Μεγαλύτερη ξηρασία ενόψει στην Ελλάδα
Σκηνές βιβλικής καταστροφής εκτυλίχθηκαν το περασμένο καλοκαίρι, ιδίως στην Πελοπόννησο. Η γη πνιγμένη στις φλόγες, χιλιάδες σπίτια και χωριά ολόκληρα μετατράπηκαν σε στάχτη, στρέμματα από δάση και καλλιέργειες παραδόθηκαν στην καταστροφή, κοπάδια κάηκαν ζωντανά και – το χειρότερο – χάθηκαν 60 ανθρώπινες ζωές. Πολλοί καλλιεργητές είδαν το βιος τους να γίνεται στάχτη. Ανεξάρτητα από το αν θα αποζημιωθούν και σε ποιο βαθμό, ακόμη κι αν ξαναχτίσουν τα σπίτια τους και ξαναφυτέψουν νέες ελιές, κάποια πράγματα χάθηκαν για πάντα. Το σπίτι και οι ελιές έστεκαν εκεί από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους. Έσπασε το νήμα των αναμνήσεων που συνέδεε τις γενιές πάππου προς πάππου. Έσπασε και η σχέση εμπιστοσύνης με τη φύση, η σχέση αρμονικής συνύπαρξης με τη χλωρίδα και την πανίδα του τόπου. Η φύση πλέον βιώνεται ως απειλή. Είναι αυτή που τους έκαψε ζωντανούς πέρσι το καλοκαίρι, αυτή που απειλεί να τους πνίξει τον χειμώνα, καθώς δεν υπάρχουν πια δέντρα να συγκρατήσουν τα νερά.
Και του χρόνου το καλοκαίρι; Και τα επόμενα καλοκαίρια; Η απειλή είναι υπαρκτή – δεν πρόκειται για φοβία. Η άνοδος της θερμοκρασίας κατά έναν βαθμό (σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ έχει ήδη ανέβει από το 1980 κατά 0,7° C) θα έχει ως φυσική συνέπεια αναπότρεπτες πυρκαγιές στην κεντρική και νότια Ευρώπη. Μπορούν βεβαίως να ληφθούν μέτρα ώστε να περιοριστούν οι δυσμενείς συνέπειες, να εκπαιδευτεί ο κόσμος ώστε να διαφεύγει εγκαίρως, οι πυρκαγιές όμως αυτές καθαυτές, από ό,τι φαίνεται, δεν είναι δυνατόν να εμποδιστούν αν δεν αποτραπεί η άνοδος της θερμοκρασίας, δηλαδή αν δεν περιοριστεί η εκπομπή των ρύπων, διαδικασία που απαιτεί μια άλλη αντίληψη γι’ αυτό που ονομάζεται «ανάπτυξη της οικονομίας» και ποιότητα ζωής.
Οι πάγοι των Άνδεων λιώνουν, η λειψυδρία έρχεται
Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ιδιαιτέρως εμφανής στην οροσειρά των Άνδεων, στη Λατινική Αμερική. Στο Περού οι παγετώνες λιώνουν με ταχύτατο ρυθμό και η λειψυδρία απειλεί τα εκατομμύρια των κατοίκων της Λίμα.
Η πρωτεύουσα του Περού είναι χτισμένη σε ορεινό σημείο. Από παντού δεσπόζει η θέα των αιώνια παγωμένων κορυφών του Παστορούρι. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, τα χιόνια βρίσκονταν εκεί χειμώνα καλοκαίρι δημιουργώντας αίσθημα ασφάλειας στους κατοίκους. Όταν ένα μέρος τους λιώνει, το νερό διοχετεύεται σε τρία ποτάμια. Έτσι αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της λειψυδρίας σε περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας, που δεν είναι σπάνιες. Οι πάγοι εγγυώνται το νερό, δηλαδή τη ζωή.
Τα τελευταία χρόνια, έντρομοι οι κάτοικοι παρατήρησαν ότι τα χιόνια έχουν αποσυρθεί μερικές εκατοντάδες μέτρα ψηλότερα. Η εμπειρική παρατήρηση επιβεβαιώνεται και από τις επιστημονικές μελέτες, από τις οποίες προκύπτει ότι σε 25 χρόνια το Παστορούρι έχει χάσει το 40% της μάζας του σε χιόνι! Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται σε όλες τις παγοκορφές των Άνδεων, οι οποίες κατά μέσον όρο έχουν μειωθεί κατά 1/4 από την τελευταία μέτρηση, της δεκαετίας του ’70.
