Μπορεί οι παλιοί να τόνιζαν τη σημασία της καθαριότητας (με παροιμίες όπως εκείνη που μιλάει περί μισής αρχοντιάς), οι ιθύνοντες, όμως, όπως και οι πολίτες αυτής της χώρας ελάχιστα έχουν συμβάλει στην εδραίωση μιας τέτοιας εικόνας στην καθημερινότητα. Το περίφημο πολιτικό κόστος, η στείρα επιμονή των πολιτών που θεωρεί ότι το ζήτημα των σκουπιδιών φτάνει μόνο μέχρι τον κάδο τους σπιτιού τους (κανείς δεν θέλει χώρο υγειονομικής ταφής στην περιοχή του), ο λαϊκισμός και η παραδοσιακή ελληνική αργοπορία φαίνεται να έχουν οδηγήσει το διογκούμενο πρόβλημα των σκουπιδιών σε μια ιστορική καμπή. Αν δεν βρισκόμαστε ήδη στο «και πέντε», σίγουρα βρισκόμαστε στο «παρά πέντε»: πρέπει επιτέλους να υλοποιηθούν στρατηγικές και πολιτικές που θα διευθετούν οριστικά το ζήτημα της διαχείρισης των σκουπιδιών.
Εν έτει 2009 η Ελλάδα παραμένει μια χώρα με περισσότερους από 400 ΧΑΔΑ (Χώρους Ανεξέλεγκτης Διαχείρισης Απορριμμάτων) και παράνομες χωματερές, κάτω από το «χαλί» των οποίων κρύβονται αυθαιρεσίες δεκαετιών και νοοτροπίες που μόνο σε ανεπτυγμένη χώρα δεν ταιριάζουν. Η συμπεριφορά μας αυτή εκτός από τις προφανείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις (λ.χ. μόλυνση υδροφόρου ορίζοντα και ολόκληρων περιοχών από τα απόβλητα) επισύρει -δικαιολογημένα- πρόστιμα εκατομμυρίων ευρώ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αν και στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα 45 ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), αυτοί δεν φτάνουν παρά για να καλύψουν το ήμισυ περίπου των αναγκών της χώρας, την ίδια στιγμή που η παραγωγή σκουπιδιών αυξάνεται, απόρροια της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και της ανάπτυξης. Κατά μέσο όρο κάθε Έλληνας επιβαρύνει το περιβάλλον με 500 κιλά σκουπιδιών ετησίως.
Στο μεταξύ πολλά έργα κατασκευής ΧΥΤΑ έχουν εξαγγελθεί και έχουν οριστεί οι ανάδοχοι, τα έργα όμως δεν προχωρούν λόγω, κυρίως, των μεγάλων αντιδράσεων που υπάρχουν από τις τοπικές κοινωνίες. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και κάτι θετικό. Ο θεσμός της ανακύκλωσης προχωράει, οι μπλε κάδοι εντάσσονται στις συνήθειες των πολιτών και πλέον ανακυκλώνουμε περίπου το 25% των απορριμμάτων μας. Συγκεκριμένα, το 2008 ανακυκλώσαμε περισσότερους από 400.000 τόνους, ενώ στον κλάδο της ανακύκλωσης δραστηριοποιούνται πενήντα και πλέον εταιρείες, οι περισσότερες από τις οποίες, μάλιστα, χαρακτηρίζονται κερδοφόρες.
Αθήνα όπως Ελλάδα
Ο Κώστας Μνηματίδης είναι πολιτικός μηχανικός και διευθυντής Διάθεσης Απορριμμάτων και Αποκαταστάσεων του ΕΣΔΚΝΑ (Ενιαίου Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής) και είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του ΧΥΤΑ της Φυλής Άνω Λιοσίων, ενός από τους μεγαλύτερους ΧΥΤΑ στην Ευρώπη και του μεγαλύτερου στην Αττική. Να πώς περιγράφει ο ίδιος την κατάσταση: «Το πρόβλημα των σκουπιδιών είναι οξύ και δεν έχει συγκεντρώσει την προσοχή που θα έπρεπε από την πολιτεία όλα αυτά τα χρόνια.
Στην Αττική υπάρχει μόνον ένας ΧΥΤΑ, όπου καθημερινά υποδέχεται περίπου 6.500 τόνους σκουπιδιών, ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης και τέσσερα κέντρα διαλογής, που όμως δεν επαρκούν για να προσφέρουν μια συνολική λύση στο ακανθώδες ζήτημα της διαχείρισης των σκουπιδιών. Το πρόβλημα δεν είναι τωρινό. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90 η διαχείριση των σκουπιδιών ήταν σε πρωτόγονη κατάσταση. Υπήρχε μόνον ένας χώρος, στα Άνω Λιόσια, που τελικά πήρε οργανωμένη μορφή μόλις το 1998, όταν και ξεκίνησε τη λειτουργία του ως ΧΥΤΑ, δηλαδή ως οργανωμένη μορφή διαχείρισης των απορριμμάτων.
