Το τσιγάρο στην Ελλάδα είναι κάτι σαν τον τελευταίο αυτοκράτορα. Περνάει τις τελευταίες του μεγάλες στιγμές πριν την οριστική του απαγόρευση στους δημόσιους χώρους. Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του τσιγάρου, όμως, η Ελλάδα έπαιξε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στη βιομηχανία του. Ηδη στις αρχές του 20ου αιώνα οι Ελληνες εξήγαγαν τα καπνά τους στη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αίγυπτο. Στον μεσοπόλεμο, όταν πια η καλλιέργεια καπνού έγινε συστηματική σε πολλές γεωργικές περιοχές (Αγρίνιο, Καλαμάτα, Κατερίνη, Ξάνθη κ.α.) χιλιάδες οικογένειες, εκατοντάδες χωριά αλλά και ολόκληρες περιοχές επιβίωσαν χάρη στον καπνό. Αμύθητες περιουσίες δημιουργήθηκαν από ξακουστούς σε όλη τη Μεσόγειο καπνέμπορους, βιομηχανίες κατασκευάστηκαν και συνεργάστηκαν με πολυεθνικές.Οι τελευταίες είχαν έρθει στην Ελλάδα για να εκμεταλλευτούν το «πράσινο χρυσάφι» και αμέτρητα δισεκατομμύρια δραχμών εισέρευσαν στα ταμεία του ελληνικού κράτους. Αυτή η εξάπλωση της παραγωγής καπνού στην Ελλάδα, παρότι προοριζόταν κατά ένα μεγάλο ποσοστό για τις εξαγωγές, δημιούργησε μια εγχώρια αγορά για τον καπνό. Ετσι, ενώ στην αρχή το τσιγάρο αποτελούσε συνήθεια των εύπορων τάξεων -κι αποκλειστικά αντρική συνήθεια, σιγά-σιγά και ειδικά με την έκρηξη των δύο μεγάλων παγκόσμιων πολέμων το κάπνισμα εξαπλώθηκε και στα πιο λαϊκά στρώματα. Παράλληλα, από τον μεσοπόλεμο και μετά άρχιζαν να καπνίζουν και μερικές γυναίκες.
Το κάπνισμα ως σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης ενσαρκώθηκε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο από τη μεγάλη σταρ του κινηματογράφου Μελίνα Μερκούρη. Η οποία πέρασε το στυλ της χειραφετημένης και της βαμπ παίζοντας το 1955 τη «Στέλλα». Λίγο πιο πριν, το 1952 στην ταινία «Αγνή Του Λιμανιού» κάπνιζαν οι γυναίκες ελευθέρων ηθών, οι «τροτέζες». Με το κάπνισμα οι γυναίκες έκαναν τη δική τους επανάσταση. Με κάθε ρουφηξιά κατακτούσαν όλο και περισσότερο ακόμα ένα πρώην ανδρικό οχυρό.
Τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη μίνι επανάσταση έπαιζαν οι πρωταγωνίστριες του ελληνικού σινεμά, σε μια εποχή που αυτός είχε τη δύναμη της τηλεόρασης: «Ολες οι μεγάλες πρωταγωνίστριες κάπνισαν. Ακόμα και οι μη καπνίστριες. Οπως η Βουγιουκλάκη στο «Δόλωμα». Εκεί υπάρχει η σκηνή που κλέβει τον αναπτήρα του Αλεξανδράκη...» θα μας πει ο Μάκης Δελαπόρτας. Το κάπνισμα στη δεκαετία του ’60 θα γίνει σύμβολο της νεανικής επανάστασης. Υπάρχει η χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας ο «Γαμπρός από το Λονδίνο» όπου ο νεαρός πρωταγωνιστής πάει στην τουαλέτα για να καπνίσει και φαίνεται να βγαίνει ο καπνός από την πόρτα της. Οι κυρίες των σαλονιών κάπνιζαν πίπα. Χαρακτηριστική για την ελληνική πραγματικότητα είναι η εικόνα της Ρένας Βλαχοπούλου που κάπνιζε πίπα στη «Χαρτοπαίχτρα».
