Tα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει στις ανεπτυγμένες χώρες ένας άτυπος διάλογος σχετικά με την κυριαρχία του αυτοκινήτου στις αστικές μεταφορές και τις επιπτώσεις του στην καθημερινότητα. Πολίτες οργανώνονται σε ομάδες που προωθούν τη μετακίνηση με τα πόδια, προτείνονται συνδυαστικές μεταφορές (μέσα μαζικής μεταφοράς - ποδήλατο - βάδισμα).Το ζήτημα έχει απασχολήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 και αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις εφαρμόζουν εδώ και χρόνια προγράμματα ενθάρρυνσης της μετακίνησης με τα πόδια μέσω πεζοδρομήσεων, ενίσχυσης των δημόσιων συγκοινωνιών κλπ. Το θέμα θεωρείται μείζον και στην Ελλάδα, μια και περίπου το 20% των θυμάτων από τροχαία είναι πεζοί, ποσοστό που σε απόλυτους αριθμούς ξεπερνάει τους 300 τον χρόνο.
Τα στενά -και συνήθως κατειλημμένα από αυτοκίνητα- πεζοδρόμια, ο ελλιπής φωτισμός και η απουσία κυκλοφοριακής αγωγής αποτελούν τις βασικότερες αιτίες του φαινομένου, με τα πιο συχνά θύματα να είναι παιδιά και ηλικιωμένοι και τα περισσότερα ατυχήματα να γίνονται στις πόλεις. Την ίδια στιγμή η αντιμετώπιση των πεζών ως δευτερεύον στοιχείο της κυκλοφορίας και η μειωμένη σημασία που απολαμβάνουν σε επίπεδο πολιτικής έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής αλλά και την απώλεια μιας σειράς πλεονεκτημάτων που κουβαλάει μαζί του το βάδισμα.
Το πιο δύσκολο μέσο
Για όλα αυτά, το Reportage συνάντησε τον Πάνο Παπαδάκο. Πολιτικός μηχανικός, συγκοινωνιολόγος και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων την περίοδο 2004-2006, έχει εκπονήσει πλήθος μελετών για την αστική κινητικότητα και τις μετακινήσεις στο αστικό περιβάλλον.
Ο Π. Παπαδάκος παραδέχεται ότι το βάδισμα και, γενικά, η μετακίνηση με τα πόδια σε μια αστική περιοχή έχει αναδειχθεί σε περιπέτεια. Να πώς περιγράφει την κατάσταση: «Στη χώρα μας οι όροι και η ένταση της δόμησης συνετέλεσαν στο να υπάρχουν πεζοδρόμια ελάχιστου πλάτους στο σύνολο σχεδόν των πόλεων, που κατ’ αρχήν δεν μπορούν να παρέχουν ικανοποιητικές συνθήκες στους πεζούς. Στην πραγματικότητα αυτή προστίθενται πλήθος εμποδίων που «φυτεύονται» σε αυτά από πλήθος δημόσιων ή άλλων οργανισμών, καθιστώντας το βάδισμα μια οδυνηρή περιπέτεια. Το παράδειγμα της πολιτείας ακολουθούν με τη σειρά τους και οι πολίτες, καταλαμβάνοντας τον ελάχιστο διαθέσιμο χώρο με τη στάθμευση των οχημάτων τους (δίτροχων ή τετράτροχων), την εναπόθεση εμπορευμάτων, τραπεζοκαθισμάτων και κάθε άλλης μορφής εμποδίων. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η τριτοκοσμική εικόνα των πεζών που περπατούν στο οδόστρωμα. Στο περιβάλλον αυτό οποιαδήποτε πρόνοια για εξυπηρέτηση ατόμων με αυξημένες απαιτήσεις σε χαρακτηριστικά ανεμπόδιστης κίνησης (μητέρες με καρότσια, ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ) φαντάζει πολυτέλεια».
Προχωρώντας στις συνέπειες αυτής της κατάστασης, επισημαίνει ότι το βάδισμα καταλήγει περιπέτεια, επομένως όλες οι δραστηριότητες που προϋποθέτουν μετακίνηση με τα πόδια γίνονται λιγότερο ελκυστικές ως προβληματικές, οδηγώντας στην αποθέωση του ΙΧ, ακόμα και για διάνυση αποστάσεων πολύ μικρού μήκους. Ολοκληρώνοντας, ο πεπειραμένος συγκοινωνιολόγος προτείνει δύο απλές, μα και δύσκολες προϋποθέσεις, ώστε να εξασφαλιστεί η βιώσιμη κινητικότητα: Τη δημιουργία πεζόδρομων και πεζοδρομίων που θα είναι σωστά σχεδιασμένα (σε δίκτυο) και την εξασφάλιση της μη κατάληψης πεζοδρομίων και πεζοδρόμων από τα διάφορα εμπόδια.
