Πολλοί θέλησαν να αλλάξουν τον κόσμο και αρκετοί το προσπάθησαν. Πόσοι όμως θα μπορούσαν να υπερηφανευτούν ότι το κατάφεραν; Ο Χένρι Φορντ όχι μόνο τον άλλαξε αλλά του έδωσε και φτηνά αυτοκίνητα ώστε να μπορέσει να αποκτήσει ένα από τα συστατικά του περίφημου αμερικανικού ονείρου ...
Ο Χένρι Φορντ δεν ήταν ο εφευρέτης του αυτοκίνητου. Πολύ περισσότερο, δεν ήταν ο εφευρέτης του καπιταλισμού. Κατάφερε όμως να συνδέσει το όνομά του με την ιστορία και των δύο και να τα συνδέσει μεταξύ τους με μια «γραμμή» (μαζικής παραγωγής) που άλλαξε τον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.Ηταν στα τέλη του 18ου αιώνα όταν ο Γάλλος μηχανικός Αύγουστος Λεμπόν κατοχύρωσε μια ευρεσιτεχνία την οποία περιέγραψε ως «κινητήρα εσωτερικής καύσης, κινούμενο με βενζίνη». Χρειάστηκε ένας αιώνας για να πραγματοποιηθεί το όνειρο της «άμαξας χωρίς άλογα». Ετσι ακριβώς ονομαζόταν και το πρώτο περιοδικό για το αυτοκίνητο, όπου αναφέρεται το γεγονός ότι όταν τα αυτοκίνητα περνούσαν από τις εργατικές συνοικίες οι άνθρωποι τους έριχναν πέτρες επειδή ήταν σύμβολα της αλαζονείας των πλουσίων. Και κυρίως επειδή δεν μπορούσαν να τα έχουν.
Το πρόβλημα ανέλαβε να λύσει ένας νεαρός με στοιχειώδη μόρφωση, πενιχρά μέσα και αδικαιολόγητα μεγάλη σιγουριά ότι θα πετύχει. Απέτυχε. Μια, δυό, πολλές φορές. Συνέχισε όμως την προσπάθεια και ιδού το αμερικανικό όνειρο σε δέκα απλά μαθήματα δια χειρός Χένρι Φορντ.
Μάθημα πρώτο
- «Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην μπορεί να κάνει περισσότερα από όσα νομίζει ότι μπορεί να κάνει.»
Ο θρύλος αναφέρει ότι ο μικρός Χένρι έφτιαξε μια μηχανή και την τοποθέτησε στην κουζίνα του σπιτιού του ?σε μια φάρμα στο Ντίαρμπορν του Μίσιγκαν. Δεν χρησίμευε σε τίποτε συγκεκριμένο. Είχε μια ολόκληρη ζωή μπροστά του για να φτιάξει και χρήσιμα πράγματα. Ο θρύλος αναφέρει επίσης ότι από μικρός μάζευε τα ρολόγια της γειτονιάς και τα έφτιαχνε. Οταν δεν είχε άλλα, έλυνε και συναρμολογούσε ξανά το δικό του.
Μάθημα δεύτερο
- «Η αποτυχία είναι απλώς η ευκαιρία να αρχίσουμε ξανά και αυτήν τη φορά να φερθούμε πιο έξυπνα.»
Το 1891 ο Χένρι Φόρντ έγινε μηχανικός της εταιρείας Εντισον Ιλουμινέιτινγκ του Ντιτρόιτ και λίγο αργότερα αρχιμηχανικός. Είχε αρκετό χρόνο για να ασχολείται με τα πειράματά του αλλά κυρίως είχε την υποστήριξη του περίφημου Τόμας Εντισον. Το πρώτο αυτοκινούμενο όχημα που κατασκευάζει είναι το «Τετράτροχο», μια μηχανή στηριγμένη σε ένα πλαίσιο που είχε τέσσερις ρόδες ποδηλάτου.
