Όταν η Ελ Μακ Φέρσον, η Τζέρι Χολ και η Τζόντι Φόστερ δηλώνουν περήφανα ότι θήλασαν τα παιδιά τους, εγχώριες σταρ αφήνουν ένα μπουκάλι με βιομηχανοποιημένο γάλα στην τροφό του δίμηνου βρέφους τους και αλωνίζουν ανανεωμένες –χωρίς ίχνος «μητρικού λίπους»- στη showbiz. Και κάπως έτσι το μπιμπερό γίνεται μόδα.
Επιμελημένη από τους μαέστρους της κομμωτικής και του μακιγιάζ και εμφανώς αδυνατισμένη από την «πρόσφατη περιπέτεια» της εγκυμοσύνης της, η λαμπερή σταρ μιλάει για την θαυμάσια εμπειρία της μητρότητας στο γυναικείο κοινό της. Ο θηλασμός δεν είναι κομμάτι αυτής της εμπειρίας; -ή μήπως ξέχασε να τον αναφέρει; Ένα πρωί η λαμπερή αυτή κυρία –καθοδηγητής κοινής γνώμης λόγω τηλε-έκθεσης- θα μπει σε ένα ακατάστατο σαλόνι και θα κάνει μια νεαρή μητέρα να βάλει τα κλάματα: συγκρινόμενη με τη θεά είναι ένα τίποτα. Δεν μπαίνει ακόμα στο παλιό της τζιν, δεν κοιμάται καλά και προσπαθεί να θηλάσει το παιδί της ακούγοντας τον παιδίατρο να της λέει κατηγορηματικά: «Το γάλα σου δεν φτάνει». Λίγο αργότερα θα διακόψει τον θηλασμό. Τι έχει μεσολαβήσει εκτός από τον επηρεασμό από την λαμπερή σταρ; Ένα ολόκληρο σύστημα από γιατρούς και ιδιωτικά μαιευτήρια, που διατείνονται τη φιλικότητά τους προς τον μητρικό θηλασμό αλλά κάνουν «δώρα», όπως μπιμπερό και κόπιες συνταγών ξένου γάλακτος.
Που χώρεσε όλο αυτό το σύστημα; Στο χάσμα που άφησε η δεκαετία του 1960, η περίοδος εισβολής του βιομηχανοποιημένου και τροποποιημένου γάλακτος στην Ευρώπη και στην Αμερική. Η σεξουαλική απελευθέρωση και ο φεμινισμός συνδυάστηκαν μια χαρά με την «αποδέσμευση» του παιδιού από το στήθος. Μια αποδέσμευση που, τελικά, σημάδεψε τις επόμενες γενιές. Σήμερα, δεν υπάρχουν γιαγιάδες να μεταλαμπαδεύσουν την τεχνική του θηλασμού στις μαμάδες των εγγονιών τους. Σήμερα όμως, στο εξωτερικό, τη θέση της γιαγιάς παίρνει μια εξειδικευμένη μαία, στο πλαίσιο κυβερνητικών προγραμμάτων φιλικών προς τον θηλασμό, ή ακόμη και ένα προβεβλημένο ντοκιμαντέρ που προωθεί το μητρικό γάλα απέναντι στις «εύκολες λύσεις». Παράλληλα όμως ένας ακήρυκτος πόλεμος μαίνεται: από την μια, τα κοινωνικά πρότυπα που θέλουν την σύγχρονη γυναίκα κυνηγό καριέρας και τουλάχιστον καλλονή, ακόμη και ένα μήνα μετά τη γέννα και από την άλλη, οι αδιαμφισβήτητες αρετές του μητρικού θηλασμού.