Η εικόνα του καπνού
Για τον άντρα το τσιγάρο αποτέλεσε για ένα μεγάλο διάστημα, ένα βλαβερό, όπως αποδείχθηκε, αξεσουάρ αρρενωπότητας και ανδρισμού. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του σκληροτράχηλου cowboy στη διαφήμιση του Μάλμπορο που διετέλεσε για ένα μεγάλο διάστημα ως η πιο δημοφιλής μάρκα τσιγάρων στην Ελλάδα. Αλλά και για να μην ξεφύγουμε από τον ελληνικό κινηματογράφο, που η ιστορία του αποτελεί τη σελιλόιντ εκδοχή της πραγματικής σχέσης του Ελληνα με το τσιγάρο, χαρακτηριστική εικόνα όπου το κάπνισμα είναι ένα δείγμα μαγκιάς δεν είναι άλλη από αυτή του Παπαμιχαήλ στις «Διπλοπενιές» όπου τραγουδάει τον «Αποχαιρετισμό» του Ξαρχάκου με ένα τσιγάρο στο στόμα.
Χρησιμοποιούμε πολλές εικόνες σχετικές με το κάπνισμα. Και αυτό γιατί επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι αν ο άνθρωπος δεν έβλεπε θα κάπνιζε λιγότερο. Αυτό συμβαίνει γιατί ο καπνιστής περισσότερο από το ίδιο το τσιγάρο καπνίζει την εικόνα του. Κάτι που έχει σχέση και με τον τρόπο με τον οποίο φτιάχνονται ακόμα και τα πακέτα των τσιγάρων. Από τα πιο σκληρά που πουλάνε περισσότερο σε κόκκινα πακέτα, μέχρι τα πιο μαλακά που τα προσφέρουν σε πιο ανοιχτά χρώματα από το γκρι και το γαλάζιο μέχρι το λευκό. Μερικοί αρέσκονταν και στο μαύρο που είχαν μάρκες όπως το «John Players Special». Ενώ το σκούρο πράσινο είχε ταυτιστεί με τη γεύση μέντας που είχε το εν λόγω τσιγάρο.
Στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’70 μαζί με τις καμπάνες, τις μακριές φαβορίτες και τις ποδοσφαιρικές κόντρες που παίζονταν στους δρόμους μεταξύ αριστερών και δεξιών είχαν αρχίσει τα τσιγάρα να βγαίνουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα «milds» ενώ το κοινό δεν έχει κάνει ακόμα τη μαζική στροφή του προς τα εισαγόμενα ξένα αφού τα «Ασος» εξακολουθούν να καπνίζονται από πολλούς. Τα άφιλτρα τα κάπνιζαν οι πιο σκληροί (μια εικόνα που κράτησε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’90 με τα «Σαντέ»).
Στα τέλη της δεκαετίας επιχειρείται η πρώτη επίθεση εναντίον του καπνίσματος και της σχεδόν αγγελικής, σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα, εικόνας του με την πρώτη εκστρατεία εναντίον του καπνίσματος που γίνεται από τον τότε υπουργό Υγείας κύριο Δοξιάδη. «Ηταν ο πρώτος πολιτικός άνθρωπος ο οποίος διείδε τις επιπτώσεις που είχε η διαδικασία του καπνίσματος στη δημόσια υγεία. Είχε αρχίσει μεγάλη και οργανωμένη τότε καμπάνια που είχε αποτελέσματα. Σταμάτησε γιατί άλλαξε ο υπουργός», θα μας πει ο κύριος Μπεχράκης.
Προτιμήσεις και επιδόσεις
Παρά τις δυνατές αντοχές που έδειξε η βιομηχανία καπνίσματος στην Ελλάδα η ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα σήμαινε και την εισαγωγή καινούργιων αυστηρών κανονισμών της Ενωσης κατά του καπνίσματος. Ετσι τα τελευταία χρόνια η αντικαπνιστική μάχη έχει ενταθεί. Η νομοθεσία που υπακούει στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς ενσωματώνεται στο ελληνικό δίκαιο και παρά τις αντιδράσεις που προκαλεί, παρά το ότι βρίσκει ανενημέρωτη την κοινή γνώμη, η πολιτεία δείχνει τη βούληση να την εφαρμόσει.
Για το μεγάλο ραντεβού της 1ης Ιουλίου, της ημερομηνίας ορόσημο για την αντικαπνιστική εκστρατεία στην Ελλάδα, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, από την τήρηση της απαγόρευσης, τη σήμανση, μέχρι τη δημιουργία χώρου για κάπνισμα, αν δεν θέλουν να βρεθούν αντιμέτωπες με αγωγές, πρόστιμα και δικαστικές διώξεις. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ήδη οι πρώτες ανάλογες υποθέσεις, αγωγές εργαζομένων για βλάβες που υπέστησαν στο εργασιακό τους περιβάλλον από παθητικό κάπνισμα, βρίσκονται στα δικαστήρια, ορισμένες μάλιστα έχουν τελεσιδικίσει υπέρ των εναγόντων. Παρ’ ολ’ αυτά κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών ο πληθυσμός των καπνιστών στην Ελλάδα διευρύνθηκε.
