Τον Νοέμβριο του 2006 η ICAP δημοσίευσε τα αποτελέσματα κλαδικής έρευνας για την κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες καταναλώνουν όλο και περισσότερο εμφιαλωμένο νερό. Η τάση αυτή θα παρουσιάζει συνεχή αύξηση και τα επόμενα χρόνια καθώς, σύμφωνα με τους ερευνητές, οι παράγοντες που αυξάνουν την κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού εντείνονται.Η αυξημένη κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού δεν είναι ασφαλώς ελληνικό φαινόμενο, αλλά πρόκειται για παγκόσμια τάση: έρευνα που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Πολιτικής για τη Γη, έδειξε ότι η παγκόσμια κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού έφθασε το 2005 τα 154 δις λίτρα, από 90 δις που ήταν το 1999, μία αύξηση της τάξης του 57%.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του περιοδικού «Το Μαγαζί μας», που αντιπροσωπεύει τη μεγάλη αγορά των χιλιάδων μικρών καταστημάτων και περιπτέρων ανά την επικράτεια, μόνο μέσα στο 2007 υπολογίζεται ότι καταναλώθηκαν πάνω από 200 δις λίτρα εμφιαλωμένου νερού παγκοσμίως, ποσότητα που αποτελεί ρεκόρ. Υπολογίζεται ότι σήμερα η κατά κεφαλή κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού είναι στη χώρα μας 100 λίτρα τον χρόνο, όταν πριν από μία δεκαετία έφτανε μόλις τα 42 λίτρα. Το περιοδικό εκτιμά ότι η άνοδος της κατανάλωσης των εμφιαλωμένων νερών αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια με ρυθμούς που θα ξεπεράσουν το 12%.
Αγορά σε άνθηση
κύριος παράγοντας της αύξησης κατανάλωσης εμφιαλωμένου νερού είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι Έλληνες παραμένουν όλο και περισσότερο εκτός οικίας, εργαζόμενοι, μετακινούμενοι ή διασκεδάζοντας. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι, εξίσου σημαντικοί. Ένας από αυτούς είναι η υποβάθμιση των δημόσιων δικτύων ύδρευσης σε ορισμένες περιοχές της χώρας (π. χ. στις νησιωτικές). Πανεπιστημιακές έρευνες έχουν αποδείξει ότι περιοχές οι οποίες, θεωρητικά, θα έπρεπε να καταναλώνουν μόνο νερό βρύσης διότι έχουν επάρκεια υδάτινων πόρων, όπως π. χ. η Δυτική Μακεδονία, έχουν στραφεί προς το εμφιαλωμένο εξαιτίας της κακής κατάστασης των δικτύων ύδρευσης. Τρίτος παράγοντας είναι η ένταση της κλιματικής αλλαγής και η αύξηση της θερμοκρασίας -ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που βρίσκεται δίπλα στη διακεκαυμένη ζώνη της Αφρικής. Τέταρτος παράγοντας είναι η αλλαγή στις διατροφικές συνθήκες μερίδας Ελλήνων και η υιοθέτηση ενός μοντέλου ζωής περισσότερο δυτικού τύπου.
Οι εταιρείες εμφιάλωσης νερού, έχοντας αντιληφθεί καλά τις τάσεις αυτές στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας -που σημειωτέον, στον δείκτη κατανάλωσης εμφιαλωμένων βρίσκεται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο-, λανσάρουν νέα προϊόντα (νερά με διάφορες «γεύσεις», νέες συσκευασίες κ.λπ.), ενώ οι διαφημιστικές καμπάνιες των εμφιαλωμένων νερών είναι εντυπωσιακές και συνεχείς. Σύμφωνα με την ICAP, τη δεκαετία 1996 - 2005 η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού παρουσίαζε μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 10%. Αυτή τη στιγμή σύμφωνα με συνδυασμένα στοιχεία από τις εταιρείες εμφιάλωσης, οι Έλληνες καταναλώνουν περίπου 1 δις λίτρα εμφιαλωμένο νερό το χρόνο, έναντι 870 εκατ. λίτρων το 2002. Πρώτο σε κατανάλωση το φυσικό μεταλλικό νερό με ποσοστό 70,6%, ακολουθεί το επιτραπέζιο με 24,9% και το ανθρακούχο, που πίνεται κυρίως εκτός οικίας σε χώρους εστίασης ή διασκέδασης, με 4,5%.
