Αυτόν τον μήνα της άνοιξης είδε ολόκληρος ο κόσμος τους φοιτητές να κατεβαίνουν στους δρόμους, να στήνουν οδοφράγματα και ν' απαιτούν από την συντηρητική μεταπολεμική κοινωνία να λαμβάνει υπόψη και τον δικό τους λόγο. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στους φοιτητές προστέθηκαν οι εργάτες και οι καλλιτέχνες. Όλοι μαζί κατάφεραν να ακινητοποιήσουν ολόκληρο το κράτος και παραλίγο να ρίξουν την ίδια την κυβέρνηση.
Επρόκειτο για μία πολιτιστική, πολιτική και σεξουαλική επανάσταση, πολύ μπροστά από την εποχή της, που ακόμη και σήμερα προκαλεί παθιασμένες συζητήσεις, ενώ μία σειρά βιβλίων, ταινιών και ειδικών εκδόσεων στα περιοδικά σηματοδοτούν την τεσσαρακοστή επέτειο του Μάη του '68.
Ντόμινο εξεγέρσεων
Μετά τη Γαλλία το κύμα των φοιτητικών εξεγέρσεων εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλο τον κόσμο. Από τις ΗΠΑ έως την κομμουνιστική Πράγα, το Βερολίνο, τη Ρώμη, τη Μαδρίτη, το Μεξικό και την Ιαπωνία, ένας άνεμος επανάστασης και διαμαρτυρίας για τον πόλεμο στο Βιετνάμ κυρίευσε τη νεολαία που διψούσε γι' αλλαγές.
Στη Γαλλία όμως, περίπου δέκα εκατομμύρια εργάτες ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους φοιτητές ενάντι στο κατεστημένο, μετατρέποντας τα εργοστάσια σε αίθουσες διαλόγου. Στην κυριολεξία έφεραν τα πάνω κάτω σε μία κοινωνία, η οποία βίωσε μερικές σουρεαλιστικές εβδομάδες.
Ο Μάης του 1968 έγινε αμέσως μύθος και η εθνική κληρονομιά της χώρας. Εκατομμύρια άνθρωποι θυμούνται αυτόν τον μήνα, που παρέσυρε την συντηρητική Γαλλία σε μία περίοδο του σεξ, των ναρκωτικών και του ροκ εν ρολ, αλλάζοντας όλους τους κανόνες από την εκπαίδευση και τα δικαιώματα των γυναικών, έως τις σχέσεις των εργατών και των εργοδοτών, τη λογοκρισία στα ΜΜΕ και την τέχνη.
«Αυτές οι αλλαγές έγιναν και σε άλλες χώρες, αλλά χωρίς οδοφράγματα» επισημαίνει ο Γάλλος ιστορικός, Μισέλ Γινόκ. Ο ίδιος θεωρεί πως οι διαδηλώσεις κατά του συντηρητισμού του προέδρου της Γαλλίας, Σαρλ Ντε Γκολ ήταν μέρος μίας μακράς παράδοσης, που φθάνει πίσω στο παρελθόν έως και την επανάσταση του 1789. «Ήμαστε μία χώρα, η οποία βρίσκεται τα τελευταία 200 χρόνια σε μόνιμη αντιπαράθεση. Έχουμε την επανάσταση στον πολιτισμό μας», τόνισε ο Γάλλος ιστορικός.
Μεταπολεμικές κοινωνικές αλλαγές
Μετά το 1945, η Γαλλία βίωσε μία περίοδο συνεχούς ανάπτυξης και ριζικών κοινωνικών αλλαγών, καθώς ο μισός αγροτικός πληθυσμός μετακόμισε στις πόλεις ή στα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ τα παιδιά σπούδαζαν στα ελεύθερα και δωρεάν πανεπιστήμια.
Ο φοιτητικός πληθυσμός εκτοξεύθηκε στα ύψη, από τις 200.000 το 1950, έφτασε τις 850.000 το 1970.
