ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ: Ποιοι το έγραψαν, τι πρέσβευαν, γιατί τον θεωρούσαν όργανο της Σοφίας και ευεργέτη του ανθρώπινου γένους
Το πρόσωπο των ημερών είναι ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Και ήρθαν να μας τον θυμίσουν μέσω του απόκρυφου Ευαγγελίου «του».
Ενα από τα πολλά απόκρυφα κείμενα που παρουσιάστηκαν ως Ευαγγέλια, Επιστολές, Πράξεις και Αποκαλύψεις, οι συντάκτες των οποίων ήταν και είναι άγνωστοι, προερχόμενοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία από το ρεύμα του γνωστικισμού. Από ένα από αυτά τα ρεύματα προέρχεται και το «Ευαγγέλιο του Ιούδα», τους καϊνίτες. Επρόκειτο για παραφυάδα μιας παραφυάδας που προφανώς προερχόταν από ένα μεγαλύτερο και ισχυρότερο ρεύμα.Η δράση των καϊνιτών ξεκίνησε στο τέλος 2ου μ.Χ. αιώνα. Τιμούσαν τον Κάιν, από τον οποίο πήραν το όνομά τους, ως όργανο Σοφίας και εχθρό του δημιουργού Θεού. Θεωρούσαν πως ο Κάιν είχε γεννηθεί από υψηλότερη δύναμη από εκείνην που γέννησε το αδερφό του Αβελ. Απέδιδαν ιδιαίτερες τιμές στον Ιούδα τον Ισκαριώτη γιατί αυτός -πίστευαν- γνώριζε όλη την αλήθεια για όσα συνέβαιναν στους κόλπους της ομάδας των ανθρώπων του Ιησού Χριστού. Πρέσβευαν ότι ο Ιούδας ο Ισκαριώτης είναι ο ευεργέτης του ανθρώπινου γένους. Με την προδοσία του ματαίωσε τα σχέδια του Ιησού Χριστού να διαφθείρει και να νοθεύσει την αλήθεια.
Γιόρταζαν την προδοσία του Ιούδα και ως Βίβλο είχαν το Ευαγγέλιο του Ιούδα. Για τους καϊνίτες πληροφορίες δίνουν ο επίσκοπος της Λυών Ειρηναίος, ο επίσκοπος Κύπρου Επιφάνιος και ο Τερτυλλιανός. Ολα τα παραπάνω καταγράφονται στην «Ιστορία των Δογμάτων» του Ανδρέα Θεοδώρου. Δεν είναι νέα και στον κύκλο των επιστημόνων έχουν αναλυθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Αξίζει όμως να περιγραφεί η δράση και τα πιστεύω μερικών ρευμάτων του γνωστικισμού την εποχή του χριστιανισμού. Κάποια από αυτά τα ρεύματα έγιναν αφορμή να αναπτυχθούν αιρέσεις την εποχή του Βυζαντίου, προκαλώντας προβλήματα στην επίσημα αναγνωρισμένη Εκκλησία. Ο Αλέξανδρος Καριώτογλου, διδάκτορας Θρησκειολογίας και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, μας περιέγραψε τα κυριότερα γνωστικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν τον 2ο - 3ο αιώνα. Ρεύματα που αν και χάθηκαν στην πορεία του χρόνου, στάθηκαν αφορμή για να ανανεώνεται το ενδιαφέρον του κόσμου και των επιστημόνων.
Λίγο μαγεία, λίγο σεξ και ολίγη από Πλάτωνα...
ΟΛΕΣ ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ
- Ποιες είναι οι κυριότερες ομάδες των γνωστικών που παρουσιάστηκαν;
Αυτός, μας πληροφορεί ο επίσκοπος Ρώμης Ιππόλυτος, ήταν μορφωμένος άνθρωπος και έλεγε ότι υπάρχει μια ανώτερη και μια κατώτερη δύναμη. Διαχώριζε τον κόσμο της ύλης και του πνεύματος. Αρνούνταν την εκ παρθένου γέννηση του Χριστού, αρνούνταν τη θεότητα του Χριστού και έλεγε ότι ο Χριστός προσέλαβε την χάρη από τον ανώτερο θεό ώστε να μπορέσει να μιλήσει και να κηρύξει. Δεχόταν μ' έναν δικό του τρόπο την Ανάσταση. Κατεχόταν και από χιλιαστικές απόψεις.