Το ενδιαφέρον των εταιρειών έχει στραφεί τελευταία στις εγκαταστάσεις σε εταιρείες και δημόσιους χώρους και σταδιακά οι ψύκτες με εμφιαλωμένο νερό γίνονται πραγματικότητα στην πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Με αυτά και με εκείνα, η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού αυξάνει παγκοσμίως. Την ίδια στιγμή περιβαλλοντολόγοι και γεωλόγοι προειδοποιούν ότι οι υδάτινοι πόροι σε όλο τον κόσμο απειλούνται, η σπατάλη τους συνεχίζει να αποτελεί μείζον πρόβλημα σε αρκετές κοινωνίες και καλούν σε ριζική αλλαγή συμπεριφοράς. Μάλιστα, τελευταία ένας νέος όρος έχει ενταχθεί στο λεξιλόγιο των περιβαλλοντικών ερευνών: το «υδάτινο αποτύπωμα». Σε επίπεδο κράτους, το υδάτινο αποτύπωμα καθορίζεται ως «η ποσότητα του νερού που χρειάζεται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, που καταναλώνονται από τους κατοίκους της χώρας».
Αγαθό σε έλλειψη
Σε ποια κατάσταση βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι υδάτινοι πόροι στην Ελλάδα; Για να μάθουμε περισσότερα αναζητήσαμε και βρήκαμε στο γραφείο του στο Πολυτεχνείο τον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Κουτσογιάννη, καθηγητή στον Τομέα Υδατικών Πόρων του ΕΜΠ. Η συζήτησή μας ξεκίνησε από την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί αυτή τη στιγμή.
«Φέτος ήταν μια σαφώς καλύτερη χρονιά από πέρυσι και πρόπερσι και έχουνε ανακάμψει σε μεγάλο βαθμό τα πράγματα -αλλά όχι απόλυτα. Είχαμε αρκετές βροχές το φθινόπωρο και τον Γενάρη, βρέχει και σήμερα όπως βλέπετε και έχουμε 12 Μαρτίου...». Βέβαια, το ζήτημα δεν είναι μόνο ο αριθμός των βροχοπτώσεων, αλλά και η έντασή τους. Ο Γεώργιος Στουρνάρας καθηγητής Υδρογεωλογίας και Τεχνικής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, γνωρίζει πολύ καλά την κατάσταση της χώρας, ενώ από τη θέση του ως πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας, παρακολουθεί τη νομοθεσία, ελληνική και διεθνή, η οποία σχετίζεται με το νερό, αλλά και την εφαρμογή της.
Τον συναντήσαμε λίγες μέρες μετά τις πρώτες φθινοπωρινές βροχοπτώσεις οι οποίες, τουλάχιστον στην Αθήνα, ήταν ήπιες. Θέσαμε στον καθηγητή τα δεδομένα -αύξηση των βροχοπτώσεων τους τελευταίους μήνες- και ζητήσαμε την άποψή του. «Οι έντονες και απότομες βροχοπτώσεις είναι νερά τα οποία κυρίως γεμίζουν τους επιφανειακούς ταμιευτήρες, αλλά δεν πάνε στο υπέδαφος για να εμπλουτίσουν τους υδροφόρους ορίζοντες. Αυτοί θέλουν τις σιγανές βροχές, τις λεγόμενες ποτιστικές [εγγλέζικου τύπου], για να έχει το νερό το χρόνο να κατεισδύσει, να γεμίσει το υπέδαφος. Οι έντονες καταιγίδες δημιουργούν και άλλου είδους προβλήματα. Πάντως, ας έχουμε νερό και ας το έχουμε με οποιονδήποτε τρόπο...», σημειώνει με συγκατάβαση.
Ο Γ. Στουρνάρας είναι από εκείνους που ανησυχούν για τα δύο μεγάλα προβλήματα που σχετίζονται με το νερό, τη λειψυδρία και την ποιότητα του νερού η οποία, αντί να καλυτερεύει με τον καιρό, υποβαθμίζεται. Ο καθηγητής είναι απόλυτος: οι εποχές που είχαμε ως δεδομένο ότι το νερό είναι σε επάρκεια και καθαρό έχουν περάσει και, από εδώ και στο εξής η ανθρωπότητα πρέπει να δίνει καθημερινές μάχες για την εξασφάλιση των δύο παραπάνω συνθηκών.→ «Οι κλιματικές αλλαγές που αυξάνουν τη θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης, η αύξηση του πληθυσμού, η συγκέντρωσή του σε αστικά κέντρα και το σπάταλο, μοντέλο διαβίωσης που έχουμε υιοθετήσει σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν τρεις ‘’ωρολογιακές βόμβες’’ που απειλούν το υδατικό στερέωμα».
