Όταν το ποδόσφαιρο γίνεται επιστήμη

Τα κυριότερα σημεία μιας έρευνας ενός καθηγητή φυσικής στα ποδοσφαιρικά παιχνίδια της τελευταίας 50ετίας. Ή, αλλιώς, απλές απαντήσεις στο ερώτημα «Πως παίζεται το παιχνίδι;»

Το ποδόσφαιρο είναι απλό. Το ποδόσφαιρο όμως είναι, εκτός από τέχνη, επιστήμη. Στο ποδόσφαιρο οι αριθμοί δεν λένε πάντα την αλήθεια. Η έρευνα όμως επιμορφώνει. Οι έρευνες επιστημόνων έχουν εξελιχθεί σε βασικά εργαλεία στα χέρια προπονητών που βρίσκουν τον τρόπο να τις εκμεταλλεύονται και να τις αξιοποιούν. Γι’ αυτό και οι προηγμένες – επιστημονικά – ομάδες έχουν εδώ και χρόνια προσλάβει ειδικούς αναλυτές. Ερευνητές που συγκεντρώνουν στοιχεία την ώρα του αγώνα, αλλά και όταν τον ξαναμελετούν στο video, τα οποία και εκ των υστέρων αναλύουν.

Στην αγορά κυκλοφορούν εκατοντάδες βιβλία της θεωρίας του ποδοσφαίρου. Και αρκετά προγράμματα που βοηθούν στην ανάλυση των στοιχείων, κάτι που δίνει στους προπονητές την ευκαιρία εξαγωγής συμπερασμάτων, τα οποία συχνά αποδεικνύονται πολύτιμα.

Μια από τις έρευνες αυτές παρουσιάζει στο βιβλίο του «How to score: Science and the beautiful game» του Ken Bray. Η έρευνα του Βρετανού καθηγητή φυσικής του πανεπιστημίου του Bath στην Αγγλία και επιστημονικού συμβούλου της Southampton F. C. βασίστηκε στη μελέτη ποδοσφαιρικών αγώνων της τελευταίας 50ετίας. Χρησιμοποίησε γνώσεις φυσικής, βιολογίας και ψυχολογίας.

Στο παρακάτω κείμενο δημοσιεύονται μια σειρά από αποσπάσματα αυτού του βιβλίου, τα οποία μυούν τον απλό φίλο του ποδοσφαίρου στα μυστικά της επιστήμης και τον βοηθούν να αρχίσει να καταλαβαίνει καλύτερα όσα μέχρι σήμερα του φαίνονταν απλά χτυπήματα μιας μπάλας.

Τα χιλιόμετρα

Στην 10ετία του ’70 ένας μέσος κάλυπτε στο 90λεπτο απόσταση περίπου 9,8 χιλιομέτρων. Οι επιθετικοί και οι πλάγιοι μπακ έρχονταν δεύτεροι. Έτρεχαν από 8,2 έως 8,4 χιλιόμετρα. Οι κεντρικοί αμυντικοί περίπου 7,8 χιλιόμετρα. Οι τερματοφύλακες, που ήταν και οι πιο προνομιούχοι, έκαναν περίπου 4 χιλιόμετρα στο 90λεπτο.

Στο σημερινό ποδόσφαιρο το tempo είναι πολύ υψηλότερο και οι αποστάσεις έχουν μεγαλώσει κατά περίπου 30%. Ένας μέσος σαν τον Steven Gerrard και τον Frank Lampard, τρέχει αποστάσεις που φτάνουν ακόμη και τα 13 χιλιόμετρα κατά την διάρκεια του αγώνα.

Η κίνηση

Το εντυπωσιακό στοιχείο στον συγκεκριμένο τομέα της έρευνας είναι ότι μόλις το 2% του τρεξίματος του ποδοσφαιριστή γίνεται με την μπάλα στα πόδια. Το υπόλοιπο είναι κίνηση χωρίς τη μπάλα. Το ποδόσφαιρο παίζεται περισσότερο χωρίς τη μπάλα και γι’ αυτό, σύμφωνα με τις έρευνες, η εντύπωση που σχηματίζει ο τηλεθεατής για την συμπεριφορά ενός παίκτη είναι συνήθως λανθασμένη. Και αυτό γιατί η κάμερα ακολουθεί τη μπάλα και εστιάζει σ’ αυτήν.