Όμως, το 1968 η Γαλλία συνέχιζε να είναι μία «κλειστή, συντηρητική χώρα», από τις τάξεις του σχολείου μέχρι και τα εργοστάσια. Οι γυναίκες διώκονταν από την δουλειά εάν φορούσαν παντελόνια, ενώ απαιτούνταν συναίνεση του συζύγου, για ν' ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό. Επιπλέον, το αντισυλληπτικό χάπι ήταν σχεδόν απαγορευμένο, η εκπαίδευση ήταν σκληρή και αυταρχική, η λογοκρισία κυριαρχούσε στα κρατικά ΜΜΕ, ενώ οι πληρωμένες διακοπές ήταν σπάνιες.
Οι φοιτητές ξεσηκώνονται
Όλα ξεκίνησαν στις αρχές του 1968 το πανεπιστήμιο του Ναντέρ, κοντά στο Παρίσι. Εκεί οι φοιτητές αρχικά ζήτησαν να επιτραπεί η επίσκεψη των αγοριών στους κοιτώνες των κοριτσιών, αίτημα που απορρίφθηκε άμεσα. Πολύ γρήγορα όμως οι φοιτητές ξεκίνησαν να διαδηλώνουν κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, εξαναγκάζοντας την κυβέρνηση να κλείσει την πανεπιστημιούπολη στις 2 Μαΐου.
Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα οι διαδηλωτές προχώρησαν στην κατάληψη της Σορβόνης, το πανεπιστήμιο στο Latin Quater του Παρισιού, οχύρωσαν τα κτίρια, ενώ ξεκίνησαν τον πετροπόλεμο κατά των αστυνομικών.
Αρχηγός των εξεγερθέντων φοιτητών ήταν ένας Γερμανός φοιτητής, ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ. Γιος Εβραίων προσφύγων από την ναζιστική Γερμανία, ο «κόκκινος Μπένι», όπως ήταν το ψευδώνυμό του εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων και των κόκκινων μαλλιών του, ηγείτο των φοιτητών μέχρι που απελάθηκε από τη χώρα.
Στα μέσα Μαΐου οι διαδηλώσεις είχαν μεταφερθεί σε όλους τους εργασιακούς χώρους της Γαλλίας, όπου κυριαρχούσε ο θυμός για τους χαμηλούς μισθούς και τις σκληρές εργασιακές πρακτικές. Μέσα σε λίγες ημέρες δέκα εκατομμύρια εργάτες κατέβηκαν σε γενική απεργία με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν ελλείψεις σε καύσιμα και ψωμί.
Μέσα σ' ένα περιβάλλον που κυριαρχούσαν οι ολονύκτιες συζητήσεις και τα αναρχικά συνθήματα κατά του συστήματος - «Να είστε ρεαλιστές, απαιτείται το αδύνατο», «Να μην δουλεύετε ποτέ» - η Γαλλία έμοιαζε να βρίσκεται εν όψει μία νέας επανάστασης, κάτι που ανάγκασε τον Ντε Γκολ να πραγματοποιήσει σύσκεψη με τους στρατηγούς του σε μία βάση στη Γερμανία.
Στο τέλος του μήνα ωστόσο, άρχισαν να παρατηρούνται τα πρώτα προβλήματα στο μέτωπο των φοιτητών και των εργατών, καθώς η κυβέρνηση πέτυχε να συμφωνήσει με τους εργάτες, ενώ η κοινή γνώμη κουρασμένη πλέον στράφηκε κατά των φοιτητών και των βιαιοτήτων που διέπραξαν.
Η στροφή της κοινής γνώμης
Μάλιστα, στις 30 Μαΐου πραγματοποιήθηκε μεγάλη αντι-διαδήλωση στα Ηλίσια Πεδία, όπου μαζεύτηκαν χιλιάδες κόσμου φωνάζοντας «κάτω με την αναρχία». Στα μέσα Ιουνίου κατέρρευσε η κυβέρνηση, ενώ στις εκλογές που ακολούθησαν οι γκολικοί κέρδισαν μία άνετη νίκη.