Ο ΧΥΤΑ της Φυλής είχε προγραμματιστεί να λειτουργήσει για 7,5 χρόνια, με την προϋπόθεση ότι θα γίνουν και τα υπόλοιπα έργα του περιφερειακού σχεδιασμού, μεταξύ αυτών και οι ΧΥΤΑ σε Γραμματικό και Κερατέα, που, όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, έχουν «σκαλώσει». Έχουμε ξεπεράσει, λοιπόν, τη χρονική περίοδο των 7,5 ετών και με δεδομένο ότι οι χώροι στον ΧΥΤΑ της Φυλής εξαντλούνται πολύ γρήγορα, πρέπει σύντομα να βρεθούν διάδοχες λύσεις, γιατί ο ΧΥΤΑ της Φυλής δεν θα αντέξει πολύ ακόμα».
Στην ερώτηση για το πώς βλέπει να εξελίσσεται το μέλλον, ο ίδιος επισημαίνει: «Εμείς από την πλευρά μας, ως ΕΣΔΚΝΑ, πιέζουμε προς κάθε κατεύθυνση. Υπάρχουν κάποια σχέδια, που προβλέπουν τη δημιουργία νέων ΧΥΤΑ στην Αττική, μονάδες επεξεργασίας και κομποστοποίησης. Ωστόσο το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο. Αυτό που πρέπει να γίνει σίγουρα είναι να μειωθούν οι ποσότητες των απορριμμάτων που παράγουμε, καθώς και εκείνα που καταλήγουν σε ταφή. Πρέπει να μάθουμε να παράγουμε λιγότερα σκουπίδια και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες επεξεργασίας, διαλογής και ανακύκλωσης, ώστε να καταλήγουν για υγειονομική ταφή όσο το δυνατόν λιγότερα απορρίμματα.
Και μάλιστα, είναι σημαντικό να ξεκινήσει από την Αττική μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ώστε να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες πόλεις της Ελλάδας. Επίσης, είναι απαραίτητο να μπει η ανακύκλωση και η διαχείριση των σκουπιδιών στα σχολεία ως μάθημα και να γίνονται διαρκώς εκστρατείες ευαισθητοποίησης. Θεωρώ ότι ο κόσμος έχει τη διάθεση να ανταποκριθεί σε σοβαρές προσπάθειες -πάρτε παράδειγμα τους μπλε κάδους της ανακύκλωσης που είναι διαρκώς γεμάτοι».
Ο Κ. Μνηματίδης θεωρεί ιδιαίτερα θετικό το ότι βρισκόμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που μας πιέζει να εκσυγχρονιστούμε. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφενός είναι κάθετα ενάντια στους ΧΑΔΑ, ενώ θεωρεί και το μοντέλο των ΧΥΤΑ ξεπερασμένο -όχι, ότι δεν υπάρχουν ΧΥΤΑ και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ενδιαφέρεται να περάσει τη φιλοσοφία των σύγχρονων μορφών διαχείρισης των σκουπιδιών προωθώντας, λ.χ., την ανακύκλωση», συμπληρώνει. Τέλος, στην ερώτηση για το ποιο είδος σκουπιδιών έρχεται «πρώτο», ο ίδιος απαντά: «Οι συσκευασίες. Είναι και αυτό δείγμα του ότι αγοράζουμε τα πάντα σχεδόν από το σούπερ μάρκετ».
Με στόχο την ανάπτυξη
Ο Χρήστος Καραγιάννης είναι εμπορικός διευθυντής της εταιρείας Ηλέκτωρ, μέλος του ομίλου Ελλάκτωρ, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον ελλαδικό χώρο στον τομέα της διαχείρισης σκουπιδιών και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Μεταξύ άλλων διαθέτει καινοτόμες τεχνολογίες για τη μηχανική και βιολογική επεξεργασία απορριμμάτων και την παραγωγή ενέργειας από τα σκουπίδια, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε τσιμεντοβιομηχανίες και ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες. Στο πλαίσιο αυτό έχει υλοποιήσει μια σειρά έργων στην περιοχή της Αττικής αλλά και στην επαρχία. Με τις δραστηριότητές της η εταιρεία αποδεικνύει στην πράξη πως η διαχείριση των σκουπιδιών μπορεί να είναι μια επικερδής επιχειρηματική διεργασία, με πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον, τον άνθρωπο αλλά και ευρύτερα την ανάπτυξη.
