Για έναν ολόκληρο αιώνα η ραγδαία ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού είχε κινητήρια δύναμή της το φθηνό πετρέλαιο. Αυτό όμως φαίνεται να τελειώνει, όπως υποστηρίζουν εδώ και μερικά χρόνια οι υπέρμαχοι της θεωρίας της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης (Peak Oil). Η ανοδική πορεία των τιμών των τελευταίων μηνών μοιάζει να τους δικαιώνει, ο αντίλογος όμως αντιτάσσει ότι ο μαύρος χρυσός θα μπορούσε να κινείται σε πολύ προσιτά επίπεδα αν οι ισχυρές πετρελαϊκές εταιρείες και οι κυβερνήσεις των πετρελαιοπαραγωγών κρατών δεν χρησιμοποιούσαν τις θεωρίες τους ως δικαιολογία για να κερδοσκοπούν. Παρά τη διαμάχη γύρω από την ακριβή χρονική τοποθέτηση της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης, κανένας δεν είναι σε θέση να αμφισβητήσει αυτή καθαυτή την έλευσή της. Το πετρέλαιο είναι ένας φυσικός πόρος που κάποτε θα τελειώσει, γι' αυτό και η ανθρωπότητα θα πρέπει να αρχίσει από τώρα την αναζήτηση τρόπων για την απεξάρτησή της από αυτό στρεφόμενη προς εναλλακτικές πηγές ενέργειας - αρχίζοντας ήδη από σήμερα.
Πόσο γρήγορα οδεύουμε προς το τέλος του πετρελαίου; Το ερώτημα, με τεράστιες πολιτικοοικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προεκτάσεις, είναι από αυτά που διχάζουν προκαλώντας έντονες αντιπαραθέσεις. Οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες και οι πετρελαϊκές εταιρείες είναι καθησυχαστικές επιμένοντας ότι η εξάντληση του μαύρου χρυσού δεν είναι ορατή στο εγγύς μέλλον. Ο αντίλογος, ο οποίος ενσωματώνεται στο κύριο μέρος του στην αποκαλούμενη θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης (Peak Oil), αντιτάσσει ότι, ακόμη και αν δεν είναι άμεσα ορατή, η εξάντληση της κύριας αυτή τη στιγμή πηγής ενέργειας του πλανήτη είναι βέβαιη, ότι ήδη έχουμε σχεδόν καταναλώσει το μισό από το πετρέλαιο που διαθέτουμε και η υποχρεωτική μείωση της παραγωγής που θα ακολουθήσει μας βάζει πλέον στην εποχή του τέλους του φθηνού πετρελαίου.
Θεωρία κορυφής
Η θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης διατυπώθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τον αμερικανό γεωλόγο Μάριον Κινγκ Χάμπερτ, ο οποίος είχε προβλέψει - με ακρίβεια, όπως αποδείχθηκε - ότι η παραγωγή πετρελαίου των Ηνωμένων Πολιτειών θα έφθανε στην κορύφωσή της ανάμεσα στο 1965 και στο 1970 και στη συνέχεια θα άρχιζε να μειώνεται. Η λεγόμενη «καμπύλη Χάμπερτ» - η οποία έχει το σχήμα μιας συμμετρικής καμπάνας - αποτέλεσε έκτοτε ένα αξιόπιστο εργαλείο πρόβλεψης για την πετρελαϊκή παραγωγή πολλών κρατών.
Η λογική στην οποία βασίζεται η καμπύλη Χάμπερτ είναι απλή. Κάθε πεπερασμένος ορυκτός πόρος - όπως είναι το πετρέλαιο, ο άνθρακας, το φυσικό αέριο - φθάνει κάποτε στην εξάντλησή του και η παραγωγή του ακολουθεί μια πορεία με αρχή, μέση και τέλος. Η μέση αυτής της πορείας - η στιγμή στην οποία η παραγωγή φθάνει τον μέγιστο βαθμό ή την κορύφωσή της - βρίσκεται στο σημείο κατά το οποίο έχει εξορυχθεί το 50% των διαθέσιμων αποθεμάτων και απομένει ακόμη το υπόλοιπο μισό.