Μετά τον Κήρινθο δημιουργήθηκαν, μέσα στο 2ο αιώνα, διάφορες ομάδες γνωστικίζουσες και ιουδαιοχριστιανικές αιρέσεις. Ο χριστιανισμός διαδόθηκε μέσα στον χώρο από τον οποίο ξεπήδησε. Οι πρώτοι χριστιανοί ήταν Ιουδαίοι οι οποίοι δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν τα πράγματα. Είχαν μια μεγάλη παράδοση πίσω τους, δεν μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν το καθαρό μήνυμα του χριστιανισμού
* Τέτοιες ομάδες ήταν οι Ναζωραίοι, οι Εβιωναίοι που δέχονταν τον Χριστό ως άνθρωπο που γεννήθηκε από την ένωση του Ιωσήφ με τη Μαρία. Οταν βαφτίστηκε ήρθε το Αγιο Πνεύμα και του έδωσε κάποιες ιδιαίτερες δυνάμεις. Εδιναν σημασία στον Μωσαϊκό νόμο και το έργο του Χριστού το θεωρούσαν ως έργο ενός προφήτη και δασκάλου. Πίστευαν ότι ο Χριστός ήταν μία μετενσάρκωση.
* Μια άλλη ομάδα ήταν οι Ελκεσαίοι, που πήραν το όνομά τους από τον Ελκεσαίο, που ήταν ο αρχηγός τους. Δίδασκαν για τον Θεό, για τον υιό και για το Αγιο Πνεύμα. Το υιό τον ταύτιζαν μ' έναν αρσενικό άγγελο και το άγιο πνεύμα μ' έναν θηλυκό άγγελο. Τον υιό δεν τον ταύτιζαν με τον Ιησού αλλά μ' έναν άνθρωπο. Το κέντρο της διδασκαλίας τους ήταν το "νέο βάπτισμα" όπως το έλεγαν, στο όνομα του ύψιστου θεού και του μεγάλου βασιλέως, του υιού, και στη διάρκεια της βάπτισης είχαν επτά μάρτυρες που ήταν σ' ένα βιβλίο που είχε γράψει ο Ελκεσαίος.
Καθένας από τους αρχηγούς των ομάδων αυτών, έγραφε και κάτι. Σύμφωνα με τον Αγιο Επιφάνιο, η διδασκαλία της αίρεσης ήταν απόκρυφη, δηλαδή χρησιμοποιούσαν την αστρολογία ή τη μαγεία.
Χαρακτηριστικό της εποχής είναι ο συγκρητισμός. Δηλαδή αυτές οι ομάδες ανακάτευαν διάφορες ιδέες.
* Στη Συρία εμφανίστηκαν γνωστικοί, όπως ήταν ο Σύμων ο Μάγος, όπως αναφέρει και η Καινή Διαθήκη. Ηθελε να εξαγοράσει από τους Αποστόλους τη δύναμη που είχε ο Χριστός. Ηταν καλλιεργημένος άνθρωπος, καταγόταν από την Παλαιστίνη και ερμήνευε τα κείμενα αλληγορικά.* Ο Μένανδρος, στη Συρία, χρησιμοποιούσε τη μαγεία. Πίστευε ότι ο κόσμος ήταν δημιούργημα των αγγέλων. Είχε κι αυτός ένα ειδικό βάπτισμα για τους οπαδούς.
* Ο Σατορνείλος, ένας άλλος γνωστικός, καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας. Ανακάτευε τα ανατολίτικα ρεύματα με τον χριστιανισμό. Μιλούσε κι αυτός για έναν άγνωστο θεό που δημιούργησε αγγέλους. Ελεγε ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από αγγέλους και ότι ο θεός των Ιουδαίων ήταν πολύ κακός, ότι υπάρχει Σατανάς και δαίμονες. Διέκρινε τους ανθρώπους σε καλούς ή κακούς από τη φύση τους και ότι ο Χριστός φαινόταν ως Σωτήρας. Απαγόρευε το γάμο και το σεξ.