Αιτία οι δύο «ομάδες» που ήρθαν να προστεθούν σε εκείνη των ανδρών: οι γυναίκες και οι ανήλικοι. Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα θεωρείται η πρώτη χώρα στον κόσμο σε αναλογία καπνιστριών στο γυναικείο πληθυσμό, ενώ πολύ ψηλά βρίσκεται και το ποσοστό των νέων που ξεκινούν το κάπνισμα πριν ενηλικιωθούν. Το Φεβρουάριο του 2006 η εταιρεία Focus, έδωσε στη δημοσιότητα τα στοιχεία πανελλαδικής έρευνας με τίτλο «Ο Ελληνας και το κάπνισμα».
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 41% των ερωτηθέντων είχαν δηλώσει καπνιστές τουλάχιστον έξι τσιγάρων την ημέρα. Το αντίστοιχο μέσο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου βρίσκεται, στο 30%. Η εξέλιξη του ποσοστού αυτού τη δεκαετία 1995 - 2005, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας, καθώς στην αρχή της συγκεκριμένης δεκαετίας το ποσοστό στην Ελλάδα ήταν 39%. Δεν είναι όμως μόνο ότι καπνίζουν πολλοί, πρόβλημα είναι επίσης ότι καπνίζουν πολύ. Σύμφωνα με την έρευνα, οι «σκληροπυρηνικοί» καπνιστές με πάνω από δύο πακέτα τη μέρα ανέρχονται σε 15%, οι «μετριοπαθείς» (20-39 τσιγάρα) σε 38%, οι «ευκαιριακοί» (6 - 19 τσιγάρα) σε 35% και οι «περιστασιακοί» (ως πέντε τσιγάρα τη μέρα) ανέρχονται σε 12%.
Τα τελευταία χρόνια, οι Ελληνες -ειδικά στις ηλικίες 18 έως 34- έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους από τα κλασικά τσιγάρα σε πακέτο, που εξακολουθούν να είναι πρώτα σε κατανάλωση, στα στριφτά. Σύμφωνα με στέλεχος καπνοβιομηχανίας με τον οποίο συζητήσαμε το θέμα, οι λόγοι είναι τρεις: ο οικονομικός (συμφέρει να καπνίζεις στριφτά), ο αρωματικός (ο καπνός είναι εμπλουτισμένος με διάφορα αρώματα) και ο ιατρικός (ο μέσος καπνιστής κάνει λιγότερα τσιγάρα την ημέρα γιατί το χειροποίητο απαιτεί χρόνο).
Ο χύμα καπνός αποτελούσε μέχρι πρόσφατα το 10% του καπνού που καταναλώνουν οι άνδρες και το 5% για τις γυναίκες ενώ οι πληροφορίες αναφέρουν ότι το ποσοστό αυτό έχει ανέβει κι άλλο. Τα βαριά τσιγάρα (full flavor) αποτελούν το 55% των τσιγάρων του άνδρα και το 37% της γυναίκας, τα light τσιγάρα (ο όρος δεν υφίσταται πλέον, αλλά αντιπροσωπεύει τσιγάρα με περιεκτικότητα πίσσας 6-9 mg) το 23% των τσιγάρων των ανδρών και το 37% των γυναικών, ενώ μονοψήφια ποσοστά καταλαμβάνουν σε γυναίκες και άνδρες τα super light τσιγάρα (4-5 mg πίσσας), τα ultra (2-3 mg) και τα one (1 mg πίσσας).Το ότι επιμένουν οι Ελληνες να καπνίζουν περισσότερο από τους Ευρωπαίους μπορούμε να το αποδώσουμε στην κραταιά θέση της ελληνικής βιομηχανίας τσιγάρων.
- 1909: Εισάγονται οι πρώτες σιγαροποιητικές μηχανές στην Ελλάδα από τους βιομηχάνους Βάρκα και Καραβασίλη.
- 1913: Ιδρύεται στο Αγρίνιο η Ομόρρυθμος Καπνεμπορική Εταιρεία «Αφοί Παπαστράτου»
- 1931: Κυκλοφορεί η πρώτη διαφήμιση εταιρείας τσιγάρων στην Ελλάδα.
- 1939: Αρχίζει η μείωση της κατανάλωσης αρωματικών καπνών. Τα «λαϊκά τσιγάρα» παρά τη νέα φορολογία και την οικονομική κρίση αποκτούν μεγαλύτερο καταναλωτικό κοινό.