Το 1899 εγκαταλείπει την εταιρεία τού Εντισον. Χρειάζεται περισσότερο χρόνο ?και χρήμα. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια βρίσκει και χάνει χρηματοδότες, μπαίνει και φεύγει από εταιρείες και συνεχίζει να πειραματίζεται. Η εταιρεία Φορντ θα ιδρυθεί το 1903 (η πρώτη προσπάθεια για δημιουργία εταιρείας τον είχε οδηγήσει σε χρεοκοπία μέσα σε ένα χρόνο) και λίγο αργότερα θα ετοιμάσει το πρώτο της αυτοκίνητο. Ομως είναι ακόμη πολύ ακριβά και οι μελλοντικοί πελάτες του πολύ φτωχοί για να τα αποκτήσουν.
Μάθημα τρίτο
- «Καμιά δουλειά δεν είναι σκληρή αν τη μοιράσεις σε μικρότερες.»
Το μοντέλο Τ είναι έτοιμο τον Οκτώβριο του 1908. Εχει το τιμόνι στα αριστερά, είναι εύκολο στην οδήγηση, άνετο και φτηνό. Κοστίζει 825 δολάρια και η τιμή του πέφτει κάθε χρόνο. Για να γίνει αυτό χρειάστηκε ένα είδος επανάστασης στον τρόπο της παραγωγής. Ο Φορντ «έσπασε» τη δουλειά σε πολλές μικρές δουλειές, εξαφάνισε τους ειδικευμένους τεχνικούς και έβαλε τους εργάτες να στέκονται στη «γραμμή» παραγωγής και να επαναλαμβάνουν την ίδια κίνηση.
Η ιδέα ήταν βασισμένη στις θεωρίες του «πατέρα» του επιστημονικού μάνατζμεντ, Φρέντερικ Γ. Τέιλορ. Υπολόγισαν ότι ένα αυτοκίνητο χρειαζόταν 84 κινήσεις. Κάθε εργαζόμενος θα έκανε μία από αυτές. Το σχέδιο εφαρμόστηκε έπειτα από πέντε χρόνια προσπαθειών και η μαζική παραγωγή άρχισε το 1913.
Μάθημα τέταρτο
- «Αν υπάρχει ένα μυστικό της επιτυχίας, αυτό βρίσκεται στην ικανότητα να καταλαβαίνεις την οπτική γωνία του άλλου και να βλέπεις τα πράγματα το ίδιο καθαρά από τη δική του γωνιά όπως ακριβώς και από τη δική σου.»
Το 1914 η Φορντ πουλάει 250.000 αυτοκίνητα. Tο 1916 τα διπλάσια. Το 1918 τα μισά αυτοκίνητα στην Αμερική είναι Ford Τ. Στην αυτοβιογραφία του αναφέρεται στην εποχή εκείνη με την περίφημη φράση: «Κάθε πελάτης μπορεί να διαλέξει το χρώμα του αυτοκίνητου που θα πάρει, αρκεί να είναι μαύρο». Το μαύρο ήταν πιο ανθεκτικό στο χρόνο.
Οι υπόλοιποι κατασκευαστές τον χαρακτηρίζουν προδότη. Oταν σταματήσουν να τον κατηγορούν θα αρχίσουν να τον μιμούνται. Κι όταν οι αυτοκινητοβιομηχανίες θα μπουν στη μαζική παραγωγή θα ακολουθήσουν και όλες οι υπόλοιπες. Ο Φορντ έχει αρχίσει να αλλάζει τον κόσμο!
Μάθημα πέμπτο
- «Εμπόδια είναι τα τρομακτικά πράγματα που βλέπεις όταν τα μάτια σου δεν είναι προσηλωμένα στο σκοπό σου.»
Πολύ σύντομα αντιμετώπισε ένα σημαντικό πρόβλημα. Οι υπάλληλοι δεν άντεχαν τη μονοτονία της δουλειάς. Ο Φορντ είχε έτοιμη τη λύση. Πρόσφερε στους εργαζόμενους διπλάσια ημερομίσθια από τα συνηθισμένα (5 δολάρια αντί 2,3) και θέσπισε την εβδομάδα των 48 και αργότερα των 40 ωρών εργασίας, προσφέροντας και την αργία του Σαββάτου. Περισσότερα κέρδη για τους εργάτες, φτηνότερα αυτοκίνητα για τους καταναλωτές (από 850 δολάρια σε 290, μέσα σε δύο χρόνια) περισσότερα κέρδη και για την εταιρεία. Από 30 εκατομμύρια δολάρια το 1914 ακριβώς τα διπλά το 1916. Ολοι ευχαριστημένοι, εκτός από τα συνδικάτα. Αυτά που ποτέ δεν ανέχτηκε ο Φορντ. Ηθελε τους υπαλλήλους του «καθαρούς». Το κατάφερε ελέγχοντας τις ζωές τους. Ενα τμήμα 50 ατόμων είχε ως σκοπό να ελέγχει αν ζούσαν όπως έπρεπε (ό,τι κι αν σήμαινε αυτό) για τους έξι πρώτους μήνες της απασχόλησής τους, δοκιμαστική περίοδο απαραίτητη για να πάρουν το αυξημένο μεροκάματο.
