Με δεδομένη την διαπίστωση ότι ο καπνός προκαλεί καρκίνο, τι θα λέγαμε για ένα γιατρό που, μετά την ανακάλυψη όγκου στα πνευμόνια ενός ασθενούς, θα του έγραφε θεραπεία με τσιγάρο; Θα λέγαμε ότι είναι ή τσαρλατάνος ή δολοφόνος.
Δεν θεραπεύουμε το κακό με το κακό, αλλά καταπολεμώντας το κακό.
Η ίδια λογική εφαρμόζεται στην πάλη για το κλίμα. Η κλιματική αλλαγή «συνιστά μια χωρίς προηγούμενο αποτυχία της αγοράς», σύμφωνα με την «έκθεση Στερν»(1). Είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι ένα φαινόμενο που οφείλεται στην αγορά θα μπορούσε να καταπολεμηθεί από την επέκταση της αγοράς. Ωστόσο, αυτό είναι που προτείνει ο Στερν, και είναι προς την ίδια κατεύθυνση που πάει το G8: περισσότερη αγορά, περισσότερη ανάπτυξη, περισσότερη παγκοσμιοποίηση … Όμως, πρέπει να πάμε προς την αντίθετη κατεύθυνση: λιγότερη αγορά, περισσότερο Δημόσιο. Λιγότερος ανταγωνισμός, περισσότερη συνεργασία. Λιγότερη «επιχειρηματική ελευθερία», περισσότερος σχεδιασμός. Λιγότερη οικονομική παγκοσμιοποίηση, περισσότερη τοπικοποίηση. Μια πολιτική των αναγκών δεν χρειάζεται να παράγει όλο και πιο πολύ.
Γιατί ευθύνεται η οικονομία της αγοράς για την υπερθέρμανση; Επειδή στηρίζεται πάνω στον ανταγωνισμό και τη συσσώρευση. Οι αποφάσεις για την παραγωγή δεν λαμβάνονται σε συνάρτηση με τη χρησιμότητα και την οικολογία, αλλά σε συνάρτηση με τα κέρδη. Παράγονται άχρηστα ή βλαβερά πράγματα με μοναδικό σκοπό την ικανοποίηση της απληστίας των μετόχων. Πανάκριβες διαφημιστικές εκστρατείες χρησιμεύουν για να πωλούνται τα εμπορεύματα. Ο τυφλός ανταγωνισμός σπρώχνει στην υπερπαραγωγή, ένα μέρος πάει στα σκουπίδια. Αντικείμενα σχεδιάζονται για να φθαρούν γρήγορα ή για να καταναλώνουν υπερβολική ενέργεια. Κατασκευάζουμε στις φτωχές χώρες, κατόπιν μεταφέρουμε στις πλούσιες … Με λίγα λόγια: η σπατάλη των πόρων είναι σύμφυτη στην οικονομία της αγοράς.
Η χρήση των ορυκτών καυσίμων είναι επίσης αποτέλεσμα αυτής της λογικής του κέρδους. Γνωρίζουμε από το 1839 ότι το φυσικό φως παράγει ηλεκτρισμό όταν συναντάει μερικά υλικά (φωτοβολταϊκό φαινόμενο). Αν η επιστημονική έρευνα είχε προσανατολιστεί κατά προτεραιότητα προς την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, σήμερα η ατμόσφαιρα δεν θα ήταν κορεσμένη από άνθρακα. Όμως γιατί δεν ακολουθήθηκε αυτός ο προσανατολισμός; Για το συγκεκριμένο λόγο ότι κανείς δεν μπορεί να γίνει ιδιοκτήτης της απεριόριστης ηλιακής ροής, ενώ είναι δυνατό να είμαστε ιδιοκτήτες των περιορισμένων αποθεμάτων άνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου… Και αυτό προσφέρει τεράστια κέρδη.