- 1940: Κατασκευάζονται τσιγάρα «AERA» με σκοπό την ενίσχυση του φρονήματος των Ελλήνων στρατιωτών.
- 1950: Κυκλοφορεί το πρώτο τσιγάρο με φίλτρο
- 1971: Κυκλοφορεί το πρώτο Marlboro lights
- 1978: Ο υπουργός υγείας Σπύρος Δοξιάδης, ξεκινά την πρώτη αντικαπνιστική εκστρατεία στην Ελλάδα.
- 1980: Από τις αρχές της δεκαετίας παρασκευάζονται στην Ελλάδα σχεδόν όλες οι ξένες μάρκες τσιγάρων και παύουν σταδιακά να εισάγονται.
- 1995: Κυκλοφορεί η μάρκα President σε μια πρωτοποριακή μορφή πακέτου 30 τσιγάρων
- 1996: Yπερψηφίζεται ο ευρωπαϊκός νόμος για την απαγόρευση της διαφήμισης του καπνίσματος με την ψήφο του τότε Υπουργού υγείας κ. Γείτονα
- 2003: Η Παπαστράτος ΑΕ γίνεται Philip Morris International.
Η Πολυξένη Νικολοπούλου - Σταμάτη μας είπε:
- «Δεν πιστεύω στις απαγορεύσεις του καπνίσματος. Περισσότερο πιστεύω στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση σε όλα τα επίπεδα, με αφετηρία το σχολείο. Εκτός από το παθητικό κάπνισμα, το τσιγάρο μολύνει με ουσίες που μένουν στον περιβάλλοντα χώρο και εισπνέονται αργότερα, προκαλώντας έτσι μια μορφή τριτογενούς βλάβης, μετά την πρωτογενή που είναι το κάπνισμα και τη δευτερογενή, το παθητικό»
Το τσιγάρο του μάγκα
- «O άντρας με ένα τσιγάρο στο στόμα, έκφραση πικρή και τα μάτια κάτω, στάθηκε στη μέση ακίνητος, σαν για να ισορροπήσει, άνοιξε τα χέρια του φτερούγες, σαν το πονεμένο πουλί, κι άρχισε τις φιγούρες του. Ηταν καλός χορευτής. [...] Mας είχε γράψει στα παπούτσια του, μας αγνοούσε, μας είχε εξαφανίσει. Xόρευε μονάχα για τον εαυτό του [...]».
Ο Μποστ (1918 - 1996) σκιαγραφεί έναν τυπικό ζεϊμπέκη. «Μια νύχτα στον Αιγάλεω». Ερμής, 1998.
Το τσιγάρο του στρατιώτη
- «Γιατί; διότι -είπε ίσως ο πατέρας μου-, διότι πρέπει να έχει ο στρατιώτης το τσιγάρο του, το μικρό παιδί την κούνια του κι ο ποιητής τα μανιτάρια του».
Η σύγχρονη ιστορία του τσιγάρου είναι συνυφασμένη με τον στρατό. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το κάπνισμα γνώρισε τεράστια διάδοση ανάμεσα στους στρατιώτες που ένιωθαν ότι το τσιγάρο τους πρόσφερε ενέργεια και αυτοπεποίθηση, ενώ πολλοί είναι εκείνοι που ξεκινούν το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
Τα τσιγάρα πεθαίνουν τραγουδώντας
- «Αναψε το τσιγάρο δώσμου φωτιά» από το «Αναψε Τσιγάρο» της Καίτης Γκρέυ σε μουσική Γεράσιμου Κλουβάτου
- «...Να ‘μουνα αεράκι, καπνός από τσιγάρο» - Από το «Μια βραδιά στο λούκι» των Χάρη και Πάνου Κατσιμίχα
- «Ή το τσιγάρο ή εγώ» - Νίκος Καρβέλας
- «Το ένα χέρι στο τσιγάρο το άλλο χέρι στο μπεγλέρι» - Aπό το «Η Γυναίκα του κεφιού» που τραγούδησε η Μαίρη Χρονοπούλου.