Ωστόσο, ο παλαίμαχος στρατηγός ήταν ο μεγάλος χαμένος του Μάη του ΄68, καθώς μόλις ένα χρόνο μετά οι Γάλλοι καταψήφισαν τις σχεδιαζόμενες από τον Ντε Γκολ μεταρρυθμίσεις. Ο Γάλλος πρόεδρος θεώρησε ότι ο λαός του πλέον δεν τον ακολουθούσε και παραιτήθηκε.
«Οι αλλαγές δεν έγιναν εν μία νυκτί, πριν και μετά το Μάη του '68» υποστηρίζει ο ιστορικός Φιλίπ Αριέρ.
Όμως η γαλλική κοινωνία άλλαξε ριζικά κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, τόσο στο εκπαιδευτικό σύστημα, όσο στον εργασιακό χώρο και μέσα στα σπίτια.
Η κληρονομιά του Μάη του '68
Σαράντα χρόνια μετά, η Γαλλία δεν είναι ακόμη σίγουρη τι να κάνει με την κληρονομιά του Μάη του '68. «Η γαλλική κοινωνία είναι μπερδεμένη ανάμεσα στον θαυμασμό και την αηδία» υπογραμμίζει ο κοινωνιολόγος Ζαν Πιερ Λε Γκοφ.
Για την πλειοψηφία των Γάλλων - περίπου τα τρία τέταρτα των πολιτών σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα - θεωρεί πως η εξέγερση των φοιτητών είχε θετικό αντίκτυπο. Ωστόσο, από την Αριστερά ακούγεται η κριτική πως εξαιτίας του Μάη του ΄68 χάθηκε ο ατομικισμός και υποβοήθησε στην άνοδο του καπιταλισμού τη δεκαετία του 1980.
Παρόλα αυτά μία μικρή μερίδα της γαλλικής κοινωνίας παραμένει εχθρική στο πνεύμα του '68. Κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών το 2007, ο νυν πρόεδρος της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί ξεκίνησε μία εκστρατεία κατά της ηθικής κατάπτωσης του Μάη του '68 κατηγορώντας τον για τα πάντα, από την εγκληματικότητα μέχρι την αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος.
Ωστόσο, ο Κον Μπεντίτ στο βιβλίο του «Ξεχάστε το '68» τονίζει πως ο κόσμος έχει αλλάξει και καλεί τη Γαλλία να προχωρήσει προς το μέλλον. «Πριν από σαράντα χρόνια δεν είχαμε να φοβηθούμε την ανεργία, δεν υπήρχαν το AIDS, οι κλιματικές αλλαγές και η παγκοσμιοποίηση». Δεν φοβόμασταν το μέλλον. Μιλώντας συνεχώς για τον Μάη του '68 δεν μπορούμε ν' αποφύγουμε τα προβλήματα του σήμερα», υπογραμμίζει ο «Κόκκινος Μπένι».
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από AFP
Επιμέλεια: Νίκος Ιτσινές (nitsines@kathimerini.gr) από την Καθημερινή της Τρίτης, 29 Απριλίου 2008.Οι φιλοσοφικές συγκρούσεις του '68
Τα «ιερά τέρατα» του 1968 συγκεντρώθηκαν πριν από λίγες ημέρες στο τρίτο Φεστιβάλ Φιλοσοφίας, στη Ρώμη για να συζητήσουν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου: τη χρονιά οπόταν οι φοιτητές από το Κολούμπια μέχρι τη Σορβόννη έκαναν κατάληψη των αιθουσών, οι Τσεχοσλοβάκοι ονειρεύτηκαν τη δημοκρατία και για μερικούς μήνες, σε όλο τον κόσμο, τα πάντα έμοιαζαν πιθανά. «Ήταν η χρονιά που ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι η ελευθερία είναι κάτι που πρέπει να αδράξεις», είπε ο Κον Μπεντίτ, ένας από τους πρωταγωνιστές της εποχής.
