Την εικόνα ενός δημόσιου σχολείου για το οποίο οι μαθητές δηλώνουν «το βαριέμαι, πλήττω, θυμώνω» και στο οποίο οι εκπαιδευτικοί ασκούν έργο δηλώνοντας απογοητευμένοι από τις αμοιβές τους και τις υποδομές, σκιαγραφεί έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνον ένας στους τρεις μαθητές δηλώνει χαρά παρακολουθώντας μαθήματα, το 80% θεωρούν τους καθηγητές τους ανεπαρκείς να τους βοηθήσουν να περάσουν σε ΑΕΙ, ενώ το 70% των μαθητών λυκείου δηλώνουν ότι το σχολείο ανταποκρίνεται ελάχιστα ή καθόλου στις προσδοκίες τους. «Πρέπει να καταλάβουν όλοι ότι η (ανύπαρκτη στην Ελλάδα) αξιολόγηση είναι ο μόνος τρόπος να φωτιστούν τα προβλήματα», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Δημ. Βλάχος, τονίζοντας ότι θεμέλιος λίθος των μεταρρυθμίσεων πρέπει να είναι η υποχρεωτική εκπαίδευση.
Πιέζομαι, έχω άγχος, βαριέμαι, θυμώνω...
Δυσαρεστημένοι οι μαθητές από το σχολείο και τους καθηγητές τους – Προτιμούν αυξήσεις παρά αξιολόγηση οι εκπαιδευτικοί
Το ελληνικό σχολείο έχασε το στοίχημα να γοητεύσει τους μαθητές, να τους κερδίσει, να τους κάνει να αγαπήσουν τη γνώση, να τους ωθήσει να αναπτύξουν κριτική σκέψη. Πότε οι ιθύνοντες θα το κατανοήσουν και θα αλλάξουν την εικόνα του, τις δομές του, τη φιλοσοφία του;
«Κουράζομαι, πλήττω, πιέζομαι, έχω άγχος, βαριέμαι, θυμώνω». Αυτά τα καθόλου κολακευτικά για το εκπαιδευτικό μας σύστημα δηλώνουν ότι αισθάνονται οι περισσότεροι μαθητές από το δημοτικό έως το λύκειο, οι οποίοι συμμετείχαν στην πρώτη φάση της μεγάλης πανελλαδικής έρευνας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Στην έρευνα έλαβαν έως τώρα μέρος 4.164 μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς, τις πρώτες απαντήσεις των οποίων παρουσιάζει σήμερα η «Κ». Οι απαντήσεις των μαθητών οδηγούν σε απογοητευτικά συμπεράσματα για την εικόνα του σημερινού ελληνικού σχολείου, και καταδεικνύουν την ανάγκη αλλαγών από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι επτά στους δέκα (68%) δήλωσαν ότι νιώθουν στο σχολείο κούραση και μόλις ο ένας στους τρεις (37%) χαρά.
«Πρέπει να γίνει μία ευρεία συζήτηση για την υποχρεωτική εκπαίδευση. Είναι η βάση όλων, ο θεμέλιος λίθος των μεταρρυθμίσεων», τονίζει μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κ. Δημήτρης Βλάχος. Τα προβλήματα του σχολείου αρχίζουν από το δημοτικό και κορυφώνονται στο λύκειο, εκεί όπου πλέον η εκπαιδευτική διαδικασία ακυρώνεται στην πράξη, αφού οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται να μάθουν, να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Αντίθετα, έχουν αποκλειστικό στόχο να πάρουν τις γνώσεις εκείνες που τους είναι απαραίτητες για να εισαχθούν στο πανεπιστήμιο. «Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τον εκπαιδευτικό ρόλο του λυκείου», λέει ο κ. Βλάχος και προσθέτει ότι η προσπάθεια πρέπει να στηριχθεί σε τέσσερις βασικούς άξονες:
- Προγραμματισμένη και συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
- Σταθερή ανανέωση του περιεχομένου σπουδών.- Συνεχής αξιολόγηση των σχολικών βιβλίων.