Το χρονικό μιας απαγόρευσης
Ο καπνός υπήρξε αμφιλεγόμενος ήδη από την εμφάνισή του. Αρχικά αρκούσε η απόλαυση που συνόδευε τη χρήση του για να θεωρηθεί ύποπτος. Δεν είναι τυχαίο ότι από τον 16ο αιώνα η Καθολική Εκκλησία είχε επιβάλει στους πιστούς την απαγόρευσή του στους χώρους λατρείας των ισπανικών αποικιών.Την ίδια εποχή, όμως, οι Αγγλοι θεωρούν ότι ο καπνός μπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία του πονόδοντου, ακόμη και του καρκίνου. Τον επόμενο αιώνα οι απαγορεύσεις θα γίνουν πιο δημοφιλείς. Τις επιβάλλουν οι Τούρκοι κληρικοί, η πολιτεία της Μασαχουσέτης, ακόμη και η ελληνική Εκκλησία, που ισχυρίζεται ότι ο Νώε δηλητηριάσθηκε με καπνό. Ο τσάρος Μιχαήλ θεωρεί το κάπνισμα θανάσιμη αμαρτία και την τιμωρεί ακόμη και με θανατική ποινή.
Ο 18ος αιώνας φέρνει, αν όχι την αποκατάσταση του καπνίσματος, έστω την εξάπλωσή του. Η σύζυγος του βασιλέως Γεωργίου Γ’ γίνεται γνωστή ως «καπνισμένη Σάρλοτ», ενώ ο Ναπολέων καπνίζει περίπου εννέα κιλά καπνό τον μήνα και ο πάπας Βενέδικτος 13ος, έχοντας ενδώσει ο ίδιος, αίρει τις απαγορεύσεις που έχει επιβάλει στους κληρικούς του. Την ίδια εποχή ωστόσο περιγράφεται για πρώτη φορά και η ασθένεια που θα μείνει γνωστή ως «καρκίνος του πνεύμονα». Τότε έρχονται δύο Γερμανοί φοιητητές του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης να περιορίσουν την απόλαυση των επιπόλαιων. Το 1828 απομονώνουν την ουσία της νικοτίνης από τον καπνό και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για εξαιρετικά «επικίνδυνο δηλητήριο».
Ηδη, όμως, ο καπνός έχει αναδειχθεί σε τεράστιο οικονομικό και πολιτικό όπλο, το οποίο πολύ δύσκολα θα μπορούσε να αγνοηθεί. Το 1848 οι Ιταλοί σταματούν να καπνίζουν, διαμαρτυρόμενοι για το αυστριακό μονοπώλιο στη διακίνηση καπνού. Αιματηρές μάχες ξεσπούν όταν Αυστριακοί στρατιώτες εμφανίζονται να καπνίζουν πούρα στον δρόμο. Στο τέλος του ίδιου αιώνα κάνουν δειλά την εμφάνισή τους έρευνες επιστημόνων οι οποίοι αρχικά αναρωτιούνται μήπως το κάπνισμα δημιουργεί αναπνευστικά και νευρολογικά προβλήματα. Οι εταιρείες παραγωγής και εκμετάλλευσης προϊόντων καπνού έχουν στο μεταξύ γιγαντωθεί και έχουν αποκτήσει τεράστια οικονομική δύναμη και αντίστοιχη πολιτική επιρροή. Γι’ αυτό και οι ισχυρές αποφάσεις τοπικών και κεντρικών κυβερνήσεων για περιορισμένη ή ευρεία απαγόρευση του καπνίσματος άργησαν να έρθουν. Και ήρθαν μόνο έπειτα από πολλά χρόνια επιμονής των επιστημόνων και βομβαρδισμό δικαστικών προσφυγών.
Πρωτοπόροι
Ενα καθεστώς που διενεργούσε σοβαρές επιστημονικές έρευνες και διέθετε τα μέσα να επιβάλει τις αποφάσεις του ήταν η ναζιστική Γερμανία. Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε πειστεί για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος στα «ανώτερα γονίδια» των Γερμανών και είχε προχωρήσει στις σχετικές απαγορεύσεις. Αυτός είναι κυρίως και ο λόγος που η προσπάθεια επιβολής νέων απαγορεύσεων τα τελευταία χρόνια προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από τους Γερμανούς, οι οποίοι ωστόσο τελικά συμμορφώθηκαν σε μία από τις αυστηρότερες νομοθεσίες στην Ευρώπη, η οποία βέβαια διαφέρει από το ένα ομόσπονδο κρατίδιο στο άλλο.
