Αν και ποτέ δεν έπαψε να είναι ένα μέσο μετακίνησης που εκφράζει το πνεύμα της ελευθερίας και τη ζωντάνια της νιότης, για την επανεμφάνισή του στην Ελλάδα έβαλε το «χεράκι» της η χαώδης κατάσταση που επικρατεί στις μεγάλες πόλεις. Τα σοβαρά κυκλοφοριακά προβλήματα έχουν κάνει αρκετούς να σκεφτούν τη λύση των δύο τροχών και ορισμένους μάλιστα να την υιοθετήσουν. Αλλωστε, στην Αθήνα κινούνται καθημερινά πάνω από δύο εκατομμύρια αυτοκίνητα, καθιστώντας έτσι τους δρόμους αδιάβατους.
Το ποδήλατο, λοιπόν, προβάλλει ως μια νέα λύση, οικονομική, φιλική προς το περιβάλλον, υγιεινή και ευχάριστη, που τα τελευταία λίγα χρόνια κερδίζει έδαφος στην Ελλάδα. Ολο και περισσότεροι ανακαλύπτουν σε αυτό ένα εναλλακτικό μέσο μεταφοράς, μα και την αφορμή για μια σύντομη απόδραση.
Ενα εφικτό μοντέλο...
Ασφαλώς, απέχουμε πάρα πολύ από το να ευθυγραμμιστούμε με το παράδειγμα των περισσότερων ευρωπαϊκών πρωτευουσών, που θεωρούνται ποδηλατικοί παράδεισοι. Η Μελίττα Γκουρτσογιάννη, μέλος της ομάδας «Πόλη και Δομημένο Περιβάλλον» (την έχουν συστήσει οι Οικολόγοι Πράσινοι) μας μεταφέρει την εμπειρία πόλεων με ποδηλατική κουλτούρα και προτείνει τον σχεδιασμό ποδηλατόδρομων και την ανάπτυξη προγραμμάτων κοινόχρηστων ποδηλάτων, όπως γίνεται σήμερα σε δεκάδες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (Παρίσι, Αμστερνταμ, Κοπεγχάγη). «Το ποδήλατο δεν είναι μόνο μέσο αναψυχής. Είναι μέσο συγκοινωνίας φιλικό προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Προτάσεις και μελέτες υπάρχουν, αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση», υποστηρίζει καταρχάς.
Η Μ. Γκουρτσογιάννη ταξιδεύει συχνά στο Παρίσι, επέστρεψε μάλιστα πριν από λίγες ημέρες από το πανευρωπαϊκό συνέδριο των Πράσινων και είναι κατενθουσιασμένη με την επιτυχία των υπέρ του ποδηλάτου μέτρων που έχουν παρθεί εκεί. «Το δημοτικό ποδήλατο με 1 ευρώ την ημέρα είναι λειτουργικό, έχει γίνει ανάρπαστο από ντόπιους και τουρίστες και οδηγεί πολλούς να προχωρήσουν στην αγορά του δικού τους», λέει με νωπές τις εντυπώσεις από τις εικόνες χιλιάδων εποχούμενων δικυκλιστών.
Στο ίδιο πλαίσιο, ο Δημήτρης Μηλάκης, λέκτορας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου της Πάτρας και μέλος της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, είναι υπέρμαχος αυτού που συμβαίνει τώρα στη γαλλική πρωτεύουσα: «Το σύστημα ενοικίασης κοινόχρηστων ποδηλάτων ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2007 διαθέτοντας 10.000 ποδήλατα σε 750 αυτόματους σταθμούς και σήμερα τα ποδήλατα έχουν ξεπεράσει τις 20.000 σε 1.450 σταθμούς. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Παρίσι δεν διέθετε παράδοση ποδηλάτου, ενώ τα τελευταία χρόνια το ποσοστό χρήσης του ήταν αισθητά μειωμένο. Η ισχυρή πολιτική βούληση που εκδηλώθηκε, όμως, πέτυχε να εντάξει το ποδήλατο στη καθημερινότητα της πόλης» σχολιάζει σχετικά.