- Και βέβαια, μόνιμη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
Η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες χώρες στην Ευρώπη, όπου δεν λειτουργεί η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών. «Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η αξιολόγηση δεν ταυτίζεται με κακόπιστο έλεγχο. Πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν οδηγεί σε τιμωρία, αντίθετα φωτίζει τα προβλήματα ώστε να αναζητηθεί η λύση τους», επιμένει ο πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Βέβαια, βασικό στοιχείο για να κινηθούν τα γρανάζια είναι όλος ο μηχανισμός να εγκαταλείψει τη λογική του βολέματος και της ήσσονος προσπάθειας και να... τρέξει. Μπορεί; Το θέλει;
Μαθητές: Ανεπαρκείς οι καθηγητές
«Οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να με βοηθήσουν όσο χρειάζεται για να πετύχω τον στόχο μου, δηλαδή να περάσω στο πανεπιστήμιο». Αυτό απαντούν οι περισσότεροι μαθητές στην ερώτηση γιατί είναι απαραίτητο το φροντιστήριο. Ειδικότερα, από τις απαντήσεις τους προκύπτουν τα ακόλουθα:
- Οι οκτώ στους δέκα μαθητές λυκείου θεωρούν ότι οι καθηγητές τους δεν είναι επαρκείς για να τους βοηθήσουν ώστε να περάσουν στο πανεπιστήμιο - ένας στόχος «ζωής». Γι' αυτό και θεωρούν απαραίτητο να παρακολουθήσουν φροντιστήριο. Αντίστοιχες είναι και οι απαντήσεις των μαθητών γυμνασίου, αλλά και των γονέων. Επίσης οι μαθητές λυκείου προβάλλουν ως λόγους για να παρακολουθήσουν φροντιστήριο την μεγάλη εξεταστέα ύλη και την ανεπάρκεια του διδακτικού χρόνου.
- Εύλογο, μετά τις προηγούμενες απαντήσεις, είναι ότι δύο στους τρεις μαθητές λυκείου (66%) δήλωσαν ότι το σχολείο ανταποκρίνεται λίγο ή καθόλου στις προσδοκίες τους.
- Οι μαθητές λυκείου και οι γονείς τους αποδίδουν τα προβλήματα πρωτίστως στη δομή και τον χαρακτήρα του συστήματος και, κατά δεύτερο λόγο, στους εκπαιδευτικούς.
- Οι μαθητές (από το δημοτικό έως και το λύκειο) θεωρούν ότι το σχολείο δεν είναι ελκυστικό, μάλιστα όσο μεγαλώνουν τόσο περισσότερο δηλώνουν ότι δεν τους αρέσει ο τρόπος διδασκαλίας και ευρύτερα το σχολείο.
- Τέλος, οι μαθητές ως προς τις υπάρχουσες υποδομές περισσότερο αξιοποιούν τα εργαστήρια ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις αθλητικές εγκαταστάσεις παρά τις βιβλιοθήκες και τα εργαστήρια Φυσικής.
Εκπαιδευτικοί: Ποιότητα με αυξήσεις
Συμφωνούν ότι η αξιολόγηση βοηθά στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου, αλλά πολύ περισσότερο σε αυτό συμβάλλει η αύξηση των μισθών! Αυτά πιστεύουν, μεταξύ άλλων, οι εκπαιδευτικοί. Ειδικότερα, από τις απαντήσεις τους προκύπτουν τα ακόλουθα:
- Ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, διευθυντές σχολείων και σχολικούς συμβούλους, οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που λιγότερο απ' όλους θέλουν την αξιολόγηση. Ενδεικτικά, το 95% των σχολικών συμβούλων (οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την αρμοδιότητα της αξιολόγησης) πιστεύει ότι η αξιολόγηση εξυπηρετεί τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Την ίδια γνώμη έχει το 90% των γονιών, το 75% των διευθυντών, αλλά μόλις το 61% των εκπαιδευτικών.
