Όχι, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν τρίζει στην Ελλάδα. Μέλη της ΕΟΚ από το 1981 και της ΕΕ από το 1992 οι Έλληνες μπορούμε να καυχιόμαστε ότι έχουμε συνεισφέρει πολλά σε αυτό που αποκαλούμε «ευρωπαϊκή συνείδηση». Όμως, η πρόσφατη οικονομική κρίση θέτει σε δοκιμασία αυτή τη σχέση και υπ’ αυτό το πρίσμα οι ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον...
Πέρα από το δάνειο του ονόματος -η λέξη Ευρώπη έχει ελληνικές ρίζες- εμποτίσαμε τον ιδεολογικό κορμό της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας με ορισμένες από τις πιο συνεκτικές έννοιες των ανθρώπινων κοινωνιών: αντιπροσώπευση, δημοκρατία, δημόσιος έλεγχος, ελευθερία έκφρασης.
Με τη συμβολή του Χριστιανισμού, στη φιλοσοφία του οποίου οι περισσότεροι βλέπουν άλλο ένα ευρωπαϊκό συνεκτικό στοιχείο, αλλά και της επιστήμης που ξεπήδησε μέσα από τον Διαφωτισμό και χαρακτηρίζει τη νεωτερικότητα, το ευρωπαϊκό ιδεολογικό οικοδόμημα πορεύτηκε ανά τους αιώνες, διά πυρός και σιδήρου είναι η αλήθεια, μέχρι τη δεκαετία του ’50 όταν ο σπόρος της διακρατικής συνεργασίας άρχισε να δίνει καρπό.
Το γεγονός ότι έπειτα από τόσους αιώνες συζητάμε ακόμα για την ευρωπαϊκή συνείδηση των Ελλήνων, το γεγονός ότι κάθε φορά που έρχονται ευρωεκλογές ο ευρω-σκεπτικισμός αυξάνεται, μαρτυράει ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αν και έχει γερά θεμέλια, χρειάζεται ενίσχυση, εκσυγχρονισμό και την ανάγκη να εμβαπτίζεται κάθε τόσο στις πρωταρχικές αξίες που μας συνέχουν.
Ευρώφιλοι σκεπτικιστές
Η έρευνα Ευρωβαρόμετρο είναι πια γνωστή στους περισσότερους, καθώς εδώ και περίπου μία δεκαετία αποτυπώνει τη γνώμη των Ευρωπαίων σε διάφορα θέματα. Από τα πλέον γνωστά επιμέρους τμήματα της έρευνας είναι η άποψη που έχουν οι πολίτες για το ίδιο το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), στο οποίο, άλλωστε, μετέχουν.
Το πιο πρόσφατο Ευρωβαρόμετρο κυκλοφόρησε στα τέλη του 2008. Σύμφωνα με τα πορίσματά του, οι Έλληνες δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στην ΕΕ. Την εμπιστεύεται το 58% των Ελλήνων, όταν ο μέσος όρος των 27 χωρών - μελών της ΕΕ βρίσκεται στο 47%. Παράλληλα, το 59% δηλώνει ότι εμπιστεύεται το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (μέσος όρος ΕΕ 27: 51%). Και δεν είναι μόνο αυτά που φανερώνουν ότι οι Έλληνες είναι ευχαριστημένοι που βρίσκονται εντός ΕΕ.
Σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης επιδοκιμάζει τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ (45%), ενώ το 70% θεωρεί ότι η Ελλάδα έχει ωφεληθεί από τη συμμετοχή της. Υπάρχει βέβαια και ένα ποσοστό 27% των Ελλήνων που δεν βρίσκει επωφελή τη συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ και αυτό αποτελεί σίγουρα ένα κρίσιμο σημείο στη σχετική προβληματική. Κλείνουμε με το Ευρωβαρόμετρο και τρία κλασικά ερωτήματά του: α) το πόσο πολύ θέλουν οι Έλληνες μια κοινή εξωτερική πολιτική, β) το πόσο θετικοί είναι στην προοπτική περαιτέρω διεύρυνσης και γ) στο αν επιθυμούν επιτάχυνση του ρυθμού οικοδόμησης της Ευρώπης.
