Κάθε βράδυ, εκεί, κατά τις οχτώ, η τηλεόραση υποδύεται τη σοβαρή. Ένα σύντομο σήμα-κλιπ με υποβλητική μουσική εφιστά την προσοχή των θεατών στο σημαντικό που οσονούπω θα ακολουθήσει. Το κεντρικό δελτίο ειδήσεων αρχίζει.
Η οθόνη ανοίγει σε ένα κλινικής καθαρότητας σκηνικό που φιλοδοξεί να υποβάλει εγκυρότητα. Ο παρουσιαστής εμφανίζεται περίφροντις μπροστά στα χαρτιά του. Μόλις μας ανακαλύπτει με το βλέμμα του, η κάμερα τον πλησιάζει και τον καδράρει σε μέσο πλάνο.
Το σκηνικό θα χαθεί έως το τέλος του δελτίου.
Ο τύπος εγκαθίσταται στο σπίτι μας και το γεμίζει ένταση και επιθετικότητα. Φαίνεται ψύχραιμος, αλλά δεν είναι. Η αγωνία για τηλεθέαση είναι ζωγραφισμένη στο γουρλωμένο μάτι του. Τρώγεται μέσα του "τι ψάρια θα πιάσουμε σήμερα". Τα ψάρια είμαστε εμείς.
Γι' αυτό σκίζεται να μας εντυπωσιάσει.
"Η Αθήνα καίγεται" ωρύονται οι τίτλοι, και η οθόνη γεμίζει φλόγες. Ο ανυποψίαστος θεατής αγκιστρώνεται, μα τίποτα το συγκλονιστικό δεν συμβαίνει. Απλώς κάποιοι βάλανε φωτιά στο περιεχόμενο ενός κάδου απορριμμάτων, και ο φακός καδράρει επίμονα τις φλόγες σε φουλ φρέιμ. Παραδίπλα ακριβώς επικρατεί ηρεμία. Οι διαδηλωτές, οι απεργοί, οι αναρχικοί ούτε μάχες άρχισαν ούτε την πόλη καίνε.
Η απάτη είναι προφανής.
Το τηλεοπτικό δελτίο σκοτώνει την είδηση. Ο κόσμος παρουσιάζεται απείρως βιαιότερος και αθλιότερος από όσο πραγματικά είναι, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να τρομοκρατούνται ή να αναισθητοποιούνται.
Η δημοκρατία φαλκιδεύεται.
Το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του πολίτη στην ενημέρωση καταπατάται, και κάθε έννοια δημοσιογραφικής δεοντολογίας και πρακτικής πάει περίπατο.
Το οντάριο της οθόνης επαίρεται πως είναι δημοσιογράφος.
Κάθε επάγγελμα έχει τις ντροπές του. Όσο υψηλής πνοής και να είναι, πάντα βρίσκονται οι εκ των έσω σκατόψυχοι να το μαγαρίσουν. Κάθε βράδυ κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του προκειμένου να παραπλανήσει τους θεατές.
Το δελτίο είναι εστία αποπολιτισμού και αποβλάκωσης.
Όταν ο παρουσιαστής σέβεται τον καταφανώς ψευδόμενο πολιτικό, υποδεικνύει και στον θεατή να τον σεβαστεί. Όταν υποκλίνεται με δέος στον καλλιτέχνη της πεντάρας, προτρέπει και τον θεατή να υποκλιθεί σε κίβδηλα είδωλα. Ακόμη και οι εκλογές ευτελίζονται σε ψυχαγωγία· την κρίσιμη νύχτα των αποτελεσμάτων επιστρατεύονται διάφοροι "αστείοι" να πουν "αστεία" για να αποπολιτικοποιήσουν την ατμόσφαιρα.