Σήμερα από τις ΗΠΑ, που εφαρμόζουν τον πλέον απόλυτο αλλά και κοινωνικά εμπεδωμένο αποκλεισμό του καπνιστή, μέχρι την Τανζανία, όπου η κυβέρνηση ξεκινώντας από το 2003 έχει θέσει ως στρατηγικό στόχο μια ελεύθερη από τον καπνό χώρα, και από την Ιρλανδία, η οποία το 2004 έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που απαγόρευσε εντελώς το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους και χώρους εργασίας, ώς το Μπουτάν, όπου απαγορεύεται ακόμη και η πώληση ειδών καπνού, κοινωνίες και κυβερνήσεις αφυπνίζονται και αντιδρούν προκειμένου να να περιοριστεί κατ’ αρχάς το «παθητικό κάπνισμα» και στη συνέχεια να μειωθεί ο αριθμός των καπνιστών, έχοντας πλέον πειστεί για τη σοβαρή επιβάρυνση της υγείας που προκαλεί ο καπνός.
- 1924: Το αμερικανικό περιοδικό Reader’s Digest δημοσιεύει επιστημονική έρευνα με τίτλο: «Μήπως ο καπνός τραυματίζει το ανθρώπινο σώμα;».
- 1929: Γερμανός ερευνητής διατυπώνει για πρώτη φορά θεωρία που συνδέει το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα.
- 1950: Στην «Επιθεώρηση της Αμερικανικής Ιατρικής Ενωσης» δημοσιεύεται άρθρο των Γουάιντερ και Γκρέιαμ που υποδεικνύει το κάπνισμα ως πιθανή αιτία βρογχογενούς καρκινώματος.
- 1953: Το Reader’s Digest επανέρχεται με άρθρο «Καρκίνος με το πακέτο».
- 1954: Μια γυναίκα από το Σεντ Λούις μηνύει καπνοβιομηχανία για τον θάνατο του συζύγου της, αλλά χάνει τη δίκη.
- 1957: Ο πάπας Πίος 12ος απαγορεύει το κάπνισμα στους Ιησουίτες μοναχούς.
- 1964: Το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ ανακοινώνει τη σχέση καπνίσματος και καρκίνου στον πνεύμονα.
- 1965: Στη Βρετανία απαγορεύεται η διαφήμιση προϊόντων καπνού.
- 1971: Οι καπνοβιομηχανίες συμφωνούν να αναγράφονται προειδοποιήσεις στα πακέτα των τσιγάρων.
- 1981: Δημοσιεύεται η έρευνα Ιάπωνα επιστήμονα για το παθητικό κάπνισμα.
- 1993: Στην πολιτεία της Καλιφόρνια απαγορεύεται το κάπνισμα σε απόσταση 1,5 μέτρου από δημόσια κτίρια.
- 1994: Η πολιτεία του Μισισιπή ζητά δικαστικώς να αποζημιωθεί για τα έξοδα περίθαλψης πολιτών με ασθένειες που συνδέονται με το κάπνισμα. Η υπόθεση λήγει με εξωδικαστικό συμβιβασμό.
- 2000: Ο Ελληνοαμερικανός δικηγόρος Πίτερ Αντζελος κερδίζει για λογαριασμό της πολιτείας του Μέριλαντ περίπου €4 δισ. από καπνοβιομηχανίες τις οποίες είχε μηνύσει ως υπεύθυνες για την ασθένεια πολιτών της περιοχής.
- 2001: Η Philip Morris παραδίδει στην κυβέρνηση της Τσεχίας έρευνα με την οποία «αποδεικνύεται» ότι οι καπνιστές κάνουν οικονομία στο κράτος, καθώς πεθαίνουν νέοι.
- 2005: Κυκλοφορεί η ταινία «Thank you for smoking». Στην οθόνη δεν εμφανίζεται ούτε ένα αναμμένο τσιγάρο.
- 2008: Το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς διαθέτει €120 εκ. για διεθνείς καμπάνιες κατά του καπνίσματος. Ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Μάικλ Μπούμπεργκ, μέσω του ιδρύματός του, διαθέτει περισσότερα από €400 εκ. για τον ίδιο σκοπό.
Η ιστορία των απαγορεύσεων -προϊόντων και απολαύσεων - βρίθει από περιστατικά όπου τα κατασταλτικά μέτρα, αντί να επιφέρουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, γιγάντωσαν την επιθυμία της μάζας για τον «απαγορευμένο καρπό» και αύξησαν επιθυμία και ζήτηση, έστω και παράνομη.
