Μονότονος ήχος από το φιλμ που πεισματικά γυρίζει στον ογκωδέστατο παλιό προβολέα και μετά... εικόνες. Ασπρόμαυρες λήψεις που σε ταξιδεύουν στην οδό Πανεπιστημίου όταν τη διέσχιζαν μόνο οι άμαξες. Σε μεταφέρουν «δίπλα» στον Ελευθέριο Βενιζέλο και έπειτα απέναντι από τις ερπύστριες του τανκ καθώς αυτό γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου ώσπου να καταλήξεις σε ένα κατάμεστο στάδιο χειροκροτώντας τη θριαμβευτική έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Ένα ταξίδι στον χρόνο, μια βόλτα στα παλιά, που ξεκινάει με το που περνάς το κατώφλι του νεοκλασικού κτιρίου της οδού Ρηγίλλης. Εκεί που στεγάζεται το Μουσείο-Αρχείο της ΕΡΤ, εκεί που όλα μοιάζουν σαν παλιό σινεμά!Παλιά μηχανήματα, οξειδωμένες από τον χρόνο φωτογραφικές μηχανές, ογκωδέστατες παροπλισμένες κάμερες δεν αποτελούν απλά εκθέματα του παρελθόντος. Είναι το αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της ελληνικής τηλεόρασης. Χιλιάδες ντοκουμέντα και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Εκατοντάδες σλάιντς και δεκάδες χιλιόμετρα φιλμ σίγουρα δεν καταγράφουν μόνο τα εμβρυακά βήματα της ενήλικης πλέον ΕΡΤ, αλλά τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Από την Αθήνα του 1900 έως την Αθήνα του σήμερα. Από τη Μικρασιατική Εκστρατεία έως τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Από τον Ελευθέριο Βενιζέλο έως τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Τι και αν το γρανάζι δεν μυρίζει, το σίδερο με πλαστικό δεν συγκινεί, υπάρχουν στιγμές που οι μηχανές ξεφεύγουν από τον καθαρά απρόσωπο και χρηστικό τους ρόλο και αποκτούν διαστάσεις μαγικές προσφέροντας τη μαγεία μιας άλλης εποχής. Κάπου δηλαδή στις αρχές του 20ού αιώνα μεταξύ Ζαππείου και Αγίας Παρασκευής, όταν δειλά η ελληνική τηλεόραση έκανε την πρώτη της προβολή. Σήμερα, ο ανεκτίμητος θησαυρός από παλιές κάμερες, φωτογραφικές μηχανές, προπολεμικούς πομπούς και σπάνιες κονσόλες φυλάσσεται στις τέσσερις αίθουσες του Μουσείου της ΕΡΤ.
Κοινή προσπάθεια
Η προσπάθεια ξεκίνησε το 1989, όταν η δημόσια τηλεόραση με εντολή του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου αγόρασε το σπάνιο αρχείο του φωτογράφου Πέτρου Πουλίδη. Μια συλλογή από 6.500 αρνητικά σε γυάλινες πλάκες καθώς και όλο τον τεχνολογικό εξοπλισμό του σημαντικού φωτογράφου. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Πουλίδη, με μία από τις φωτογραφικές του μηχανές που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο, είχε απαθανατίσει τη δολοφονία του Δεληγιάννη.
«Η σπάνια αυτή συλλογή αποτέλεσε και την αφορμή ώστε το 1990 πρώτα το νεοκλασικό κτίριο της οδού Μουρούζη και έπειτα το διπλανό της οδού Ρηγίλλης να στεγάσουν το Μουσείο Αρχείο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο διευθυντής του μουσείου, κύριος Νίκος Σφέτσας. Τότε άνθρωποι με μεράκι και αγάπη για την ελληνική τηλεόραση «ξεσκόνισαν» τις αποθήκες της ΕΡΤ και «ξέθαψαν» έναν ανεκτίμητο θησαυρό.
Από τότε ζουν και αναπνέουν ώστε να συλλέξουν, να συντηρήσουν και να καταγράψουν σπάνιο αρχειακό και τεχνολογικό υλικό. Κάπως έτσι, και όπως προσθέτει ο κ. Σφέτσας: «Η ΕΡΤ έχει το πιο πλούσιο Αρχείο-Μουσείο για την Ελλάδα του 20ού αιώνα και έπειτα. Διέθετε άλλωστε το πιο πλούσιο υλικό για την περίοδο του Μεσοπολέμου και μετά καθώς με δικά της μέσα έχει καταγραφεί η νεότερη ιστορία. Όλα αυτά όμως έπρεπε να συλλεχθούν, να συντηρηθούν και να καταγραφούν».
Επιπλέον, εκεί βρίσκεται και ο εξοπλισμός με τον οποίο οι τεχνικοί του ΕΙΡ πραγματοποίησαν την πρώτη τηλεοπτική μετάδοση στις 21 Σεπτεμβρίου του 1965 από το 3ο στούντιο των ραδιοθαλάμων του Ζαππείου. Οι πομποί και οι κεραίες που «συμμετείχαν» στη γέννηση της ελληνικής τηλεόρασης, έχουν πλέον πάρει μια εξέχουσα θέση στο πάνθεον των σπάνιων μηχανημάτων. Όπως επίσης και οι κάμερες με τις οποίες καταγράφτηκε η αποστολή του ελληνικού στρατού στον πόλεμο της Κορέας καθώς και η αιματηρή απόβαση του Αττίλα στην Κύπρο.