Στις καλές εποχές για τις κυκλοφορίες των εφημερίδων είναι ζήτημα αν οι αγοραστές έφταναν το 20% του πληθυσμού· ήταν οι πιο μορφωμένοι και αυτοί που ενδιαφέρονταν άμεσα για τις πολιτικές ζυμώσεις και την τρέχουσα επικαιρότητα. Οι υπόλοιποι Έλληνες παρακολουθούσαν από κάποια απόσταση τις περίπλοκες πολιτικές διεργασίες και τα κοινωνικά συμβάντα· συζητούσαν μόνο αυτά που ενδιέφεραν τους ίδιους και τον στενό κύκλο τους.
Είχαν μια περιορισμένη, αλλά σαφή εικόνα.
Σήμερα η "πληροφόρηση" φτάνει σε όλα τα σπίτια και αλαλιάζει τους ανθρώπους. Όλα είναι σημαντικά· όλα είναι άξια προσοχής. Δεν πρέπει να τους διαφύγει ούτε καν "ο κρότος που ακούστηκε τη νύχτα έξω από μια πολυκατοικία της Γλυφάδας". Μπορεί να μην ήταν τίποτα, αλλά πρέπει να το ξέρουν· δεν πήγε τζάμπα εκεί το συνεργείο και εξομολόγησε τον κόσμο της γειτονιάς που δεν είχε τι να πει.
Πρόκειται για απροκάλυπτη επίθεση εναντίον της κοινής λογικής.
Φτάσαμε στο κωμικοτραγικό οι εθισμένοι τρόφιμοι των οίκων ευγηρίας να μην πάνε για ύπνο αν πρώτα δεν ακούσουν τον καιρό της άλλης μέρας.
Και τίποτα δεν είναι δωρεάν.
Το δελτίο κλέβει τον χρόνο σας για να τον πουλήσει στους εμπόρους προϊόντων και υπηρεσιών. Ζήτημα είναι αν σας ενημερώνει για τις τρεις από τις δέκα ειδήσεις που πρέπει να μάθετε· και ευχαριστημένοι να είστε.
Ο συλλογισμός τους είναι απλός: αν δεν ξέρετε τι συμβαίνει, δεν μπορείτε να ξέρετε τι σας κρύβουν.
Για παράδειγμα, στις φυλακές της Τουρκίας υπάρχουν πάνω από 60.000 πολιτικοί κρατούμενοι, και τους τελευταίους μήνες οι νεκροί από απεργία πείνας ξεπέρασαν τους 100. Όταν στη χώρα μας βιώναμε τη βαρβαρότητα της δικτατορίας, εκλιπαρούσαμε τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης να υψώσουν φωνή διαμαρτυρίας. Τώρα εμείς θάβουμε αδιάντροπα την κτηνωδία του τούρκικου καθεστώτος. Σε κανένα τηλεοπτικό δελτίο της αποχαυνωμένης δημοκρατίας μας δεν γίνεται αντικείμενο ρεπορτάζ ή συζήτησης. Ενώ η ντόπια λωλή αοιδός που πάει να συσφίξει τις σχέσεις μας με τους απέναντι Οσμανλήδες παίζει σε όλα τα δελτία επί μέρες.
Το άλλοθι των καναλιών είναι οι μετρήσεις τηλεθέασης.
Οι υπεύθυνοι, για να αποφύγουν τις ευθύνες τους έναντι της κοινωνίας, κρύβονται πίσω από διάτρητα ποσοτικά κριτήρια. Η ποιότητα δεν υφίσταται ως έννοια. Ρυθμιστής είναι το χυδαίο "πουλάει" ή "δεν πουλάει".
Κανονικά οι πίνακες τηλεθέασης των ειδήσεων θα έπρεπε να διαβάζονται από το τέλος. Τα πρώτα δελτία είναι και τα χειρότερα. Και αριθμητικά περισσότερους εξαπατούν και βρήκαν τρόπο να εκμαυλίζουν τον κόσμο. Εν προκειμένω το αγοραίο είναι προτιμότερο του ύπουλου καθωσπρεπισμού. Έτσι κι αλλιώς τα ίδια περιττώματα σερβίρουν· η μόνη διαφορά είναι σκέτα ή σε σελοφάν.