Επιστρέφοντας στον Δ. Κουτσογιάννη του θέσαμε τις ενστάσεις των οικολόγων για το «καυτό» ζήτημα της διαχείρισης του νερού στην Ελλάδα και των απωλειών. Η αντίδρασή του ήταν έντονη: «Χάνουμε νερό στην Ελλάδα ακριβώς επειδή οι οικολόγοι αντιτίθενται στην κατασκευή έργων. Χάνουμε τα νερά διότι δεν έχουμε που να τα αποθηκεύσουμε. Μόλις όμως πάμε να κάνουμε φράγματα, οι οικολόγοι διαμαρτύρονται. Ένα από τα μεγαλύτερα εθνικά εγκλήματα είναι ότι το έτοιμο φράγμα της Μεσοχώρας στον Αχελώο, το οποίο αν και έχει κατασκευαστεί εδώ και 10 χρόνια δεν λειτουργεί, δεν έχει γεμίσει. Ορισμένοι το συνδέουν με την εκτροπή του Αχελώου. Το φράγμα παλαιώνει, καταστρέφεται και θέλει πια επισκευές». Μας θυμίζει μάλιστα ότι για να πίνουμε νερό στην Αθήνα έχουν ήδη γίνει στο παρελθόν τέσσερις εκτροπές: η εκτροπή Εύηνου, Μόρνου, Βοιωτικού Κηφισού και Χαράδρου στον Μαραθώνα.
Το Reportage αναζήτησε άλλον έναν ειδικό στα θέματα των υδάτινων πόρων για να μας περιγράψει, σε γενικές γραμμές, το πρόβλημα. Απευθυνθήκαμε λοιπόν στον Νίκο Χρυσόγελο, επικεφαλής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Μεσόγειος SOS. Ο Σιφνιός χημικός-περιβαλλοντολόγος έχει αφιερώσει τη ζωή του στην προστασία των θαλασσών και των υδάτινων πόρων της χώρας μας, έχει εκπονήσει προγράμματα και εκστρατείες ενημέρωσης τις τελευταίες δεκαετίες και έχει ολοκληρωμένη άποψη για το τι συμβαίνει στη χώρα μας.
«Το θέμα της επάρκειας του νερού είναι σημαντικό με την έννοια ότι έχουμε μπει σε μια εποχή που λόγω της κλιματικής αλλαγής αυξάνονται τα προβλήματα επάρκειας καθώς μειώνονται οι βροχοπτώσεις. Το 2007 είχαμε μείωση ακόμα και 60% και τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι δεν ανανεώνονται με τον ίδιο ρυθμό τα υδατικά αποθέματα. Παράδειγμα η Αττική όπου έχουμε αποθέματα κάτω από 700 εκατ. κυβικά μέτρα νερού, ενώ το 1987 τα αντίστοιχα αποθέματα ήταν 1,8 δις Η διαφορά με το 1992 που είχαμε αντίστοιχη περίοδο λειψυδρίας είναι ότι σήμερα έχουμε εξαντλήσει και έχουμε υφαλμυρώσει πολύ τα υπόγεια νερά», υποστηρίζει θέτοντας άλλο ένα από τα ζητήματα που συνδέονται με το νερό, αυτό της κακής ποιότητας όσων πόρων έχουν απομείνει. Αιτία δεν είναι άλλη από την υπερεντατική χρήση των νερών τα οποία χρησιμοποιούνται είτε για αγροτικές δραστηριότητες είτε για χρήση στις ανθρώπινες κοινότητες.
