Το οικογενειακό τραπέζι ήταν ανέκαθεν για τους Έλληνες ένα από τα κύρια συνδετικά στοιχεία με τα μέλη της οικογένειας, μία ιδιαίτερη απόλαυση γεμάτη μυρωδιές και με έναν χαρακτήρα αληθινής τελετουργίας. Το ζύμωμα του ψωμιού, τα αρώματα από τον φούρνο ή την κατσαρόλα, τα πασχαλινά τσουρέκια, τα μελομακάρονα δημιουργούσαν μία αίσθηση θαλπωρής που ικανοποιούσε τόσο τις βιολογικές ανάγκες όσο και τις ψυχικές. Είναι υλικά που εκτός από γαστρονομικές αναφορές και αναμνήσεις, υποδηλώνουν φροντίδα, αγάπη και ισορροπία, καθώς και τους συνεκτικούς δεσμούς της οικογένειας.
Για τη νοικοκυρά, που παραδοσιακά αναλάμβανε την προετοιμασία του φαγητού, το οικογενειακό τραπέζι ήταν η «σκηνή», όπου έδινε καθημερινά την παράστασή της -όχι μόνο σαν μαγείρισσα. Η παρασκευή του φαγητού ήταν γι’ αυτήν η δική της απάντηση στο πώς μπορεί να προκόψει η οικογένεια. Από την άλλη ο πατέρας, γυρνώντας κατάκοπος από τη δουλειά, ενημερωνόταν για τα ζητήματα που απασχολούσαν την οικογένεια, για την πρόοδο των παιδιών στο σχολείο, ενώ τα παιδιά ένιωθαν το τραπέζι σαν το κοινό σημείο αναφοράς της οικογένειας. Η οικογένεια υπήρχε εκεί, σαν ένα αδιόρατο καταφύγιο για τα μέλη της, μικρά και μεγάλα.
Με το πέρασμα των χρόνων ο θεσμός της εκτός οικίας εστίασης άρχισε σιγά σιγά να εδραιώνεται, αλλά δεν θα καταφέρει να εισέλθει δυναμικά στην καθημερινότητα του Έλληνα πριν συμβούν δύο πραγματικά σημαντικά γεγονότα: η είσοδος της Ελληνίδας στην παραγωγική διαδικασία και η ανάπτυξη των αλυσίδων διανομής γρήγορου φαγητού (fast food). Το πρώτο γεγονός συμπίεσε δραστικά τον ελεύθερο χώρο της Ελληνίδας «Λωξάντρας», που πέρναγε όλη τη ζωή της μέσα στην κουζίνα.
Από την άλλη, η εμφάνιση των fast foods συμπίεσε δραστικά το χρόνο του γεύματος, αλλά και την τιμή του και μετέτρεψε, τουλάχιστον για μεγάλο κομμάτι των Ελλήνων, το φαγητό από μια συλλογική διαδικασία (ακόμα κι όταν έτρωγαν έξω με φίλους) σε μια κατά μόνας υπόθεση και μάλιστα πολύ βιαστική. Έτσι, τα γεύματα «ξέπεσαν» σε απλό εφοδιασμό του σώματος με ενέργεια. Παλαιότερα, οι ευκαιρίες να τρώει όλη η οικογένεια μαζί σε μια συγκεκριμένη ώρα της ημέρας ήταν πολύ περισσότερες. Ειδικά, το βράδυ, τα Σαββατοκύριακα, τις γιορτές και τις αργίες. Σήμερα αυτό έχει αλλάξει άρδην, κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα και από διάφορες έρευνες.
Η έλλειψη του χρόνου, ο εντατικός ρυθμός της ζωής, τα εστιατόρια τύπου fast food και το delivery έχουν αλλάξει ριζικά το τοπίο.
Πρόχειρα και γρήγορα
Οι διατροφικές στάσεις και συνήθειες των Νεοελλήνων έγιναν αρκετές φορές αντικείμενο έρευνας, αφού από αυτές πηγάζουν ποικίλα συμπεράσματα, για την ποιότητα ζωής. Η πιο πρόσφατη και μια από τις σημαντικότερες των τελευταίων χρόνων ήταν αυτή που διενήργησε η Public Issue/VPRC από τις 17 έως τις 25 Οκτωβρίου 2007 σε δείγμα 2.023 ατόμων, ηλικίας 15 ετών και άνω. Η έρευνα με τίτλο: «Διατροφικές στάσεις, αντιλήψεις και συνήθειες των Ελλήνων πολιτών», παρουσιάστηκε σε ειδική ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή για τη διατροφή και περιέχει πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Από τα συμπεράσματα σταχυολογούμε τα ακόλουθα. Οι Έλληνες τρώνε κατά μέσον όρο 3,4 γεύματα την ημέρα, κυρίως πρωινό, μεσημεριανό ή βραδινό και περίπου 1,1 ενδιάμεσο γεύμα ημερησίως. Σχεδόν 4 στους 10 ερωτώμενους (38%) δηλώνουν ότι δεν τρώνε πρωινό. Το 21% των ερωτώμενων τρώει βραδινό μετά τις 10 μ. μ. ή και αργότερα. Το 57% τρώει εκτός σπιτιού κατά μέσον όρο δύο ημέρες την εβδομάδα, ενώ όσοι συνηθίζουν να τρώνε εκτός σπιτιού προτιμούν σε ποσοστό 64% τις ταβέρνες και τις ψησταριές. Αλλά και το «σπιτικό» φαγητό, δεν είναι ακριβώς τέτοιο στις μέρες μας.
