Παίρνοντας ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, που είχε προκύψει από τις εκλογές του προηγούμενου χρόνου, ο πρωθυπουργός δήλωνε: «Δια την ανακήρυξιν της Δημοκρατίας απόλυτον δικαιοδοσίαν έχει η Συνέλευσις περιβεβλημένη με συντακτικά δικαιώματα. Αλλ' αφού η πλειοψηφία των πληρεξουσίων έδωκεν εις τον Λαόν την υπόσχεσιν να τον καλέση, όπως αποφανθή και αμέσως δια δημοψηφίσματος επί της πολιτειακής μεταβολής, επιβάλλεται η ταχίστη ενέργεια δημοψηφίσματος επί του πολιτειακού ζητήματος».Ο βασιλιάς είχε εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει τη χώρα λίγο πριν από τις εκλογές (16 Δεκεμβρίου 1923). Στις κάλπες δεν είχαν προσέλθει τότε τα μεγάλα αντιβενιζελικά - βασιλικά κόμματα και οι Φιλελεύθεροι κατείχαν 250 από τις 392 έδρες της Βουλής, ενώ 120 προέρχονταν από τη Δημοκρατική Ένωση και το κόμμα των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων. Οι περισσότεροι είχαν ταχθεί υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας και μετά το σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Ελ. Βενιζέλο (2 Ιανουαρίου 1924) το ζήτημα είχε διχάσει τη φιλελεύθερη παράταξη.
Ο Βενιζέλος δήλωνε ότι επιθυμούσε το πρόβλημα του πολιτεύματος να λυθεί με δημοψήφισμα, χωρίς προηγούμενη απόφαση της Συντακτικής Βουλής. Αν το αβασίλευτο συγκέντρωνε το 70% των ψηφοφόρων, έλεγε, θα ήταν δυνατή η πολιτειακή αλλαγή.
Εγκατέλειψε
Ο Βενιζέλος, αντιμέτωπος στο θέμα με τον Παπαναστασίου και συνολικά τους δημοκρατικούς της Βουλής, προτίμησε να εγκαταλείψει την πρωθυπουργία και την ηγεσία των Φιλελευθέρων.
Ο διάδοχός του Γ. Καφαντάρης πήρε ψήφο εμπιστοσύνης (26/2) και σχημάτισε κυβέρνηση. Αντιμέτωπος με τους ριζοσπάστες δημοκρατικούς, τους στρατιωτικούς, χωρίς στήριξη, και με το Βενιζέλο ν αναχωρεί για το εξωτερικό παρέδωσε την κυβέρνηση.
Ο Παπαναστασίου από το 1911 είχε εισηγηθεί την εισαγωγή του θεσμού του δημοψηφίσματος στο Σύνταγμα και εμφανίζεται συνεπής απέναντι στις ιδέες και τις δεσμεύσεις του.
Όπως ήταν φυσικό μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος μπήκαν δυναμικά στον προεκλογικό αγώνα όλα τα πολιτικά κόμματα. Τα βενιζελογενή συμπτύσσουν κοινή αντιδυναστική επιτροπή. Το σοσιαλ-εργατικό κομμουνιστικό κόμμα δική του.
Διασπασμένοι οι βασιλικοί
Οι βασιλικές δυνάμεις είναι διασπασμένες. Κύριος φορέας τους είναι η «Συνταγματική Παράταξη» και η νεολαία της, που προπαγανδίζουν έντονα τη βασιλεία, παρά το αρνητικό κλίμα. Από την άλλη ο αρχηγός των «Ελευθεροφρόνων» και κατοπινός δικτάτορας Ι. Μεταξάς σχοινοβατεί. Επιστρέφει από την εξορία ως βασιλικός, αλλά καιροσκοπεί, μη θέλοντας να πάει κόντρα στο σαρωτικό ρεύμα υπέρ της αβασίλευτης.
Η μελανή σελίδα στις εκλογικές διαδικασίες είναι η επίσημη και τελετουργική ανάμειξη του στρατού υπέρ της αβασίλευτης. Στο Σύνταγμα μπροστά σε πλήθη στρατιωτών διαβάζεται ειδική ημερήσια διαταγή. Καλούνταν οι στρατιωτικοί «να πετάξουν το έμβλημα της αμαρτωλής δυναστείας». Πράγμα που γίνεται αμέσως με τα στέμματα από τα πηλίκια να ξηλώνονται και να ποδοπατιούνται.
Όλα ήταν «ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΑ»
Από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έχουν διεξαχθεί ως τώρα οχτώ δημοψηφίσματα. Όλα ήταν «κυβερνητικά», δηλαδή προκηρύχτηκαν από τις κάθε φορά κυβερνήσεις, προκειμένου να επικυρωθούν προειλημμένες αποφάσεις. Στις εφτά περιπτώσεις έγιναν για το πολιτειακό ζήτημα (1862, 1920, 1924, 1935, 1946, 1973, 1974) και μία για έγκριση συνταγματικού κειμένου (1968). Τα τρία έγιναν σε συνθήκες δικτατορίας (1935, 1968, 1973) και ήταν απολύτως ανελεύθερα. Άλλα δυο ήταν εν πολλοίς νόθα (1920, 1946). Τ αποτελέσματα ενός (1862) ακυρώθηκαν σχεδόν την επομένη μέρα στην πράξη...
ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΚΑΙ... ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙΣ
Ο όρος δημοψήφισμα εισάγεται για πρώτη φορά στο ανεφάρμοστο Σύνταγμα του 1925 και επαναλαμβάνεται σε κείνο του 1927. Η εθνική συνέλευση «δύναται να υποβάλη την περί αναθεωρήσεως απόφασίν της εις Δημοψήφισμα». Στο Σύνταγμα του 1952 ο θεσμός εξαφανίζεται. Επανέρχεται στον καταστατικό χάρτη του 1975, όπου «ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δύναται δια διατάγματος να προκηρύσση την διεξαγωγήν δημοψηφίσματος επί κρισίμων εθνικών θεμάτων». Στην αναθεώρηση του 1986 το «προεδρικό» δημοψήφισμα έγινε πάλι «κυβερνητικό», αφού για την προκήρυξη απαιτείται η πλειοψηφία των βουλευτών.
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 1935
Εκλογική παρωδία και νοθεία
Ο στρατηγός Γ. Κονδύλης, που πρωτοστάτησε στο δημοψήφισμα του 1924 υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, θα είναι ο αρχιτέκτονας του νόθου δημοψηφίσματος του 1935. Για την επαναφορά αυτή τη φορά της δυναστείας.
Η Ε Εθνοσυνέλευση, που έχει προκύψει από τις εκλογές του καλοκαιριού (9 Ιουνίου) είναι κι αυτή μονόπλευρη. Δεν μετέχουν οι βενιζελικοί, όπως δεν μετείχαν οι αντιβενιζελικοί στην προηγούμενη Συντακτική Βουλή του 1924. Οι αναλογίες είναι φανερές από την άποψη αυτή, αλλά ο εκφυλισμός και εξευτελισμός κάθε θεσμού δεν έχει προηγούμενο.
Την πρώτη ημέρα σύγκλησης της Βουλής αποφασίζεται η διεξαγωγή δημοψηφίσματος το αργότερο μέχρι την 5η Νοεμβρίου για «τη διατήρηση του υφισταμένου κοινοβουλευτικού πολιτεύματος ή την καθιέρωσιν της βασιλευομένης δημοκρατίας». Ο Γεώργιος Β είχε ήδη ν αρχίσει να ετοιμάζει τις αποσκευές του στο Λονδίνο για την παλινόρθωση.
Τον Οκτώβριο ο παντοδύναμος υπουργός Κονδύλης «καταργεί» τον πρωθυπουργό Τσαλδάρη - κυριολεκτικά στη μέση του δρόμου! Επιβάλλει δικτατορία, και αυτοανακηρύσσεται πρωθυπουργός και αντιβασιλιάς. Με κωμικοτραγικές διαδικασίες εκδίδει ψήφισμα, που καταργεί την αβασίλευτη, το Σύνταγμα του 1925-27 και προκηρύσσει δημοψήφισμα για τις 3 Νοεμβρίου «περί εγκρίσεως της επελθούσης μεταβολής του πολιτεύματος»!
Το κονδυλικό δημοψήφισμα έχει περάσει στην ιστορία περίπου ως ο ορισμός της εκλογικής παρωδίας και νοθείας. Η μόνη «ελευθερία» ήταν η τυπική άρση του στρατιωτικού νόμου μία βδομάδα πριν από την ψηφοφορία. Όλες οι άλλες μορφές βίας και καλπονοθείας ασκήθηκαν. Έτσι εξηγείται και το απίθανο αποτέλεσμα: Ψήφισε το... 105% των πολιτών, αν και απείχαν οι βενιζελογενείς και οι αριστεροί-κομμουνιστές. Υπέρ του βασιλιά τάχτηκε το 98%! Ακόμη και ο Γεώργιος Γκλύξμπουργκ θα ξεφορτωθεί τον Κονδύλη πέντε μέρες μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (25 Νοεμβρίου).
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟ, ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΩΝ
1924
Ψήφισαν 1.084.064
- ΝΑΙ στην Αβασίλευτη Δημοκρατία 758.742 (69,95%)
- ΟΧΙ στην Αβασίλευτη Δημοκρατία 325.322 (30,05%)
1935
Ψήφισαν 1.527.714
- Υπέρ της Βασιλείας και της επιστροφής του Γεωργίου Β 1.491.992 (97,88%)
- Κατά της Βασιλείας και της επιστροφής του βασιλιά 32.454 (2,12%)
1946
Ψήφισαν 1.673.993
- «Βασιλεύς Γεώργιος» 1.136.675 (68,4%)
- «Δημοκρατία» 194.078 (9%)
- Λευκά (κατά της επανόδου του βασιλιά) 327.462 (22,6%)
Σημ. Οι αριθμοί παραδίδονται και διαφορετικά
Το Λαϊκό Κόμμα αμφισβητεί το «ναι» στη Δημοκρατία
Το δημοψήφισμα του 1924, τελικά, θα διεξαχθεί με απόλυτη τάξη. Τα ψηφοδέλτια έχουν μοιραστεί: Μπλε για το ΝΑΙ στη Δημοκρατία, κίτρινο για το ΟΧΙ.