Μάθημα έκτο
- «Ποιότητα θα πει να το κάνεις σωστά όταν κανείς δεν προσέχει.»
Είκοσι χρόνια (και 15 εκατομμύρια μοντέλα Τ) μετά τη μεγάλη έκρηξη, το αυτοκίνητο έχει κατακτήσει την Αμερική. Οι καιροί όμως έχουν αλλάξει, καινούργια μοντέλα έχουν βγει στην αγορά και απειλούν την κυριαρχία του. Αρνείται να εγκαταλείψει το Τ παρά τις προτροπές του γιου του Εντσελ που είναι τυπικά ο πρόεδρος της εταιρείας. Τον Μάιο του ’27 ανακοινώνει ξαφνικά τη διακοπή της κυκλοφορίας του, κλείνει την εταιρεία και λίγους μήνες αργότερα ρίχνει στην αγορά ένα νέο μοντέλο.
Μάθημα έβδομο
- «Είναι σίγουρο ότι οι πολίτες της χώρας δεν καταλαβαίνουν το τραπεζικό σύστημα. Γιατί αν το καταλάβαιναν πιστεύω ότι θα γινόταν επανάσταση πριν από το επόμενο πρωί.»
Μετά το Κραχ του ’29 επιβίωσαν 44 αυτοκινητοβιομηχανίες, από τις εκατοντάδες που υπήρχαν, οι εξής τρεις. Η Ford, η General Motors και η νεαρή Chrysler. Εκείνη τη σημαδιακή χρονιά οι «τρεις μεγάλες» (έτσι τις ονομάζουν από τότε) μάζεψαν το 80% της αγοράς.
Μάθημα όγδοο
- «Ιδεαλιστής είναι εκείνος που βοηθά τους άλλους να πιάσουν την καλή.»
Το 1915 ο Φορντ ξάφνιασε τον κόσμο όταν χρηματοδότησε το σχέδιο της Εβραίας Ρόζικα Σβίμερ για την κατασκευή του πλοίου της Ειρήνης. Εκατόν εβδομήντα προσωπικότητες ξεκίνησαν το ταξίδι στην Ευρώπη για να ενωθούν με ακτιβιστές που ζητούσαν να σταματήσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το σχέδιο κατέληξε σε φιάσκο και ο Φορντ εγκατέλειψε πολύ γρήγορα το σκάφος. Με τη λήξη του πολέμου πείστηκε από τον πρόεδρο Γούντροου Γουίλσον να κατεβεί υποψήφιος γερουσιαστής των Δημοκρατικών το 1918. Απέτυχε και δεν το επιχείρησε ποτέ ξανά.
Μάθημα ένατο
- «Oταν όλα μοιάζουν να είναι εναντίον σου, να θυμάσαι ότι το αεροπλάνο ταξιδεύει κόντρα στον άνεμο δεν πηγαίνει μαζί του.»
Στις 26 Μαΐου 1937 θα γίνει η «μάχη του Οβερπας», η σύγκρουση ανάμεσα στους συνδικαλιστές και το προσωπικό ασφαλείας του εργοστασίου. Οι συνδικαλιστές θα ξυλοκοπηθούν άγρια, οι φωτογραφίες θα κάνουν τον γύρο της Αμερικής και το κύρος της εταιρείας θα δεχτεί άσχημο πλήγμα. Ο Φορντ για τέσσερα χρόνια είναι ο μοναδικός αυτοκινητοβιομήχανος που αρνείται να υπογράψει την αναγνώριση της συνδικαλιστικής ένωσης. Θα υποχωρήσει μόνο όταν η αγαπημένη του Κλάρα («η πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής μου ήταν όταν την παντρεύτηκα») απειλεί ότι θα τον παρατήσει αν συνεχίσει με το πείσμα του να διακινδυνεύει «το μέλλον των παιδιών και των εγγονιών μας που κάποτε θα πάρουν στα χέρια τους την επιχείρηση».
