Η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς έχει παραλληλιστεί, ως προς τη σημασία της, με τη συνθήκη των Βερσαλλιών στο τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο, που αυτή δεν χάραξε κρατικά σύνορα, αλλά την παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στον καπιταλιστικό κόσμο.
Με την έννοια αυτή ήταν η σπουδαιότερη διεθνής οικονομική και νομισματική συμφωνία του 20ού αιώνα - και όχι μόνο. Πραγματικά «μυθική», όπως τη χαρακτηρίζουν ορισμένοι ιστορικοί της οικονομίας και οικονομολόγοι
Διακηρυγμένοι στόχοι της ήταν η καθιέρωση αποτελεσματικών μηχανισμών για τη νομισματική ισορροπία, τις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές, την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη των μεταπολεμικών οικονομιών.
Πράγματι, ευγενείς μπροστά στο χάος, που προξένησε ο παγκόσμιος πόλεμος, αλλά και η αποσάθρωση του οικονομικο-νομισματικού συστήματος πριν από την έκρηξή του.
Για την υλοποίηση αυτών των υψηλών στόχων ιδρύθηκαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκροτήσεως και Αναπτύξεως (η γνωστή ως Παγκόσμια Τράπεζα). Τα «δίδυμα παιδιά» της διάσκεψης του Μπρέτον Γουντς ήταν οι πυλώνες αυτού που θα ονομαστεί «σύστημα Μπρέτον Γουντς».
Ο κανόνας χρυσού-δολαρίου
Το νέο, που έφερνε στον καπιταλιστικό κόσμο, ήταν η δημιουργία σταθερών νομισματικών ισοτιμιών, βασισμένων στον κανόνα χρυσού-συναλλάγματος.
Στην πραγματικότητα ένα κανόνα χρυσού-δολαρίου, αφού οι ισοτιμίες καθορίζονταν σε σχέση είτε με το χρυσό είτε με το δολάριο. Οι κεντρικές τράπεζες διατηρούσαν τ αποθέματά τους σε χρυσό ή δολάρια.
Στις χώρες, που είχαν ελλείμματα δινόταν η δυνατότητα δανεισμού από το ΔΝΤ, ώστε να είναι σε θέση να διατηρούν σταθερές ισοτιμίες.
Επιπλέον, ως ασφαλιστική δικλίδα, κάθε χώρα μπορούσε να τις αναπροσαρμόζει εφάπαξ, σε περιπτώσεις «θεμελιωδών ανισορροπιών». Δηλαδή, να υποτιμά το νόμισμά της, ειδοποιώντας προηγουμένως το ΔΝΤ.
Ο μηχανισμός λειτουργίας του συστήματος βασιζόταν στις ΗΠΑ. Αυτές αναλάμβαναν την υποχρέωση να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία του δολαρίου ως προς το χρυσό. Η τιμή που ορίστηκε ήταν τα 35 δολάρια η ουγκιά. Δεσμεύονταν ακόμη να παρεμβαίνουν με αγοραπωλησίες στην αγορά χρυσού και να στηρίζουν αυτή τη συγκεκριμένη τιμή.
Τα κράτη δεσμεύονταν να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου ή του χρυσού. Στην πράξη έναντι του πρώτου.
Πέραν αυτών των βασικών κι όλων των σχετικών η ουσία του «συστήματος Μπρέτον Γουντς» ήταν ότι το δολάριο επιβαλλόταν ως παγκόσμιο χρήμα. Η οικονομική εξουσία συγκεντρωνόταν στις ΗΠΑ.
ΤΟ ΣΧΈΔΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΧΈΔΙΟ
Ο άσημος Γουάιτ νίκησε τον λόρδο Κέινς
Αρχιτέκτονες του «συστήματος Μπρέτον Γουντς» και ιδρυτές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας ήταν ο Βρετανός Τζ. Κέινς και ο Αμερικανός Χ. Γουάιτ. Ο λόρδος Κέινς, διάσημος ήδη ως οικονομολόγος, «προφήτης» για τα δεινά της συνθήκης των Βερσαλλιών και εμπνευστής της πολιτικής Ρούσβελτ για την έξοδο από την κρίση του 1929, υπήρξε ο πρώτος που κατέθεσε καινοτόμες προτάσεις.