Πώς μπορεί να λειτουργήσει ένας ποδηλατόδρομος στην Αθήνα, σε μια πόλη που ακόμα και ο πεζός είναι υπό διωγμό; Μοιάζει δύσκολος γρίφος και όμως, προτάσεις υπάρχουν. Οπως αυτή της μονοδρόμησης της Πατησίων και της Αχαρνών με αντίστροφη κατεύθυνση που θα διευκολύνει την αναδιοργάνωση της κυκλοφορίας και με ανακατανομή του χώρου προς όφελος των δημόσιων μέσων μεταφοράς, κυρίως του τραμ, του ποδηλάτου και των πεζών. Η πρόταση ανήκει σε δύο κορυφαίους και πρόσφατα βραβευμένους επιστήμονες, τον ομότιμο καθηγητή και πρώην πρύτανη του ΕΜΠ Αθανάσιο Αραβαντινό και τον καθηγητή συγκοινωνιολογίας Θάνο Βλαστό και υποστηρίζεται από ευρύ φάσμα πολιτικών φορέων.
Ο Δ. Μηλάκης, ένας από τους καλύτερους γνώστες του ποδηλάτου και μέλος της ομάδας του καθηγητή Βλαστού, είναι πιστός στη ρήση του Αϊνστάιν που λέει ότι «δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα που εμείς δημιουργήσαμε με τον ίδιο τρόπο σκέψης που τα δημιούργησε». Πιστεύει, λοιπόν, ότι η σύγχρονη προσέγγιση του κυκλοφοριακού ζητήματος προβλέπει πιο ισορροπημένη κατανομή των μετακινήσεων στα διάφορα μέσα μεταφοράς, στοχεύοντας παράλληλα και στην αντιμετώπιση των σημαντικών προβλημάτων της κίνησης.
«Ουσιαστικά συζητάμε για τον εκδημοκρατισμό των επιλογών μετακίνησης και αντίστοιχα των υποδομών που θα τις υποστηρίξουν», τονίζει, και το επιχείρημά του ακούγεται απόλυτα φυσιολογικό. Η Μονάδα Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ στην οποία συμμετέχει έχει προτείνει μέσα από τις έρευνές της, την τελευταία δεκαετία, συγκεκριμένες προδιαγραφές και λύσεις για την ένταξη του ποδηλάτου στην ελληνική πόλη, ενσωματώνοντας και την πλούσια εμπειρία ευρωπαϊκών πόλεων. Προειδοποιεί όμως ότι «σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να έχει προηγηθεί προσεκτικός και λεπτομερής σχεδιασμός του δικτύου ποδηλάτου διότι, όπως αντιλαμβάνεστε, ο ποδηλάτης είναι ένας ιδιαίτερα ευαίσθητος χρήστης του οδικού χώρου και κατά συνέπεια η ασφάλεια της κίνησής του είναι το κύριο ζητούμενο».
Ο Δ. Μηλάκης είναι ικανοποιημένος από τους δύο πρώτους ποδηλατόδρομους που εγκρίθηκαν (Μετρό Κατεχάκη - Πανεπιστημιούπολη και Παναθηναϊκό Στάδιο - Φαληρικός όρμος) και σχεδιάζονται ήδη, πιστεύει όμως ότι το μεγάλο στοίχημα είναι το κέντρο της πόλης και οι διαδρομές που θα στοχεύουν άμεσα στις καθημερινές μετακινήσεις. «δη βρίσκεται σε εξέλιξη η προσπάθεια πεζοδρόμησης της οδού Αθηνάς, στην οποία θεωρώ ως δεδομένο ότι θα περιληφθεί και η χάραξη λωρίδας ποδηλάτου, υλοποιώντας την πρόταση του ΕΜΠ για μια ενιαία διαδρομή μεταξύ 3ης Σεπτεμβρίου - Αθήνας - Ερμού και Θησείου», μας πληροφορεί. Ο ίδιος μαζί με την υπόλοιπη ομάδα Βιώσιμης Κινητικότητας συμμετέχουν σε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για τον σχεδιασμό ποδηλατόδρομου στον Δήμο Νέας Σμύρνης, μια περιοχή που έχει χάσει πλέον την παλαιά αίγλη της και δεινοπαθεί από το κυκλοφοριακό, ειδικά στο κέντρο της.
...Που θέλει σπρώξιμο
Τετάρτη 15 Οκτωβρίου, ώρα 20.00. Εχει σκοτεινιάσει για τα καλά και μια ομάδα περίπου δεκαπέντε νέων κάθεται στον κήπο, στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, στην Πατησίων. Συζητούν, γελούν, διαβάζουν εφημερίδες στο ημίφως. Τα ποδήλατα που είναι παρκαρισμένα δίπλα τους μαρτυρούν ότι τούτη η ομάδα έχει κάτι το ιδιαίτερο. Είναι οι «Ποδηλάτες», που πραγματοποιούν την ανοικτή δεκαπενθήμερη συνέλευσή τους. Η συγκεκριμένη συλλογικότητα έχει εκπονήσει πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο πάνω σε ζητήματα ποδηλάτου, συνεργάζεται συστηματικά με πανεπιστήμια και καταθέτει προτάσεις σε δημόσιους φορείς.