Οι πολίτες οργανώνονται
Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση οι πολίτες ανασκουμπώνονται. Οργανώνονται σε ομάδες, υλοποιούν δράσεις, ενημερώνουν, ευαισθητοποιούν και διεκδικούν το αυτονόητο δικαίωμά τους.
Μία από τις πιο αναγνωρίσιμες τέτοιες ομάδες είναι η πρωτοβουλία «Πεζή». Ιδρύθηκε το 2002 και σκοπός της είναι η προστασία των δικαιωμάτων των πεζών και η διάδοση των σύγχρονων απόψεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να οργανώνονται οι μετακινήσεις στις πόλεις. Απευθύνονται με ερωτήσεις και καταγγελίες σε βουλευτές, υπουργεία, κρατικές υπηρεσίες, ακόμη και στο Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος το 2006 εξέδωσε πόρισμα καταπέλτη για την κατάσταση που βιώνουν καθημερινά οι Έλληνες πεζοί.
Από την πρωτοβουλία «Πεζή» μας μίλησε ο γεωλόγος Νίκος Στάππας, που σταχυολογεί τα εμπόδια που φράζουν τον δρόμο των πεζών στην Ελλάδα. «Η (παράνομη) στάθμευση των οχημάτων πάνω σε πεζοδρόμια, πλατείες και διαβάσεις. Η αυθαίρετη κατάληψη πεζοδρομίων και διαβάσεων πεζών από πρατήρια βενζίνης, συνεργεία και εκθέσεις αυτοκινήτων, σκαλωσιές, κουβούκλια φρουρών και κάδους απορριμμάτων. Οι κακοτεχνίες: Οι διαστάσεις των πεζοδρομίων είναι ανεπαρκείς στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι πολεοδομικές ανεπάρκειες: Ο σχεδιασμός των πόλεων ακόμα και σήμερα δεν γίνεται με έμφαση στη χρήση της πόλης από τους πεζούς. Οι πρόσφατες εργασίες βελτίωσης στις πόλεις είναι αποσπασματικές και αφορούν πολύ μικρές περιοχές.
Οι δρόμοι στις πόλεις σχεδιάζονται με ακριβείς προδιαγραφές ενώ αγνοούνται οι προδιαγραφές για τους χώρους πεζών. Και φυσικά, η ανεπάρκεια αστυνόμευσης. Οι τροχονόμοι και, γενικότερα, οι αστυνομικοί δεν είναι εκπαιδευμένοι ώστε να διευκολύνουν την κίνηση των πεζών, αλλά προτεραιότητά τους είναι η ρύθμιση της κίνησης των τροχοφόρων. Τα προβλήματα παράνομης στάθμευσης είναι τόσο γενικευμένα που οι αστυνομικές αρχές δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με τη διαφύλαξη των χώρων των πεζών αν και δηλώνουν μεγάλο αριθμό κλήσεων για παράνομη στάθμευση».
Στο ίδιο πλαίσιο δραστηριοποιείται ο Φραντζέσκο Βιανέλο. Είναι Ιταλός, αλλά ζει στην Κηφισιά τα τελευταία 30 χρόνια. Το 2004 ίδρυσε τον Σύλλογο για τα δικαιώματα των πεζών Κηφισιάς και από τη θέση του προέδρου προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει και να επηρεάσει τα πράγματα, με μια σειρά δράσεων. Αναπολώντας τα χρόνια που πέρασαν, επισημαίνει ότι η Κηφισιά, «το ανθισμένο προάστιο του παλιού καιρού», δεν υπάρχει πια, όπως δεν υπάρχει η θρυλική κεντρική πλατεία του Πλατάνου, άλλοτε σημείο συνάντησης. «Στη θέση της έχουμε σήμερα έναν χαοτικό, επικίνδυνο συγκοινωνιακό κόμβο».