Πριν από περίπου μία δεκαετία ορισμένοι κορυφαίοι ειδικοί του πετρελαίου - με πιο γνωστούς τον αμερικανό σύμβουλο επενδύσεων Μάθιου Σίμονς, τον αμερικανό γεωλόγο και συνεργάτη τού Χάμπερτ Κένεθ Ντιφέις και τον βρετανό γεωλόγο Κόλιν Κάμπελ - μετέφεραν την καμπύλη Χάμπερτ σε παγκόσμιο επίπεδο και υποστήριξαν ότι η κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής επίκειται άμεσα. Τόνισαν μάλιστα ότι η μεγάλη εξάρτηση των ανεπτυγμένων κρατών από το πετρέλαιο και η αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης θα εντείνουν περισσότερο τις τριβές και τις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει η πτώση της παραγωγής, η οποία μοιραία ακολουθεί μετά την κορύφωση. Οι περισσότεροι ειδικοί της «σχολής» αυτής θεωρούν ότι η κορύφωση επήλθε ήδη ή πρόκειται να επέλθει μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Παρ' ότι είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς τη βάση αυτών των εκτιμήσεων - το πετρέλαιο είναι πράγματι ένας πεπερασμένος πόρος και από τη στιγμή που το αντλούμε χωρίς να υπάρχει τρόπος αντικατάστασής του κάποτε θα εξαντληθεί -, οι αντιδράσεις που προκάλεσαν ήταν τεράστιες. Οι περισσότερο αισιόδοξοι πολέμιοί τους - οι αποκαλούμενοι και «αρνητές της κορύφωσης» - θεωρούν ότι τα αποθέματα πετρελαίου της Γης επαρκούν για περισσότερο από έναν αιώνα, ότι οι διακυμάνσεις στην παραγωγή και στην προμήθεια του πετρελαίου δεν προκαλούνται τόσο από φυσικούς λόγους όσο από την αύξηση της ζήτησης και ότι η άνοδος των τιμών του πετρελαίου θα ενισχύσει την τεχνολογική ανάπτυξη του τομέα οδηγώντας σε νέες μεθόδους εξόρυξης και σε νέες ανακαλύψεις. Οι λιγότερο αισιόδοξοι δεν αρνούνται την κορύφωση αυτή καθαυτή, απλώς υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται να επέλθει άμεσα και την τοποθετούν από το 2020 ως το 2030, θεωρώντας ότι τα στοιχεία στα οποία βασίζονται οι εκτιμήσεις για τα παγκόσμια αποθέματα είναι ελλιπή και οι υπολογισμοί δεν είναι σωστοί.
Η έκθεση Χιρς
Η σωστή χρονική τοποθέτηση της στιγμής κατά την οποία η παγκόσμια παραγωγή θα φθάσει στον μέγιστο βαθμό της έχει σημασία για την έγκαιρη αντιμετώπιση της κρίσης που θα προκύψει από τη μελλοντική έλλειψη της κύριας πηγής ενέργειας του πλανήτη. Η περίφημη έκθεση Χιρς, η οποία δημοσιεύτηκε το 2005 από το αμερικανικό υπουργείο Ενέργειας, προειδοποιεί ακριβώς για αυτό. «Η κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου» τονίζει «είναι αναπόφευκτη. Θα είναι απότομη και θα φέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον κόσμο αντιμέτωπους με ένα πρωτόγνωρο πρόβλημα διαχείρισης κινδύνου. Πλησιάζοντας στο σημείο της κορύφωσης οι τιμές των υγρών καυσίμων και η αστάθεια των τιμών θα αυξηθούν δραματικά και, αν δεν έχει προηγηθεί έγκαιρη λήψη μέτρων αντιμετώπισης, το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κόστος θα είναι πρωτοφανές».
Η έκθεση έχει μπει προς το παρόν στο συρτάρι, προβλέπει όμως ότι για μια ομαλή μετάβαση με μικρές αρνητικές επιπτώσεις και χωρίς μια μεγάλη κρίση έλλειψης καυσίμων στο προβλεπόμενο μέλλον θα πρέπει να υιοθετηθούν μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης μία εικοσαετία πριν από την κορύφωση. Αν τα μέτρα αντιμετώπισης εισαχθούν δέκα χρόνια πριν από την κορύφωση, εκτιμάται ότι οι αρνητικές επιπτώσεις θα είναι μέτριες αλλά θα απαιτηθούν τεράστιες προσπάθειες από τις κυβερνήσεις, τη βιομηχανία και τους καταναλωτές. Η καθυστερημένη εισαγωγή μέτρων κρίνεται ανίκανη να αποτρέψει την κρίση και τις πολύ σοβαρές συνέπειές της.
Το Πρωτόκολλο του Ρίμινι
Το 2003 ο Κόλιν Κάμπελ - ο οποίος θεωρείται ότι, μερικά χρόνια πριν με το βιβλίο του Η επικείμενη κρίση του πετρελαίου είχε κατορθώσει να πείσει τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας για την επερχόμενη κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής - κατέθεσε ορισμένες προτάσεις για τη σταθεροποίηση των τιμών και την εξομάλυνση της κρίσης. Γνωστές ως «Πρωτόκολλο του Ρίμινι», «Πρωτόκολλο της Ουψάλας» ή απλώς «Πρωτόκολλο της εξάντλησης του πετρελαίου», οι προτάσεις αυτές βασίζονται ουσιαστικά σε μια διπλή συμφωνία: οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο θα πρέπει να συμφωνήσουν να μειώσουν τις εισαγωγές τους κατά ένα ετήσιο ποσοστό (τον λεγόμενο παγκόσμιο δείκτη εξάντλησης πετρελαίου) και οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες θα πρέπει να συμφωνήσουν να μειώσουν τις εξαγωγές τους βάσει του εθνικού δείκτη μείωσης των αποθεμάτων τους.
Παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον εμπνευστή του, αποτελεί μια καλή λύση η οποία θα συγκρατήσει τις τιμές και θα ωφελήσει τις φτωχότερες χώρες, το Πρωτόκολλο έχει μείνει στην αφάνεια. Πρόσφατα, όπως τόνισε ο κ. Κάμπελ μιλώντας στο «Βήμα», ήρθε και πάλι στο προσκήνιο, κυρίως χάρη στον Τύπο, χωρίς όμως κάποια επίσημη αναγνώριση. «Ως τώρα καμία χώρα δεν το έχει υιοθετήσει» λέει. «Εκτός ίσως από τη Σουηδία, είναι η πρώτη χώρα που κινείται προς αυτή την κατεύθυνση».
Κατηγορώντας τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες ότι «φουσκώνουν» τα στοιχεία για τα αποθέματά τους και ότι κερδοσκοπούν εκμεταλλευόμενες την αυξανόμενη ζήτηση, ο κ. Κάμπελ και μαζί με αυτόν και άλλοι ειδικοί προσάπτουν στις κυβερνήσεις ολιγωρία και απροθυμία να ασχοληθούν σοβαρά με την αντιμετώπιση του ζητήματος και τη συγκράτηση των τιμών. Πέρα όμως από τα όσα θα πρέπει να γίνουν στο πολιτικό επίπεδο, πολλοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι το ζήτημα εναπόκειται επίσης στους πολίτες, οι οποίοι θα πρέπει να αλλάξουν τις συνήθειες και τη νοοτροπία τους.
Στο επίκεντρο βρίσκονται οι μετακινήσεις καθώς υπεύθυνα για το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης πετρελαίου στον πλανήτη είναι τα μέσα μεταφοράς, με πρώτα τα αυτοκίνητα. Ενα σημαντικό, κυρίως πανεπιστημιακό, ρεύμα των οπαδών της κορύφωσης προτρέπει για εγκατάλειψη του πετρελαίου και στροφή προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, λιγότερη χρήση των αυτοκινήτων, επιστροφή στην τοπική παραγωγή τροφίμων και προϊόντων και γενικότερα υιοθέτηση ενός περισσότερο «πράσινου» τρόπου ζωής. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης έχει μεγάλη απήχηση στους οικολόγους: πολλοί από αυτούς βλέπουν στον φόβο για το τέλος του πετρελαίου τη μόνη ελπίδα για τη σωτηρία του πλανήτη.
Της Λαλίνας Φαφούτη από το "ΒΗΜΑScience" ένθετο στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 22 Ιουνίου 2008
Οπως όλες οι κινδυνολογικές επιστημονικές θεωρίες που προβλέπουν κάποιας μορφής βαρύνουσα μελλοντική οικονομική ή οικολογική καταστροφή, έτσι και η θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης (Peak Oil Theory) έχει εξελιχθεί σε μια άτυπη διελκυστίνδα ιδε(οληψι)ών και μανιχαϊστικών, «ασπρόμαυρων» απόψεων, αφού έχει αποδειχθεί ότι διχάζει όλους όσοι ασχολούνται με τη διακρίβωσή της.
Δύο στρατόπεδα
Τα συμφέροντα γύρω από τη συγκεκριμένη θεωρία του Μ. Κινγκ Χάμπερτ, που κλείνει εφέτος 52 χρόνια ύπαρξης, και των πολλών ακαδημαϊκών και μη επιγόνων του είναι άλλωστε κολοσσιαία. Από τη μία μεριά έχουμε τις μεγάλες πετρελαϊκές επιχειρήσεις, τις στενά διαπλεκόμενες μαζί τους κυβερνήσεις και τα διάφορα εξαρτημένα ενεργειακά think tanks, που εδώ και δεκαετίες συνεργάζονται στενά για να μας πείσουν πως το πετρέλαιο όπου να 'ναι τελειώνει και γι' αυτό πρέπει να συνηθίσουμε να το πληρώνουμε σε όλο και πιο αστρονομικές τιμές. Είναι το στρατόπεδο των «peakists».
Από την άλλη, έχουμε μια αρκετά ετερόκλητη ομάδα από ανεξάρτητους ειδικούς οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό μας βεβαιώνουν ότι όλα αυτά είναι ψέματα: τα παγκόσμια εκμεταλλεύσιμα αποθέματα πετρελαίου είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά που μας «σερβίρουν» οι εκπρόσωποι του Peak Oil, που στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν το... Big Oil, και όλα αυτά γίνονται για τον περαιτέρω πλουτισμό ενός καρτέλ - μιας παγκόσμιας ενεργειακής ελίτ που με αυτόν τον τρόπο μας επιβάλλει ένα σκληρό ενεργειακό χαράτσι. Οπως γράφει ο γνωστός δημοσιογράφος του BBC και συγγραφέας Γκρεγκ Πάλαστ, οποιοσδήποτε καταπιάνεται με την υπόθεση του Peak Oil δεν πρέπει στιγμή να ξεχνά πως οι πανίσχυρες πετρελαϊκές εταιρείες και οι παραγωγοί χώρες έχουν συμφέρον να κάνουν τον μαύρο χρυσό να μοιάζει σπανιότερος από ό,τι είναι για να δικαιολογούν τις υψηλές τιμές.