Το χειρότερο είναι ότι αυξάνεται ο ρυθμός με τον οποίο λιώνουν τα χιόνια! Το γεγονός αυτό συνδέεται άμεσα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι επιπτώσεις είναι πιο ορατές στις Άνδεις, δεδομένου ότι η θερμοκρασία ανεβαίνει περισσότερο στις περιοχές που βρίσκονται πιο ψηλά. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Τιμ Μπάρνετ, προειδοποιεί: Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα και η θερμοκρασία ανέβει κατά δύο βαθμούς Κελσίου, τίθεται σε κίνδυνο η ζωή δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων! Στις εκβολές του ποταμού Γάγγη μεσοπρόθεσμα και στο Περού άμεσα, όπου η καταστροφή θα ενσκήψει μέσα σε 20 – το πολύ – χρόνια.
3. ΦΑΣΗ 3: Άνοδος: 3° C
Θάνατοι από θερμοπληξία στη Σκανδιναβία
Το καλοκαίρι του 2003, ένας παρατεταμένος καύσωνας με θερμοκρασίες άνω των 40ο Κελσίου έπληξε την Ευρώπη. Μόνο στη Γαλλία έχασαν τη ζωή τους 15.000 άτομα, ενώ στο σύνολο της Ευρώπης οι νεκροί από θερμοπληξία έφτασαν τους 33.000 – οι περισσότεροι ηλικιωμένοι και με προβλήματα υγείας, περισσότεροι φτωχοί από ό,τι πλούσιοι, περισσότερες γυναίκες παρά άντρες. Φαίνεται ότι ο καύσωνας επιδεικνύει σεξισμό και ταξικές διακρίσεις. Δεν είναι περίεργο, πέρα από το ότι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις – όχι όμως και βεβαιότητα – ότι ο οργανισμός των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση προσαρμόζεται δυσκολότερα στις αλλαγές της θερμοκρασίας. Υπάρχουν στατιστικά δεδομένα που δείχνουν ότι οι γυναίκες έχουν χαμηλότερα εισοδήματα και συντάξεις σε σχέση με τους άνδρες. Και οι φτωχότεροι δεν διαθέτουν εξοχικά, ενώ μένουν σε σπίτια που δεν τους προστατεύουν επαρκώς από τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Το 2003, στη Σκανδιναβία δεν υπήρξαν θύματα από θερμοπληξία. Αντιθέτως οι σκανδιναβοί απόλαυσαν ένα ιδιαιτέρως ευχάριστο καλοκαίρι. Αν όμως δεν ληφθούν άμεσα και ριζικά μέτρα, πριν φτάσουμε στο 2050 η θερμοκρασία θα έχει ανέβει κατά τρεις βαθμούς και η Σκανδιναβία θα έχει τη σημερινή θερμοκρασία της Γαλλίας. Τα πράγματα μάλιστα για τους σκανδιναβούς θα είναι ακόμη χειρότερα, καθώς η κοινωνία είναι οργανωμένη ώστε να αντιμετωπίζει το ψύχος και όχι τη ζέστη, ενώ και ο οργανισμός των ανθρώπων δεν είναι συνηθισμένος σε υψηλές θερμοκρασίες.
Το θετικό γι’ αυτούς είναι ότι, τουλάχιστον στη Σουηδία, έχουν συσταθεί επιτροπές που μελετούν τέτοια ενδεχόμενα και προτείνουν από τώρα μέτρα σε διάφορους τομείς, όπως στον τομέα της νοσοκομειακής περίθαλψης και της πρόνοιας για την τρίτη ηλικία, ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Τα πορίσματα των επιτροπών θα τεθούν υπόψη της Βουλής και της κυβέρνησης, που θα πάρουν τις απαραίτητες αποφάσεις.
4. ΦΑΣΗ 4: Άνοδος: 4° C
Η έρημος επεκτείνεται και καταλαμβάνει την Ισπανία
Η ερημοποίηση απειλεί ήδη το 1/3 της έκτασης της Ισπανίας. Η αύξηση της θερμοκρασίας θα επισπεύσει αυτή τη διαδικασία. Παρά ταύτα, οι αγροτικές και τουριστικές δραστηριότητες συνεχίζουν να απομυζούν τα λιγοστά αποθέματα νερού.
Το νότιο τμήμα της Ισπανίας, με την ξηρότητα του εδάφους και τις διαβρώσεις, δίνει ήδη την εντύπωση ότι βρίσκεσαι στην έρημο. Κι αυτό, πριν από την αναμενόμενη περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.