Σύμφωνα με την έρευνα της VPRC, ένας στους τρεις παραγγέλνει στο σπίτι ή στη δουλειά έτοιμο φαγητό απ’ έξω, κατά μέσον όρο 1,8 φορές την εβδομάδα. Τα φαγητά που παραγγέλνονται συνήθως είναι σουβλάκια (64%) και πίτσες (42%). Σε άλλες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό του Ινστιτούτου Καταναλωτών (ΙΝΚΑ) φαίνεται ότι ποσοστό άνω του 20% λαμβάνει καθημερινά ένα τουλάχιστον γεύμα εκτός σπιτιού, ενώ το ποσοστό αυτό τις μη εργάσιμες ημέρες διπλασιάζεται. Μάλιστα, τα παιδιά τρώνε σε εστιατόρια τύπου fast food σε ποσοστό 7% έως 42% τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Σημειωτέον η κατανάλωση έτοιμου φαγητού στην Ελλάδα αυξήθηκε από το 1984 μέχρι το 2000 κατά περίπου 1000%!
Όλα αυτά τα στατιστικά μεγέθη μιλούν εύγλωττα για τη στροφή που έχει συντελεστεί στην ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες, από τα γεύματα εντός σπιτιού σε εκείνα εκτός σπιτιού. Οι συνέπειες αυτής της μεταβολής πλήττουν καταρχάς την υγεία. Τα γεύματα «απέξω» ή εκτός σπιτιού είναι σε γενικές γραμμές πλούσια σε θερμίδες, λίπη, αλάτι και ζάχαρη, ενώ την ίδια ώρα είναι φτωχά σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Συγχρόνως, συντελούν στην αποξένωση της οικογένειας και «κακομαθαίνουν» τα παιδιά, που συνηθίζουν -σε βαθμό εξάρτησης- σε έναν τρόπο διατροφής που συνήθως αποτελείται από ελάχιστα φρούτα και λαχανικά και ελάχιστες πρώτες ύλες.
Αφορμή για καλύτερη ζωή
Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα (ασφαλώς και στην πλειονότητα των δυτικών χωρών), νέες έρευνες από το εξωτερικό υπογραμμίζουν τη σημασία που έχει το οικογενειακό τραπέζι για την καλή υγεία (ψυχική και σωματική), την πρόοδο και την ανάπτυξη των ανθρώπων, ιδιαίτερα για τα παιδιά, που μέσα από το φαγητό κοινωνικοποιούνται. Μία τέτοια είναι η έρευνα της αμερικανικής εταιρείας ερευνών StrategyOne, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα για λογαριασμό της Knorr, σε συνεργασία με κοινωνικούς επιστήμονες.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε επί δείγματος 6.000 ατόμων ηλικίας 18 και άνω, σε 12 χώρες και φέρνει στην επιφάνεια αξιόλογα συμπεράσματα. Ορισμένα από αυτά: Οι στιγμές που μοιράζονται τα μέλη της οικογένειας γύρω από το τραπέζι έχουν ως αποτέλεσμα ένα πλήθος θετικών, που δεν έχουν να κάνουν μονάχα με το φαγητό. Το οικογενειακό τραπέζι χαρίζει ζωτικότητα και ευεξία στους συνδαιτυμόνες. Τα περισσότερα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα (85%) θεωρούν το τραπέζι σαν ένα θησαυρό που πρέπει να προστατευθεί, ίδιας ή ακόμη και μεγαλύτερης βαρύτητας με τον ύπνο ή τη φυσική άσκηση, ειδικά εκείνοι που είναι παντρεμένοι / δεσμευμένοι και έχουν παιδιά.