Η πλειονότητα υποστηρίζει τις κοινές πολιτικές της ΕΕ, καθώς τάσσεται υπέρ μίας κοινής εξωτερικής πολιτικής, σε ποσοστό 79%. Όσον αφορά την προοπτική της διεύρυνσης οι μισοί Έλληνες (49% έναντι μόλις 44% του μέσου ευρωπαϊκού όρου) τάσσονται υπέρ περαιτέρω διεύρυνσης. Τέλος, όσον αφορά την οικοδόμηση της Ευρώπης επιθυμία των Ελλήνων πολιτών είναι να δοθεί υψηλότερη ταχύτητα στην οικοδόμηση μιας Ευρώπης ενιαίας και ισχυρής, σε ποσοστό 33%, έναντι μόλις 15% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Από τα συμπεράσματα αυτά ξεκίνησε η συζήτησή μας με τον έμπειρο στα ευρωπαϊκά θέματα καθηγητή Παναγιώτη Ιωακειμίδη. Οι ενδεχόμενες αλλαγές στην ευρωπαϊκή συνείδηση δεν τον εκπλήσσουν, ιδιαίτερα σε μία περίοδο κρίσης.
«Η Ισλανδία π.χ. μετά τις πρόσφατες εκλογές που προκάλεσε η κρίση έσπευσε να δηλώσει ότι επιθυμεί την είσοδο στην ΕΕ, ενώ φαίνεται ότι ο βαθμός εμπιστοσύνης γενικά των Ευρωπαίων στην ΕΕ έχει αυξηθεί λόγω του ότι οι πολίτες την αντιλαμβάνονται ως ασπίδα προστασίας απέναντι στην κρίση». Διευκρινίζει όμως ότι οι Έλληνες λειτούργησαν διαφορετικά.
«Στην Ελλάδα φαίνεται πως υπάρχει μια πιο επιφυλακτική θέση απέναντι στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, μολονότι η χώρα μας είναι θετική απέναντι στην ΕΕ και αυτό το βλέπουμε από το μεγάλο ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι θα πάνε να ψηφίσουν στις εκλογές». Πανεπιστημιακός καθηγητής με μακρά εμπειρία σε θέματα ευρωπαϊκής πολιτικής και διεθνών σχέσεων, ευρωπαϊστής και ένας εκ των διαμορφωτών της επίσημης θέσης που διατύπωσε το ελληνικό κράτος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης είναι μία από τις πιο έγκυρες «φωνές» της ελληνικής διανόησης για τα ευρωπαϊκά ζητήματα.
Η διαμόρφωση ευρωπαϊκής συνείδησης τον απασχολεί, είναι όμως από τους αισιόδοξους. «Υπάρχουν τομείς όπου οι πολιτικές της Ένωσης επηρεάζουν πιο άμεσα και θετικά τους πολίτες κι ως εκ τούτου οι πολίτες μπορούν να προσλαμβάνουν πιο εύληπτα τον ρόλο της. Ο τομέας του περιβάλλοντος είναι ένας τέτοιος, όπως και η γεωργία όπου οι αγρότες μας είχαν την αίσθηση, παρά τις διάφορες γκρίνιες εδώ κι εκεί, ότι αντλούν σημαντικούς πόρους από τον κοινό προϋπολογισμό και ότι η ΕΕ συμβάλλει στην αναγέννηση της υπαίθρου», υποστηρίζει ο καθηγητής, προσθέτοντας στους δύο παραπάνω τομείς την περιφερειακή ανάπτυξη - τομέας που χρηματοδοτήθηκε από κοινοτικούς πόρους και παρουσίασε σημαντικό έργο.
