις. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων ωφελούνται από την αύξηση από το 5% και το 15% στο 40% των
δαπανών που εκπίπτουν με δικαιολογητικά για όλες τις οικοδομές. Στην τρίτη φάση, αυτήν που διανύουμε τώρα, επέρχεται απλοποίηση και εκσυγχρονισμός της φορολογίας ακινήτων, με την κατάργηση του φόρου κληρονομιάς, του φόρου για γονικές παροχές και την απαλλαγή της πρώτης κατοικίας από φορολογία, στον βαθμό που καλύπτει βασικές στεγαστικές ανάγκες. Θεσπίζεται Ενιαίο Τέλος Ακινήτων (ΕΤΑΚ) με χαμηλό συντελεστή, σε αντικατάσταση μιας σειράς φόρων που επιβάρυναν τα ακίνητα. Προβλέπεται απαλλαγή από το ΕΤΑΚ για την κύρια κατοικία φυσικών προσώπων, για κατοικίες έως 200 τ. μ. και για αντικειμενικά προσδιοριζόμενη αξία έως €300.000. Σχεδόν 2,5 εκατομμύρια νοικοκυριά δεν θα πληρώνουν το ΕΤΑΚ για την κύρια κατοικία τους. Απαλλάσσεται η αγορά πρώτης κατοικίας από τον φόρο μεταβίβασης (200 τ. μ. + 25 τ. μ. για το τρίτο παιδί και καθένα από τα επόμενα παιδιά). Αντιμετωπίζεται το λαθρεμπόριο στα καύσιμα με την εξομοίωση του φόρου στο πετρέλαιο κίνησης και θέρμανσης, χωρίς επιβάρυνση των νοικοκυριών.
Πολίτες και κράτος
Όλα αυτά, όμως, δεν αρκούν αν οι πολίτες δεν αντιληφθούν ότι η φοροδιαφυγή αποτελεί «πληγή» που επιβαρύνει και τους ίδιους. Με το νέο νομοθετικό πλαίσιο επιδιώκεται η αλλαγή νοοτροπίας τόσο των φορολογούμενων όσο και των φορολογικών αρχών και παρέχονται κίνητρα στους φορολογούμενους, ώστε να ζητούν την έκδοση φορολογικών στοιχείων.
Για την αλλαγή, όμως, της φορολογικής κουλτούρας, θα πρέπει πρώτα οι Έλληνες να αντιληφθούν ότι με το να φοροδιαφεύγουν στερούν από τον διπλανό τους, από τα παιδιά τους, από τους ίδιους, πόρους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ένα καλύτερο σύστημα Υγείας, για μια καλύτερη Παιδεία, για ένα ουσιαστικότερο κοινωνικό κράτος, για λιγότερους φόρους, για μια καλύτερη κοινωνία. Γιατί τελικά η απόκτηση φορολογικής συνείδησης ταυτίζεται με την κοινωνική συνείδηση. Γιατί τα χρήματα από τους φόρους γίνονται σχολεία, νοσοκομεία, δρόμοι, υποδομές, ανάπτυξη και στήριξη για όλα τα μέλη της κοινωνίας, που ξεκινάει από τον καθένα μας.
Ασφαλώς, θα πρέπει και το κράτος από την πλευρά του να αποδείξει όχι μόνο την ειλικρίνεια των προθέσεών του, αλλά και την αμετακίνητη προσήλωσή του στην επίλυση των προβλημάτων. Τα πρόστιμα σε όσους φοροδιαφεύγουν (εταιρείες και φυσικά πρόσωπα), η επιβράβευση των νομοταγών πολιτών, η θέσπιση ακόμη δικαιότερων κριτηρίων, η φοροελάφρυνση για τους ασθενέστερους, θα πρέπει να αποτελούν βασικές πολιτικές γραμμές για κάθε Κυβέρνηση που θέλει να πείσει τους πολίτες να απαρνηθούν συνήθειες και νοοτροπίες δεκαετιών -αν όχι αιώνων. Αυτό, βέβαια, δεν θα πρέπει να λειτουργεί ως μετάθεση των ευθυνών, στο κράτος.
Για μία καλύτερη κοινωνία
Η φοροδιαφυγή είναι ένα πρόβλημα που μας αφορά όλους, μιας και στερεί σημαντικούς πόρους οι οποίοι προορίζονται για τη βελτίωση της ζωής μας. Εντούτοις, κάθε φορά που κάποιος από εμάς φοροδιαφεύγει δεν συνειδητοποιεί τις συνέπειες της πράξης του απέναντι στο κοινωνικό σύνολο -ή δεν τις αποτιμά ορθά- και απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Με εγωισμό και χωρίς κοινωνική συνείδηση, ουκ ολίγοι Έλληνες αποφεύγουν να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν, προφασιζόμενοι διάφορες δικαιολογίες. Όμως, έχει αποδειχθεί ότι όπου το κοινωνικό σύνολο αποφασίζει να φερθεί υπεύθυνα και να αναλάβει δράσεις μπορεί να κάνει «θαύματα».
Τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά, αν για παράδειγμα όλοι οι Ελληνες αποφάσιζαν να συγκεντρώνουν αποδείξεις, ή αν απέρριπταν τις νουθεσίες του λογιστή τους, που κάθε χρόνο τούς προτρέπει να κρύψουν κάποια έσοδα και να διογκώσουν τα έξοδα. Αν αποφασίζαμε, επιτέλους, να εστιάσουμε όχι στο τι κάνει το θεσμοθετημένο κράτος για εμάς, αλλά τι κάνουμε εμείς για την κοινωνία και την ομαλή λειτουργία του κράτους. Αν αποφασίζαμε να περάσουμε, τέλος, από το επίπεδο της ρητορείας στην πράξη, έχοντας κατά νου ότι αδιάφορη πράξη, συμπεριφορά ή νοοτροπία (ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά) δεν υφίσταται. Πάντα επηρεάζουμε τα πράγματα, είτε με την ενεργητική μας στάση είτε με την απάθειά μας. Είμασε συνυπεύθυνοι.
