Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η ελληνική οικονομία έπρεπε να εγκαταλείψει τον αγροτικό της χαρακτήρα και να στραφεί στην εκβιομηχάνιση. Μετά τον Β! Παγκόσμιο Πόλεμο κατάφερε –ενάντια στις προβλέψεις- με πρωτοποριακά μέτρα να συμβάλλει αποφασιστικά, με τις προσωπικές του επιλογές, στην ανασυγκρότηση της χώρας
Oικονομολόγος με παγκόσμια φήμη, πανεπιστημιακός που αγαπούσε τη διδασκαλία, συγγραφέας μελετών διαχρονικής αξίας, αλλά και ακαδημαϊκός, υπουργός, μακροχρόνιος διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και -βέβαια- πρωθυπουργός της Οικουμενικής Κυβέρνησης του 1989, ο Ξενοφών Ζολώτας υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα και ένας εκ των επιφανέστερων Ελλήνων της εποχής του.
Ο Ξενοφών Ζολώτας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1904 και ανατράφηκε μέσα σε ένα εύπορο και ζεστό οικογενειακό περιβάλλον.
Ο πατέρας του, Ευθύμιος, ήταν γνωστός έμπορος της πρωτεύουσας και η μητέρα του Κωνσταντίνα, το γένος Ζαφειρίου, διακρίθηκε για τη φιλανθρωπική της δραστηριότητα στα κρίσιμα χρόνια του Μεσοπολέμου. Από πολύ νεαρή ηλικία ο Ξενοφών έδειξε σημάδια μιας ξεχωριστής ευφυΐας και πριν ακόμη συμπληρώσει τα δεκαέξι του χρόνια γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν θα αργήσει όμως να διαπιστώσει ότι μια σταδιοδρομία δικηγόρου δεν ανταποκρινόταν στα ενδιαφέροντά του και έτσι έπειτα από δύο χρόνια εγκαταλείπει τα νομικά για να σπουδάσει στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή Λειψίας, από όπου το 1924 έλαβε το πτυχίο με άριστα. Οι εξαιρετικές του επιδόσεις δεν πέρασαν απαρατήρητες από τους καθηγητές του οι οποίοι έκαναν δεκτή την αίτησή του για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής και δυο χρόνια μετά αριστεύει και πάλι.
Είναι, πάντως, χαρακτηριστικό το γεγονός ότι με τη διδακτορική του διατριβή «Η Ελλάς εις το στάδιον της εκβιομηχανίσεως» έδειξε, από πολύ νωρίς, τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να αντιμετωπισθεί το αναπτυξιακό πρόβλημα. Η πρωτοποριακή αυτή μελέτη -για τα δεδομένα της εποχής εκείνης- ενώ εστιάζει στην ελληνική οικονομία, παρέχει τα ουσιώδη στοιχεία για την ταχύτερη προώθηση της βιομηχανικής ανάπτυξης όλων των καθυστερημένων οικονομικά χωρών.
Ενώ μέχρι τότε θεωρούσαν κύριο παράγοντα της βιομηχανικής και οικονομικής ανάπτυξης την εξεύρεση κεφαλαίων, σε αυτή την εργασία για πρώτη φορά γινόταν λόγος για την επιτακτική ανάγκη τεχνικής κατάρτισης τόσο των επιχειρηματιών όσο και των εργατών, με σκοπό τη δυνατότητα εκτενούς χρήσης της νεώτερης τεχνολογίας.
Η συνέχεια είναι εξίσου εντυπωσιακή και το 1928 γίνεται Υφηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ενώ την ίδια χρονιά, σε ηλικία μόλις 24 ετών, Καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο νεοϊδρυθέν τότε Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η έναρξη της πανεπιστημιακής του σταδιοδρομίας συνέπεσε με την τετραετία (1928-1932) του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος διείδε τις δυνατότητες που είχε ο νεαρός επιστήμονας να βοηθήσει στον δημόσιο βίο και του πρότεινε να αναλάβει τη Γενική Γραμματεία του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου, η οποία ιδρύθηκε για τον προγραμματισμό της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.
Αλλά ο Ζολώτας αρνήθηκε τη δελεαστική πρόταση, αφού δεν ήθελε να εγκαταλείψει το πανεπιστημιακό του έργο. Είναι η εποχή που δημοσιεύει διψήφιο αριθμό μονογραφιών και αναρίθμητα άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Μάλιστα, το 1931 εκλέγεται Καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών- στο οποίο θα παρέμενε μέχρι την απομάκρυνσή του, το 1968, από τη δικτατορία.