Οταν ο γιος του Εντσελ πεθαίνει το ’43, ο άρρωστος Χένρι ξαναπαίρνει τα ηνία της εταιρείας. Οι διευθυντές δεν τον θέλουν και η κυβέρνηση ανησυχεί ότι η παραγωγή θα σταματήσει. Ο Φορντ δίνει την τελευταία μάχη και την κερδίζει. Θα κρατήσει την προεδρία για δύο χρόνια και θα την παραδώσει στον εγγονό του το ’45. Τον Απρίλιο του ’47 άφησε πίσω του μια περιουσία γύρω στα 700 εκατ. δολάρια. Μεγάλο μέρος πήγε, σύμφωνα με την επιθυμία του, στο Ιδρυμα Φορντ, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό για τη χρηματοδότηση κοινωφελών σκοπών σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Μάθημα δέκατο
- «Το να σκέφτεσαι είναι η σκληρότερη δουλειά που υπάρχει και αυτός είναι ο λόγος που τόσοι λίγοι το τολμούν.»
Η ζωή του Φορντ έχει εμπνεύσει αναρίθμητα βιβλία, από το κλασικό μυθιστόρημα του Εντγκαρ Ντοκτόροου «Ραγκτάιμ» -και ταινία από τον Μίλος Φόρμαν- ώς το τελευταίο βιβλίο του Φίλιπ Ροθ. Ο Τσάπλιν σατιρίζει αλύπητα το σύστημα μαζικής παραγωγής στους «Μοντέρνους Καιρούς» ενώ στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Αλντους Χάξλεϊ τα χρόνια υπολογίζονται Μ.Φ. (μετά Φορντ) και η επίκληση «My Lord» έχει αντικατασταθεί από το «My Ford». Μια εκδοχή θέλει τον Χίτλερ φανατικό θαυμαστή του, ιδιαίτερα μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του Φορντ «Ο Διεθνής Εβραίος» όπου υπερασπιζόταν την ανωτερότητα της λευκής αγγλοσαξωνικής φυλής. Ο όρος «Φορντισμός» έμεινε στην ιστορία και η έκφραση «to Fordize» σημαίνει ότι ένα προϊόν μπαίνει στη μαζική παραγωγή.
Μπόνι και Κλάιντ και Φόρντ
Aκουμπάει στο αυτοκίνητο και την κρατάει ψηλά. Χαμογελούν ανέμελα. Είναι σχεδόν παιδιά. Είναι ο φόβος και ο τρόμος της Αμερικής του Μεσοπόλεμου. Είναι η Μπόνι, ο Κλάιντ και το Ford V-8. Είναι η εποχή που η Ford δημοσιεύει (ως καταχώριση) ένα γράμμα του Κλάιντ με το οποίο την ευχαριστεί «επειδή φτιάχνει τόσο καλά αυτοκίνητα με τα οποία μπορούμε να το σκάμε εύκολα μετά τις ληστείες». Δεν διαπιστώθηκε ποτέ αν ήταν αυθεντικό. Την ίδια χρονιά η Μπόνι, ο Κλάιντ, το Φορντ γαζώνονται από τα πυρά των οργάνων της τάξης. Το αυτοκίνητο, ανέγγιχτο από τότε εκτέθηκε τον Μάρτιο στο Gold Ranch Casino της Νεβάδα ?μαζί με το πουκάμισο που φορούσε την τελευταία μέρα ο Κλάιντ.
«Θα περάσουν εκατό χρόνια για να καταλάβουμε τελικά αν μας βοήθησε ή μας πλήγωσε. Ενα είναι σίγουρο: δεν μας άφησε όπως μας βρήκε».
Του Γρηγόρη Παπαδογιάννη. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 349, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 1 Νοεμβρίου 2008.