Τελειώνει το «φθηνό»
Στην πραγματικότητα, όλοι συμφωνούν σε δύο πράγματα: πρώτον, ότι το πετρέλαιο σίγουρα κάποια στιγμή μέσα στον 21ο αιώνα θα εξαντληθεί αν συνεχιστεί η ξέφρενη κατανάλωσή του· και, δεύτερον, ότι όλο το «φτηνό» πετρέλαιο, δηλαδή το πετρέλαιο που μπορεί να αντληθεί εύκολα και με χαμηλό κόστος, έχει ήδη ανακαλυφθεί. Αυτές οι «συμβατικές» λεγόμενες πηγές του πετρελαίου - όπως, π.χ. τα περίφημα πηγάδια του Κιρκούκ, όπου το πετρέλαιο βγαίνει με τη δική του πίεση από την άμμο και το κόστος άντλησης κάθε βαρελιού δεν ξεπερνά το ένα δολάριο - αντιπροσωπεύουν ωστόσο ένα ποσοστό των συνολικών αποθεμάτων. Υπάρχουν και οι μη συμβατικές πηγές, όπως π.χ. το λεγόμενο βαρύ αργό (heavy crude, σαν αυτό που αντλεί ο Τσάβες από τη ζούγκλα του Ορινόκο), και η πλούσια σε πετρέλαιο άμμος (tar sand) στο υπέδαφος του Καναδά και της Αλάσκας.
Η εκμετάλλευσή τους απαιτεί βέβαια περισσότερα χρήματα, αυτό όμως δεν θα έπρεπε να τρομάζει τις μεγάλες «αδελφές» του πετρελαίου που εδώ και έναν αιώνα πρωταγωνιστούν στη διαμόρφωση όχι μόνο της διεθνούς οικονομίας αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας... Των «αδελφών» που άλλωστε έχουν περισσότερα χρήματα από ποτέ: μόνη της η Exxon, η μεγαλύτερη εταιρεία του κόσμου σε κεφαλαιοποίηση, παρουσίασε το πρώτο τρίμηνο του 2008 καθαρά κέρδη 10,89 δισ. δολαρίων, ενώ ο τζίρος της τους πρώτους τρεις μήνες ξεπέρασε τα 117 δισ. δολάρια. Πέρυσι τα κέρδη της ήταν 40,6 δισ., ενώ ο κύκλος εργασιών της ξεπέρασε, λίγο είναι αλήθεια, το ΑΕΠ της Τουρκίας! Κι όμως, ένα μικρό μόνο ποσοστό αυτών των τεράστιων κερδών επενδύεται στην εξερεύνηση νέων κοιτασμάτων - και βέβαια ακόμη λιγότερα στην εξέλιξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας...
Ψέμα η «καμπάνα»;
Ενας από τους σημαντικότερους ιστορικούς του πετρελαίου, ο συγγραφέας του βιβλίου αναφοράς The Prize: An Epic Quest for Oil Ντάνιελ Γέρτζιν, ηγείται τα τελευταία χρόνια της διεθνούς ομάδας CERA (Cambridge Energy Research Associates), ενός ανεξάρτητου think tank ειδικών που έχει εξελιχθεί σε έναν από τους βασικότερους επικριτές της Peak Oil Theory. Σύμφωνα με την πιο γνωστή ως τώρα έκθεση-παρέμβαση της CERA με τον εύγλωττο τίτλο «Why the Peak Oil Theory Falls Down: Myths, Legends, and the Future of Oil Resources», τα αποθέματα εκμεταλλεύσιμου πετρελαίου του πλανήτη δεν είναι 1,2 τρισ. βαρέλια, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι υποστηρικτές της θεωρίας, αλλά τουλάχιστον 3,74 τρισ. βαρέλια, δηλαδή υπερτριπλάσια. «Είναι η πέμπτη φορά που λένε στον κόσμο πως θα ξεμείνει σύντομα από πετρέλαιο» λέει ο Γέρτζιν. «Κάθε φορά - είτε με τον "πετρελαϊκό λιμό" μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είτε με το πετρελαϊκό εμπάργκο και τις "μόνιμες ελλείψεις" που προέβλεπαν τη δεκαετία του '70 - η τεχνολογική πρόοδος και η ανακάλυψη νέων πετρελαιοπηγών εξαφάνιζαν το φάσμα της παρακμής. Είναι λάθος να στηρίζουμε τον διάλογο για το ενεργειακό μας μέλλον σε υπερφίαλες αναλύσεις για τα υπάρχοντα κοιτάσματα στο υπέδαφος. Αλλοι, υπέργειοι παράγοντες, όπως η γεωπολιτική, οι συρράξεις, η οικονομία και η τεχνολογία, θα υπαγορεύσουν το πραγματικό αποτέλεσμα». Οι ειδικοί της CERA, όπως και πολλοί συνάδελφοί τους, πιστεύουν ότι η «καμπάνα» του Χάμπερτ, δηλαδή η διάσημη καμπύλη στη γραφική αναπαράσταση της θεωρίας του Peak Oil, είναι ένα προσεκτικά κατασκευασμένο ψέμα. Ο Χάμπερτ είχε προβλέψει σωστά την κορύφωση της αμερικανικής παραγωγής το 1971 αλλά έπεσε εντελώς έξω όσον αφορά την έναρξη της παγκόσμιας παρακμής