Πέραν όμως του ερευνητικού τους έργου, οι «Ποδηλάτες» αντιπροσωπεύουν το μικρό, προς στιγμήν, ωστόσο υπαρκτό κίνημα του ποδηλάτου. Πιέζουν προς κάθε κατεύθυνση, συμμετέχουν σε συγκεντρώσεις, ενώ και η ίδια η ομάδα καλεί μέλη και φίλους της σε ποδηλατοπορείες. Η τελευταία που διοργάνωσε η ομάδα, χωρίς ιδιαίτερη στήριξη από τα ΜΜΕ, συγκέντρωσε περίπου 3.000 εποχούμενους. Τις θέσεις της ομάδας ανέλαβαν να μας μεταφέρουν ο Ρίκος Θανόπουλος και η Ξένια Ντβέικ. Δύο είναι τα κύρια αιτήματά τους: να επιτραπεί το ποδήλατο σε όλα τα μέσα σταθερής τροχιάς και να δημιουργηθούν ποδηλατόδρομοι στην Αθήνα.
Οσον αφορά το πρώτο, ζητούν να επιτραπεί η είσοδος ποδηλάτων στο Μετρό, το μόνο μέσο που δεν το επιτρέπει στους συρμούς του, σε αντίθεση με το τραμ, τον ηλεκτρικό και τον προαστιακό. Σημειωτέον, το τραμ και ο προαστιακός επιτρέπουν την είσοδο όλη την ημέρα στο τελευταίο βαγόνι, ενώ ο ηλεκτρικός επιτρέπει το ποδήλατο σε ώρες μη αιχμής. «Το επιχείρημα των υπευθύνων του Μετρό ήταν ότι δεν μπορεί ένα όχημα μεταφοράς, να εισέρχεται σε ένα άλλο όχημα μεταφοράς. Πρωτάκουστο επιχείρημα: αν το υιοθετήσουμε δεν θα πρέπει να υπάρχουν φέρι μπόουτ, τρένα που μεταφέρουν αυτοκίνητα κ.λπ.» διατείνεται η Ξ. Ντβέικ. Οπως μας επεσήμαναν αρκετές φορές οι συνομιλητές μας, δεν αντιλαμβάνονται το ποδήλατο ως χόμπι αλλά κυρίως ως μεταφορικό μέσο και πιστεύουν ότι μόνο αν το αντιμετωπίσουν ανάλογα και οι αρμόδιοι, κάτι μπορεί να αλλάξει.
«Οι ποδηλατόδρομοι που έχουν φτιαχτεί μέχρι σήμερα σε ορισμένα σημεία της Αθήνας είναι πολύ μικροί σε μήκος και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν παρά για μια βόλτα. Υπάρχουν όμως τεχνικές λύσεις για δημιουργία δικτύων ποδηλατόδρομων στην Αθήνα», υποστηρίζει ο Ρ. Θανόπουλος. Ο ίδιος μας ενημερώνει ότι η ομάδα των «Ποδηλατών» συνεργάζεται και με άλλες ομάδες που προωθούν τις δημόσιες συγκοινωνίες όπως ο φορέας «Επιβάτης» ή ο φορέας «Πεζή» που εκπροσωπεί τους πεζούς.
«Οι τρεις αυτοί φορείς επεξεργάστηκαν πρόσφατα κοινές θέσεις πάνω στην εισήγηση του ΥΠΕΧΩΔΕ για την Αστική Κινητικότητα, η οποία είναι η ελληνική εκδοχή της ευρωπαϊκής Πράσινης Βίβλου. «Δεν είναι ουτοπία οι ποδηλατόδρομοι. Μοντέλα σαν κι αυτό στο Παρίσι ή το Βερολίνο, όπου υπάρχουν υποδομές, δείχνουν ότι μπορεί να αναπτυχθεί το ποδήλατο. Προσπαθούμε να πιέσουμε για να αλλάξει η πολιτική του κράτους, βλέπουμε ότι κάτι αλλάζει και τα πράγματα σήμερα να είναι καλύτερα απ’ ό,τι μερικά χρόνια πριν», συμπληρώνει η Ξ. Ντβέικ. Οι «Ποδηλάτες» έκλεισαν τη συζήτησή μας με την ευχή το ποδήλατο να γίνει δημοφιλές, ειδικά σε κατηγορίες ανθρώπων που μπορούν με τη στάση τους να επηρεάσουν τα πράγματα. 