- Η μέθοδος αξιολόγησης που προκρίνεται από τους περισσότερους είναι η συλλογική, δηλαδή η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας. Ακολουθεί -σε ποσοστά αποδοχής- ο συνδυασμός εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης.
- Επίσης, γονείς, στελέχη αλλά και εκπαιδευτικοί συναινούν ότι πρέπει να αξιολογούνται όσοι κατέχουν διοικητικές θέσεις στην εκπαιδευτική πυραμίδα.
- Για να βελτιωθεί η ποιότητα της εκπαίδευσης οι εκπαιδευτικοί ζητούν αύξηση μισθών και κονδυλίων για υλικοτεχνική υποδομή. Ακριβώς αντίθετη άποψη έχουν οι γονείς, καθώς λίγοι πιστεύουν ότι η ποιότητα θα βελτιωθεί εάν αυξηθούν οι μισθοί των εκπαιδευτικών. Οι περισσότεροι γονείς θεωρούν ότι τα κονδύλια πρέπει να αξιοποιηθούν σε καινούργια βιβλία και διδακτικό υλικό και σε νέα εργαστήρια.
- Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί αξιολογούν τους μαθητές εμπειρικά (86%), ενώ οι συνηθέστεροι τρόποι αξιολόγησης είναι τα προφορικά (91%), τα τεστ (89%) και οι εργασίες των μαθητών (78%).
- Η συντριπτική πλειονότητα των εκπαιδευτικών θεωρεί ότι η επιμόρφωση πρέπει να είναι συνεχής και συστηματική, ενώ στην ουσία απορρίπτεται η πρόταση να γίνεται μία φορά επιμόρφωση μακράς διαρκείας.
- Τη στιγμή που το ελληνικό σχολείο υιοθετεί καινοτόμα προγράμματα με πολύ αργό ρυθμό, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι αυτό οφείλεται στο ανελαστικό πρόγραμμα σπουδών, το οποίο καθορίζεται από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, και την ελλιπή χρηματοδότηση της Παιδείας. Πάντως, πάνω από το 80% των εκπαιδευτικών πιστεύει ότι τα καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα συμβάλλουν στην αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης.
- Ως προς το σχολικό περιβάλλον και τις κτιριακές υποδομές, οι περισσότεροι διαμαρτύρονται για έλλειψη χώρων για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και αιθουσών εκδηλώσεων.
- Τέλος, οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι για την εκπαιδευτική έρευνα που πραγματοποιείται ενημερώνονται κυρίως από το Διαδίκτυο και τα επιστημονικά περιοδικά και λιγότερο από τον σχολικό σύμβουλο και τις επιστημονικές ενώσεις.
Μείζον θέμα στην ελληνική εκπαίδευση είναι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου. Γίνεται αξιολόγηση; Παρότι υπάρχει ο θεσμός του σχολικού συμβούλου, ο οποίος αντικατέστησε τον επιθεωρητή (το 1982 με τον νόμο 1304/1982) και έχει πλέον ένα ρόλο περισσότερο συμβουλευτικό - καθοδηγητικό και όχι τιμωρητικό, αξιολόγηση στα ελληνικά σχολεία δεν γίνεται. «Οι περισσότερες από τις θεσμοθετημένες αρμοδιότητες των σχολικών συμβούλων, ανάμεσα στις οποίες και αυτές που αφορούν την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών, δεν ασκούνται ουσιαστικά, διότι ουδέποτε το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο συμπληρώθηκε με άλλες ρυθμίσεις που θα καθόριζαν τα σαφή όρια των αρμοδιοτήτων τους», αναφέρουν οι ερευνητές. Ετσι, ο σχολικός σύμβουλος δεν μπορεί να επιβάλει αλλαγές στον τρόπο δουλειάς κάθε εκπαιδευτικού και άρα να βοηθήσει στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου.