Το Ευρωπαικό Σύνταγμα δεν θα μπορούσε να λείψει από τη συζήτησή μας, όχι μόνο διότι ο Π. Ιωακειμίδης είναι ένας από τους Έλληνες που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του, αλλά διότι ο καταστατικός αυτός χάρτης αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι Eυρωπαίοι εταίροι το οικοδόμημα που δημιούργησαν, ενώ παράλληλα διαγράφουν το μέλλον του. Πώς κρίνει ο καθηγητής τη δυστοκία της ΕΕ να υιοθετήσει Σύνταγμα, μετά από τόσες δεκαετίες λειτουργίας; «Η ΕΕ απέτυχε στην επικοινωνία της έννοιας του Συντάγματος, με αποτέλεσμα ο πολίτης να ερμηνεύσει, αν και όχι καθολικά, με αρνητικό τρόπο τη διαδικασία συνταγματοποίησης της ΕΕ», σημειώνει.
Πέραν όμως από πρόβλημα επικοινωνίας υπήρξε και πρόβλημα στρατηγικής: προηγήθηκε η διεύρυνση της Ένωσης με 10 χώρες και μετά ακολούθησε η διαδικασία επικύρωσης του Συντάγματος, κάτι το οποίο θεωρεί εσφαλμένο. «Έπρεπε να γίνει το αντίθετο, διότι σημαντικά τμήματα Ευρωπαίων πολιτών συνέδεσαν εσφαλμένα την έννοια του Συντάγματος με τη διαδικασία της διεύρυνσης.
Έτσι, πολίτες που ήθελαν να εκφραστούν εναντίον της διεύρυνσης ψήφισαν εναντίον του Συντάγματος», εκτιμά σήμερα ο καθηγητής. Παράλληλα αναγνωρίζει ότι ως κείμενο είχε σημαντικά ελλείμματα. «Το κοινωνικό κομμάτι του Συντάγματος, αυτό που θα αφορούσε άμεσα τον πολίτη θα έπρεπε να ήταν πιο ισχυρό. Οι συμμετέχοντες από ελληνικής πλευράς, μεταξύ των οποίων κι εγώ, είχαμε προτείνει σημαντικές διατάξεις για τον κοινωνικό τομέα που δεν συμπεριλήφθηκαν».
Χαλαρές υποχρεώσεις
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα και συνείδηση έχει διττό χαρακτήρα. Από τη μία σχετίζεται με τα δικαιώματα που απολαμβάνουμε ως κράτος - μέλος, από την άλλη όμως υπάρχουν και υποχρεώσεις. Οφείλουμε να γίνουμε περισσότερο Ευρωπαίοι, από τον τρόπο που φερόμαστε στα αδέσποτα, μέχρι την οδική συμπεριφορά και τις περιβαλλοντικές δράσεις. Σε αυτό εστιάζει ο Ιερόθεος Παπαδόπουλος, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.
«Πολλοί Έλληνες πολίτες ταυτίζουν την ΕΕ με την εισροή κονδυλίων, την οικονομική ενίσχυση και τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Εκτός όμως από τα κονδύλια και τα πακέτα στήριξης, ΕΕ σημαίνει και νομοθεσία, που αφορά σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς και η οποία πρέπει να εφαρμόζεται από όλα τα κράτη μέλη. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν νοείται επιλεκτική εφαρμογή των αποφάσεων. Κυρίως όταν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων οι εκπρόσωποι των Ελλήνων πολιτών συμμετέχουν σε όλα τα επίπεδα.
Για παράδειγμα, παλαιότερα η Ελλάδα είχε δεχτεί ένα περιβαλλοντικό πρόστιμο, για την υπόθεση της ρύπανσης του Κουρουπητού (Χανίων). Πιστεύω πως είναι προς το συμφέρον μας η ορθή εφαρμογή του κοινοτικού περιβαλλοντικού δικαίου. Αυτονόητα λοιπόν, δεν χρειαζόμαστε κάποιον να μας υποχρεώσει ώστε να προστατεύουμε τους εαυτούς μας. Η Ελλάδα, όπως και όλα τα κράτη - μέλη, είναι υποχρεωμένη να εφαρμόζει την κοινοτική νομοθεσία».