Μαζί με τον Κόκκινο Ντάνι, όπως έλεγαν τον Μπεντίτ, στο Φεστιβάλ της Ρώμης, ήταν ο Μπερνάντο Μπερτολούτσι, ο Πήτερ Σνάιντερ, η Ερίκα Γιονγκ και πολλοί άλλοι συγγραφείς, διανοητές και πρωταγωνιστές του '68, που συγκεντρώθηκαν για να μιλήσουν για τη σημασία των γεγονότων και την επιρροή τους στο παρόν. Ο Πολ Μπέρμαν, συγγραφέας του «Terror and Liberalism», ως φοιτητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια είχε συλληφθεί στα επεισόδια εκείνης της χρονιάς. Στη συνάντηση της Ρώμης δήλωσε «η περίεργη ποιότητα του 1968 ήταν ο τρόπος με τον οποίο, για πρώτη φορά μετά το 1848, τα γεγονότα ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο. Υπήρξε, αυτό που ο Χέγκελ νοηματοδότησε, μία παγκόσμια Ιστορία;».
Ακόμη, όμως, και αν υπήρξαν παντού παρόμοια γεγονότα, η σημασία τους για τους συμμετέχοντες μπορεί να ήταν διαμετρικά αντίθετη. Την ώρα που ο Μαοϊσμός ήταν η κυρίαρχη επιρροή στη Γαλλία και τους φοιτητές της, η επιβλητική πουριτανική εξουσία στην Κίνα ήταν το άλλο άκρο από αυτό που οραματίζονταν οι Ευρωπαίοι διαδηλωτές. Παράλληλα, για την Ιταλία και την Ισπανία το 1968 σηματοδότησε το τέλος του σύγχρονου Μεσαίωνα, όπου και το δικαίωμα της εκκλησίας να επιβάλλει αυστηρούς κανόνες σε ολόκληρη την κοινωνία αμφισβητήθηκε και απορρίφθηκε. Μέχρι εκείνο το έτος, οι Ισπανίδες δεν είχαν δικαίωμα να έχουν δικό τους διαβατήριο ενώ οι μοιχοί και οι ομοφυλόφιλοι φυλακίζονταν. Χρειάστηκαν ακόμη εφτά χρόνια μέχρι να εμφανιστεί στη χώρα η δημοκρατία, μετά και το θάνατο του Φράνκο. Σύμφωνα, όμως, με τον Φερνάντο Σαβατέρ, «ήταν, ήδη, μούμια, στο φέρετρό του. Μετά, απλώς, άνοιξε το φέρετρο και η μούμια έγινε στάχτη».
Στις ΗΠΑ, έναν ιδιαίτερα σημαντικό πόλο των της επανάστασης, το φοιτητικό κίνημα συναντούσε την αντικουλτούρα του Γουόρχολ αλλά και του Ρόθκο, την προσπάθεια των Αφροαμερικανών για ισότητα, την εναντίωση στον πόλεμο του Βιετνάμ και στον ιμπεριαλισμό, αλλά και το φεμινισμό. Η δολοφονία του ονειροπόλου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στις 4 Απριλίου του 1968, ήταν ένα ακόμη από τα γεγονότα της εποχής που γιγάντωσε το επαναστατικό κίνημα, όπως άλλωστε και η προγενέστερη εκτέλεση του Ερνέστο Τσε Γκεβάτα, τον Οκτώβριο του '67.
Τα μωρά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εξεγείρονταν κατά της εξουσίας και του καθεστώτος που διατηρούσε η γενιά των προγόνων τους. Ταυτόχρονα, η μουσική αναδεικνυόταν σε μία κοινή επαναστατική γλώσσα, ενώ μαζί με τη σεξουαλική απελευθέρωση έκανε τη μαζική εμφάνισή της μία προσπάθεια υπέρβασης της αντιληπτής πραγματικότητας μέσα από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ο ψυχολόγος Τίμοθι Λίρι, χρησιμοποιώντας ιδεολογήματα της ανατολικής φιλοσοφίας, προσέφερε την απαραίτητη σκέψη, πάνω στην οποία στηρίχθηκε το οικοδόμημα της μαζικής χρήσης LSD ως μέσο διαφωτισμού. Αυτό, αποτελεί ένα ακόμη σημείο προς εξέταση για τον αρνητικό ρόλο που έπαιξαν πτυχές της επανάστασης στη σημερινή κοινωνία.