Τα θηλάζοντα παιδιά έχουν υψηλότερο IQ εξαιτίας ουσιών που υπάρχουν μόνο στο μητρικό γάλα και είναι απαραίτητες για την ταχεία ανάπτυξη του εγκεφάλου. Επίσης ο μητρικός θηλασμός δρα ανασταλτικά σε ασθένειες –μεταξύ των οποίων η οξεία και χρόνια μέση ωτίτιδα, η παχυσαρκία, η ασθματική βρογχίτιδα και ο παιδικός καρκίνος. Οι μητέρες που θηλάζουν παρουσιάζουν λιγότερο συχνά καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών και οστεοπόρωση. Έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και αναπτύσσουν γρηγορότερα δεσμό με το μωρό τους. Ποιος είπε ότι μια μητέρα που θηλάζει δεν είναι θελκτική; Θεωρείται άλλωστε κοινός τόπος για τους επιστήμονες ότι ο θηλασμός βοηθάει τις μητέρες να μπουν στα παντελόνια τους γρηγορότερα, καθώς «καίει» το λίπος στην περιοχή της περιφέρειας και της μέσης. Η παραπάνω επιστημονική επιχειρηματολογία, συνδυασμένη με την κρατική μέριμνα, έπεισε τις Ευρωπαίες και τις Αμερικανίδες μητέρες να θηλάσουν ξανά τα παιδιά τους.
Στη χώρα μας τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι: «Ο μητρικός θηλασμός είναι μια φυσική τέχνη που χάσαμε στη Ελλάδα» θα μας πει η δρ Αδαμαντία Μαλλιαρού, αναπληρώτρια διευθύντρια Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Μητρικού Θηλασμού. Στην κουβέντα μας, που κράτησε ώρες, θα μπουν αναπόφευκτα και θεωρίες συνωμοσίας: τα μεγάλα συμφέροντα, και όχι τα μικρόσωμα βρέφη είναι, πιθανόν, αυτά που αποστραγγίζουν το μητρικό στήθος. Πως αλλιώς να δικαιολογήσεις την μεταστροφή των υποψήφιων μητέρων, οι οποίες, ενώ δηλώνουν πρόθυμες να θηλάσουν –ποσοστό 90% σε πληθυσμό 6.500 Ελληνίδων όπως καταδεικνύει έρευνα- καταφέρνουν μόλις και μετά βίας να συμπληρώσουν τρεις μήνες μητρικού θηλασμού; Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τον πρώτο μήνα ζωής περισσότερο από το 85% των βρεφών, θηλάζει. Το ποσοστό αυτό όμως μετά τον δεύτερο μήνα, κατακρημνίζεται, για να φτάσει στο τέλος του πρώτου τριμήνου στο 20 ~ 30%. Τελικά, μόνο το 5% των μητέρων θα θηλάσει αποκλειστικά έξι μήνες –το αντίστοιχο ποσοστό στο Λουξεμβούργο είναι 42%, στην Τσεχία 36% και στην Ολλανδία 17,6%. Οι Αλβανίδες θηλάζουν σε ποσοστό που προσεγγίζει το 100% ως το τέλος του πρώτου εξαμήνου καθώς, σύμφωνα με παιδιάτρους δεν δέχτηκαν της «επανάσταση» του βιομηχανοποιημένου γάλακτος. Οι λόγοι πάντως είναι και οικονομικοί.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή· ή καλύτερα από την αρχή της ζωής ενός παιδιού, του Μάριου Πετράτου: Ήλθε στη ζωή το 2004 σε μεγάλο ιδιωτικό μαιευτήριο. Η μητέρα του, Καλλιόπη Τσαρούχη, ενημέρωσε το νοσηλευτικό προσωπικό ότι θα θήλαζε το παιδί της. Λίγες ώρες μετά, ο μικρός Μάριος εμφανίστηκε σε ένα «πυρεξάκι» όπου αναγραφόταν «Αποκλειστικά Μητρικός Θηλασμός». Στο προσκέφαλό του υπήρχε κι ένα μπιμπερό με αγελαδινό γάλα. Και λίγες ημέρες αργότερα, στις αποσκευές του, ως απόδειξη της πολιτικής του συγκεκριμένου μαιευτηρίου, τσαλακωνόταν μια «συνταγή» επώνυμου ξένου γάλακτος. Στην περίπτωση του μικρού Μάριου ο μητρικός θηλασμός συνεχίστηκε, καθώς η μητέρα του είχε αποφασίσει να εναντιωθεί σε κάθε παραπληροφόρηση.