Ειδικά για το θέμα της οικονομικής κρίσης ο ίδιος επισημαίνει ότι αν η Ελλάδα δεν ήταν στη ζώνη του ευρώ, τα προβλήματα θα ήταν πολλά. «Είναι, για παράδειγμα, σημαντικό το γεγονός ότι σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης, η Ελλάδα έχει ένα ισχυρό νόμισμα. Αντίθετα με την αδράνεια που προέκυψε διεθνώς κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης, η ΕΕ κινήθηκε ταχύτατα στη χρήση κονδυλίων αλλά και στη λήψη πρωτοβουλιών για τη θεσμική θωράκιση του διεθνούς συστήματος». Καταλήγοντας, ο Ι. Παπαδόπουλος εκφράζει και κάποιες ενστάσεις τόσο για τις εθνικές κυβερνήσεις όσο και για τα Μέσα Ενημέρωσης. «Οι κυβερνήσεις πιστώνονται οτιδήποτε θετικό ως κεκτημένο της πολιτικής τους και οτιδήποτε αρνητικό το χρεώνουν στην ΕΕ.
Από την άλλη, τα ΜΜΕ, πολλές φορές με υπερβολές, παρουσιάζουν την ΕΕ και την Επιτροπή ως ‘’τιμωρό’’ που έρχεται να επιβάλει τις πολιτικές της, παραβλέποντας αφενός ότι σε αυτές έχουν συμφωνήσει οι υπουργοί και οι ευρωβουλευτές των κρατών και αφετέρου ότι η Επιτροπή οφείλει να επιβλέπει την τήρηση των συμφωνηθέντων και να επεμβαίνει όπου παρατηρείται ολιγωρία».
Για το τέλος αφήσαμε την Κατερίνα Μπατζελή, μια νέα ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ που ασχολείται συστηματικά με τον πολιτισμό, στην αντίστοιχη επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου. Της ζητήσαμε να μας σχολιάσει το πέπλο ευρω-σκεπτικισμού που φαίνεται πως έχει απλωθεί πάνω από την ήπειρό μας, ειδικά αυτό το διάστημα. Η Κ. Μπατζελή συνδέει τον ευρω-σκεπτικισμό των ημερών με τη στάση των πολιτών απέναντι στις εθνικές κυβερνήσεις.
«Το τελευταίο διάστημα η συνείδηση του Έλληνα πολίτη για τα ευρωπαϊκά θέματα συνεχώς μειώνεται, διότι εξαιτίας των οικονομικών γεγονότων τόσο ο Ευρωπαίος όσο και ο Έλληνας πολίτης έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους απέναντι στις κυβερνήσεις εξαιτίας της αδυναμίας τους να προβλέψουν την κρίση, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο εκχώρησαν στο παρελθόν κρατικές αρμοδιότητες στα χρηματοπιστωτικά συστήματα. Ανάλογα με τη συνείδηση λοιπόν που διαμορφώνεται απέναντι στις κυβερνήσεις, διαμορφώνεται και η στάση απέναντι στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα».
Η Κ. Μπατζελή, όπως και οι υπόλοιποι συνομιλητές μας, πιστεύει πολύ στην ανάγκη περαιτέρω πληροφόρησης του κοινού στην Ευρώπη, ως τη μοναδική μέθοδο προκειμένου να ανακτηθεί μέρος της χαμένης εμπιστοσύνης και ανησυχεί μήπως οι αρνητικές εντυπώσεις που έχουν σχηματιστεί στους λαούς των κρατών - μελών επιδράσουν καταλυτικά στις περί Ευρώπης αντιλήψεις των πολιτών. «Αν δεν υπάρξουν βελτιωτικές κινήσεις ενημέρωσης και μάλιστα ανάδειξης των κοινοτικών πρωτοβουλιών, π.χ. για το ξεπέρασμα της κρίσης, η αντίδραση του κόσμου ίσως να είναι αρνητική- η αποχή από τις ευρωεκλογές ίσως είναι μια τέτοια αντίδραση».