Η δουλειά του είναι απόλυτα ταυτισμένη με τη ζωή του, τον συναρπάζει και της αφοσιώνεται, του θέτει ερωτήματα και εκείνος πάντα αναζητάει την ορθή λύση. Σταδιακά, εισάγει νέες κατευθύνσεις στον τρόπο διδασκαλίας των οικονομικών μαθημάτων προσδίδοντάς περισσότερο βάθος και έκταση στο περιεχόμενό τους και προσαρμόζοντας τις νέες αρχές και τάσεις των δυτικών κοινωνιών στις ελληνικές ιδιαιτερότητες.
Πρόκειται για ένα ανοιχτό πνεύμα που ανοίγεται συνεχώς σε νέες απόψεις, ερεθίσματα και αντιλήψεις. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής συμμετέχει στην Εταιρεία Σοσιαλιστικών Μελετών και εκεί γνωρίζεται με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η γνωριμία του αυτή θα τον οδηγήσει στην πρώτη του άμεση ανάμειξη με την οικονομική πολιτική του τόπου: αναλαμβάνει το 1944, για λίγους μήνες, τη συνδιοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος.
Κατά την περίοδο της αποκλειστικής πανεπιστημιακής του ενασχόλησης ο Ξενοφών Ζολώτας πείσθηκε οριστικά για την ορθότητα μιας επιστημονικής αρχής την οποία στο εξής θα χρησιμοποιούσε με θρησκευτική σχεδόν προσήλωση και αυτή δεν είναι άλλη από τον συνδυασμό της οικονομικής ανάπτυξης με τη σχετική νομισματική σταθερότητα.
Ο στόχος αυτός προσδιορίζει την περιοχή στην οποία συγκεντρώθηκαν οι επιστημονικές προσπάθειές του μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίες οδήγησαν στη διαμόρφωση ερευνητικού έργου ευρύτατης απήχησης και επιρροής. Με την πάροδο του χρόνου η φήμη του εξαπλώνεται πέρα από τα ελληνικά σύνορα, με τις μονογραφίες του να μεταφράζονται σε πολλές ξένες γλώσσες.
Η Ακαδημία Αθηνών δεν θα παραβλέψει την τεράστια αξία του επιστημονικού του έργου και το 1952 ο καθηγητής Ζολώτας γίνεται τακτικό μέλος της. Άλλωστε, η πλούσια συγγραφική δράση του, καθώς και η ενεργός συμμετοχή του σε διεθνείς διασκέψεις και όργανα, έτυχαν από νωρίς παγκόσμιας αναγνώρισης και συνετέλεσαν στο να γίνει μέλος της Επιτροπής των «Τεσσάρων Σοφών», που ανέλαβε το 1960 την αναδιοργάνωση του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας.
Νωρίτερα, το 1955 γίνεται διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος- αξίωμα που διατήρησε μέχρι το 1981, με την εξαίρεση των ετών της δικτατορίας. Ήδη τον θεωρούσαν διεθνώς κορυφαίο ειδικό στη νομισματική θεωρία και πολιτική, με έντονα τα στοιχεία της διορατικότητας και της ευρηματικότητας. Αυτή εξάλλου η ευρηματικότητα τον χαρακτήριζε και στη δεινή ικανότητά του να κερδίζει την προσοχή, αλλά και να βρίσκει τρόπους να προκαλεί το γενικό ενδιαφέρον σε όποιο θέμα ήθελε να επισύρει την προσοχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιστορική, πια, ομιλία του στην ετήσια κοινή σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Διεθνούς Τράπεζας τον Σεπτέμβριο του 1957.
Ήταν τότε που μίλησε στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιώντας αποκλειστικά ελληνικές λέξεις που περιλαμβάνονται αυτούσιες στο αγγλικό λεξιλόγιο καταφέρνοντας να γίνει απόλυτα αντιληπτός από το πολυπληθές διεθνές ακροατήριο, στο οποίο περιλαμβάνονταν Υπουργοί Οικονομικών και Διοικητές κεντρικών τραπεζών των χωρών που συμμετείχαν. Μία απρόσμενη -από κάθε άποψη- ομιλία που εντυπωσίασε για την πρωτοτυπία της.
Σκοπός του ήταν να προβάλει τη συμβολή της ελληνικής γλώσσας και της κλασικής Ελλάδας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Και το πέτυχε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο: Η ομιλία του αυτή είχε διεθνή προβολή και απήχηση. Την επόμενη μέρα ήταν πρωτοσέλιδο στην «Washington Post» και στους «New York Times».