το 1995. Η παραγωγή στην πραγματικότητα αυξάνεται και θα συνεχίσει να αυξάνεται ώσπου να σταθεροποιηθεί σε ένα «πλατό» όπου θα παραμείνει - με «ασύμμετρα» σκαμπανεβάσματα - για αρκετά χρόνια προτού αρχίσει η πραγματική πτώση, που πάντως δεν θα συμβεί πριν από το 2030. Στη φάση του «πλατό» σταδιακά η ζήτηση για πετρελαιοειδή θα καλύπτεται όλο και περισσότερο από «μη συμβατικές» πηγές: το Peak Oil θα ισχύσει αλλά μόνο για το «φτηνό» πετρέλαιο. Και σε κάθε περίπτωση η ανθρωπότητα θα έχει μπροστά της αρκετό χρόνο για να στραφεί σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Οπως γράφει άλλωστε ένας γνήσιος τεξανός ειδικός, ο καθηγητής Γεωλογίας στο University of Texas δρ Σκοτ Τίνκερ, τα σενάρια για μια πετρελαϊκή «Δευτέρα Παρουσία» δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική αφού η πραγματική εικόνα της πετρελαϊκής παραγωγής μοιάζει περισσότερο με καρδιογράφημα παρά με καμπάνα. «Αν υπάρχει κάποια σημαντική κορυφή για το πετρέλαιο, αυτή συνέβη στην αρχή της δεκαετίας του '80, όταν το ποσοστό του πετρελαίου επί του συνόλου της παγκοσμίως καταναλούμενης ενέργειας ξεπέρασε προσωρινά το 50%. Σήμερα έχει υποχωρήσει στο 40% περίπου και συνεχίζει να πέφτει». Το ράλι των τιμών Πολλοί αναλυτές αποδίδουν το «ράλι» των τιμών του πετρελαίου στην αυξανόμενη ζήτηση από αναπτυσσόμενες υπερδυνάμεις σαν την Κίνα και την Ινδία. Στην πραγματικότητα όμως η Κίνα παράγει το 70% της ενέργειάς της από την καύση άνθρακα, ενώ στρέφεται όλο και περισσότερο στο (ρωσικό) φυσικό αέριο και στην πυρηνική ενέργεια. Παρόμοιες τάσεις «απεξάρτησης» από τα πετρελαιοειδή βλέπουμε και στην Ευρώπη και η στροφή αυτή προς άλλα καύσιμα θα πολλαπλασιαστεί όσο αυξάνεται το αδικαιολόγητο «χαράτσι» στις τιμές του πετρελαίου. Του Γιώργου Τσιάρα από το "ΒΗΜΑScience" ένθετο στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 22 Ιουνίου 2008
Μην ξεχνάμε ότι το πραγματικό πρόβλημα με την πετρελαϊκή αγορά δεν είναι το αμφιλεγόμενο ζήτημα του Peak Oil αλλά τo άκρως ρεαλιστικό πρόβλημα με την αισχροκέρδεια του... Big Oil: πριν από οκτώ χρόνια, τον καιρό που ο Τζορτζ Μπους ήταν ακόμη κυβερνήτης μόνο στο Τέξας και η στρατιωτική κατοχή του Ιράκ από τους Αγγλοαμερικανούς ήταν ακόμη ένα μακρινό όνειρο για τους νεοσυντηρητικούς εγκεφάλους, ο μαύρος χρυσός ήταν όχι μία ούτε δύο αλλά δέκα φορές φθηνότερος! Το μπρεντ είχε πέσει στα 16 δολάρια ανά βαρέλι, ενώ ορισμένες πιο «βαριές» ποικιλίες αργού πωλούνταν ακόμη και σε μονοψήφια νούμερα. Μάταια οι χώρες του OPEC προσπαθούσαν τότε να επιβάλουν στους πελάτες τους μια ζώνη διακύμανσης μεταξύ 22 και 28 δολαρίων, όπου όλοι σχεδόν οι επαγγελματίες αναλυτές της ενεργειακής αγοράς - οι ίδιοι «peakists» που σήμερα «σπρώχνουν» την τιμή ακόμη και προς τα 200 δολάρια - έβρισκαν ότι τα 28 δολάρια ήταν πάρα πολλά και θα «φρενάριζαν» απότομα την παγκόσμια ανάπτυξη και ευημερία...
Το 98% της τροφής είναι... πετρέλαιο!
Πριν από μερικά χρόνια η θεωρία της Πετρελαιοπαραγωγικής Κορύφωσης αντιμετωπιζόταν ως μια περιθωριακή τάση. Σήμερα τα δεδομένα έχουν αλλάξει και αρχίζει πλέον να αναγνωρίζεται από την επιστημονική κοινότητα. Το Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ των Ηνωμένων Πολιτειών είναι το πρώτο που της αφιερώνει ένα ειδικό μεταπτυχιακό μάθημα. Ο Τζον Ε. Κάρολ, καθηγητής της Διατήρησης του Περιβάλλοντος με ειδικότητα στη Βιωσιμότητα, προΐσταται του σχετικού Τμήματος. Μιλάει στο «Βήμα» για τις συνέπειες που αναμένεται να έχει η επερχόμενη έλλειψη του πετρελαίου στον πολιτισμό και στις συνήθειές μας.