* Στην Αίγυπτο, ο Βασιλείδης, που καταγόταν από τη Συρία, είχε ένα σύστημα που ήταν συνδυασμός τού γνωστικισμού πάνω σε μια επιστημονική βάση τής εποχής και την ιδέα ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από έναν θεό που ήταν μια απρόσωπη δύναμη. Ο Χριστός είχε ανθρώπινη μορφή. Ηταν ένας άνθρωπος που ενώθηκε μ' ένα πνεύμα που έστειλε η απρόσωπη δύναμη.
* Ο Ισίδωρος καταπολεμούσε τους οπαδούς του Βασιλείδη. Αυτός έλεγε ότι ο Βασιλείδης καταργούσε την ελευθερία του ανθρώπου. Αλλά επειδή υπερτόνιζε την ελευθερία, κατέληγε σε ασυδοσία. Η ηθική ζωή γι' αυτόν ήταν αδιάφορη.
* Η έμπρακτη ανηθικότητα αποτελούσε τη βάση για τον Καρποκράτη, που ανέπτυξε το δικό του σύστημα που ήταν συνονθύλευμα από ποικίλα στοιχεία. Πήρε από τον Σαντορνείλο το μίσος για τον θεό των Ιουδαίων και εναντίον του νόμου, από τον Βασιλείδη τις θεωρητικές του αρχές και συνδύασε τις θεωρίες του πλατωνισμού για την ανάμνηση του κόσμου των ιδεών. Ελεγε ότι ο Χριστός ήταν απλός άνθρωπος, επειδή όμως η ψυχή του ήταν πολύ καθαρή διατήρησε μέσα του την ανάμνηση, γι' αυτό και ο θεός πατήρ τού έδωσε δύναμη για να ξεφύγει από τους κακούς αγγέλους,
* Ο Βαλεντίνος, στην Αίγυπτο, δανείστηκε από τον πλατωνισμό ότι ο επίγειος κόσμος αποτελεί ένα αντίτυπο του ουράνιου κόσμου των ιδεών. Από την πανθεϊστική φιλοσοφία των Ινδών επίσης πήρε την ιδέα ότι η υλική ύπαρξη οφείλει την προέλευσή της σε πτώση και εκφυλισμό κάποιου ανώτερου κόσμου υπάρξεως. Οι οπαδοί του χωρίστηκαν στα δυο. Από τη μια η ανατολική σχολή και από την άλλη η ιταλική σχολή.
* Μεταξύ όλων αυτών και οι καϊνίτες, μια παραφυάδα της παραφυάδας. Ολες αυτές οι παραφυάδες είχαν ονόματα αλλόκοτα. Ο Αγιος Ειρηναίος, επίσκοπος της Λυών αναφέρει τρεις τέτοιες παραφυάδες: τους καϊνίτες, τους βαρβηλίτες και τους οφίτες.
Οι καϊνίτες, άρχισαν τη δράση στο τέλος του 2ου μ.Χ. αιώνα, τιμούσαν τον Κάιν ως όργανο Σοφίας και ως εχθρό του δημιουργού θεού. Θεωρούσαν πως ο Κάιν είχε γεννηθεί από υψηλότερη δύναμη από εκείνη, που γέννησε τον αδερφό του, τον Αβελ.
Απέδιδαν ιδιαίτερες τιμές στον Ιούδα τον Ισκαριώτη, γιατί αυτός γνώριζε όλη την αλήθεια για όσα συνέβαιναν στους κόλπους της ομάδας των ανθρώπων του Ιησού Χριστού. Πρέσβευαν ότι ο Ιούδας ο Ισκαριώτης είναι ο ευεργέτης του ανθρώπινου γένους. Με την προδοσία του ματαίωσε τα σχέδια του Ιησού Χριστού να διαφθείρει και να νοθεύσει την αλήθεια. Γιόρταζαν την προδοσία του Ιούδα και ως βίβλο είχαν το Ευαγγέλιο του Ιούδα. Γι' αυτούς μας δίνουν πληροφορίες ο επίσκοπος της Λυών Ειρηναίος, ο Τερτυλλιανός και ο επίσκοπος Κύπρου Επιφάνιος. Οι καϊνίτες κυνηγήθηκαν από θρησκευτικούς αντιπάλους τον 3ο - 4ο αιώνα.