Η ενέργεια

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο μέσος ποδοσφαιριστής ξεκουράζεται για περίπου 3 δευτερόλεπτα ανά 2λεπτο. Η ενέργεια που σπαταλά ένας ποδοσφαιριστής στο 90λεπτο ισούται με το 65% των θερμίδων που καίει ένας μέσος άνδρας κατά την διάρκεια μιας ημέρας. Γι’ αυτό και η δίαιτα των ποδοσφαιριστών περιλαμβάνει πολλούς υδατάνθρακες (μακαρόνια, ψωμί, πατάτες) που παράγουν γλυκογόνο, το «καύσιμο» που χρειάζεται η μηχανή για να μην προδοθεί. Ενέργεια παίρνουν και μέσω των ποτών που πίνουν μετά τη λήξη των αγώνων.

Η σημερινή επιστήμη παρέχει στον ποδοσφαιριστή τη δυνατότητα, εφόσον ακολουθεί πιστά τις οδηγίες, να «αναρρώνει» πλήρως μέσα σε διάστημα 24 ωρών από τη λήξη των αγώνων.

Τα συστήματα

Ο στόχος των συστημάτων είναι ένας: όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κατοχή μπάλας στο ένα από τα τρία κομμάτια του γηπέδου, το «επιθετικό», το κομμάτι δηλ. που αρχίζει μερικά μέτρα έξω από την αντίπαλη μεγάλη περιοχή και τελειώνει μπροστά στην αντίπαλη εστία. Η έρευνα δείχνει ότι μόλις το 13% της κατοχής μπάλας που έχει μια ομάδα επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο κομμάτι. Κι αυτό το 13% κατοχής μπάλας παράγει το 66% των τερμάτων που πετυχαίνει μια ομάδα.

Οι πάσες είναι η μόνη σίγουρη μέθοδος για αύξηση της διάρκειας κατοχής της μπάλας. Και τα ερωτήματα που δίνουν σε έναν προπονητή την απάντηση για την επιλογή διάταξης είναι το «πόσες μοναδικές πάσες μπορεί να γεννήσει κάθε διάταξη και το ποια διάταξη εγγυάται μεγαλύτερη κατοχή μπάλας στο «επιθετικό» κομμάτι του γηπέδου».

Οι συνδυασμοί

Οι πιο δημοφιλείς διατάξεις σήμερα είναι το 4-4-2 και το 4-3-3. Πόσους «χαμηλού ρίσκου» συνδυασμούς - εξαιρουμένων των συνδυασμών με μπαλιές άνω των 40 μέτρων - γεννά κάθε διάταξη;

Το 4-4-2, το οποίο δίνει στον ποδοσφαιριστή 5 εναλλακτικές λύσεις για πάσα, «γεννάει» 66 διαφορετικούς συνδυασμούς. Το 4-3-3 γεννάει 56 πιθανούς συνδυασμούς. Κατά μέσο όρο μια ομάδα «αλλάζει» περί τις 650 πάσες κατά την διάρκεια του παιχνιδιού.

Το 4-4-2 προσδίδει μεγαλύτερη σιγουριά στην κατοχή μπάλας λόγω του μεγαλύτερου αριθμού συνδυασμών. Το αμέσως επόμενο σε ποικιλία συνδυασμών σύστημα είναι το 4-5-1, το οποίο «γεννάει» 62. Το 4-2-4 «γεννάει» 54 συνδυασμούς.

Το 4-4-2 αποφέρει, σύμφωνα με τις έρευνες, το 12% της κατοχής της μπάλας στο «επιθετικό» κομμάτι του γηπέδου, δηλ. μπροστά και μέσα στην αντίπαλη περιοχή. Το 4-3-3 δίνει 13% κατοχή στο συγκεκριμένο κομμάτι. Το 4-2-4, το πιο επιθετικό, δίνει 15% κατοχή μπάλας στην επίθεση. Το 4-5-1 δίνει 8% και είναι, σύμφωνα με τη έρευνα, αυτό που δίνει και τη μικρότερη κατοχή μπάλας στο συγκεκριμένο κομμάτι του γηπέδου.