- -Ωχρα! Ωχρα! κραυγάζουν φανατικά οι βασιλικοί.
- -Χόλερα! Χόλερα! απαντούν παίζοντας με τις λέξεις (ώχρα=κίτρινο και χολέρα), τονίζοντας μ έμφαση την πρώτη συλλαβή.
Με διάγγελμά του ο Παπαναστασίου υπογραμμίζει: «Όσοι επιθυμούν να επαναζήσωμεν τας ημέρας του μεσαιωνισμού, της ατιμώσεως και της εθνικής καταστροφής είναι ελεύθεροι να ψηφίσουν υπέρ της βασιλείας...
Όσοι αντιστρόφως θέλουν να σβήσωμεν το σκοτεινόν και αμαρτωλόν παρελθόν, να αρχίσωμεν νέαν ζωήν, πραγματικά ελεύθεροι και ίσοι όλοι και να επιδοθώμεν αδελφωμένοι εις δημιουργικήν εργασίαν θα ψηφίσουν υπέρ της Δημοκρατίας. Το Ναι των θα είναι η αναγνώρισις της ζωής εις την Ελλάδα».
Πρόθεση του Παπαναστασίου, παρά το πάθος του για την αβασίλευτη, ήταν το δημοψήφισμα να διεξαχθεί σε καθεστώς ελεύθερης διακίνησης κάθε ιδέας και άποψης. Πράγμα που υλοποιήθηκε.
Το αποτέλεσμα είναι συντριπτικό υπέρ της Δημοκρατίας. Το ΝΑΙ θα συγκεντρώσει περίπου το 70% των ψήφων.
Παρ όλα αυτά η βασιλική παράταξη θ αμφισβητήσει το αποτέλεσμα. Το Λαϊκό Κόμμα, μάλιστα, θα αναγνωρίσει την πολιτειακή μεταβολή μετά από μία οχταετία!
ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ
Στο «εθνικό» δημοψήφισμα με την αναθεώρηση του 1986 προστέθηκε και το «κοινωνικό». Πάλι, όμως, ως κυβερνητικό, αφού μπορεί να προκηρυχθεί «και για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα», αλλά με την προϋπόθεση ότι το ζητούν τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών...». Δημοψήφισμα, λοιπόν, απαγορεύεται χωρίς τη θέληση της κυβέρνησης! Αυτή την ουσιαστική υπονόμευση του θεσμού άφησε σε ισχύ η αναθεώρηση του 2001. Αλλά και η τρέχουσα αναθεώρηση, αν και το αίτημα για αλλαγή του άρθρου το υπογράφει η συντριπτική πλειονότητα.
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 1946
Ταρίφα 68%-70% για την εκλογή του βασιλιά
Το δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου 1946 ήταν πιο δημοκρατικό, αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί τέτοιος χαρακτηρισμός, σε μια διαδικασία που σημάδεψε πάλι η βία και η νοθεία. Με τη διεξαγωγή του συνεχίστηκε η παράδοση της επιστροφής των Γκλύξμπουργκ, με πραξικοπηματικό τρόπο και παρά τη θέληση της πλειονότητας του λαού.
Αν δεν υπήρχε το προηγούμενο του 1924 και το μεταγενέστερο του 1974, ο θεσμός του δημοψηφίσματος θα ήταν η πιο δυσφημισμένη εκλογική διαδικασία στη χώρα μας.
Η Βουλή, που προήλθε από τις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου, με την πολιτική αποχή του 40-50% των πολιτών, προχώρησε στην έκδοση ενός «πρωτότυπου» ψηφίσματος (Ιούνιος 1946). Το δημοψήφισμα θα γινόταν για την επάνοδο «του Βασιλέως Γεωργίου Β εις την Ελλάδα προς αυτοπρόσωπον ανάληψιν της ασκήσεως των κατά το ισχύον Σύνταγμα αρμοδιοτήτων αυτού». Δηλαδή ο λαός καλούνταν, στις συνθήκες της τρομοκρατίας που είχαν διαμορφωθεί, όχι για να ψηφίσει αν θέλει το θεσμό της βασιλείας. Ούτε καν για την επιλογή του προσώπου του βασιλιά, αφού ο Γεώργιος αναγνωριζόταν προκαταβολικά ως αρχηγός του κράτους! Στην ουσία κλήθηκε ν αποφασίσει αν ήταν σκόπιμη η επιστροφή του Γκλύξμπουργκ.