* Οι Αδαμιανοί, στις λατρευτικές τους συνάξεις παρουσιάζονταν τελείως γυμνοί, γιατί είχαν την Εκκλησία ως παράδεισο. Είχαν ελεύθερες σαρκικές μίξεις, μέσω των οποίων θεωρούσαν ότι έτσι θα έφταναν στην πνευματική τελειότητα.
* Ο Βορβοριανοί, οι οποίοι λέγονταν έτσι γιατί ήταν «ακάθαρτοι και βορβορώδεις στο νου».
* Οι πιο ...γαργαλιστικοί απ' όλους ήταν οι ...Στρατιωτικοί: είχαν ελεύθερες σαρκικές μίξεις μέσω των οποίων νόμιζαν ότι τελειοποιούνται πνευματικά για να φτάσουν στα επίπεδα του Χριστού. Ο ανοδικός κύκλος προέβλεπε 365 σαρκικές μίξεις, όσες και ο καθοδικός κύκλος. Οταν έφταναν τις 730 σαρκικές μίξεις θεωρούσαν ότι έφταναν το πνευματικό επίπεδο του Χριστού.
Οι ομάδες αυτές είχαν έναν δικό τους τρόπο για να κάνουν και τα μυστήρια. Κυρίως το βάπτισμα και τη θεία ευχαριστία, μέσω των οποίων επιδιωκόταν η κάθαρση από την αμαρτία και την πλήρωση της ψυχής. Στο βάπτισμα παρατηρούνταν ποικίλες θρησκευτικές πλύσεις και καθαρμοί που ήταν παρμένοι από τη βαβυλώνια και περσική θρησκεία και από πολλές ιουδαϊκές αιρέσεις. Γινόταν χρήση βαπτίσματος με νερό, φωτιά και πνεύμα.
Στη θεία ευχαριστία γίνονταν πράξεις μαγικές. Πολλές φορές δινόταν μόνο ψωμί, άλλοτε γάλα και μέλι. Ο Επιφάνιος μνημονεύει και έναν άλλο τρόπο που γινόταν το μυστήριο που έκαναν οι Στρατιωτικοί. Αυτοί κοινωνούσαν σπέρμα ανδρικό το οποίο θεωρούσαν ως το σώμα του Χριστού και το Πάσχα μεταλάμβαναν «αίμα εκ της εμμήνου ρήσεως των γυναικών» το οποίο θεωρούσαν ως το αίμα του Χριστού.
* Στην ορθόδοξη παράδοση τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά. Και τα περιγράφει με σαφήνεια ο Απόστολος Παύλος σ' ένα Ευαγγέλιο που διαβάζεται τη Μεγάλη Παρασκευή. Λέει ο Παύλος: "Δεν ξέρετε ότι λίγο προζύμι φουσκώνει το ζυμάρι; Βγάλτε λοιπόν από ανάμεσά σας το παλιό προζύμι για να γίνετε καινούργιο ζυμάρι αφού πραγματικά είστε το προζύμι της αμαρτίας, γιατί η δική μας γιορτή του Πάσχα συνίσταται στο γεγονός ότι θυσιάστηκε για χάρη μας ο Χριστός. Ας γιορτάσουμε λοιπόν το Πάσχα με ψωμί που περιέχει την παλιά ζύμη, τη ζύμη της αμαρτίας και της πονηρίας, αλλά με το άζυμο ψωμί της αλήθειας"».
Τι είναι τα απόκρυφα κείμενα και γιατί γράφτηκαν
«Τα απόκρυφα κείμενα χωρίζονται σε Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις. Τα γνωστότερα είναι τα Ευαγγέλια. Με αυτά κάποιοι προσπάθησαν να δώσουν πληροφορίες για τη ζωή του Χριστού. Αυτός ήταν ο στόχος των ανθρώπων αυτών, που μπορεί να ήταν ευσεβείς άνθρωποι, άνθρωποι με φόβο επηρεασμένοι από το γενικό κλίμα της εποχής, καθώς υπήρχαν πολλά ρεύματα», μας λέει ο Αλέξανδρος Καριώτογλου.«Προσπάθησαν να καταγράψουν αυτά που είχαν ακούσει, αυτά που είχαν διαβάσει, αν είχαν διαβάσει. Συνόψιζαν και φαντάζονταν πράγματα για το πώς μπορεί να έζησε ο Χριστός στην παιδική του ηλικία που δεν αναφέρονται στα επίσημα Ευαγγέλια δηλαδή από τα 12 έως τα 30 ή και στα παιδικά του χρόνια. Με στόχο να δώσουν κάποιες διδαχές, όπως τις ήθελαν αυτοί.