Ο Χ. Καραγιάννης στηλιτεύει νοοτροπίες εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης που αντί να προωθούν τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη διαχείριση των σκουπιδιών, αντίθετα, μπαίνουν εμπόδιο σε αυτές. Παράλληλα τονίζει ότι κοινωνικά είναι άδικο το να δέχεται μόνο μία περιοχή της Αττικής τα σκουπίδια. «Είναι άδικο και ταξικό. Δεν μπορεί η Δυτική Αττική να είναι ο μοναδικός χώρος διάθεσης των σκουπιδιών, την ίδια ώρα που δήμαρχοι στην Αττική -και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας- πετάνε τα σκουπίδια σε ανεξέλεγκτες χωματερές, υποβαθμίζοντας την ίδια την περιοχή τους αλλά και την ποιότητα ζωής των δημοτών τους».
Στην ερώτηση γιατί δεν έχει δοθεί πολιτική λύση στο ζήτημα των σκουπιδιών επί τόσες δεκαετίες, ο Χ. Καραγιάννης είναι ξεκάθαρος: «Η φούσκα ταυ real estate (αγοράς γης) επηρέασε καταλυτικά, καλλιεργώντας προσδοκίες οι οποίες θα απαξιώνονταν από τη δημιουργία ενός ΧΥΤΑ, κάτι που έκανε τις τοπικές κοινωνίες να είναι αντίθετες. Ασφαλώς εδώ εντάσσεται και το πολιτικό κόστος, το οποίο ελάχιστοι ήταν πρόθυμοι να επωμιστούν προκειμένου να επιλύσουν το πρόβλημα. Όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών έχουν μεγάλες ευθύνες, διότι δεν είχαν ως τώρα ολοκληρωμένη πρόταση και στρατηγική για τη διευθέτηση του ζητήματος. Η δική μας πρόταση εναρμονίζεται με το διεθνές παράδειγμα, που έχει αποδείξει ότι η δημιουργία ενός ΧΥΤΥ (Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) -θεωρείται εξελικτικό μοντέλο του ΧΥΤΑ- μέσα σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης, μπορεί να λειτουργήσει αναπτυξιακά σε τοπικό επίπεδο. Αυτό γίνεται με τη δημιουργία κέντρων διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών και ενεργειακών σταθμών κοντά στον ΧΥΤΥ, ένα πλέγμα, δηλαδή, ενεργειών που τονώνει την επιχειρηματικότητα και την οικονομία. Είναι αυτό που αποκαλούμε «πράσινη ανάπτυξη».
Ο Χ. Καραγιάννης παραδέχεται ότι το πρόβλημα των σκουπιδιών είναι σύνθετο και οι πολιτικές που εφαρμόζονται ως τώρα ατελέσφορες. «Για παράδειγμα, για τη διαχείριση των σκουπιδιών πληρώνουμε ανταποδοτικά τέλη στους δήμους μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. Όμως, το σύστημα είναι άνισο γιατί όλοι πληρώνουν βάσει των τετραγωνικών του σπιτιού τους και όχι με βάση το πόσα σκουπίδια παράγουν. Έτσι, ένας εργένης που ζει σε ένα σπίτι 80 τ.μ. πληρώνει το ίδιο με μια πολυμελή οικογένεια που μένει επίσης σε σπίτι 80 τ.μ. Το σωστό θα ήταν να πληρώνουν όλοι με βάση την ποσότητα που παράγουν. Ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κίνητρο για να ανακυκλώνουν τα σκουπίδια τους οι πολίτες και να μειώσουν τον όγκο».
Προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, ο ίδιος επισημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσουν εξελιγμένες μορφές διαχείρισης των σκουπιδιών, αλλά να υπάρξει εφαρμογή του νόμου και εποπτεία, ώστε να εξαλειφθούν τα φαινόμενα παρανομίας. Όσον αφορά τα μοντέλα που πρέπει να ακολουθηθούν, ο ίδιος προκρίνει μια σύνθεση των τεχνολογιών, ανάλογα με τις ανάγκες, τις συνθήκες, τη σύσταση των απορριμμάτων. Χωρίς να είναι κάθετα αντίθετος με την καύση (στην περίπτωση, π.χ., των νοσοκομειακών αποβλήτων), τονίζει ότι σε πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να τεθεί η ανακύκλωση και η επανεκμετάλλευση υλικών, αλλά και η παραγωγή ενέργειας.
Καταλήγοντας, ο Χ. Καραγιάννης επισημαίνει ότι μέσα σε όλα αυτά υπάρχει ένα θετικό. «Το ότι η Ελλάδα ξεκινάει αργοπορημένα την εισαγωγή εξελιγμένων μοντέλων διαχείρισης των σκουπιδιών τής δίνει το δικαίωμα να δανειστεί τη διεθνή εμπειρία και να επιλέξει τα καλύτερα και πιο αποδοτικά διεθνή μοντέλα».