Η φιλοσοφία που τον οδήγησε στην ίδρυση του συλλόγου είναι ξεκάθαρη. «Το κοινό αγαθό μιας πόλης είναι οι δημόσιοι χώροι που περιλαμβάνουν και τις πλατείες και τους δρόμους, όλους τους χώρους που επιτρέπουν την απρόσκοπτη διέλευση των οχημάτων και την ασφαλή μετακίνηση των πεζών: Δείκτης ανάπτυξης μιας πόλης είναι ο πεζός. Ένας τόπος για να είναι βιώσιμος πρέπει να σέβεται και να προστατεύει τον άνθρωπο που περπατά, να του επιτρέπει να συναναστραφεί με τους άλλους, να ζει την πόλη, όχι να τη διασχίζει μόνο βιαστικά για να φτάσει σπίτι του. Η ανάπτυξη είναι και αυτό: Όσο περισσότεροι πεζοί κυκλοφορούν σε μια πόλη τόσο πιο ανεπτυγμένη είναι: Πεζοί, μητέρες με καροτσάκια, παππούδες με το εγγονάκι». Κατόπιν ρωτάμε αν είναι κατά του αυτοκινήτου. «Προφανώς όχι, αφού κάποια στιγμή θα βγούμε από το αυτοκίνητο και θα αναγκαστούμε να πάμε με τα πόδια. Όπως, λοιπόν, το αυτοκίνητο έχει θέση στη ζωή μας, με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να είναι εγγυημένο το δικαίωμά για ελεύθερη μετακίνηση έξω από αυτό».
Πού πάμε;
- Τον περασμένο Ιανουάριο μια πενηνταεξάχρονη γυναίκα βρήκε τραγικό θάνατο μαζί με την πεντάχρονη εγγονή της όταν παρασύρθηκαν από διερχόμενο φορτηγό επί της οδού Λιοσίων. Τα δύο θύματα αναγκάστηκαν να κατεβούν στον δρόμο επειδή ένα σταθμευμένο αυτοκίνητο πάνω στο πεζοδρόμιο τους ανέκοπτε τη διέλευση. Ασφαλώς, δεν είναι η πρώτη φορά που οι πεζοί αναγκάζονται να ρισκάρουν τη ζωή τους εξαιτίας μιας τόσο αντικοινωνικής συμπεριφοράς, που ενθαρρύνεται από την αναιμική αστυνόμευση και τις χαλαρές ποινές.
Πάρτε μέτρα!
- H Ελεονώρα Παπαδημητρίου, πολιτικός μηχανικός, συγκοινωνιολόγος και υπ. διδάκτωρ του ΕΜΠ, συγκεντρώνει συγκεκριμένα μέτρα για να ανασάνουν επιτέλους οι πεζοί: «Η δημιουργία δικτύων πεζοδρόμων στις κεντρικές περιοχές, η ανάπτυξη δικτύων διαδρομών πεζών, ιδιαίτερα σε περιοχές σταθμών μέσων μαζικής μεταφοράς και σε περιοχές με έντονες εμπορικές δραστηριότητες, η δημιουργία προστατευμένων διαδρομών για άτομα με ειδικές ανάγκες και η αναβάθμιση των πεζοδρομίων και των διαβάσεων, με παράλληλη αντιμετώπιση της παράνομης στάθμευσης ΙΧ, δικύκλων και οχημάτων τροφοδοσίας. Παράλληλα, για τη βελτίωση της ασφάλειας των πεζών, προτείνεται η διοχετευτική διαρρύθμιση των κόμβων, η βελτίωση της σήμανσης και η κατάλληλη προσαρμογή της υποδομής (π. χ. κιγκλιδώματα, φύτευση) για την αποθάρρυνση της διάσχισης οδού εκτός κόμβου. Αυτά μπορεί να συνδυάζονται με μέτρα περιορισμού της ταχύτητας και ενδεχομένως και της κυκλοφορίας των οχημάτων, ιδιαίτερα της διαμπερούς κυκλοφορίας μέσα από περιοχές κατοικίας, όπως είναι ο καθορισμός ζωνών με όριο ταχύτητας 30 χλμ./ώρα, η εφαρμογή τεχνικών μέτρων χαμηλού κόστους για τη μείωση της ταχύτητας των οχημάτων (υπερυψωμένο οδόστρωμα στις διασταυρώσεις, στενώσεις οδών, προεξοχές πεζοδρομίων κ.λπ.).
Μαχητές των δρόμων
- Οι streetpanthers (www.streetpanthers.gr) είναι ακόμη μία οργάνωση πολιτών που έχει πάρει στα χέρια της το πρόβλημα με τα σταθμευμένα αυτοκίνητα πάνω στα πεζοδρόμια. Ξεκίνησαν το 2006 από τη Θεσσαλονίκη. Μία από τις αγαπημένες τους δράσεις είναι να κολλούν αυτοκόλλητα πάνω στα αυτοκίνητα που φράζουν τον δρόμο, με μηνύματα όπως «Είμαι γάιδαρος, παρκάρω όπου γουστάρω».