Η μεγαλύτερη συμβολή της επανάστασης του 1968 ήταν στις σχέσεις των δύο φύλων. Ο φεμινισμός «ανδρώθηκε» εκείνη την περίοδο και το γεγονός αυτό ήταν μία από τις σημαντικότερες αιτίες για τις οποίες χαρακτηρίστηκε ως η μοναδική επιτυχημένη επανάσταση του 20ου αιώνα. Ταυτόχρονα, η εργατική τάξη αγκαλιασμένη με τη νεολαία κράδαιναν τα πλακάτ με τα ιερά τέρατα της επανάστασης, βρίσκοντας νόημα στα λόγια τους και το συμβολισμό τους.Ο Άνταμ Μίκνικ, Πολωνός ιστορικός και δημοσιογράφος, που συμμετείχε ενεργά στα κινήματα εκείνης της εποχής είπε: «Εκείνη η χρονιά ήταν σαν αποκριάτικο χορό. Ο κόσμος κυκλοφορούσε με τις αφίσες του Μάο, του Τσε Γκεβάρα και του Τρότσκι με τον ίδιο τρόπο που κάποιοι ντύνονται για να πάνε σε έναν αποκριάτικο χορό».
Οι σημαντικές μεταβολές που επέφερε η παγκόσμια επανάσταση του 1968 στις εργασιακές σχέσεις, τα δικαιώματα των γυναικών, τη σεξουαλικότητα, το ρατσισμό είναι αδιαμφισβήτητα και, σαράντα χρόνια μετά, ευδιάκριτα. Παρ' όλα αυτά, παρεμφερή ζητήματα για το ρόλο της εξουσίας, την ατομική ελευθερία, τα παγκόσμια ιδανικά, τη σεξουαλική απελευθέρωση, την ισότητα, παραμένουν εξίσου, αν όχι κάποια περισσότερο, δισεπίλυτα για τη σύγχρονη κοινωνία.
Ίσως, η απάντηση σε αυτό το γεγονός να κρύβεται σε ένα από τα συνθήματα της Επανάστασης: «Η απελευθέρωση της ανθρωπότητας θα είναι ολική, αλλιώς δεν θα υπάρξει καθόλου».
- Να είσαι ρεαλιστής, να απαιτείς το αδύνατο
- Αγοράζουν την ευτυχία σου. Κλέψτην!
- Διάβαζε λιγότερο, ζήσε περισσότερο
- Η βαρεμάρα είναι αντεπαναστατική
- Όχι στη μεταρρύθμιση, το οικοδόμημα είναι σάπιο
- Δεν απαιτούμε τίποτα, δεν ζητάμε τίποτα. Παίρνουμε, καταλαμβάνουμε
- Το αφεντικό σε χρειάζεται, εσύ δεν το χρειάζεσαι
- Εργάτη: Είσαι 25 ετών, αλλά το σωματείο σου υπάρχει από τον προηγούμενο αιώνα
- Ούτε Θεός, ούτε αφέντης
- Ας είμαστε απάνθρωποι
- Απαγορεύεται η απαγόρευση
- Η επανάσταση είναι απίστευτη επειδή είναι αληθινή
- Ήλθα. Είδα. Πίστεψα
- Τρέξε σύντροφε, ο παλαιός κόσμος είναι πίσω σου
- Η ευτυχία είναι μία νέα ιδέα
- Η κουλτούρα είναι η αντιστροφή της ζωής
- Το αλκοόλ σκοτώνει. Πάρε LSD
- H φαντασία στην εξουσία
- Εργάτες του κόσμου, διασκεδάστε!
Πηγές:
www.indepedent.co.uk
The Sixties, Open University, 2005
Του Τάσου Οικονόμου (anastasios.oikonomou@kathimerini.gr) από την Καθημερινή της Τρίτης, 29 Απριλίου 2008.