- Τι ακριβώς σημαίνει για τον κόσμο η κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου;
«Η κορύφωση της παραγωγής είναι το χρονικό σημείο στο οποίο ο κόσμος έχει χρησιμοποιήσει το 50% του διαθέσιμου πετρελαίου και μένει ακόμη το 50%. Το πετρέλαιο που απομένει είναι κατώτερης ποιότητας και δυσκολότερο στην εξόρυξη, επομένως και πιο ακριβό. Αυτό συμβαίνει σε μια στιγμή στην οποία η ζήτηση για πετρέλαιο σε όλον τον κόσμο εξακολουθεί να αυξάνεται. Υπάρχει λοιπόν περισσότερος ανταγωνισμός - περιλαμβανομένου του γεωπολιτικού - για το πετρέλαιο, ο οποίος ωθεί τις τιμές σε πολύ υψηλά επίπεδα και δημιουργεί επίσης ελλείψεις σε πολλούς τομείς. Υπάρχουν ενδείξεις ότι φθάσαμε στην κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής ήδη το 2005, αν όχι αυτό ίσως συμβεί εφέτος ή μέσα στα δύο επόμενα χρόνια, επίκειται πάντως άμεσα. Θα είμαστε σε θέση να το γνωρίζουμε μόνο μερικά χρόνια αφότου συμβεί, γιατί για να το εξακριβώσουμε πρέπει να εξετάσουμε τα στοιχεία εκ των υστέρων».
- Τι θεωρείτε ότι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί αυτό το γεγονός;
«Πρέπει να μειώσουμε σημαντικά την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα, ιδιαίτερα το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, το οποίο συμβαδίζει με το πετρέλαιο. Αυτό πρέπει άλλωστε να γίνει και για την κλιματική μεταβολή και για περιβαλλοντικούς λόγους. Πρέπει επίσης να μειώσουμε την εξάρτησή μας από τον άνθρακα, το άλλο βασικό ορυκτό καύσιμο. Γενικώς πρέπει να προσανατολιστούμε όσο το δυνατόν περισσότερο προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και όχι στις πεπερασμένες».
- Πρέπει, δηλαδή, να αλλάξουμε τη νοοτροπία και τις συνήθειές μας;
«Πρέπει να ανασχεδιάσουμε την κοινωνία μας με τρόπο ώστε να μειώσουμε την εξάρτησή μας από την ενέργεια. Αυτό σημαίνει αποκέντρωση, επιστροφή στην εντοπιότητα, να καλλιεργούμε τα τρόφιμα όσο το δυνατόν πιο κοντά μας, να καλύπτουμε τις βασικές μας ανάγκες από πηγές που βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις και όχι σε μακρινές. Πρέπει επίσης να εκτιμήσουμε την αξία των μικρότερων ταχυτήτων. Το αργό είναι όμορφο, πρέπει να πάψουμε να θεωρούμε επιθυμητό μόνο το γρήγορο και πρέπει επίσης να αποδεχθούμε έναν μικρότερο βαθμό μετακινήσεων. Δεν θα μπορούμε να μετακινούμαστε πολύ ούτε να μεταφέρουμε αγαθά σε μεγάλες αποστάσεις όπως είχαμε συνηθίσει στο παρελθόν».
- Μιλάτε αρκετά για την ενέργεια των τροφίμων και την εξάρτησή τους από το πετρέλαιο.
«Ναι, στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τρόφιμα εξαρτώνται κατά 98% από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τόσο χρειάζεται για την παραγωγή και τη διανομή τους - πρέπει να έχουμε οπωσδήποτε πετρέλαιο για να μπορέσουμε να φάμε. Το ποσοστό αυτό ποικίλλει από χώρα σε χώρα, είναι όμως υψηλό σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο και αυτό δεν είναι καλό».
- Οδηγούμαστε, δηλαδή, σε μεγάλες ανατροπές;
«Οδεύουμε προς μια εποχή στην οποία η ενέργεια θα είναι πιο ακριβή από την ανθρώπινη εργασία και επομένως το κεφάλαιο θα είναι πιο ακριβό από την ανθρώπινη εργασία. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά ύστερα από περίπου 100 χρόνια. Ισχυε στις Ηνωμένες Πολιτείες και λίγο - πολύ στον ανεπτυγμένο κόσμο, πριν από το 1910. Εδώ και 90 ή 100 χρόνια, όμως, είχε πάψει να ισχύει και αυτό σημαίνει ότι οδεύουμε προς έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από αυτόν που γνωρίζαμε. Πρόκειται για μια θεμελιώδη αλλαγή για τις ανεπτυγμένες κοινωνίες, μια μετακίνηση των αξιών από το κεφάλαιο και την ενέργεια προς την εργασία. Η ενέργεια θα είναι πιο ακριβή αλλά η εργασία θα είναι φθηνότερη και αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα που εξαρτώνται από την εργασία θα είναι τα επιθυμητά πράγματα. Πρόκειται ακριβώς για το αντίθετο των όσων γνωρίσαμε σε όλη τη ζωή μας».