Στις αρχές του 1943 έχει διατυπώσει, για λογαριασμό του Βρετανικού Στέμματος, το σχέδιό του. Προβλεπόταν ο σχηματισμός διεθνούς οργανισμού εμπορίου, που θα στηριζόταν σε μια διεθνή τράπεζα. Η τελευταία θα ήταν εκδότης ενός παγκόσμιου νομίσματος, ρυθμιστής και διαχειριστής των εμπορικών ελλειμμάτων ή πλεονασμάτων κάθε χώρας. Θεωρητικά το χρέος δεν θα γονάτιζε κράτη, ούτε θα επιτρεπόταν τεράστια εμπορικά πλεονάσματα. Υποτίθεται ότι έτσι δεν θα υπήρχαν περιθώρια για κερδοσκοπικά κεφάλαια.
Ο Γουάιτ, οικονομολόγος και βοηθός του υπουργού Οικονομικών, θ αναλάβει να συντάξει το αμερικανικό αντισχέδιο (πλήρη ελευθερία του διεθνούς εμπορίου με οδηγό το δολάριο).
Στη βάση των δύο κειμένων γίνονται οι μακρές διαβουλεύσεις και αντιπαραθέσεις, που θα οδηγήσουν στο Μπρέτον Γουντς, όπου και οι δύο προεδρεύουν στις βασικές επιτροπές της διάσκεψης.
Οι ειδικοί τεκμηριώνουν ότι το Μπρέτον Γουντς είχε πολύ λιγότερο Κέινς από την εντύπωση, που είναι διάχυτη σήμερα.
Η αμερικανική επιθυμία
«Ο Κέινς έδωσε το κύρος του, όχι την ουσία του, γράφει ο Ρ. Σκιντέλσκι, συγγραφέας της μνημειώδους τρίτομης βιογραφίας του. Η Συμφωνία αντανακλούσε τις απόψεις των Αμερικανών. Του Γουάιτ και όχι του Κέινς. Δεν διαμορφώθηκε από τη Γενική Θεωρία (το θεμελιώδες έργο του Κέινς), αλλά από την αμερικανική επιθυμία για έναν αναθεωρημένο κανόνα του χρυσού ως μέσο για την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου... Αν υπήρχε κάποια ιδεολογία πίσω της ήταν η θέληση του Μοργκεντάου να συγκεντρώσει τη χρηματοοικονομική δύναμη στην Ουάσιγκτον».
Ο Τζ. Κ. Γκαλμπρέιθ είναι πιο περιγραφικός Ο Κέινς, γράφει, αντιτάχτηκε στα ηγεμονικά σχέδια των ΗΠΑ. Το ζήτημα, όμως, «διευθετήθηκε» μέσω δανείου που δώσανε στη Βρετανία, η οποία βρισκόταν στο χείλος της καταστροφής. «Είχε φανταστεί ένα σύστημα όπου τα μεγάλα κράτη δεν θα έθεταν την τήρηση των εμπορικών συμφωνιών πάνω από τους στόχους κοινωνικής ευημερίας, με κυριότερο την πλήρη απασχόληση. Στο πλαίσιο αυτό έβλεπε τη δυνατότητα συνύπαρξης των ελεύθερων ανταλλαγών με γενναιόδωρα συστήματα προστασίας, που θα εξασφάλιζαν τα διεθνή χρηματοοικονομικά ιδρύματα.
Μια τέτοια τάξη πραγμάτων ήταν απαράδεκτη για τις ΗΠΑ. Σε έναν κόσμο που χαρακτηριζόταν από την υπεροχή της βιομηχανίας των ΗΠΑ, το αμερικανικό ιδεώδες ήταν το ελεύθερο εμπόριο. Ένας μηχανισμός διεθνών πληρωμών που θα λάμβανε υπόψη και τα συμφέροντα των οφειλετών ήταν τόσο μακριά από το πνεύμα της Γουόλ Στριτ, όσο θα ήταν για τους κοινούς θνητούς η ιδέα μιας φυλακής, με διοίκηση από τους φυλακισμένους..».
Η συγκρότηση των οργάνων και η επικράτηση των ΗΠΑ
- Ιούλιος 1944: Συγκροτείται το «σύστημα Μπρέτον Γουντς» με όργανα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Έχουν προηγηθεί διαβουλεύσεις πάνω από έναν χρόνο, με επίκεντρο ένα βρετανικό και ένα αμερικανικό σχέδιο. Οι θέσεις των ΗΠΑ επικρατούν πλήρως στα βασικά ζητήματα.