Τι φταίει; «Ο μη σαφής προσδιορισμός του θεσμικού πλαισίου οφείλεται, εκτός των άλλων, και στις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών και των συνδικαλιστικών φορέων, οι οποίοι αντιμετώπιζαν με καχυποψία και επιφυλακτικότητα τις σχετικές ρυθμίσεις, κυρίως από τον φόβο της επαναφοράς του θεσμού του επιθεωρητή», απαντούν ευθέως οι ερευνητές. Αποτέλεσμα είναι –έστω κι αν υπάρχουν εξαιρέσεις– η συντριπτική πλειονότητα των εκπαιδευτικών να μη δείχνει πρόθυμη να... ξεκουνηθεί απ’ ό,τι έχει μάθει.
Αντίθετα, στην Ευρώπη δίνεται όλο και περισσότερο έμφαση στο ζήτημα της αξιολόγησης του έργου του εκπαιδευτικού. «Η αξιολόγηση της ποιότητας της εκπαίδευσης και της αποτελεσματικότητας του έργου που επιτελείται στη σχολική μονάδα αποτελεί υψηλή προτεραιότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο», αναφέρουν οι αναλυτές και τονίζουν ότι η εσωτερική αξιολόγηση κατοχυρώνεται θεσμικά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα, είναι εντυπωσιακό ότι αν και προαιρετική εφαρμόζεται στη συντριπτική πλειονότητα των σχολείων.
Τρία μοντέλα στην Ευρώπη
Σε γενικές γραμμές, οι πρακτικές αξιολόγησης στην Ευρώπη ακολουθούν ένα από τα τρία ακόλουθα μοντέλα:
- Τον δημόσιο διοικητικό έλεγχο των εκπαιδευτικών ως ατόμων και της εκπαιδευτικής τους πράξης. Το μοντέλο αυτό υλοποιείται μέσα από επιθεώρηση και εξωτερική αξιολόγηση.
- Τον έλεγχο της απόδοσης λόγου του εκπαιδευτικού και του σχολείου στην κοινωνία, με υποτιθέμενους αποδέκτες πάνω απ’ όλα τους γονείς. Η λογική αυτή διέπει για παράδειγμα το σύστημα αξιολόγησης στη Μεγάλη Βρετανία.
- Τη λογική του αυτοελέγχου με στόχο την ανάπτυξη/βελτίωση του σχολείου. Υλοποιείται μέσα από την αυτοαξιολόγηση του έργου του εκπαιδευτικού και της εσωτερικής αξιολόγησης της σχολικής μονάδας. Εφαρμόζεται σε εκπαιδευτικά συστήματα με αποκεντρωτικές τάσεις, όπως για παράδειγμα στη Σουηδία και τη Δανία.
Του Στρατου Στρατηγακη*
Καμία έκπληξη! Οι μαθητές πιστεύουν, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, ότι ζουν σε άσχημους αισθητικά χώρους και μαθαίνουν με μη ελκυστικό τρόπο. Αναμενόμενη λοιπόν η δημιουργία των αρνητικών συναισθημάτων. Οσο οι μαθητές μεγαλώνουν και ωριμάζουν τόσο η δυσαρέσκεια αυξάνεται. Συνειδητοποιούν ότι το σχολείο δεν μπορεί να απαντήσει στα ερωτήματα που έχουν για τη ζωή. Αντίθετα απαντά σε ερωτήματα που δεν έθεσαν ποτέ και, φυσικά, δεν τους ενδιαφέρει η απάντησή τους. Γι’ αυτό το ερώτημα προς τους διδάσκοντες είναι πολύ συχνό: «Πού θα μου χρησιμεύσουν εμένα όλ’ αυτά που μαθαίνω;» Το ερώτημα δείχνει πόσο «μακριά» βρίσκεται το σχολείο από τα παιδιά μας. Αναγκαίες λοιπόν οι αλλαγές. Ποιες αλλαγές όμως από ποιους και με ποιο στόχο; Απαραίτητη είναι η συνολική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού μας συστήματος για να δούμε πού «πονάει». Τα στελέχη της εκπαίδευσης πιστεύουν ότι είναι πολύ σημαντική η δική τους αξιολόγηση. Αντιλαμβάνονται δηλαδή ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στον διοικητικό μηχανισμό. Για να αντιληφθείτε το