Τι εστί φοροδιαφυγή
- «Φοροδιαφυγή αποκαλείται η καθ’ οποιονδήποτε τρόπο παράνομη απόκρυψη φορολογητέας ύλης ενός φυσικού ή νομικού προσώπου. Θεωρείται παράνομη και έντονα αντικοινωνική συμπεριφορά και συνιστά το αδίκημα της μη καταβολής του οφειλόμενου φόρου με την παραβίαση ή καταστρατήγηση του νόμου. Μπορεί να εμφανιστεί με δύο τρόπους: Αποκρύπτοντας εισοδήματα από διάφορες πηγές με σκοπό την πληρωμή χαμηλότερου φόρου. Εμφανίζοντας υπερβολικές ή πλαστές δαπάνες ώστε να επωφεληθεί από εκπτώσεις φόρου».
Κοινωνική αδικία
- «Η φοροδιαφυγή είναι ίσως από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία και ως οικονομία. Για την αντιμετώπισή τής, παράλληλα με τη φορολογική μεταρρύθμιση και την ενίσχυση του ελεγκτικού μηχανισμού, προχωρούμε στην προσπάθεια διαμόρφωσης Φορολογικής Συνείδησης με μία ήπια, αλλά στρατηγικής σημασίας ενημερωτική εκστρατεία για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Στην προσπάθειά μας αυτή καλούμε τους πολίτες να συστρατευθούν για να αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί αυτήν την κοινωνική αδικία».
Ζητάμε απόδειξη
- Επειδή μπορούμε να επηρεάσουμε τα πράγματα: Κάθε φορά που αγοράζουμε κάτι σε είδος (αγαθό) από οπουδήποτε (ρούχα, παπούτσια, καλλυντικά, ανταλλακτικά αυτοκινήτων, ηλεκτρικά είδη, έτοιμο φαγητό κ.λπ.). Κάθε φορά που καταναλώνουμε φαγητό ή ποτό (σε εστιατόριο, ταβέρνα, σουβλατζίδικο, καφετέρια κ.λπ.). Κάθε φορά που μας παρέχουν κάποια εργασία -υπηρεσία στο σπίτι (π.χ. ελαιοχρωματισμό, επισκευές ηλεκτρικών συσκευών, υδραυλικών εγκαταστάσεων κ.λπ.). Κάθε φορά που μας προσφέρουν υπηρεσία εκτός σπιτιού (κουρείο, κομμωτήριο, συνεργείο αυτοκινήτων κ.λπ.).
Αφορολόγητο διάβασμα
- Η παραοικονομία στην Ελλάδα και τον κόσμο Εκδόσεις Παπαζήση (2004). Ιωάννης Βαβούρας, Γιώργος Μανωλάς (συγγραφείς).
Διερεύνηση του φαινομένου της παραοικονομίας και των σχέσεών του με τα προβλήματα της φοροδιαφυγής, της διαφθοράς και του οικονομικού εγκλήματος. Εκτιμήσεις για το μέγεθος της παραοικονομίας, για τις επιπτώσεις της διαφθοράς στην επίσημη οικονομία και την παραοικονομία, για τις επιπτώσεις τής ενσωμάτωσης του προϊόντος της παραοικονομίας στο αντίστοιχο της επίσημης οικονομίας, για τις επιπτώσεις της στα δημόσια ελλείμματα, καθώς και για τις σχέσεις της με τους οικονομικούς - πολιτικούς κύκλους.
Ψηφιακή συνείδηση
- Το www.forologikisinidisi.gr είναι ο δικτυακός τόπος της καμπάνιας του Υπουργείου Οικονομικών που τρέχει αυτήν την περίοδο και έχει ως θέμα, τι άλλο, τη φορολογική συνείδηση. Εκεί, ο χρήστης μπορεί να ενημερωθεί διεξοδικά για το ζήτημα και να πληροφορηθεί για όλα εκείνα που συνθέτουν τη «μαύρη τρύπα» της ελληνικής οικονομίας. Το συγκεκριμένο site αποτέλεσε και πηγή για τη συγγραφή του Reportage.
Αποδείξεις μαϊμού
- Ναι, υπάρχουν. Ιδού πώς μπορούμε να ξεχωρίζουμε μια νόμιμη: Εάν είναι χειρόγραφη, πρέπει να είναι διάτρητη από την Εφορία. Εάν είναι από ταμειακή, από την ένδειξη «Νόμιμη Απόδειξη». Εάν είναι από υπολογιστή (μηχανογραφική) πρέπει να έχει συμβολοσειρά στο κάτω μέρος από γράμματα και αριθμούς. Νόμιμη είναι και η απόδειξη που δεν έχει κάποια από τα παραπάνω, εφόσον γράφει «Αθεώρητη βάσει της Α.Υ.Ο.Ο. 1083/2003»).
Δήλωση ασυνειδησίας
- «Σύμφωνα με τα στοιχεία τής Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, πάνω από το 50% των επιχειρήσεων που λειτουργούν με εταιρική μορφή, δηλαδή εκτός από τις ατομικές επιχειρήσεις, δήλωσαν το 2007 καθαρά κέρδη έως 10.000 ευρώ, με το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτές να δηλώνει μηδενικά καθαρά κέρδη» (Από τις εφημερίδες).
Το μέρος Νο 46 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 356, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 21 Δεκεμβρίου 2008.