- Δεκέμβριος 1945: Ένα και πάνω χρόνο μετά το Μπρέτον Γουντς εκπρόσωποι από 28 χώρες συγκεντρώθηκαν στην Ουάσιγκτον και κύρωσαν τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί εκεί. Ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Τυπικά αρχίζει η λειτουργία του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
- Μάρτιος 1946: Συνέρχονται για πρώτη φορά τα διοικητικά συμβούλια του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το κεφάλαιό τους ορίστηκε στα 16 δισ. δολάρια (από 8 ο καθένας). Τη μεγαλύτερη συμμετοχή (περίπου στο μισό) είχαν οι ΗΠΑ. Έτσι ουσιαστικά και τυπικά μετατρέπονταν σε αμερικανικά όργανα.
700 εκπρόσωποι αποδέχονται τα σχέδια των ΗΠΑ
Σύμφωνα με μια παραδοξολογία, οι καταστροφές είναι χρήσιμες γιατί... πλουτίζουν τις ιστορικές και γεωγραφικές γνώσεις μας.
Εννοείται οι φυσικές, αλλά συμπεριλαμβάνονται οι οικονομικές, αφού σχεδόν ταυτίζονται σε χαρακτηρισμούς Έτσι, με την τρέχουσα οικονομική θύελλα, μάθαμε και για το Μπρέτον Γουντς. Διανθίζει, πια, όλες σχεδόν τις συζητήσεις για την αντιμετώπιση και την έξοδο από την κρίση. Ολοι μιλούν για ένα νέο «Μπρέτον Γουντς», αν και η συμφωνία που έγινε εκεί έχει καταρρεύσει από τη δεκαετία του 1970.
Αν και πολλοί δεν υποψιάζονται ότι αυτό σημαίνει την πλήρη αποκατάσταση της αυτοκρατορίας του δολαρίου. Επειδή, ακριβώς σ' αυτή τη μικρή επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ, πριν από έξι δεκαετίες, το αμερικανικό νόμισμα ανακηρύχτηκε σε παγκόσμιο. Δηλαδή, έγινε αυτό το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα της σημερινής κρίσης.
Το άσημο, έως τότε, χειμερινό θέρετρο της Πολιτείας Νιου Χαμσάιρ, δεν είχε να επιδείξει παρά ένα ημιεγκαταλειμμένο ξενοδοχείο πολυτελείας κι έναν οδοντωτό σιδηρόδρομο. Εκεί, στο Mount Washington Hotel κλήθηκαν από τον Αμερικανό πρόεδρο Φ. Ρούσβελτ 700 περίπου εκπρόσωποι 44 χωρών του αντιχιτλερικού συνασπισμού για να καθορίσουν το οικονομικό, νομισματικό και χρηματοοικονομικό μέλλον του κόσμου. Ο ίδιος, όπως και οι άλλοι κρατικοί ηγέτες, απουσίαζαν.
Η διάσκεψη συνήλθε το καλοκαίρι του 1944, ενώ ακόμη μαινόταν ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, μόλις είχε γίνει η απόβαση και συνεχιζόταν η μάχη της Νορμανδίας. Η προετοιμασία της ξεκίνησε από τις αρχές ακόμη του 1943. Ακολούθησαν μακρές διαβουλεύσεις μέχρι να καταλήξουν οι εμπειρογνώμονες (άνοιξη 1944) σ' ένα κοινό σχέδιο. Το σχετικό κείμενο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση και οριστικοποιήθηκε ένα μήνα πριν από τη διάσκεψη. Στη φάση αυτή μέρος είχε πάρει και η ΕΣΣΔ. Αργότερα (αρχές 1945) θ αποχωρήσει από το «σύστημα Μπρέτον Γουντς» και δεν θα κυρώσει την έναρξη της λειτουργίας του.
Η διάσκεψη, υπό την προεδρία του Αμερικανού υπουργού Οικονομικών Χ. Μορκεντάου, χωρισμένη σε τρεις επιτροπές και πολλές θα καταλήξει σε συμφωνία ύστερα από πολύωρες συνεδριάσεις (1-22 Ιουλίου 1944).
Ο άσημος ιδρυτής...