«Η υπεράντληση οδηγεί στην είσοδο του αλμυρού νερού στον υδροφόρο ορίζονται και τα κάνει υφάλμυρα. Από την άλλη μεριά έχουμε περιοχές, όπως είναι οι αγροτικές, που έχει επιδεινωθεί πολύ το πρόβλημα, λόγω της νιτρορύπανσης, δηλαδή της ρύπανσης των αποθεμάτων λόγω μεγάλης χρήσης των νιτρικών λιπασμάτων και από βιομηχανικά απόβλητα όπως είναι ο Ασωπός ή η ευρύτερη περιοχή της Βοιωτίας. Σε άλλες περιοχές είναι τόσο μεγάλη η ρύπανση από νιτρικά που είναι ακατάλληλη ακόμη και οποιαδήποτε άλλη χρήση και απαιτείται αντικατάσταση όχι μόνο του πόσιμου νερού, αλλά και του νερού του μαγειρέματος ή του πλυσίματος» τονίζει ο ίδιος.
Ο Μιχάλης Τρεμόπουλος, δημοσιογράφος από το 1981 και συγγραφέας, με σπουδές νομικής στο ΑΠΘ και μεταπτυχιακό στην Κοινωνική Οικολογία στις ΗΠΑ, βρίσκεται και αυτός στις επάλξεις του οικολογικού κινήματος από τη δεκαετία του ‘70. Θεωρεί ότι το πρόβλημα είναι συνδυασμός πολλών παραγόντων από τους οποίους κορυφαίο ρόλο παίζουν το μοντέλο ανάπτυξης που έχουμε υιοθετήσει αλλά και το «σοβαρό δημοκρατικό έλλειμμα που υπάρχει».
Το τελευταίο, σύμφωνα με τον Μ. Τρεμόπουλο, διογκώνει τις περιβαλλοντικές κρίσεις των υδατικών πόρων στην Ελλάδα. Του ζητήσαμε να γίνει πιο συγκεκριμένος και μας απάντησε ότι «η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών, η έλλειψη ενημέρωσης, η δικαιολογημένη έλλειψη εμπιστοσύνης στην Πολιτεία και τους εκπροσώπους της και η έλλειψη χρηματοδότησης της έρευνας εντείνουν το πρόβλημα που ούτως ή άλλως υπάρχει». Πέρυσι ο Μ. Τρεμόπουλος βρέθηκε σε συνέδριο των ΕΝΑΕ - ΚΕΔΚΕ στην Καλαμάτα, όπου ανέπτυξε τις απόψεις του για την ορθή πολιτική διαχείρισης υδάτων που θα έπρεπε να ληφθεί από την ελληνική πολιτεία, για τις προοπτικές δηλαδή που υπάρχουν στη μεταφορά και ενσωμάτωση στη χώρα μας της κοινοτικής πολιτικής για το νερό.
Ζητήσαμε από το διακεκριμένο οικολόγο να μας αναπτύξει ορισμένες από τις προτάσεις αυτές, ξεκινώντας από τη γενικότερη φιλοσοφία που πρέπει να διέπει τη δημόσια πολιτική. «Το νερό πρέπει να διαχειρίζεται με έναν ολοκληρωμένο τρόπο ως μέρος του αστικού και φυσικού οικοσυστήματος, βελτιώνοντας την αποδοτικότητα και κλείνοντας ‘’βρόγχους’’, με την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των επεξεργασμένων λυμάτων και του νερού "δεύτερης" ποιότητας».
Σύμφωνα με τον ίδιο, «οι πόλεις αλλά και η γεωργία και η βιομηχανία μπορούν να βελτιώσουν τους τρόπους διαχείρισης του νερού με δεδομένο ότι το νερό είναι αγαθό σε ανεπάρκεια και η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει σημαντικά την προμήθειά του. Αντί να αναζητείται όλο και περισσότερο νερό από όλο και πιο μακριά, το νερό πρέπει να εξασφαλίζεται από τη βιώσιμη διαχείρισή του τοπικά είτε αναφερόμαστε σε πόλεις είτε σε γεωργικές εκτάσεις».
Υδροβόρα κράτη
- Δύο Ολλανδοί πανεπιστημιακοί ερευνητές (A. Y. Hoekstra και A. K. Chapagain) πραγματοποίησαν μεταξύ του 1997 και του 2001 έρευνα για το νερό που δαπανάται παγκοσμίως ανά χώρα και ανά κάτοικο. Η έρευνα δημοσιεύθηκε το 2006 και εκεί οι ΗΠΑ κατέλαβαν την πρώτη θέση στη σχετική λίστα με κατανάλωση 2.500 κυβικών μέτρων ανά κάτοικο το χρόνο. Ψηλά στη λίστα βρέθηκε και η Ελλάδα με περίπου 2.300 κυβικά μέτρα ανά κάτοικο τον χρόνο. Φταίει και η σπατάλη, φταίει και ο καύσωνας.