Ανακύκλωση τώρα!
- Ο Αντώνης Μαυρόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, επισημαίνει για την ανακύκλωση τα ακόλουθα: «Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας στην Ελλάδα προσεγγίζει το 40%, δηλαδή τους 400.000 τόνους ανά έτος. Μπορεί η Ελλάδα να απέχει αρκετά από τον ευρωπαϊκό στόχο, που είναι να ανακυκλώνεται το 60% των υλικών συσκευασίας ώς το 2011, αλλά είναι γεγονός ότι τα βήματα που έγιναν είναι σημαντικά. Αν, όμως, φύγουμε λίγο από τα επίσημα στοιχεία, η κατάσταση που αντιμετωπίζει ο κάθε πολίτης στη γειτονιά του δεν μοιάζει και τόσο ενθαρρυντική: Οι κάδοι ανακύκλωσης συχνά δεν μπορούν να κλείσουν γιατί οι συχνότητες συλλογής δεν είναι επαρκείς. Γύρω από τους κάδους, ιδιαίτερα σε περιόδους αργιών και εορτών, συσσωρεύονται βουνά από ανακυκλώσιμα υλικά, που σε περίπτωση έντονης βροχής λερώνονται και μετατρέπονται σε πολτό. Συχνά μέσα στους κάδους της ανακύκλωσης κάποιοι πετάνε σκουπίδια, ειδικά αν οι γειτονικοί κάδοι σκουπιδιών είναι γεμάτοι. Το ανάποδο είναι επίσης συχνό. Αν η ανακύκλωση δεν πάψει να θεωρείται "πολυτέλεια" (που συχνά υιοθετείται για λόγους επικοινωνιακούς), τότε δεν θα γίνει ποτέ συνήθεια του πολίτη».
Δεν είναι για πέταμα
- Πάνω από 100.000 τόνους ετησίως μπορεί να επεξεργάζεται κάθε χρόνο το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, που βρίσκεται στη Φυλή και ανήκει στην εταιρεία ΕΠΑΝΑ. Η εν λόγω μονάδα επεξεργάζεται δημοτικά απόβλητα συσκευασίας, εκείνα που απορρίπτονται στους «μπλε κάδους» της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, καθώς και εμπορικά και βιομηχανικά απόβλητα. Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για την ανάκτηση των ανακυκλώσιμων υλικών περιλαμβάνει τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες, όπως, για παράδειγμα, οι οπτικοί διαχωριστές.
Ηλεκτρονικά απορρίμματα
- Eνα βουνό από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίμματα συσσωρεύεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάθε καταναλωτής δημιουργεί κατά μέσο όρο 16 κιλά τέτοιων απορριμμάτων τον χρόνο, πράγμα που σημαίνει ότι ετησίως παράγονται στην Ευρώπη έξι εκατομμύρια τόνοι. Πρόκειται για μια τεράστια σπατάλη πόρων, αλλά και για μείζονα περιβαλλοντικό κίνδυνο: Οι ηλεκτρικές συσκευές και ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός περιέχουν μεγάλης τοξικότητας βαρέα μέταλλα και οργανικούς ρύπους. Στην Ελλάδα το θέμα έχει μπει σε έναν ρυθμό και πλέον έχουν θεσμοθετηθεί διαδικασίες για τη διαχείρισή τους. Χρειάζεται, όμως, και η ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Πάμπτωχοι ΑΕ
- Λένε ότι η τέχνη προηγείται της ζωής. Πριν από περίπου μια δεκαετία, ο Αντώνης Κόκκινος γυρίζει την ταινία «Πάμπτωχοι ΑΕ»: Τρεις δαιμόνιοι επιχειρηματίες, πρώην υπόδικοι, ιδρύουν μια εταιρεία που ανακυκλώνει σκουπίδια. Η δουλειά πάει καλά, τα σκουπίδια αποκτούν οικονομική αξία, γεγονός που προκαλεί μεγάλες κοινωνικές, οικονομικές και νομικές συγκρούσεις με ζητούμενο «σε ποιον ανήκουν»!
Ενέργεια από σκουπίδια
- Η Ηλέκτωρ διαθέτει δύο μεγάλες ιδιόκτητες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο, το δευτερογενές στερεό καύσιμο που παράγεται από τα σκουπίδια και μπορεί να υποκαταστήσει συμβατικά καύσιμα σε ενεργοβόρες βιομηχανίες (π.χ. τσιμεντοβιομηχανίες). Η πρώτη μονάδα βρίσκεται στα Ανω Λιόσια και έχει ισχύ 23,5 MW, ενώ άλλη μια μονάδα, με ισχύ 5 MW, βρίσκεται στη βόρειο Ελλάδα και εκμεταλλεύεται το βιοαέριο του ΧΥΤΑ Ταγαράδων.