Στο ίδιο πλαίσιο περίπου το 80% θεωρεί ότι οι άνθρωποι που τρώνε με τους αγαπημένους τους έχουν μία καλύτερη ζωή, αναπτύσσουν καλύτερες διατροφικές συνήθειες, επικοινωνούν περισσότερο και «χτίζουν» καλύτερες σχέσεις. Όταν κάθονται στο τραπέζι συζητούν για οικογενειακά θέματα, για εργασιακά, για ζητήματα που απασχολούν το κοινό μέλλον, για θέματα επικαιρότητας και μόλις ένα 3% δηλώνει στην έρευνα πώς «όταν τρώει δεν μιλάει».
Παράλληλα, ακόμα και εκείνοι που αδυνατούν να απολαύσουν τα αγαθά ενός οικογενειακού γεύματος, αναγνωρίζουν την αξία του. Μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 2% αναφέρει ότι ένα μοναχικό γεύμα μπορεί να είναι ευχάριστο και ποιοτικό, ενώ 3% είναι το ποσοστό που ισχυρίζεται τα ίδια για τα γεύματα μπροστά στην τηλεόραση. Περαιτέρω, το 70% των συμμετεχόντων της έρευνας ανησυχεί ότι η ελάττωση των οικογενειακών γευμάτων θα έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια παραδοσιακών συνηθειών. Ακόμη, το 60% επισημαίνει ότι η τηλεόραση έχει μετατραπεί σε μέλος της οικογένειας, όταν πρόκειται για γεύματα -προφανώς επειδή πολλοί συνηθίζουν να τρώνε μπροστά σε αυτή περισσότερες φορές από ό,τι στο τραπέζι. Κάτι που έχει επίσης σημασία για το οικογενειακό τραπέζι, είναι και ο χρόνος που αφιερώνουμε μπροστά σε αυτό.
Στο μυαλό της συντριπτικής πλειονότητας, καλό γεύμα είναι το γεύμα στο τραπέζι (και όχι μπροστά στην τηλεόραση), που διαρκεί αρκετά -δεν πρόκειται δηλαδή για ένα γεύμα στο πόδι. Τέλος, έρευνες έχουν δείξει ότι τα ζευγάρια που τρώνε μαζί συχνά έχουν περισσότερες πιθανότητες να μη χωρίσουν και να μείνουν μαζί για χρόνια, ενώ έχουν και καλύτερη ερωτική ζωή.
Οφέλη για τα παιδιά
Ειδικά για τα παιδιά, οι ωφέλειες από τη συμμετοχή στο οικογενειακό τραπέζι είναι πολλές και αξιόλογες. Τα παιδιά διατρέφονται καλύτερα, κάτι που τους προστατεύει από την παχυσαρκία, μία νόσο που πλήττει πλέον και τα παιδιά, ενώ γαλουχούνται με καλές διατροφικές συνήθειες, που θα τα ακολουθούν, φυσιολογικά, για όλη την υπόλοιπη ζωή τους. Χαρακτηριστικά, τα παιδιά τρώνε πέντε φορές περισσότερα φρούτα και λαχανικά όταν γευματίζουν στο σπίτι. Προχωρώντας, ένα θέμα παρακάτω, οι έρευνες δείχνουν ότι τα γεύματα εντός σπιτιού, βοηθά τα παιδιά να προοδεύουν στο σχολείο και να μαθαίνουν καινούριες λέξεις, ακούγοντας τους μεγάλους να μιλούν.
Επίσης, στο τραπέζι λαμβάνουν και ανεκτίμητα μαθήματα ζωής, μαθαίνοντας να ακούν και να αναλύουν καθημερινά ή σύνθετα προβλήματα. Αναλαμβάνουν άλλοτε το ρόλο του ομιλητή και άλλοτε του ακροατή, ενώ συγχρόνως βλέπουν ότι με την αναζήτηση συμβουλών από τους μεγαλύτερους, τα προβλήματα λύνονται ευκολότερα. Έρευνες έχουν δείξει ότι όσο πιο συχνά τρώει μαζί μια οικογένεια τόσο αυξάνει τις πιθανότητές της να μείνει ενωμένη και τα παιδιά να περιγράψουν τη σχέση με τους γονείς τους ως «πολύ καλή».
Στο ίδιο πλαίσιο , κοινωνικοποιούνται ευκολότερα και υπό τη σωστή καθοδήγηση των γονιών τους προφυλάσσονται από κακές συνήθειες που πιθανόν θα τους απασχολήσουν στο μέλλον, όπως λ. χ. το κάπνισμα. Είναι ενδεικτικό ότι το 85% του δείγματος της ανωτέρω έρευνας αναφέρει ότι τα παιδιά που συνεστιάζονται τακτικά στο οικογενειακό τραπέζι είναι πιο ευτυχισμένα, ισορροπημένα και έχουν κανονικό σωματικό βάρος.