(Τελευταίως κάποιοι πονηροί, που οσφραίνονται την αγανάκτηση του κόσμου για τα δελτία-σόου της ιδιωτικής τηλεόρασης, προσπαθούν να μας στρέψουν στην "ευπρέπεια" των δελτίων της κρατικής.
Άλλη μπλόφα.
Τα κρατικά κανάλια ελέγχονται ασφυκτικά από την εκάστοτε εξουσία· οι ειδήσεις και οι ενημερωτικές εκπομπές αναπαράγουν επακριβώς την κυβερνητική γλώσσα. Αν είναι πιο συγκρατημένα σε εντυπωσιασμούς και τρικ, είναι γιατί έχουν άλλη τροφό· αντί να κυνηγάνε διαφημίσεις, βυζαίνουν τον κρατικό κορβανά.
Αλλά είναι εξίσου αναξιόπιστα.
Αν περιμένεις την αλήθεια από κρατικό κανάλι, είναι σαν να περιμένεις από κάποιον υπουργό να ομολογήσει αυθορμήτως τα λάθη, τις κομπίνες και τις λοβιτούρες του.)
Το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων δημιουργεί έναν ανύπαρκτο κόσμο καταστρέφοντας τον πραγματικό.
Χωρίς τη συνεργία του, η μεγάλη ληστεία 1.500.000 Ελλήνων στο Χρηματιστήριο θα ήταν αδύνατη. Επί χρόνια έθιζε τον κόσμο στην ιδέα του τζόγου με την παρουσίαση κάθε βράδυ του δείκτη τιμών. Γιατί 10.000.000 Έλληνες έπρεπε να γνωρίζουν τη μετοχική αξία των εταιρειών· ας δείχνανε την τιμή του ψωμιού.
Το Χρηματιστήριο μπήκε στη ζωή ανθρώπων που δεν είχαν την παραμικρή ιδέα περί τίνος πρόκειται. Προκλήθηκε η εντύπωση ότι ξημέρωσε ο κόσμος του "λαϊκού καπιταλισμού", κατά την άθλια μεγαλοστομία του καθ' ύλην αρμόδιου υπουργού. Αυτοί που ενημέρωναν τον κόσμο, αυτοί και τον σύρανε ανυπεράσπιστο στο σφαγείο. Αλλά ουδείς από αυτούς οδηγήθηκε με τη σειρά του στον χώρο που προορίζεται για τους κοινούς απατεώνες· ο τηλεπαρουσιαστής, συμμέτοχος και συνένοχος στο κακούργημα, συνέχισε ανενόχλητος την "αντικειμενική" ενημέρωση.
Η αληθινή είδηση είναι συνείδηση.
Αλλά το δελτίο είναι έτσι φτιαγμένο ώστε ο θυμός του μέσου πολίτη για τα όσα καθημερινώς υφίσταται να φουντώνει και να καταλαγιάζει κατά τη διάρκειά του.
Μια ευνομούμενη πολιτεία που αρνείται να υποθάλπει την παραπληροφόρηση θα είχε προ πολλού αφαιρέσει από το τηλεοπτικό πρόγραμμα κρατικών και ιδιωτικών καναλιών τα δελτία ειδήσεων.
Για την ενημέρωση του κοινού της τηλεόρασης αρκεί κάποιος με σωστή άρθρωση να κάνει μια γρήγορη ανάγνωση των πρωτοσέλιδων του τύπου. Όποιος τηλεθεατής ενδιαφέρεται για περισσότερα δεν έχει παρά να αγοράσει την εφημερίδα της αρεσκείας του.
Κάντε κάτι.
Γράψτε στο βίντεο ένα οποιοδήποτε τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων και δείτε το μετά από λίγες μέρες. Τίποτα δεν θα ισχύει από όσα τρομερά θα έχετε καταγράψει.
"Η βλακεία τους είναι εφάμιλλη της κακοπιστίας τους".*
........................................
* Ρολάν Μπαρτ, "Μυθολογίες", Εκδόσεις Ράππα.
Του Διονύση Χαριτόπουλου από "ΤΑ ΝΕΑ" του Σαββάτου, 14 Δεκεμβρίου 2002