Αλλιώτικα νερά
- Φυσικό μεταλλικό νερό.
Πρόκειται για το νερό που είναι μικροβιολογικά κατάλληλο προς πόση, έχει υποχρεωτικά υπόγεια προέλευση και αντλείται από μία ή περισσότερες φυσικές πηγές ή τεχνητές εξόδους μιας πηγής. Διακρίνεται από το κοινό πόσιμο νερό από τη φυσιολογική του σύσταση, αφού περιέχει περισσότερα ανόργανα άλατα, ιχνοστοιχεία ή άλλα συστατικά (π.χ., είναι πλούσιο σε μαγνήσιο, φτωχό σε νάτριο, φθοριούχο) και από την αρχική του κατάσταση που διατηρείται άθικτη λόγω της υπόγειας προέλευσής του.
- Επιτραπέζιο νερό.
Είναι το νερό που χρησιμοποιείται για ανθρώπινη κατανάλωση στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών είτε ύστερα από επεξεργασία είτε όχι. Μπορεί να έχει βρεθεί στην επιφάνεια ή να έχει υπόγεια προέλευση και επιτρέπεται να υποβληθεί σε διάφορες διεργασίες απολύμανσης ώστε να είναι μικροβιολογικά αποδεκτό. Η χρησιμοποιούμενη μέθοδος απολύμανσης πρέπει να αναγράφεται στη ετικέτα.
- Νερό πηγής.
Είναι το νερό υπόγειας προέλευσης που αντλείται από μία ή περισσότερες φυσικές ή τεχνητές εξόδους μιας πηγής. Εμφιαλώνεται επιτόπου (στον χώρο προέλευσής του), δεν υπόκειται σε καμία επεξεργασία απολύμανσης και τα φυσικοχημικά του χαρακτηριστικά συμφωνούν με εκείνα του κοινού πόσιμου νερού.
Αριθμοί
- Ένα δις λίτρα - Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Τόση είναι η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στην Ελλάδα και έχει διαρκώς αυξητικές τάσεις. Την ίδια ώρα η παγκόσμια κατανάλωση έχει αγγίξει τα 200 δις λίτρα.
- 100 λίτρα - Η ΤΑΣΗ
Τόση ήταν η μέση ετήσια κατανάλωση στην Ελλάδα το 2007. Το 1997 ήταν 42 λίτρα. Πάντως, παρά την ετήσια αύξηση του 10%, οι επιδόσεις μας βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.
- 70% - ΤΑ ΕΙΔΗ
Το ποσοστό του φυσικού μεταλλικού νερού επί των συνολικών πωλήσεων εμφιαλωμένων νερών στην Ελλάδα ξεπερνά το 70%. Το επιτραπέζιο καταλαμβάνει το 25% και το ανθρακούχο το 5%.
ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ
- Το νερό που χρειάζεται ένας ενήλικος, ανά κιλό βάρους, σε ημερήσια βάση και υπό κανονικές συνθήκες είναι 35 με 50 ml ανά κιλό. Τα νήπια χρειάζονται περισσότερο: 100 με 150 ml ανά κιλό. Το 60% το λαμβάνουμε από το πόσιμο νερό, τον καφέ, το τσάϊ, τους χυμούς. Το 30% από το γάλα, το κρέας, τα λαχανικά, τα φρούτα και το υπόλοιπο 10% από τις μπύρες, τα αναψυκτικά κ.λ.π.
Να το πάρει το ποτάμι
- «Σαν τα κρύα τα νερά»
Συνώνυμο της νιότης.
- «Μου κάνει νερά»
Συνώνυμο της αστάθειας.
- «Εβαλε νερό στο κρασί»
Συνώνυμο της διαλλακτικότητας.
- «Κάνανε μια τρύπα στο νερό»
Συνώνυμο της αναποτελεσματικότητας.
- «Μπήκε το νερό στ’ αυλάκι»
Συνώνυμο της τάξης, της εξομάλυνσης.
Το μέρος Νο 58 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 369, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 22 Μαρτίου 2009.