Ενας από εκείνους που έχουν ενστερνιστεί εδώ και χρόνια αυτές τις αξίες και έχει βάλει το ποδήλατο στην καθημερινότητά του είναι ο συνθέτης και μουσικός Κωστής Μαραβέγιας. Κινούμενος στις παρυφές της ethnic μουσικής, διατηρεί ένα πολύ ιδιαίτερο προφίλ που τον κάνει να ξεχωρίζει. Δεν είναι μόνο η ζεστή σχέση που έχει με το ποδήλατο και η καθημερινή χρήση του για τις μετακινήσεις του. Εκείνο που μας έκανε εντύπωση είναι η ποδηλατική κουλτούρα με την οποία βλέπει τα πράγματα. Πρώτη όμως έρχεται η πρακτική αξία του ποδηλάτου: «Υπάρχει πάντα αίσθηση ελευθερίας είτε κάποιος κινείται για δουλειά είτε για απλή βόλτα. Οταν πρόκειται για δουλειά στο κέντρο, δεν υπάρχει ο πονοκέφαλος του κυκλοφοριακού, του παρκαρίσματος ή το άγχος με τις απεργίες των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές από στενάκια και πεζοδρόμια στο κέντρο της Αθήνας που κάνουν τη ζωή του ποδηλάτη λίγο πιο εύκολη απ’ ό,τι το να κυκλοφορεί σε κεντρικούς δρόμους. Με τον καιρό και με την εμπειρία, ο καθένας αποτυπώνει έναν εικονικό ποδηλατόδρομο στο μυαλό του και τον ακολουθεί».
Ο Κ. Μαραβέγιας παραδέχεται πως θα ήταν πολύ δύσκολο να κατεβεί στην Αθήνα αν έμενε σε κάποιο από τα προάστια της Αθήνας, και θεωρεί υπεύθυνους γι’ αυτό τους ανθρώπους της Αττικό Μετρό που δεν επιτρέπουν την είσοδο των ποδηλάτων στους συρμούς τους. Η κίνηση με το ποδήλατο σε μια επιβαρημένη κυκλοφοριακά πόλη όπως η Αθήνα δεν είναι εύκολη υπόθεση κι αυτό το γνωρίζει καλά ο Κ. Μαραβέγιας.
«Θα πρότεινα σε όσους δεν έχουν κινηθεί ?ε ποδήλατο στο κέντρο, να το δοκιμάσουν αρχικά Κυριακές και αργίες ώστε να αποκτήσουν και τη σχετική φόρμα και να "σπάσει ο πάγος" και θα δουν στην πορεία πως θα τους είναι ακόμη πιο χρήσιμο στις καθημερινές κυκλοφοριακές συμφορήσεις της Αθήνας». Oπως και χιλιάδες άλλοι ποδηλάτες, περιμένει κι αυτός να γίνουν πράξη οι δεσμεύσεις του Yπουργείου Μεταφορών για δημιουργία ποδηλατόδρομων στην Αθήνα και, ως γνώστης της κατάστασης στο κέντρο, δίνει κι αυτός μια ιδέα στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου: «Το θέμα μας είναι οι ποδηλατόδρομοι να δημιουργηθούν στο κέντρο της Αθήνας πρώτα και ακολούθως ας κάνουν και προαστιακό ποδηλατόδρομο. Αλλά είναι δευτερεύουσας σημασίας οι ποδηλατόδρομοι εκτός κέντρου», υποστηρίζει με την εμπειρία πολλών χιλιομέτρων στα πόδια του.
Ο Κ. Μαραβέγιας κινείται συχνά στην Αθήνα με το ποδήλατό του, η αγαπημένη διαδρομή του όμως είναι η διαδρομή Κουκάκι - Φιλοπάππου- Θησείο- Πλάκα- Ψυρρή, ενώ συχνά ανεβαίνει με αυτοκίνητο στην Πάρνηθα κι από εκεί συνεχίζει στο βουνό με ποδήλατο. Η πρώτη του ανάβαση σε ποδήλατο, στα παιδικά του χρόνια, κράτησε ένα λεπτό, ήταν αρκετό όμως για να τον σημαδέψει για μια ζωή. «Θυμάμαι , η διαδρομή ήταν σε ένα μικρό παραθαλάσσιο μέρος της Λευκάδας Hταν τόσο δυνατό το συναίσθημα πάνω στο ποδήλατο. Σαν το πρώτο φιλί στο γυμνάσιο. Eρωτας».