Ο καθηγητής Χουάν Πουιντεφαμπρέγκας, ο οποίος εργάζεται στο Ισπανικό Κέντρο Μελετών στην Αλμέρια και είναι ειδικός σε θέματα της ερήμου, είχε προ πολλού προειδοποιήσει ότι στα πιο ξηρά τμήματα της χώρας
δεν ήταν ενδεδειγμένη η καλλιέργεια της γης. Η αύξηση της θερμοκρασίας, δηλώνει ο ίδιος, θα επισπεύσει απλώς τη διαδικασία
της ερημοποίησης.
Η εξάπλωση της ερήμου είναι συχνά αποτέλεσμα υπερεντατικής εκμετάλλευσης από τους ανθρώπους. Αντίστοιχο φαινόμενο παρατηρήθηκε τη δεκαετία του ’70, όταν η έρημος Σαχάρα εξαπλώθηκε στην περιοχή Σαχέλ. Το άγονο και ξηρό έδαφος γύρω από την Αλμέρια είναι γεμάτο θερμοκήπια. Εδώ ευδοκιμούν οι περίφημες ισπανικές ντομάτες, οι οποίες τους χειμερινούς μήνες κατακλύζουν τις αγορές της Ευρώπης. Η οικονομική ανάπτυξη έχει τη δική της λογική, έστω και αν καταστρέφει το περιβάλλον. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κάνει επενδύσεις, που είναι χρεωμένοι, και τίποτα δεν θα μπορούσε να τους απομακρύνει από τα θερμοκήπιά τους.
Λίγα μίλια πιο βόρεια, στη Μαδρίτη, η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη. Ωστόσο, ενώ σε παγκόσμια κλίμακα η μέση αύξηση της θερμοκρασίας είναι γύρω στους 0,7 βαθμούς, εδώ είναι διπλάσια.
Η Ιβηρική χερσόνησος είναι από τις περιοχές που θα πληγούν περισσότερο από την αλλαγή του κλίματος. Τα χειρότερα σενάρια προβλέπουν αύξηση της θερμοκρασίας κατά 5-7 βαθμούς έως το 2050. Εξάπλωση της ερήμου, λειψυδρία, διάβρωση των ακτών, πυρκαγιές
και επιδείνωση των προβλημάτων υγείας είναι οι αναμενόμενες συνέπειες. Δραματικές θα είναι οι επιπτώσεις και στην οικονομία. Παρά ταύτα, το ισπανικό κράτος δεν φαίνεται να ανησυχεί και να παίρνει μέτρα. Μετά τη συνθήκη του Κιότο, αντί να μειωθούν οι εκπομπές των ρύπων έχουν αυξηθεί κατά 50%.
5. ΦΑΣΗ 5: Άνοδος: 5° C
Ουαί κι αλίμονο!
Οι τούντρες, κάτι σαν υπόγεια τούνελ στη βόρεια Σιβηρία, είναι βυθισμένες σε αιώνιους παγετούς. Αν οι παγετοί λιώσουν, πράγμα που θα συμβεί νομοτελειακά εφόσον δεν μπει τροχοπέδη στην επερχόμενη αλλαγή του κλίματος, το έδαφος στις τούντρες θα απελευθερώνει ετησίως τόσα αέρια θερμοκηπίου που θα ισοδυναμούν με τους ρύπους που αφήνουν σήμερα όλα μαζί τα αυτοκίνητα, τα πλοία και τα αεροσκάφη του κόσμου!
Ο Σεργκέι Ζίμοφ είναι ερευνητής, εδώ και 30 χρόνια, σε έναν σταθμό μελέτης στη βόρεια Σιβηρία. Τον Ιούνιο του 2006 δημοσίευσε μαζί με δύο αμερικανούς συναδέλφους του ένα αξιόλογο άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό «Science». Το άρθρο κατέληγε στην επισήμανση ότι υπάρχουν περίπου 1.000 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα θαμμένοι κάτω από την παγωμένη επιφάνεια, οι μισοί από τους οποίους είναι διάσπαρτοι κάτω από το έδαφος της βόρειας Σιβηρίας. «Είναι σαν να ανακαλύπτεις μια νέα ήπειρο κάτω από τη γη» λέει ο Ζίμοφ. Ο κίνδυνος είναι ν’ αρχίσουν με την άνοδο της θερμοκρασίας να λιώνουν οι παγετώνες και ο άνθρακας ν’ αρχίσει να εκλύει αέρια, όπως διοξείδιο του άνθρακα ή μεθάνιο. Για να έχουμε ένα μέτρο της σοβαρότητας της κατάστασης, αρκεί να σκεφτούμε ότι σήμερα η ετήσια εκπομπή αερίων από καύσιμα περιλαμβάνει 7 δισεκατομμύρια τόνους άνθρακα, το 1/5 των οποίων προέρχεται από τις μεταφορές. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί τι θα συμβεί αν 1.000 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα αρχίσουν να διαχέονται σιγά σιγά στην ατμόσφαιρα. Η εκτίμηση του Σεργκέι Ζίμοφ είναι ότι θα απελευθερώνονται ετησίως 1 με 2 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα.