Από το "ΒΗΜΑScience" ένθετο στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 22 Ιουνίου 2008
Κορύφωση τώρα!
Το πετρέλαιο θα τελειώσει ως το τέλος του αιώνα και η παγκόσμια κρίση που θα συνοδεύσει την εξάντλησή του θα είναι τεράστια. Τα προβλήματα όμως μπορούν να λυθούν αν λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα και, το κυριότερο, αν αλλάξουμε τη νοοτροπία και τις συμπεριφορές μας. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η άποψη που εκθέτει μιλώντας στο «Βήμα» ο Κόλιν Κάμπελ, γεωλόγος πετρελαίου με εμπειρία σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη και ιδρυτής της Ενωσης για τη Μελέτη της Κορύφωσης του Πετρελαίου (ASPO). Εχοντας εργαστεί ως ερευνητής για το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και για μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες όπως οι Fina, Texaco, ΒΡ και Aramco, ο βρετανός ειδικός ήταν από τους πρώτους που προειδοποίησαν για την επερχόμενη κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής πριν από περισσότερο από μία δεκαετία. Αν και οι απόψεις του έχουν δεχθεί επικρίσεις, αναγνωρίζεται διεθνώς ως ένας από τους κορυφαίους γνώστες του αντικειμένου.
- Είχατε προβλέψει ότι η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου θα έφθανε στην κορύφωσή της το 2007. Συνέβη αυτό;
«Υπάρχει έντονη διαμάχη αυτή τη στιγμή γύρω από την ακριβή χρονολογία. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι επειδή τα στοιχεία δεν είναι και τόσο αξιόπιστα, οπότε μπορούμε να μιλήσουμε μόνο κατά προσέγγιση. Εγώ την τοποθετώ σε γενικές γραμμές εφέτος ή μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Η ακριβής χρονολογία όμως δεν έχει τόση σημασία, το ζήτημα δεν είναι αυτή καθαυτή η κορύφωση αλλά η μεγάλη αλλαγή από 100 χρόνια ανάπτυξης σε 100 χρόνια παρακμής».
- Οι πετρελαϊκές βιομηχανίες υποστηρίζουν ότι η παραγωγή θα αυξηθεί εξαιτίας της προόδου της τεχνολογίας στον τομέα της εξόρυξης και των πιέσεων που θα προκύψουν...
«Νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίζετε με μεγάλη επιφύλαξη τα όσα λέει η πετρελαϊκή βιομηχανία. Δεν τους αρέσει να μιλούν για την πετρελαιοπαραγωγική κορύφωση, από την άλλη όμως δεν την αρνούνται. Πρόκειται για ένα ζήτημα έντονα πολιτικό και δεν θέλουν να δημιουργήσουν κρίση. Δεν υπάρχει όμως κανένα περιθώριο να το αρνηθεί κανείς».
- Μπορείτε να προβλέψετε πότε ακριβώς θα εξαντληθεί το πετρέλαιο με βάση τα γνωστά κοιτάσματα και αποθέματα και τα σημερινά επίπεδα κατανάλωσης;
«Μπορείτε να πείτε ότι ως το τέλος του αιώνα θα έχει τελειώσει. Το πότε ακριβώς θα εξαντληθεί δεν είναι βέβαιο, η αλλαγή έχει όμως αρχίσει. Αν υποθέσουμε ότι η κορύφωση έρχεται το 2010, το πετρέλαιο θα μειώνεται κατά περίπου 3% τον χρόνο, οπότε ως το τέλος του αιώνα δεν θα έχει ίσως εξαντληθεί ως την τελευταία σταγόνα αλλά οι ποσότητές του θα είναι αμελητέες».
- Θεωρείτε απίθανο να ανακαλυφθούν νέα κοιτάσματα;
«Η παγκόσμια ανακάλυψη πετρελαίου έφθασε στην κορύφωσή της στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Εχουν περάσει 40 χρόνια από τότε. Δεν υπάρχουν πια σημαντικές ανακαλύψεις, ανακαλύπτονται όλο και μικρότερα κοιτάσματα, τα οποία δεν κάνουν ιδιαίτερη διαφορά».
- Πολλοί μιλούν για πλούσια κοιτάσματα στην Αρκτική τα οποία θα έλθουν στο φως με το λιώσιμο των πάγων.
«Α, ναι, φυσικά η Αρκτική είναι ένα άγνωστο κομμάτι του κόσμου... Ε, δεν είναι και τόσο άγνωστο. Εγώ έχω κάνει γεωτρήσεις στις αρκτικές περιοχές της Νορβηγίας. Το πρόβλημα με την Αρκτική είναι ότι ο φλοιός της Γης σε αυτή την περιοχή μετακινήθηκε κατά το γεωλογικό παρελθόν πολλές φορές προς τα επάνω και προς τα κάτω εξαιτίας κλιματικών μεταβολών. Αυτό σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου που σχηματίστηκε σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να έχει καταστραφεί. Το μεγαλύτερο μέρος του θα έχει μάλλον μετατραπεί σε αέριο και ένα άλλο θα έχει διαρρεύσει. Επομένως οι προοπτικές δεν είναι και τόσο καλές. Βεβαίως δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι ίσως βρεθεί κάποιο κοίτασμα, αυτό όμως δεν θα αλλάξει την παγκόσμια εικόνα».