Επιπρόσθετα το 66% θεωρεί ότι λόγω (και) αυτού του γεγονότος τα παιδιά παίρνουν καλύτερους βαθμούς στο σχολείο. Κάτι που πράγματι συμβαίνει, αν λάβουμε πρόσφατη ακαδημαϊκή έρευνα που έγινε στη Βρετανία. Σύμφωνα με εκείνη οι έφηβοι που γευματίζουν μαζί με τις οικογένειές τους τουλάχιστον πέντε φορές την εβδομάδα παίρνουν υψηλούς βαθμούς στα μαθήματα, σε αντίθεση με εκείνους που γευματίζουν από κοινού μόλις μία ή δύο φορές την εβδομάδα.
Με αυτά και με εκείνα η ανάγκη να κάτσουμε ξανά στο τραπέζι, όλοι μαζί, είναι επιτακτική. Ένα γεύμα μπορεί να γίνει απαρχή για έναν νέο τρόπο ζωής, για μία διαφορετική αντίληψη της καθημερινότητας, για καλύτερες σχέσεις. Ακόμη και αν πρόκειται για γεύματα - λύσεις, έτοιμες ή σχεδόν έτοιμες.
Ευτυχώς, στην αγορά κυκλοφορούν πολλά ποιοτικά προϊόντα που λύνουν τα χέρια της νοικοκυράς, απαιτώντας, λίγο χρόνο παρασκευής και παράλληλα δίνουν την ευκαιρία σε εκείνον ή εκείνη που μαγειρεύει, να προσθέσει τη δική του/της «πινελιά». Για παράδειγμα, να βάλει την ποσότητα αλατιού και μπαχαρικών που επιθυμεί, να προσθέσει φρέσκα υλικά, να βάλει τη δική της/του προσωπικότητα στο τραπέζι. Ας μαγειρέψουμε, λοιπόν, και ας εκμεταλλευθούμε κάθε ευκαιρία για να καθίσουμε όλοι μαζί στο οικογενειακό τραπέζι. Γιατί τελικά σημασία δεν έχει τόσο το φαγητό, το μενού που θα ετοιμάσουμε.
Τη μεγαλύτερη αξία έχει η διάθεση, η ατμόσφαιρα που δημιουργείται. Το πιο απλό φαγητό αναδεικνύεται σε «εργαλείο» σύσφιξης των σχέσεων όταν μαγειρεύεται με κέφι και χαμόγελο. Είναι μία ευκαιρία για να επαναπροσδιορίσουμε τη ζωή μας.
- Η ομώνυμη ταινία - σταθμός του Τάσου Μπουλμέτη, εκτός από τη γαστρονομία, τις αναμνήσεις, τις παραδόσεις και τις γεύσεις αναδεικνύει και το θέμα του οικογενειακού τραπεζιού, που μπορεί να περιλαμβάνει από φίλους μέχρι όλο το σόι. Κάθε συνεστίαση στην ταινία αποτελεί μέγα γεγονός, για το οποίο οικοδεσπότες και προσκεκλημένοι προετοιμάζονται εντατικά, με μιαν αδιόρατη χαρά. Η σύσφιξη των σχέσεων μέσα από τέτοιες συναντήσεις γίνεται ξεκάθαρη, όπως και η αποξένωση των ανθρώπων, αν τελικά κάτι δεν πάει κατ’ ευχήν. Το τραπέζι είναι η κοινή πλατφόρμα επικοινωνίας.
Ασπίδα προστασίας
- Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Μινεζότα, η χαμηλή συχνότητα των οικογενειακών γευμάτων συνδέεται με παραβατικές συμπεριφορές όπως κάπνισμα, αλκοολισμός, χρήση ναρκωτικών, συμπτώματα κατάθλιψης, ειδικά στα κορίτσια που βρίσκονται στην εφηβεία. Η συγκεκριμένη μελέτη αναφέρει συσχέτιση των μειωμένων οικογενειακών γευμάτων και με διατροφικές διαταραχές, οι οποίες αποτελούν μία από τις μάστιγες της εφηβείας (π.χ. ανορεξία).
Ξεφτέρια και καλά παιδιά
- Σύμφωνα με μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, τα παιδιά που τρώνε συχνά μαζί με τους γονείς τους έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάρουν καλούς βαθμούς στο σχολείο απ’ ό,τι οι συνομήλικοί τους που δεν έχουν αυτήν την οικογενειακή συνήθεια. Επίσης, οι έφηβοι που τρώνε τουλάχιστον 5 γεύματα την εβδομάδα στο οικογενειακό τραπέζι -χωρίς την παρουσία τηλεόρασης ή ηλεκτρονικών παιχνιδιών- έχουν πιο ομαλή κοινωνική προσαρμογή και εμφανίζουν σε μικρότερο ποσοστό αντικοινωνική συμπεριφορά.