Ο πατέρας του Μπρέτον Γουντς και εμπνευστής του ΔΝΤ Χ. Γουάιτ (1892-1948) ήταν οικονομολόγος με ειδίκευση στα διεθνή νομισματικά ζητήματα. Γιος Λιθουανών μεταναστών στις ΗΠΑ έκανε πανεπιστημιακή καριέρα και από το 1934 υπηρετούσε στο αμερικανικό υπ. Οικονομικών. Αναδείχτηκε διευθυντής των νομισματικού τομέα. Συνέταξε το αμερικανικό σχέδιο για τη μεταπολεμική οικονομία, που «νίκησε» στη διάσκεψη. Υπήρξε ο πρώτος επικεφαλής του ΔΝΤ...
... και το περίεργο τέλος του
Ο Γουάιτ είχε πρόωρο και άδοξο τέλος. Κατηγορήθηκε ως προδότης! Επισήμως συνταξιοδοτήθηκε το 1947 σε ηλικία 54 χρόνων για λόγους υγείας. Μάλλον, όμως, γιατί θεωρήθηκε ύποπτος ως... κομμουνιστής! Μετά τη συνταξιοδότησή του καταγγέλθηκε ως πράκτορας των Ρώσων. Τον Αύγουστο του 1948 κλήθηκε ν απολογηθεί στην επιτροπή για τις αντιαμερικανικές δραστηριότητες. Δύο εικοσιτετράωρα μετά έπαθε καρδιακή προσβολή. Μετά θάνατον (1953) κρίθηκε ότι δεν ήταν ένοχος.
Δεν πρόλαβε τα αποτελέσματα
Ο Κέινς (1883-1946) δεν πρόλαβε να δει τα αποτελέσματα της συμφωνίας. Πέθανε από καρδιακή προσβολή τον Απρίλιο του 1946, λίγο μετά την επιστροφή του στην Αγγλία από την πρώτη συνεδρίαση του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπου μετείχε ως εκπρόσωπος της βρετανικής κυβέρνησης. Μετά το τέλος της διάσκεψης έπλεξε το εγκώμιο όσων συμμετείχαν αποφεύγοντας προβλέψεις: «Είχαμε να διεκπεραιώσουμε καθήκοντα οικονομολόγου, χρηματοοικονομικού συμβούλου, πολιτικού, δημοσιογράφου, προπαγανδιστή, δικηγόρου, ακόμη και προφήτη νομίζω...».
Του Τάκη Κατσιμάρδου (katsimar@yahoo.gr). Από το ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 7 Δεκεμβρίου 2008.
Παρών και ο Ανδρέας Παπανδρέου στο Μπρέτον Γουντς
Στην περίφημη διεθνή διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, που καθόρισε τη νομισματική εικόνα του κόσμου μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, εκπροσωπήθηκαν 44 χώρες του αντιχιτλερικού συνασπισμού. Ανάμεσά τους και η Ελλάδα, μέσω της κυβέρνησης του Καϊρου, αφού ακόμη μαινόταν ο πόλεμος.
Στους περίπου 700 κρατικούς εκπροσώπους, που συνήλθαν στο ξενοδοχείο «Μount Washington» του Νιου Χαμσάιρ, από την 1η έως τις 22 Ιουλίου 1944, συγκαταλεγόταν και πενταμελής ελληνική αντιπροσωπεία. Δύο μέλη της, για διαφορετικούς λόγους σε διαφορετικές εποχές, θα σημαδέψουν τη σύγχρονη Ιστορία μας. Πρόκειται για τον Κυριάκο Βαρβαρέσο και τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο πρώτος ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας και ο δεύτερος μέλος της, ως τεχνικός εμπειρογνώμονας. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε αν ο τελευταίος, βοηθός καθηγητή τότε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και στρατιώτης του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού, διαδραμάτισε κάποιον ουσιαστικό ρόλο και ποιον ακριβώς.
Το «χρονικό» του Βενέζη
Ο Κ. Βαρβαρέσος, με την ιδιότητα του διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος και του πρέσβη-αντιπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης στο εξωτερικό, πήρε ενεργό μέρος στην προετοιμασία της συμφωνίας και στη διάσκεψη. Υπήρξε μάλιστα και ένας από τους εισηγητές.
Πριν από τη σύγκλησή της, ως υπουργός Οικονομικών (παραιτήθηκε τον Απρίλιο του 1944, όταν πρωθυπουργός αναλάμβανε ο Γ. Παπανδρέου), μετείχε στις διεργασίες για τη σύνταξη του τελικού κειμένου που παρουσιάστηκε στο Μπρέτον Γουντς. Με αυτό, όπως έχουμε δει στο «ΕΘΝΟΣ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ» την περασμένη βδομάδα, ιδρύθηκαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και το δολάριο ανακηρύχτηκε ουσιαστικά παγκόσμιο χρήμα.