Αντίθετα, μια άλλη μητέρα θήλασε μόλις για δύο εβδομάδες. Η κακή ψυχολογική της κατάσταση, εντάθηκε με το «ρητορικό» ερώτημα του παιδιάτρου: «Πως ξέρεις πόσο τρώει το παιδί σου;» παράλληλα με την αίσθηση της ότι ήταν δέσμια απέναντι σ’ ένα βρέφος. Η μητέρα πήρε, κατόπιν υποδείξεων του γυναικολόγου της, μια «βόμβα» ορμονών η οποία κατέστειλε –φασκιώνοντας, ταυτόχρονα, με μεσαιωνικό τρόπο τα στήθη της– την προσπάθεια που είχε καταβάλει ο οργανισμός της για παραγωγή γάλακτος.
Η Μπρόντγουιν Έυρ, δημοσιογράφος της “Independent”, βρέθηκε πιθανότατα σε μια αντίστοιχη κατάσταση. Σε άρθρο της στην έγκυρη βρετανική εφημερίδα, επιτέθηκε στον μητρικό θηλασμό: «Ήθελα το σώμα μου πίσω», γράφει. Πριν από αυτό είχε επισημάνει το κουβάρι αντικρουόμενων συμβουλών στο οποίο είχε μπλέξει προσπαθώντας να κάνει το καλύτερο για το μωρό της. Το άρθρο της, άνοιξε εκ νέου μια μεγάλη δημόσια συζήτηση στη Βρετανία, αλλά και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, για το θέμα του θηλασμού.
«Το δικαίωμα της μητέρας να αρνηθεί τον θηλασμό, γίνεται αποδεκτό. Το δικαίωμα του παιδιού, όμως, να θηλάσει, ποιος το προασπίζεται;» θέτει το ερώτημα η Αδαμαντία Μαλλιαρού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) και η UNICEF έχουν καταρτίσει σαφείς οδηγίες για τον θηλασμό, οι οποίες όμως σπάνια ακολουθούνται. Σοβαρή προσπάθεια ενημέρωσης, σε Παγκόσμιο επίπεδο, γίνεται από την Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση “La Leche League”. Για την ελληνική πραγματικότητα όμως, η “La Leche League Greece”, αν και πολύτιμη αρωγός σε συνεργαζόμενες κινήσεις υπέρ του θηλασμού (εκστρατείες, ενημερωτικά σεμινάρια κ.τ.λ.), αποτελεί επιλογή των «ελίτ» μαμάδων. Πρέπει να μπεις στο Διαδίκτυο για να τη βρεις ή να κινείσαι σε διανοουμενίστικους κύκλους γυναικών, οι οποίες, έχοντας λύσει βιοτικά προβλήματα, αναζητούν σε ομαδικές συναντήσεις τα ευεργετήματα του παρατεταμένου θηλασμού.
Ομάδες «ιδιωτικής» πρωτοβουλίας, όπως η “La Leche”, ή κρατικής μέριμνας, όπως το Κέντρο Θηλασμού του Μαιευτηρίου «Έλενα Βενιζέλου», προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση που προέρχεται συνήθως από τον Π.Ο.Υ.
Τι ακριβώς λέει ο Π.Ο.Υ. και αγνοούν τα ελληνικά ιδιωτικά μαιευτήρια και η πλειονότητα των παιδιάτρων; Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος, απαγορεύεται η εμπορική διακίνηση γάλακτος και διαφημιστικών μπιμπερό. Στην Ελλάδα, αν και έχει υιοθετηθεί, ο κώδικας συνήθως καταστρατηγείται από τα μαιευτήρια.
Ίδια περίπου μοίρα έχει και η «Διακήρυξη Innocenti» της 1ης Αυγούστου 1990, η οποία πρότεινε στα μέλη της τη δημιουργία Εθνικών Επιτροπών Μητρικού Θηλασμού. Στην Ελλάδα μόλις τον Ιούνιο του 2005 επανασυστάθηκε η Εθνική Επιτροπή Μητρικού Θηλασμού. Ποια είναι η οδηγία που «πονάει» πιο πολύ, αλλά αγνοείται ακόμη περισσότερο από τα ιδιωτικά μαιευτήρια;
Στα μαιευτήρια πρέπει να εφαρμόζονται τα δέκα βήματα για επιτυχή θηλασμό που προτάθηκαν στη Γενεύη το 1989 από τον Π.Ο.Υ. και την UNICEF. Ανάμεσα τους: η έναρξη του θηλασμού στο πρώτο ημίωρο από τον τοκετό, η εφαρμογή του “rooming in”, που σημαίνει ότι το νεογέννητο θα είναι, στο μαιευτήριο, στο ίδιο δωμάτιο με τη μητέρα του 24 ώρες το 24ωρο και η “skin to skin contact”, η χωρίς ρούχα επαφή, δηλαδή, μητέρας και βρέφους, η οποία είναι μια συνήθης πρακτική στα μαιευτήρια του εξωτερικού, αμέσως μετά την γέννα, ως αναπόσπαστο κομμάτι της περιγεννητικής φροντίδας.