Ο Ξενοφών Ζολώτας είχε την τύχη να συνυπάρξει, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, έναν πολιτικό ηγέτη ο οποίος αποδέχθηκε τις εισηγήσεις του τόσο για τη σταθεροποίηση της οικονομίας όσο και για τις κατευθύνσεις προς τις οποίες έπρεπε να στραφούν οι αναπτυξιακές προσπάθειες της εποχής- μια περίοδος στην οποία σημειώθηκε η μεγαλύτερη ίσως πρόοδος στη νεώτερη ελληνική οικονομική ιστορία.
Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες οι εισηγήσεις του δεν αξιοποιήθηκαν, όπως συνέβη στις αρχές του 1990, όταν δεν κατέστη δυνατό να εφαρμοσθεί η «Έκθεση για τη σταθεροποίηση και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας», η οποία καταρτίσθηκε κατόπιν εντολής του υπό την ιδιότητα του πρωθυπουργού της τρίτης -στη νεώτερη ελληνική πολιτική ιστορία- οικουμενικής κυβέρνησης.
Από την προσωπική ζωή ενός ανθρώπου που ζούσε με πάθος την επιστήμη του, λίγα πράγματα είναι γνωστά. Ένα ένα σίγουρο: δεν παρέβλεπε τις καθημερινές, απλές απολαύσεις της ζωής. Με τη σύζυγό του, Λόλα Ζολώτα, με την οποία παντρεύτηκε το 1958, έζησε ευτυχισμένα μέχρι τέλους.
Τους άρεσαν οι κοινωνικές συναναστροφές, η μουσική και κυρίως η όπερα, ενώ ενδιαφέρονταν πολύ για το θέατρο παρακολουθώντας συχνά παραστάσεις. Επίσης, αγαπούσαν την ύπαιθρο και τη θάλασσα με τον ίδιο τον Ξενοφώντα Ζολώτα να είναι δεινός χειμερινός κολυμβητής ως τα βαθιά του γεράματα. Και όπως καταλήγει χαρακτηριστικά μια προσωπογραφία του στις «Εικόνες» του Μαρτίου 1967, «τα σοβαρά του καθήκοντα δεν τον έκαναν να παραμελήσει την κλίση του προς τη φύση και τη μουσική. Χρωστά ίσως αυτό στον πολύπλευρο χαρακτήρα του, αλλά ίσως είναι και η παρουσία της νέας και όμορφης γυναίκας του, που κράτησε ζωντανή μέσα του την αγάπη για κάθε ωραίο»
Αυτήν την αγάπη του για τη ζωή, την κράτησε μέχρι τέλους- άλλωστε, δεν έπαψε ποτέ να είναι δραστήριος και δημιουργικός. Ο Ξενοφών Ζολώτας πέθανε στις 11 Ιουνίου 2004 «πλήρης ημερών», καθώς λένε. Ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος που είχε καταφέρει όσο ελάχιστοι να ζει αρμονικά -θαυμαστά, θα έλεγε κανείς- με τον κόσμο, τον χρόνο, τις κατά κανόνα απρόβλεπτες και συχνά τρομακτικές αλλαγές των καιρών...
Η ιδεολογία του
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στη μονογραφία του με τίτλο «Δημιουργικός σοσιαλισμός» (1944), στην οποία προσέδωσε το ιδεολογικό στίγμα της οικονομικής θεωρίας που δίδασκε. Πρόκειται για την ανάγκη οικονομικής ελευθερίας, παράλληλης προς την πολιτική ελευθερία, προκειμένου να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Και αυτό δεν είναι άλλο από την κοινωνική ευημερία, για την οποία όμως απαιτείται όχι μόνο η μέγιστη δυνατή παραγωγικότητα αλλά και μια δικαιότερη διανομή του εισοδήματος.
Φλεγματικό χιούμορ
Όταν το 1953 έγιναν οι καταστρεπτικοί σεισμοί στα Επτάνησα, ο ?Ξενοφών Ζολώτας είπε σε συνεργάτη του στην Τράπεζα Ελλάδος ο οποίος κλαυθμύριζε για τις οικονομικές συνέπειες: «Αυτός παιδί μου δεν είναι σεισμός, αλλά σωσμός για την οικονομία». Η σκωπτική αυτή διατύπωση δεν υποδεικνύει μόνο τη φλεγματική αίσθηση του χιούμορ που διέθετε ο καθηγητής Ζολώτας. Ηταν και ένα εξαιρετικό πρόσχημα που έδωσαν οι σεισμοί αυτοί για την επιβολή σωρείας φόρων και εισφορών με τις οποίες ωστόσο σώθηκε ο καταρρέων προϋπολογισμός, τα ελλείμματα του οποίου είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο!