Σύμφωνα με όσα παραθέτει ο Ηλίας Βενέζης («Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος») στη φάση της προετοιμασίας της διάσκεψης (Ιούνιος 1943 - Ιούνιος 1944) ο Βαρβαρέσος «εξέθεσε τας ελληνικάς αντιρρήσεις, δοθέντος ότι η χώρα μας πολύ ολίγην ωφέλειαν ημπορούσε να περιμένει από το σχέδιον εκείνο, ενώ της εζητείτο να αναλάβη σοβαράς υποχρεώσεις ως προς την μέλλουσαν συναλλαγματικήν της πολιτικήν...».
Την ίδια εκτίμηση επανέλαβε προς την ελληνική κυβέρνηση και μετά το τέλος της διάσκεψης. Δεν πρέπει, έλεγε, να περιμένει κάποια άξια λόγου οικονομική ενίσχυση από τους δύο νέους οργανισμούς. Είναι φανερό, πρόσθετε, ότι «ως είχον συσταθή προωρίζοντο να παίξουν αποφασιστικό ρόλο εις την διεθνή οικονομίαν μετά την αποκατάστασιν των εκ του πολέμου ζημιών και την επάνοδον του κόσμου εις την ομαλότητα».
Το επείγον πρόβλημα για την Ελλάδα, λίγο πριν από την απελευθέρωσή της, δεν ήταν η μεταπολεμική συναλλαγματική σταθεροποίηση και ο τρόπος μελλοντικού δανεισμού. Δεν είχε άμεση ανάγκη από νόμισμα, αλλά από είδη πρώτης ανάγκης...
Οι άλλοι μας εκπρόσωποι
Στην ελληνική αντιπροσωπεία εκτός από τον Βαρβαρέσο και τον Παπανδρέου μετείχαν ακόμη: Ο Αλέξανδρος Αργυρόπουλος, διευθυντής τότε του Εμπορικού και Οικονομικού Τμήματος του υπουργείου Εξωτερικών. Διπλωμάτης καριέρας από το 1919, ο Αθανάσιος Σμπαρούνης, γενικός διευθυντής τότε του υπουργείου Οικονομικών. Υπήρξε καθηγητής Δημόσιας Οικονομίας στην ΑΣΟΕΕ και μεταπολεμικά υπουργός Οικονομίας, ο Αλέξανδρος Λοβέρδος ως τεχνικός σύμβουλος και η Καίτη Κυριαζή (γυναίκα του Αργυρόπουλου) ως γραμματέας.
Η Κυρίαρχη φυσιογνωμία
Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (1884-1957) ήταν καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στη Νομική Αθηνών, υπήρξε για πολλά χρόνια υποδιοικητής και διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος. Μετά την απελευθέρωση έγινε ένα διάστημα αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Βούλγαρη και υπουργός, αλλά απέτυχε στην εφαρμογή του οικονομικού προγράμματός του. Κλασική θεωρείται η έκθεσή του για την ελληνική οικονομία (1952). Εως τον θάνατό του υπήρξε σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον.
Πώς είδαν τη συμφωνία στην κατεχόμενη Ελλάδα
Η συμφωνία του Μπρέτον Γουντς μάλλον περνά απαρατήρητη στην Ελλάδα εκείνες τις τελευταίες μαύρες μέρες της Κατοχής. Προέχει ο αγώνας για το διώξιμο των κατακτητών και την επιβίωση.
Κάποια συζήτηση γίνεται σε ελληνικές εφημερίδες του εξωτερικού. Αλλά περιορισμένα ασχολείται και ο ελληνικός Τύπος το φθινόπωρο του 1944, καθώς οι Γερμανοί βρίσκονται υπ ατμόν. Ετσι, για παράδειγμα, όταν αρχές Σεπτεμβρίου ο Κ. Βαρβαρέσος φθάνει από τις ΗΠΑ στο Λονδίνο και αρχίζει να ενημερώνει προσωπικά για τη συμφωνία, δίνεται η ευκαιρία για ενασχόληση με το Μπρέτον Γουντς.