ΠΟΤΟ: Η ποτοαπαγόρευση είναι η διασημότερη όλων των απαγορεύσεων, καθώς δημιούργησε ένα τεράστιο κύκλωμα μαύρου εμπορίου με δισ. δολάρια κέρδη. Είναι η εποχή από το 1920 ώς το 1933, κατά την οποία απαγορεύτηκε η παρασκευή, εισαγωγή, εξαγωγή, πώληση και διακίνηση αλκοολούχων ποτών. Αρχικώς είχε ξεκινήσει από το 1850 σε αρκετές πολιτείες του Νότου. Είχαν πρωτοστατήσει θρησκευτικές προτεσταντικές οργανώσεις του μεθοδιστικού δόγματος που δημιούργησαν δύο ισχυρές ομάδες: Την Ενωση κατά των Σαλούν και την Ενωση Γυναικών για τη Χριστιανική Εγκράτεια, που στο τέλος ίδρυσαν και το Κόμμα της Ποτοαπαγόρευσης. Η απαγόρευση τέθηκε σε ισχύ με τον νόμο Βόλτσιντ στις 16 Ιανουαρίου του 1920. Ηταν η χαρά των μαφιόζων που έκαναν χρυσές δουλειές. Τα σημεία πώλησης αλκοόλ έφθασαν τα 30.000, σχεδόν διπλάσια από την εποχή προ απαγόρευσης. Το τραγικό στην όλη ιστορία ήταν ότι αυξήθηκε ο αλκοολισμός και τα εγκλήματα τριπλασιάστηκαν. Καταργήθηκε με νόμο του Προέδρου Ρούσβελτ το 1933.
ΚΑNΝΑΒΗ: Η απαγόρευση της κάνναβης ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 1937 και αμέσως εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Μέχρι τότε η κάνναβη αποτελούσε προϊόν πολυχρηστικής αξίας. Καταγράφεται, μάλιστα, σε βιβλία ιατρικών συνταγών από το 1737, ενώ έχουμε και παλαιότερες αναφορές για κλωστική χρήση. Μέχρι τον 19ο αιώνα αποτελούσε την πλέον εκτεταμένη καλλιέργεια στη γη. Αρχισε να δαιμονοποιείται όταν ο τότε πολυεκατομμυριούχος εργοστασιάρχης Ράντολφ Χιρστ άρχισε την προπαγάνδα εναντίον της κάνναβης στις εφημερίδες που ήλεγχε, μαζί με τον βιομήχανο πετροχημικών Ντι Ποντ, ο οποίος μόλις είχε εφεύρει το νάιλον και φοβόταν την πολυχρηστικότητα της κάνναβης. Ξεκίνησε, λοιπόν, μια μεγάλη καμπάνια απαγόρευσης διαδίδοντας πως η χρήση κάνναβης οδηγεί στο έγκλημα, τις ληστείες και τους βιασμούς. Ετσι, καθίσταται παράνομη σε όλον τον κόσμο, αλλά η καλλιέργειά της όχι απλώς δεν σταμάτησε αλλά έχει γιγαντωθεί αποφέροντας τεράστια κέρδη στους εμπόρους ναρκωτικών.
ΧΑΡΤΟΠΑΙΓΝΙΟ: Τα εφηύραν πρώτοι οι Βραχμάνοι σύμφωνα με ινδικές ιστορίες. Οι Κινέζοι θεωρούν πως τα ανακάλυψε ένας δικός τους αυτοκράτορας που ήθελε να διασκεδάσει το πολυπληθές χαρέμι του από την πλήξη και την ανία. Στην Ευρώπη τα έφεραν μάλλον οι Σταυροφόροι, αν και κάποιοι ισχυρίζονται πως τα διέδωσαν οι Αραβες στις χώρες που κατέκτησαν. Πρωτοεμφανίζονται στην Ιταλία το 1350 και στην Ισπανία το 1371, ενώ σιγά σιγά όλη η Γηραιά Ηπειρος αρχίζει να «κολλάει». Η εκκλησία απαγόρευσε αυστηρά κάθε τυχερό παιχνίδι, ιδιαίτερα την Πρωτοχρονιά, διαμηνύοντας στο ποίμνιό της πως οι παίκτες θα καούν στα καζάνια της κόλασης. Στην Ελλάδα ο υπουργός Θρησκείας Ιωσήφ Ανδρούσης την 15/8/1823 απαγόρευσε το χαρτοπαίγνιο. Παρ’ όλα αυτά, οι πιστοί συνέχιζαν με μανία να παίζουν μέχρι που διάφοροι ηγεμόνες της Ευρώπης τα απαγόρευσαν διά νόμου. Το αποτέλεσμα ήταν να οργανώνονται παράνομα τραπέζια. Η λατρεία όλων των κοινωνικών τάξεων για τα χαρτιά οδήγησε στην αποδοχή τους και στην ολική τους εξάπλωση.