Ιστορικό Αρχείο
Εξίσου σημαντικό όμως είναι και το αρχείο του Μουσείου. Μια ιστορική και πολιτιστική «δεξαμενή» για τη νεότερη πορεία του ελληνικού κράτους. Το στολίδι του αρχείου αποτελούν οι 380.000 φωτογραφίες που χρονολογούνται από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα. Ενας θησαυρός που προσφέρει την πιο πιστή αναδρομή στα χρόνια της Βασιλείας, του Ελευθέριου Βενιζέλου, στο έπος του 1940 και της Κατοχής, στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών και της μεταπολίτευσης.
Όπως αναφέρει μάλιστα η συντηρήτρια κυρία Μίλλυ Νικηφορίδου, «όλο το αρχείο φυλάσσεται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα με σταθερή υγρασία και θερμοκρασία ώστε το υλικό να παραμένει σε καλή κατάσταση». Προσθέτει μάλιστα πως όλες οι φωτογραφίες έχουν καταγραφεί σε καταλόγους και έχουν χωριστεί σε θεματικές ενότητες. Από το φωτογραφικό αρχείο ξεχωρίζει αυτό του Πέτρου Πουλίδη και των υιών του.
Κάπου 6.500 αρνητικά σε γυάλινες πλάκες και σε φιλμ που καλύπτουν τις πρώτες δεκαετίες του 1900 με πολιτικά και κοινωνικά θέματα. Επιπλέον, συλλογές που κοσμούν το αρχείο της ΕΡΤ είναι και αυτή της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού με 3.000 αρνητικά, το φωτογραφικό ντοκουμέντο με τη Μικρασιατική εκστρατεία, το Αλβανικό Έπος του 1940 και ο πόλεμος της Κορέας του 1950 καταγεγραμμένο από την ΥΕΝΕΔ.
Παράλληλα όμως με το φωτογραφικό υλικό υπάρχει και η σπάνια συλλογή από χιλιόμετρα φιλμ. Ιστορικά ντοκουμέντα, πολιτικές ομιλίες αλλά και τα πρώτα τηλεοπτικά σίριαλ. Βέβαια, πολλά από αυτά έχουν σβηστεί για πολιτικούς λόγους κυρίως στα χρόνια του Μεταξά και της χούντας. Εξίσου πολλά όμως έχουν διασωθεί χάρη στους ανθρώπους του μουσείου που πλέον καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να τα αποθηκεύσουν με ψηφιακή μορφή.
Στο μουσείο άλλωστε λειτουργεί και ειδικό εργαστήριο για τη συντήρηση των παλιών βίντεο. Σε αυτήν την αίθουσα προβάλλονται και αντιγράφονται δεκάδες φιλμ Visnews, διεθνή γεγονότα δηλαδή από τις αρχές του 20ού αιώνα, που αγόραζε η ΓΥΣ και εντάσσονταν στα δελτία ειδήσεων. Όπως επίσης και τα «ελληνικά επίκαιρα» που παρήγαγε το υπουργείο Τύπου, μικρά φιλμ για την πολιτική ζωή του τόπου, τα δέκα πρώτα χρόνια της ελληνικής τηλεόρασης μέσα από τα δελτία ειδήσεων καθώς και εκατοντάδες μπομπίνες με εκπομπές και ντοκιμαντέρ, υλικό που χρησιμοποιείται και σήμερα σε πολλά αφιερώματα.
Το Μουσείο-Αρχείο της ΕΡΤ* μπορεί να μην είναι επισκέψιμο, όμως τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται μια συστηματική προσπάθεια ώστε ο κόσμος να γνωρίσει το σπάνιο υλικό του. Η δυνατότητα δίνεται κυρίως με εκθέσεις που πραγματοποιούνται ανά την Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες μπορούν να διδαχθούν τη νεότερη ιστορία με έναν εναλλακτικό τρόπο, μέσα από τον φακό της δημόσιας τηλεόρασης και να παρακολουθήσουν σπάνια ντοκουμέντα, ιστορικές στιγμές καθώς και τα συλλεκτικά μηχανήματα που τα έχουν καταγράψει.
«Ουσιαστικά κάνουμε ένα πάντρεμα σπάνιων φωτογραφιών, μοναδικών φιλμ, ιστορικών εγγράφων με τα μηχανήματα της εποχής ώστε να ξεδιπλώνεται σαν κινηματογραφική ταινία όλη η ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης μαζί με τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Σφέτσας, και συμπληρώνει πως «υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τη σημερινή διοίκηση να εμβαθύνει και να αναδείξει τον πλούτο της γι αυτό προβαίνουμε σε μια σειρά από εκθέσεις που διαρκούν αρκετούς μήνες».
*Επισκευθείτε την ιστοσελίδα του Οπτικοακουστικού Ψηφιακού Αρχείου της ΕΡΤ .
Του Βαγγέλη Μπότσαρη. Φωτογραφίες: Στέλιος Ματσάγγος.
Θα εκπλαγείτε με τον πλούτο του υλικού!
Δημοσιεύτηκε στις "Εικόνες", ένθετο περιοδικό του "Έθνους της Κυριακής". Το βρήκα στο site του ΕΘΝΟΥΣ