Γραμμένη, μάλλον, από κάποιον γνώστη των εξελίξεων, η πρώτη ελληνική εκτίμηση για τη συμφωνία βλέπει το φως στην εφημερίδα «Ελευθερία» (πρωτοεκδίδεται εκείνη την περίοδο και διανέμεται δωρεάν). Εκεί δίδεται με ακρίβεια, μάλλον, το κλίμα, οι διαπιστώσεις και οι προσδοκίες:
«Παρακολουθήσαμε και εμείς τα πεπραγμένα της νομισματικής διασκέψεως του Μπρέτον Γουντς, όπου ο κ. Βαρβαρέσος ανεφέρετο μεταξύ των εισηγητών και ηκούσαμεν με πολλήν χαράν τα ευμενή σχόλια των διεθνών κύκλων διά το κύρος και την επιστημονικότητα του Ελληνος αντιπροσώπου».
«Κολοσσιαίο βήμα» για την ανασυγκρότηση του κόσμου χαρακτηρίζεται η ίδρυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η Παγκόσμια Τράπεζα γεννά την ελπίδα ότι θα οδηγήσει στην απαλλαγή «της διεθνούς οικονομίας από τας καταστρεπτικάς συναλλαγματικάς διακυμάνσεις, τας οποίας εγνώρισεν ο κόσμος κατά την περίοδον του Μεσοπολέμου».
Αλλά παρά την αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα της παρουσίας του Βαρβαρέσου εκεί, «εκείνο που περιμένουμε να επιτύχη από τους Συμμάχους, πλην των γενικωτέρων οικονομικών, είναι η άμεσος και ταχεία οικονομική ενίσχυση του τόπου ουχί διά πιστώσεων, αλλά εις αγαθά...».
Η συμφωνία του Μπρέτον Γουντς θα κυρωθεί από την ελληνική κυβέρνηση με αναγκαστικό νόμο μετά τον πόλεμο (Δεκέμβριος 1945 επί κυβέρνησης Σοφούλη). Πρακτικά, η παρουσία των νέων οργανισμών θα αρχίσει να γίνεται αισθητή μετά το τέλος του Δόγματος Τρούμαν και του Σχεδίου Μάρσαλ. Ειδικά από την περίοδο υποτίμησης της δραχμής (1953).
Η 25ετής νομισματική κυριαρχία του δολαρίου
- 1944-1947 : Μέσα σε τρία χρόνια από τη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς η συμφωνία που επέβαλαν στην ουσία οι Αμερικανοί, κυρώνεται από τα περισσότερα κράτη που πήραν μέρος (με εξαίρεση την ΕΣΣΔ). Αρχίζουν να λειτουργούν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα
- 1947-1971: Για μια 25ετία το σύστημα των συναλλαγματικών ισοτιμιών με βάση το δολάριο (το μόνο νόμισμα που «μεταφράζεται» σε χρυσό) λειτουργεί ικανοποιητικά στο πλαίσιο του καπιταλιστικού νομισματικού συστήματος. Οι ισοτιμίες των νομισμάτων απέναντι στο δολάριο παραμένουν σταθερές, με διακυμάνσεις κατά καιρούς.
- 1971: Το σύστημα καταρρέει. Ο χρηματοπιστωτικός χώρος σε διεθνές επίπεδο αλλάζει, όταν οι ΗΠΑ αναγκάζονται να αναστείλουν κάθε πώληση και αγορά χρυσού. Η παρέμβαση αυτή διατηρούσε τη σχέση δολαρίου και ουγκιάς χρυσού σε καθορισμένα επίπεδο (35 δολ. = 1 ουγκιά, όπως είχε οριστεί στο Μπρέτον Γουντς).
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ
Πήγε με τις ιδέες του Κέινς, αλλά...
Οι αντιρρήσεις της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Μπρέτον Γουντς είχαν σχέση με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, τα κρατικά αποθέματα και την ελληνική συμμετοχή στο αρχικό κεφάλαιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Ο Βαρβαρέσος υπέβαλε δύο υπομνήματα «εις τα οποία εξέθετε τας ελληνικάς αντιρρήσεις. Το πρώτον υπόμνημα ησχολείτο με το σχέδιον καθ εαυτό και με την σημασίαν του διά την οργάνωσιν των διεθνών συναλλαγών και επέκρινε ιδιαιτέρως τας περί Scarce currency διατάξεις». Πρόκειται για άρθρο του σχεδίου, που πρόβλεπε διακρίσεις σε βάρος χωρών, που τα αποθεματικά τους δεν ήταν επαρκή (στην τελική συμφωνία θα απαλειφθεί).