Φόρτσα στο πετάλι
«Παίρνω ένα ποδήλατο και φεύγω
για τ’ αδύνατο κρατάω στο χέρι το κλειδί,
πιάνω το τιμόνι ο σφυγμός μου δυναμώνει
το έργο κάπου το ’χω ξαναδεί.
Hμουν μικρό παιδάκι με καθαρή καρδιά
είχα τ’ όνειρό μου, το ποδήλατό μου
κι όλα έμοιαζαν σωστά,
έγινα δεκάξι, κι όλα ήταν εντάξει
είχα μια ζωή μπροστά [...]».
- Ο ύμνος του ποδηλάτου διά στόματος Κώστα Μακεδόνα. Από το cd «Πάμε για ορθοπεταλιές» (1996), σε μουσική Χρήστου Νικολόπουλου και μουσική Aρη Δαβαράκη.
Το ποδήλατο του βουνού
- Στα τέλη του περασμένου Σεπτέμβρη πραγματοποιήθηκε στον Παρνασσό η μεγαλύτερη εκδήλωση ορεινής ποδηλασίας (mountain bike), που έχει γίνει ποτέ στη χώρα. Το Parnassos Mountain Bike Festival φιλοξενήθηκε στο ποδηλατικό πάρκο που βρίσκεται στη θέση Φτερόλακα στις 26 Σεπτεμβρίου και για τρεις ημέρες μαγνήτισε τους λάτρεις του ποδηλάτου, που είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν αγώνες ταχύτητας και δεξιοτεχνίας. Το πάρκο είναι στη διάθεση όσων επιθυμούν να απολαύσουν μία βόλτα (και περισσότερες), έναντι ενός μικρού αντιτίμου. Πληροφορίες στο τηλ. 22340 22700
Για να μην τρώτε τούμπες
- Μην κοιτάτε το τιμόνι, αλλά τον δρόμο. Μην πατάτε φρένο στη στροφή. Μη φοράτε τσάντες που σταυρώνουν στον ώμο και, κυρίως, μην τις ισιώνετε εν κινήσει. Μην περνάτε με κόκκινο. Ακολουθήστε ευθεία πορεία.
- Μη φοράτε παλτά και μην αφήνετε μπατζάκια να εξέχουν. Η πίσω ρόδα θα τα κάνει χάλια. Φοράτε κράνος και γάντια. Αποφύγετε σκούρους λεκέδες στην άσφαλτο (πιθανόν να είναι λάδια).
Κίτρινα Ποδήλατα
Το ομώνυμο γκρουπ απαρτίζεται από τους Γιώργο και Αλέξανδρο Παντελιά. Δημιουργήθηκε το 2000 και μέχρι τώρα έχει κυκλοφορήσει επτά άλμπουμ, ενώ έχουν συνεργαστεί και με αρκετούς καλλιτέχνες «πρώτης γραμμής». Το όνομά του συμβολίζει τα παιδικά χρόνια, τη χαλαρή διάθεση των μελών του, αλλά και τη διάθεση για αργά πλην όμως σταθερά και ευχάριστα βήματα στον χώρο της δισκογραφίας.
Ψηφιακά ποδήλατα
- www.cyclist-friends.gr Ελληνική δικτυακή κοινότητα που θα σας βοηθήσει να βάλετε το ποδήλατο στη ζωή σας και να μείνει εκεί για πάντα.
- www.podilates.gr Ποδηλάτες και ποδηλάτισσες της Αθήνας ενωθείτε, διότι το ΙΧ βλάπτει σοβαρά την υγεία μας.
- www.cyclingnews.gr Αγωνιστικές καταστάσεις και πλούσια ενημέρωση για το άθλημα της ποδηλασίας στην Ελλάδα.
- http://podilatada.blogspot.com Η πρωτοβουλία πολιτών «Στην Κόρινθο με Ποδήλατο» και ο στόχος της βιώσιμης κινητικότητας.
Ζωή ποδήλατο
- Και όμως στη χώρα μας υπάρχουν ποδηλατόδρομοι: Καρδίτσα, Λάρισα, Μεσολόγγι, Τρίκαλα, Βέροια, Κως, είναι ορισμένες από τις πόλεις όπου οι δημοτικές αρχές επιχειρούν να εντάξουν το ποδήλατο στην καθημερινότητα. Στην επαρχία οι αποστάσεις είναι μικρές και αυτό λειτουργεί θετικά, όπως μαρτυρούν μελέτες. Στην Καρδίτσα, για παράδειγμα, το 25% των μετακινήσεων γίνεται πλέον με ποδήλατο.
Το μέρος Νο 41 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr) . Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 351, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 16 Νοεμβρίου 2008.