Η διακήρυξη ζητάει επίσης από το κράτος να εφαρμόσει ευεργετική νομοθεσία για τα δικαιώματα της εργαζόμενης γυναίκας που θηλάζει. Στον ελληνικό ιδιωτικό τομέα, με μορφή αναγκαστικών διατάξεων, η μητέρα απουσιάζει από την εργασία της για περίπου δύο μήνες πριν και δύο μήνες μετά τον τοκετό. Στη συνέχεια δικαιούται μειωμένο κατά μια ώρα ωράριο για 30 μήνες ή –«με τη σύμφωνη γνώμη του εργοδότη της»- μειωμένο ωράριο κατά δύο ώρες για ένα χρόνο και στη συνέχεια για έξι μήνες κατά μία ώρα. Μόνο μερικές τυχερές υπάλληλοι μπορούν να συμπτύξουν αυτές τις ώρες και να συνεχίσουν την παραμονή τους στο σπίτι.
Μη βιαστούμε όμως να πυροβολήσουμε τον πιανίστα, δηλαδή το κράτος. Προς όλους τους αρμόδιους φορείς έχει σταλεί οδηγία του Υπουργείου Υγείας, σύμφωνα με την οποία η συνταγογράφηση ξένου γάλακτος πρέπει να συνοδεύεται από ιατρική γνωμάτευση που να εξηγεί τους λόγους για τους οποίους το μωρό δεν μπορεί να θηλάσει. Απαγορεύει επίσης τη διαφήμιση υποκατάστατων μητρικού γάλακτος από τα μαιευτήρια.
Ο καλύτερος πελάτης είναι μόλις λίγων ημερών. Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία συνιστά αποκλειστικά μητρικό θηλασμό για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του και τη συνέχισή του ως την ηλικία των 12 μηνών, τουλάχιστον. Η Χαρά Τζιαχρήστα, μαία στο Κέντρο Θηλασμού του Μαιευτηρίου «Έλενα Βενιζέλου», θα μας προσγειώσει στην ελληνική πραγματικότητα: «Οι νέες μαμάδες δεν ενθαρρύνονται να θηλάσουν, αντίθετα οι γιατροί ενισχύουν τους φόβους τους. Έρχονται σε μας λέγοντας: «Έχω λίγο γάλα» και κουβαλούν ήδη το μπιμπερό στην τσάντα τους, «για σιγουριά», όπως λένε».
Αναρωτιέται κανείς γιατί στο «εξωτερικό» -όπως συνηθίζουμε να λέμε όταν θα μιλήσουμε για κάτι καλύτερο- τα πράγματα γίνονται διαφορετικά. Γιατί στην Γερμανία οι μητέρες αδημονούν να θηλάσουν τα παιδιά τους; -τις βλέπεις στα ελληνικά νησιά, τόπλες, να θηλάζουν δίχρονα νήπια κάτω από τον ήλιο. Γιατί στην Βρετανία οι μαίες στέλνονται από το ίδιο το κράτος στις λεχώνες; Γιατί στις σκανδιναβικές χώρες πανύψηλες ξανθές θεές θηλάζουν δημόσια τα παιδιά τους; Μα είναι απλό: «Είναι δωρεάν, κάνει τις αισθήσεις να λειτουργούν και είναι πάντα διαθέσιμο. Είναι καθαρό, φρέσκο, στην σωστή θερμοκρασία και σωστά –θα λέγαμε τέλεια- συσκευασμένο! Το μητρικό γάλα είναι για μωρά!». Το λένε και οι Νορβηγοί σε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ για τον θηλασμό, το “Breast is best” – το στήθος είναι το καλύτερο. Με διαφορά (στήθους εννοείται).
Της Ελένης Ξενάκη από το «BHMAgazino», ένθετο περιοδικό του «Βήματος της Κυριακής».