μέγεθος του προβλήματος σκεφτείτε ότι η διανομή των δωρεάν βιβλίων γίνεται σχεδόν 45 χρόνια, κι όμως ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να γίνεται έγκαιρα. Αντίθετα οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που πιστεύουν, λιγότερο από όλους τους άλλους, ότι η δική τους αξιολόγηση θα βελτιώσει τα πράγματα. Λογικό κι αυτό, αν αναλογιστούμε την κομματοκρατία που ζει και βασιλεύει στον δημόσιο τομέα. Βλέποντας καθημερινά την ανυπαρξία αξιοκρατίας πιστεύουν ότι και η αξιολόγησή τους στo ίδιo πλαίσιo θα κινηθεί. Αξιολόγηση χρειάζονται τα αναλυτικά και τα ωρολόγια προγράμματα, τα βιβλία, αξιολόγηση χρειάζονται οι πολιτικές που ασκούνται στην εκπαίδευση. Ας σταματήσουμε να αλλάζουμε συνεχώς το σύστημα εισαγωγής στις Ανώτατες Σχολές. Αλλού «πονάει» η εκπαίδευσή μας.
* Ο κ. Στρ. Στρατηγάκης είναι μαθηματικός σε λύκειο, ερευνητής.
Του Παυλου Χαραμη*
Οι νέοι δηλώνουν σε μεγάλο βαθμό ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από το σχολείο και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο. Ούτε ιδιαίτερο γνώρισμα της ελληνικής εκπαίδευσης. Πρόσφατη έρευνα της βρετανικής ένωσης εκπαιδευτικών ATL έδειξε ότι αρνητικά συναισθήματα, όπως απογοήτευση, άγχος και δυσαρέσκεια χαρακτηρίζουν και το μαθητικό πληθυσμό της Βρετανίας. Τέτοιες προβληματικές καταστάσεις βιώνονται επώδυνα από τους νέους και συχνά οδηγούν σε αυτοκαταστροφικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχει η ίδια η εκπαίδευση. Οι νέοι ωθούνται από πολύ νωρίς σ’ ένα εξουθενωτικό αγώνα δρόμου, όπου στόχος δεν είναι να μορφωθούν, αλλά να επιτύχουν στις εξετάσεις, επιδιώκοντας μια αβέβαιη επαγγελματική αποκατάσταση. Το σχολείο, αντί να προσφέρει ένα ευρύ φάσμα μαθησιακών εμπειριών, επιβάλλει τυποποιημένες διαδικασίες προπαρασκευής για τις εισαγωγικές εξετάσεις. Αλλά και το τι διδάσκεται στην τάξη πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά. Προγράμματα και βιβλία που υπηρετούν τεχνοκρατικές αντιλήψεις, καλλιεργούν τον ανταγωνισμό και ωθούν στην ιδιώτευση, δεν συμβάλλουν στη θεμελίωση μιας κοινωνίας βασισμένης στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία. Σημαντικοί τομείς για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς των νέων, όπως η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η αγωγή υγείας, η αισθητική καλλιέργεια, η σωματική άσκηση και η αγωγή του πολίτη, συνωστίζονται στο περιθώριο του σχολικού προγράμματος. Περισσότερο από ποτέ επείγει σήμερα η αλλαγή πολιτικών, με στόχο την ενίσχυση του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης και των μορφωτικών ευκαιριών για όλα τα παιδιά. Κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς ριζική αναβάθμιση και συνεχή στήριξη της δημόσιας εκπαίδευσης.
* Ο κ. Π. Χαραμής είναι πρόεδρος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ.
Κλικάρετε στα παρακάτω links για να δείτε τις εικόνες σαν αρχεία .pdf
http://photo.kathimerini.gr/kathnews/graph/graf_30-03-08/s4_1.pdf
http://photo.kathimerini.gr/kathnews/graph/graf_30-03-08/s4_2.pdf