ΚΑΦΕΣ: Ιστορικά, τα πρώτα φυτεύματα καφέ ήρθαν από την Αιθιοπία στην Αραβία, όπου και άρχισαν να καλλιεργούνται συστηματικά τον 15ο αιώνα. Οι πρώτοι που το γεύτηκαν ήταν οι μουσουλμάνοι και μετά οι ορθόδοξοι, παρ’ όλες τις αντιδράσεις της θρησκείας. Ακολούθησαν οι βασιλικές αυλές της Ευρώπης και το 1652 δημιουργείται το πρώτο καφενείο στο Λονδίνο. Τα καφενεία καθίστανται κέντρα φιλοσοφικών και πολιτικών αναζητήσεων, αλλά κατηγορούνται και ως στέκια όπου προετοιμάζονται εξεγέρσεις. Με προηγούμενο ιστορικό την απαγόρευση του καφέ στην Κωνσταντινούπολη επί βασιλείας Μουράτ και Μωάμεθ, το 1669 απαγορεύεται και στο Λονδίνο την εποχή του Καρόλου Β’, καθώς πιστεύουν ότι με αφορμή τον καφέ ο κόσμος επικοινωνεί και εκπαιδεύεται στην αντίδραση και την ανυπακοή. Ηταν, όμως, τόσο μεγάλη η επιθυμία των λαών για αυτό το τονωτικό ρόφημα που υποχρέωσε τους κυβερνήτες όπου γης να το αποδεχθούν, αυξάνοντας τους χαφιέδες που παρακολουθούσαν τις συζητήσεις των θαμώνων στα καφενεία.
ΣΕΞ: Απαγορευμένος καρπός για τις μονοθεϊστικές θρησκείες το σεξ, καθώς οι προγαμιαίες συνευρέσεις θεωρούνται αμαρτία και διαβατήριο για την Κόλαση αιώνες τώρα. Στον αντίποδα, οι πολυθεϊστικές που στηρίζονται στη γονιμότητα και την αναπαραγωγή. Παρά τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας, οι μονοθεϊστικές θρησκείες καταδίκαζαν μετά βδελυγμίας τις προγαμιαίες σχέσεις των ανθρώπων. Η χριστιανική, ιουδαϊκή και ισλαμική ηθική επιτρέπει την ερωτική πράξη μόνο στις περιπτώσεις γάμου, όπου πρέπει να κυριαρχεί η πίστη μεταξύ των δύο συντρόφων. Σε αντίθετη περίπτωση, προτείνει αποχή. Παρ’ όλες τις απαγορεύσεις, όμως, η σεξουαλικότητα ως ένστικτο δεν μπόρεσε να υποταχθεί σε κανόνες. Υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από την ιρανική κοινωνία, όπου η σεξουαλική απαγόρευση οδηγεί όλο και περισσότερους νέους να μην υπολογίζουν την Αστυνομία Ηθικής απολαμβάνοντας τον έρωτα, έστω κι αν ξέρουν ότι σε περίπτωση σύλληψής τους έχουν να αντιμετωπίσουν το δημόσιο μαστίγωμα ή ακόμα και το θάνατο διά λιθοβολισμού;
ΠΑΤΑΤΑ: Η απαγόρευση της πατάτας στην Ελλάδα εντάσσεται στις πλέον χαριτωμένες απαγορεύσεις που εξαγγέλθηκαν σκοπίμως, για να φέρουν τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Οταν ο Καποδίστριας στις 14/1/1828 ζητούσε να εισαχθεί η πατάτα στη χειμαζόμενη τότε Ελλάδα, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα μοίραζε δωρεάν το πρωτόγνωρο για τους Ελληνες προϊόν και κανείς δεν θα το καταδεχόταν. Ο συνειρμός ήταν πως για να τις μοιράζουν τσάμπα δεν θα αξίζουν. Ο Καποδίστριας, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές του Φρειδερίκου του Μέγα της Πρωσίας και του Πάρμαντ της Γαλλίας, διέταξε οι πατάτες να ξεφορτώνονται δημόσια στις αποβάθρες του Ναυπλίου και να φυλάσσονται με ισχυρή φρουρά. Αυτό ερέθισε το ενδιαφέρον των Ελλήνων: Για να φυλάσσονται τόσο καλά θα έχουν αξία, σκέφθηκαν και έκλεβαν τσουβάλια. Οι φρουροί έκαναν πως δεν βλέπουν τι συνέβαινε έως ότου οι αποβάθρες άδειασαν και η θρεπτική πατάτα που ο Καποδίστριας εντέχνως μας γνώρισε αποτελεί εθνικό προϊόν.