Πολλές φορές τα κείμενα ήταν φανταστικά. Ενα παράδειγμα, το κατά Θωμάν Ευαγγέλιο. Γράφει ότι ο Χριστός όταν ήταν μικρός έφτιαχνε πουλάκια από πυηλό, τα φύσαγε και αυτά ζωντάνευαν. Τέτοιους μύθους και τέτοιες ιστορίες δημιούργησαν μόνο και μόνο για να τονίσουν ότι ο Χριστός ήταν ένα θεϊκό πρόσωπο. Αυτά ο κόσμος δεν θα τα αποδεχόταν εάν δεν είχαν έναν τίτλο, όπως "Ευαγγέλιο", ή εάν δεν αποδίδονταν σε κάποιον όπως ο Θωμάς. Για να αποκτήσει κύρος ένα κείμενο έβαζαν έναν τίτλο. Τα απόκρυφα Ευαγγέλια έχουν ξεκαθαριστεί ήδη από τον 2ο αιώνα.
Εκείνη την εποχή αυτή η Εκκλησία είχε ξεκαθαρίσει ποια από τα κείμενα προέρχονταν από αληθινές μαρτυρίες και ποια από φανταστικές, που στη συνέχεια έφτιαξαν τα απόκρυφα Ευαγγέλια».
Πώς εμφανίστηκαν όμως τα απόκρυφα κείμενα και από ποιους;
* «Τους Ευαγγελιστές, δηλαδή τον Μάρκο, τον Ιωάννη, τον Λουκά, και τον Ματθαίο, τους ενδιέφερε το μήνυμα της Αναστάσεως που ζούμε αυτές τις ημέρες. Ο Χριστός έρχεται να απαλλάξει τον άνθρωπο από το φόβο του θανάτου, που είναι ο μόνιμος φόβος των ανθρώπων μέχρι και σήμερα. Ο,τι κι αν κάνουμε στη ζωή μας, έχει κέντρο αυτό το γεγονός. Δεν θέλουμε να πεθάνουμε. Και καμία θρησκεία δεν μπόρεσε να λύσει αυτό το πρόβλημα. Υποσχέθηκαν μιαν άλλη ζωή. Ολοι μεταθέτουν το πρόβλημα σε μία μετά θάνατον ζωή», εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής και συνεχίζει: «Για την Εκκλησία είναι ένα γεγονός. Ο θεός προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση πλήρως. Σαν άνθρωπος που είναι, όταν έρχεται η στιγμή του θανάτου του λυτρώνεται, σπάει τα δεσμά του θανάτου και ανασταίνεται. Αλλά επειδή έχει προσλάβει την ανθρώπινη φύση, κατά συνέπεια και όλοι οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα της ανάστασης. Ολα τα υπόλοιπα που κάνουμε το Πάσχα, όπως λιτανείες, στολισμοί, είναι έθιμα και συνήθειες. Τα οποία μπορεί να βοηθούν, αλλά τέτοια έχουν όλες οι θρησκείες. Το μήνυμα του Χριστού που αναστήθηκε δεν το έχει καμία άλλη θρησκεία».
Στη λογική αυτή αναπτύσσονται οι γνωστικοί;
* «Στην προσπάθεια να κατανοήσουν οι άνθρωποι οι οποίοι ήταν και αγράμματοι, έρχονται οι Απόστολοι, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Υπήρχαν όμως, θα λέγαμε, και οι ψαγμένοι της εποχής, αυτοί που είχαν τις αγκυλώσεις τους, που έψαχναν τα πράγματα. Υπήρχε το μεγάλο ρεύμα του γνωστικισμού πριν από το Χριστό και το οποίο στη συνέχεια "εκχριστιανίζεται" κατά κάποιο τρόπο και εμφανίζονται οι πρώτοι χριστιανοί γνωστικοί».
Του Θωμά Τσάτση. Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 15 Απριλίου 2006