Οι ερευνητές, ωστόσο, πιστεύουν ότι η πορεία είναι αναστρέψιμη. Πρώτος στόχος είναι να περιοριστεί στο ελάχιστο η αύξηση της θερμοκρασίας. Αν η μέση θερμοκρασία ανέβει πάνω από 5 βαθμούς, οι παγετώνες θα λιώσουν σίγουρα, το πρόβλημα όμως είναι ότι ακόμη και μια άνοδος της τάξης των δύο βαθμών θα μπορούσε να αποβεί κρίσιμη. Κι αν κάτι τέτοιο συμβεί, ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος που είναι αδύνατον να τερματιστεί: η άνοδος της θερμοκρασίας θα κάνει τους παγετώνες ν’ αρχίσουν να λιώνουν, αυξάνοντας περαιτέρω τη θερμοκρασία, πράγμα που με τη σειρά του θα επισπεύσει το λιώσιμο των παγετώνων...
6. ΦΑΣΗ 6: Άνοδος: 6° C
Μια παρόμοια καταστροφή έχει ξανασυμβεί…
Και στο παρελθόν η θερμοκρασία του πλανήτη είχε ανέβει κατά 6 βαθμούς. Αυτό συνέβη πριν από 251 εκατομμύρια χρόνια, και ήταν ίσως η μεγαλύτερη καταστροφή που έχει γνωρίσει η Γη! Το 90% των ειδών που ζούσαν στη θάλασσα εξαφανίστηκαν, καθώς επίσης και το μεγαλύτερο μέρος των ειδών που ζούσαν στο έδαφος. Κι εκείνη η μαζική καταστροφή είχε προκληθεί επίσης λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου και της υπερθέρμανσης. Μέχρι εδώ, όλοι οι ερευνητές είναι σύμφωνοι. Εκεί που διαφωνούν είναι ως προς τα αίτια που προκάλεσαν τότε την υπερθέρμανση και τους λόγους για τους οποίους εξαφανίστηκαν τα είδη.
Ο καθηγητής γεωοικονομίας του Πανεπιστημίου του Όρεγκον, Γκρεγκ Ρέταλακ, πιστεύει ότι οι ζώντες οργανισμοί είχαν πεθάνει από έλλειψη οξυγόνου. Υποστηρίζει ότι το οξυγόνο της ατμόσφαιρας μειώθηκε περίπου στο 15% (σήμερα είναι περίπου 21%). Τα φυτά μαράθηκαν όταν οι ρίζες τους δεν μπορούσαν πια να απορροφήσουν οξυγόνο. Ήταν σαν να ζει κανείς σε υψόμετρο 6.000 μέτρων… Γλίτωσαν μονάχα τα ζώα που ζούσαν κάτω από τη γη, γιατί ήταν συνηθισμένα σε λιγοστό οξυγόνο. Σύμφωνα με τον Ρέταλακ, η εξαφάνιση εξελίχθηκε σταδιακά και διήρκεσε περίπου 10.000 χρόνια. Μικρό χρονικό διάστημα σε μια κανονική γεωλογική προοπτική, αλλά ωστόσο 100 φορές πιο μακροχρόνιο σε σχέση με την υπερθέρμανση που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης.
Ο ίδιος πιστεύει ότι η υπερθέρμανση είχε προκληθεί από εκρήξεις ηφαιστείων, κι ότι η λάβα που βγήκε από τα έγκατα της γης απελευθέρωσε τεράστιες μάζες αερίων με τη μορφή διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου. Δημιουργήθηκε έτσι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που άρχισε να επιδρά αυξητικά στη θερμοκρασία του πλανήτη. Με την υπερθέρμανση ξεκίνησαν μια σειρά από διαδικασίες, που οδήγησαν σε ακόμη πιο υψηλές θερμοκρασίες. Τα θαλάσσια ρεύματα σταμάτησαν. Τα φύκια που παράγουν οξυγόνο πέθαναν και τη θέση τους πήραν βακτηρίδια που αναδίδουν ένα δηλητηριώδες αέριο. Άρχισαν να πέφτουν έντονες τροπικές βροχές που οδήγησαν σε διάβρωση του εδάφους. Οι ομοιότητες με τη σημερινή κατάσταση είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς…
Από "Το Ποντίκι" της Πέμπτης, 7 Φεβρουαρίου 2008.