Στο δεύτερο υπόμνημα επισημαινόταν ότι πρακτικά τα όργανα που δημιουργούνταν δεν θα πρόσφεραν στην αντιμετώπιση των ελληνικών μεταπολεμικών προβλημάτων.
Ο Βαρβαρέσος ήταν ένας από τους ομιλητές στην επιτροπή για την ίδρυση του ΔΝΤ. Σύμφωνα με τον Βενέζη, με εισήγησή του αφαιρέθηκε από το κείμενο της συμφωνίας «διάταξις, η οποία προέβλεπε την επιβολήν της ρήτρας του χρυσού εις τα δάνεια του ΔΝΤ. Και η συμμετοχή της Ελλάδος εις το κεφάλαιον της Διεθνούς Τραπέζης από 40 εκατομμύρια, εις τα οποία είχεν ορισθεί αρχικώς, περιωρίσθη εις 25 εκατομμύρια δολάρια».
Το κεντρικό πρόβλημα για τον Βαρβαρέσο, ήταν η διατήρηση των ελληνικών αποθεμάτων σε χρυσό. Αυτά δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθούν ούτε για εξόφληση δανείων ούτε για αγορά αγαθών, αλλά για μελλοντική ανάπτυξη.
Η ειρωνεία είναι πως πράγματι αυτό έγινε δυνατό, σε μεγάλο βαθμό, αλλά αμέσως μετά τον πόλεμο θα εξανεμιστούν στο κερδοσκοπικό όργιο που ακολούθησε.
Οπως προκύπτει από τα οικονομικά «πιστεύω» του Βαρβαρέσου, αλλά και του άλλου καθηγητή οικονομολόγου Σμπαρούνη, η ελληνική αντιπροσωπεία στο Μπρέτον Γουντς θεωρητικά ήταν υπέρ του σχεδίου και των ρυθμίσεων του Κέινς («μεγαλοφυείς» χαρακτήριζε τις προτάσεις του ο Σμπαρούνης). Αλλά φαίνεται πως είχε την πεποίθηση ότι δεν πρόκειται να γίνουν αποδεκτές από τους Αμερικανούς. Η προτροπή του λόρδου οικονομολόγου «εμείς πληρώσαμε με αίμα (τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο), ας πληρώσουν τώρα οι Αμερικανοί με χρήμα (το μεταπολεμικό κόστος της ανασυγκρότησης)», ήταν σίγουρο πως θα έμενε στη σφαίρα των ευχών.
Αλλωστε, ούτε οι Αγγλοι επέμεναν στις προτάσεις τους μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας που αντιμετώπιζαν. Η υποταγή της λίρας στο δολάριο «εξαργυρώθηκε» με αμερικανικά δάνεια προς τη Βρετανία.
Οταν στη βρετανική Βουλή συζητιόταν η έγκριση των συμφωνιών (Δεκέμβριος 1945), ο Κέινς αφόπλισε τους επικριτές τους λέγοντας: «Η άλλη οδός ήταν να δημιουργήσουμε χωριστό οικονομικό συγκρότημα... Θα αποτελούνταν από χώρες, στις οποίες χρωστάμε περισσότερα από όσα μπορούμε να πληρώσουμε και με τις οποίες θα συνάπταμε συμφωνίες να μας δανείσουν χρήματα, που δεν είχαν, και να τους πουλήσουμε προϊόντα, τα οποία δεν ήμασταν σε θέση να προσφέρουμε». Κάπως έτσι παραδόθηκε νομισματικά η βρετανική αυτοκρατορία στις ΗΠΑ...
Ο νεαρός Παπανδρέου
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν παίρνει μέρος στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, είναι μόλις 26 χρόνων. Είναι βοηθός καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και εκείνη την περίοδο υπηρετεί ως εθελοντής του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού (εξετάζει μοντέλα για τον κατάλληλο χρόνο επισκευής πλοίων). Την προηγούμενη χρονιά έχει τελειώσει το διδακτορικό του για «Το είδος και το εύρος της επιχειρηματικής δραστηριότητας». Αυτό φαίνεται ότι είναι το «διαβατήριο» να περάσει στην αντιπροσωπεία. Είναι άλλωστε και γιος του Ελληνα πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου...