Οι εκτελέσεις

Τα φάουλ

Το ιδανικό χτύπημα σε απευθείας εκτέλεση:

• δίνει στη μπάλα ταχύτητα 60-70 μιλίων ανά ώρα,
• δίνει φάλτσα 5-10 περιστροφών της μπάλας ανά δευτερόλεπτο,
• δίνει ανύψωση 16-17 στην σχετική κλίμακα και η μπάλα
• κάνει μόλις 9 δέκατα του δευτερολέπτου να φτάσει στο δίχτυ.

Ο εκτελεστής βάζει δύναμη, φάλτσο και ανυψωτική δύναμη. Όλα αυτά σε μια επαφή με τη μπάλα που διαρκεί 15 milliseconds. Στο ιδανικό χτύπημα ο εκτελεστής δίνει στον τερματοφύλακα μόλις 300 milliseconds για να αντιδράσει: τόσος είναι ο χρόνος από τη στιγμή που η μπάλα περνάει το τείχος μέχρι την στιγμή που έχει τη δυνατότητα να αποκρούσει. Πολύ δύσκολη δουλειά αφού ο εγκέφαλός του χρειάζεται τουλάχιστον 200 milliseconds για να επεξεργαστεί την πληροφορία και να δώσει την εντολή στο σώμα να κινηθεί.

Τα πέναλτι

O μέσος όρος πιθανοτήτων ευστοχίας του μέσου εκτελεστή είναι 80%. Όταν ένα ματς κρίνεται στη διαδικασία των πέναλτι, το ποσοστό πέφτει στο 75% λόγω μεγαλύτερης ψυχολογικής πίεσης. Η έρευνα δείχνει ότι ακόμα και ο καλύτερος τερματοφύλακας του κόσμου δεν είναι ικανός να προστατέψει κάθε ίντσα της εστίας του στο πέναλτι. Υπάρχει και η «άπιαστη ζώνη», που απαρτίζεται από σημεία της εστίας που είναι ανθρωπίνως αδύνατο να φτάσει ο τερματοφύλακας. Και αυτή η ζώνη καταλαμβάνει το 28% της συνολικής έκτασης της εστίας. Και είναι εύκολη να την σημαδέψει ένας ικανός εκτελεστής. Ο τερματοφύλακας προσπαθεί να βγει από τη γραμμή της εστίας, διότι όσο πιο μακριά βγαίνει, τόσο ελαττώνει την «άπιαστη ζώνη». Μια μπάλα που ταξιδεύει με 60 μίλια ανά ώρα χρειάζεται 8 δέκατα του δευτερολέπτου για να φτάσει στα δίχτυα. Η έρευνα δείχνει ότι όταν ο εκτελεστής σημαδεύει χαμηλά, δίνει περισσότερες πιθανότητες στον τερματοφύλακα να αποκρούσει. Το ιδανικό σημάδι είναι από το ύψος του ώμου και πάνω. Σε μια από τις διαλέξεις του ο καθηγητής Bray υποστήριξε ότι «…στο 85% των εκτελέσεων πέναλτι, ο εκτελεστής στέλνει τη μπάλα στη γωνία που «δείχνει» το σταθερό του πόδι, δηλ. το πόδι στο οποίο στηρίζεται όταν με το άλλο εκτελεί το πέναλτι.

Η επιλογή

Στους προπονητές συνίσταται να εκπαιδεύουν τους ποδοσφαιριστές στην εκτέλεση πέναλτι μετά το τέλος μιας σκληρής προπόνησης, ώστε να εξομοιώνουν τις συνθήκες με αυτές ενός αγώνα και ειδικά με τις συνθήκες της διαδικασίας των πέναλτι, που ακολουθεί τον αγώνα και την παράταση. Στην επιλογή της σειράς των ποδοσφαιριστών που εκτελούν τα πέναλτι, η λογική οδηγεί τους προπονητές να ορίζουν τους εκτελεστές με βάση τις επιδόσεις τους. Από τον λιγότερο εύστοχο προς τον απόλυτα εύστοχο. Η έρευνα δείχνει ότι έτσι ο προπονητής αυξάνει τη λογική πιθανότητα της νίκης.

Το άρθρο υπογράφει ο Βασίλης Σαμπράκος και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα”SPORTDAY” την Κυριακή, 11 Ιουνίου 2006.