Εμείς οι Ευρωπαίοι
- Ο ρόλος των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών στην απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό έχει πολλές φορές αναλυθεί και εξετασθεί. Είναι αλήθεια ότι η απελευθέρωση και η συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους αποτελεί την κρίσιμη καμπή, βάσει της οποίας η Ελλάδα αρχίζει να μπαίνει στην ιδεολογική σφαίρα επιρροής της Ευρώπης, εγκαταλείποντας με πολύ αργά βήματα την Ανατολή. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που γράφει ο Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του ιστορικού βιβλίου «Europes: Η Ευρώπη, χθες σήμερα, αύριο» (Εκδόσεις Νέα Σύνορα, Λιβάνης) που έγραψε το 1978 ο Ζακ Χούντζιγκερ, σύμβουλος τότε του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γαλλίας. «Λόγω της Τουρκοκρατίας αποκοπήκαμε από τον ευρωπαϊκό κορμό, δεν παρακολουθήσαμε από τα μέσα τις εξελίξεις και τις επαναστάσεις στον τρόπο παραγωγής, στην κοινωνική οργάνωση, στην επιστήμη και την τεχνολογία, στους θεσμούς και στους τρόπους διακυβέρνησης, δεν περάσαμε από την πολύμορφη και πολύχρονη διαδικασία ανάπτυξης και κατάκτησης της εξουσίας από την αστική τάξη, δεν γνωρίσαμε το πουργκατόριο της Βιομηχανικής Επανάστασης. Αγνοούμε, έτσι, βαθύτατα την ευρωπαϊκή ιστορία, αγνοούμε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε η σύνθετη και πολύπλοκη ευρωπαϊκή πραγματικότητα».
Εκλογές, κόμματα...
- Οι ευρωεκλογές ήταν πάντα μια ευκαιρία για τους μικρούς της πολιτικής σκηνής. Παρά το γεγονός οτι και στις εκλογές αυτές τα κοινοβουλευτικά κόμματα αποσπούν όλες τις έδρες και κατακτούν το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των ψήφων (94,8% το 2004), στη συνείδηση των περισσοτέρων, η συγκεκριμένη ψήφος συνδέεται με εξωκοινοβουλευτικές επιλογές. Ενδεικτικά: Γυναίκες για την Ευρώπη (0,76%), Δημοκρατική Περιφερειακή Ένωση (0,73%), Οικολόγοι Πράσινοι (0,67%), Ένωση Κεντρώων (0,56%), Βεργής (0,54%).
- 49% -ανοιχτά μυαλά
- 33% -όλοι μαζί
- 48% -πάμε κάλπη
Ευρωπαϊκή μυθολογία
- Η ευρώπη ετυμολογείται από τις λέξεις «ευρύς» και «ωψ», που υποδηλώνουν κυριολεκτικά εκείνον που έχει μεγάλα μάτια. Μεταφορικά, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η Ευρώπη υποδηλώνει τον ανοικτό ορίζοντα, τα ανοιχτά σύνορα, την ευρύτητα πνεύματος. Στην Ελληνική Μυθολογία η Ευρώπη ήταν η κόρη του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα, την οποία απήγαγε ο Δίας, εξου και η περίφημη «αρπαγή».
Οι Ευρωπαίοι ημών πρόγονοι
- «Οι Έλληνες, σεμνυνόμενοι επί τη καταγωγή του γένους, ου μόνον δεν έμυσαν τα όμματα προς τα φώτα της Ευρώπης, αλλ’ υπέλαβον τους Ευρωπαίους απλούς οφειλέτας, αποτίνοντας μετά τόκων αδρών κεφάλαιον, όπερ είχον λάβει παρά των εαυτών προγόνων». Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748 - 1833) υπενθυμίζει όχι στους Ευρωπαίους, αλλά στους Έλληνες ότι αυτό το μόρφωμα που λέγεται Ευρώπη έχει μπόλικη (Αρχαία) Ελλάδα στα θεμέλιά του.