- Ποια λύση προτείνετε;
«Η απλή λύση είναι: όταν κάτι βρίσκεται σε έλλειψη, χρησιμοποιήστε το λιγότερο. Ο κόσμος πρέπει να αλλάξει τη συμπεριφορά του. Ας το δούμε λιγάκι ιστορικά, πηγαίνετε πίσω εκατό χρόνια. Χρησιμοποιούσαμε λιγότερο πετρέλαιο, οι άνθρωποι ήταν λιγότεροι και ζούσαν διαφορετικά. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε παράλληλα με το πετρέλαιο γιατί η σημερινή παραγωγή πετρελαίου ισοδυναμεί από την άποψη της ενέργειας με 22 εκατομμύρια δούλους που δουλεύουν σε εικοσιτετράωρη βάση. Η τεράστια ροή φθηνής ενέργειας άλλαξε τα πάντα τον περασμένο αιώνα. Τώρα όμως οδεύουμε σταδιακά σε μια παρακμή της, οπότε πρέπει να μάθουμε να ζούμε διαφορετικά, με περισσότερες τοπικές αγορές, περισσότερες βιώσιμες μεθόδους, λιγότερα ταξίδια, λιγότερο εμπόριο και, τελικά, λιγότερους ανθρώπους. Πώς ακριβώς θα μειωθεί ο πληθυσμός δεν ξέρω, είναι όμως προφανές ότι δεν μπορούμε να έχουμε τόσους δούλους να δουλεύουν για εμάς».
- Και η οικονομία;
«Τα τελευταία εκατό χρόνια είχαμε οικονομική ανάπτυξη, η οποία όμως εκινείτο από τη φθηνή ενέργεια που πρόσφερε το πετρέλαιο. Οι τράπεζες δάνειζαν περισσότερα χρήματα από όσα είχαν. Ακούγεται παράξενο, μπορούσαν όμως να το κάνουν γιατί προϋπέθεταν ότι η αυριανή οικονομική ανάπτυξη θα κάλυπτε τα σημερινά χρέη. Τώρα όμως ο κόσμος αλλάζει γιατί η ενέργεια που κινούσε αυτή την ανάπτυξη μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα έχουμε πλέον οικονομική ανάπτυξη παντού, ότι τα χρέη των τραπεζών θα πάρουν άσχημη τροπή και ήδη βλέπουμε αυτή τη στιγμή που μιλάμε τράπεζες να χρεοκοπούν, μια οικονομική κρίση σε όλον τον κόσμο, το δολάριο να υποτιμάται... Βλέπουμε ήδη τις τελευταίες εβδομάδες ή ακόμη και τους τελευταίους μήνες τα πρώτα σημάδια αυτής της αλλαγής».
- Πριν από δέκα χρόνια είχατε προτείνει το Πρωτόκολλο του Ρίμινι για μια ομαλή μετάβαση στη μετά την κορύφωση εποχή. Θεωρείτε ότι εξακολουθεί να αποτελεί μια καλή λύση;
«Ναι, είναι μια λογική λύση. Θα ενθάρρυνε τους καταναλωτές να χρησιμοποιούν λιγότερο πετρέλαιο, κάτι το οποίο θα αναγκαστούν να κάνουν έτσι κι αλλιώς, και θα συγκρατούσε τις τιμές. Ξέρετε, στη Μέση Ανατολή, ας πούμε, η παραγωγή κοστίζει 10 δολάρια το βαρέλι. Οταν λοιπόν το πουλάνε πάνω από 120, αυτό σημαίνει 100 δολάρια και πλέον καθαρή κερδοσκοπία από την έλλειψη. Δεν έχει σχέση με την παραγωγή. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να θυμόμαστε ότι, όταν οι πατάτες έχουν έλλειψη, οι αγρότες αυξάνουν την καλλιέργεια και οι τιμές ανεβαίνουν. Με το πετρέλαιο όμως είναι εντελώς διαφορετικά. Είναι ανόητο να έχουμε τόσο υψηλές τιμές που επηρεάζουν ολόκληρο το οικονομικό σύστημα με τεράστιες επιπτώσεις. Το Πρωτόκολλο θα ανάγκαζε τους καταναλωτές να χρησιμοποιούν λιγότερο πετρέλαιο επαναφέροντας τις τιμές σε φυσιολογικότερα επίπεδα. Ετσι οι αναταράξεις στο οικονομικό σύστημα θα είναι μικρότερες και οι φτωχές χώρες θα μπορούν να αγοράσουν. Πρέπει να τονίσουμε ότι η κατάσταση δεν είναι απελπιστική, υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να λύσουμε τα προβλήματα».
- Εχετε μιλήσει για το τέλος του Ανθρώπου του Πετρελαίου.
«Ναι. Ο Ανθρωπος του Πετρελαίου θα έχει εξαφανιστεί ως το τέλος του αιώνα και το ερώτημα είναι αν ο Homo sapiens θα βρει έναν τρόπο να ζήσει χωρίς αυτόν».
Από το "ΒΗΜΑScience" ένθετο στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 22 Ιουνίου 2008