Πώληση πετρελαϊκών προϊόντων: 2 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Κόστη: 500 δισεκατομμύρια. Το κέρδος -1.500 δισεκατομμύρια ετησίως σε πλανητική κλίμακα!- τσεπώνεται από μερικές πολυεθνικές και (με εξαίρεση την Βενεζουέλα) από τους υπερ-προνομιούχους που βρίσκονται στην εξουσία σε μερικές χώρες παραγωγούς(2). Το πετρέλαιο είναι η κότα τους με τα χρυσά αυγά. Εύχονται να τα γεννάει όσο γίνεται περισσότερο. Αυτή τη ευχή συμμερίζονται οι σχετικοί τομείς: αυτοκίνητο, ναυπηγική, πετροχημεία… Πρόκειται για ισχυρούς κύκλους, με μεγάλη πολιτική επιρροή. Αποτέλεσμα: ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια για το κίνδυνο της υπερθέρμανσης, δεν έγινε τίποτα, ή σχεδόν τίποτα.
Αν και είναι υπεύθυνη γι’ αυτή τη καταστροφική κατάσταση, η αγορά κάνει κάνει τα πάντα για να καθυστερήσει τα μέτρα που επιβάλλονται. Και όταν αυτά τα μέτρα λαμβάνονται, προσπαθεί να τα μετριάσει. Ή να τα αλλοιώσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε μόλις και μετά βίας να αξίζουν να χαρακτηρισθούν «πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση». Το πρωτόκολλο του Κιότο είναι τόσο γεμάτο από «ευέλικτους μηχανισμούς», που στην καλύτερη περίπτωση θα μειώσει τις συνολικές εκπομπές των βιομηχανικών χωρών κατά 1,7% το 2012(3). Όμως αυτές πρέπει να μειωθούν περίπου κατά 50% μέχρι το 2050… Εβδομήντα τοι εκατό (70%) από σήμερα μέχρι το 2050: είναι μια τέτοια μείωση δυνατή μέσα σε τόσο στενά χρονικά όρια; Ναι, το κλίμα μπορεί ακόμη να σωθεί. Η ακτινοβολία που δεχόμαστε από τον Ήλιο αντιπροσωπεύει 8.000 φορές την παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας. Οι σημερινές τεχνολογίες θα επέτρεπαν να χρησιμοποιήσουμε το ένα χιλιοστό: οκτώ φορές οι παρούσες ανάγκες της ανθρωπότητας. Η επιστημονική έρευνα θα αυξήσει αυτή τη δυνατότητα. Σίγουρα πρέπει να κάνουμε οικονομίες, να σταματήσουμε τις σπατάλες –αυτό αφορά και τον καθένα μας. Αλλά δεν είμαστε καταδικασμένοι να διαλέξουμε ανάμεσα στο κλίμα και την ευημερία, ή ανάμεσα στο κλίμα και την ανάπτυξη των χωρών του Νότου!
Μέχρι σήμερα, οι συνέπειες της υπερθέρμανσης θίγουν σχεδόν αποκλειστικά τους φτωχούς (συμπεριλαμβανομένων και των φτωχών των πλούσιων χωρών: ο κυκλώνας Κατρίνα –Νέα Ορλεάνη, 2005- προκάλεσε πάνω από 1.000 νεκρούς, σχεδόν όλους φτωχούς και μαύρους).
Ωστόσο, σε τελευταία ανάλυση, η αγορά πρέπει κάτι να κάνει για να σταθεροποιήσει την κατάσταση. Η στιγμή αυτής της απόφασης πλησιάζει αναπόφευκτα, αλλά αυτό δεν θα σημάνει το τέλος των προβλημάτων μας. Και αυτό, επειδή η αγορά θα δράσει σε συνάρτηση με το κέρδος, όχι σε συνάρτηση με τις ανάγκες. Όταν η σωτηρία αυτού που θα απομένει από το κλίμα μας θα γίνει αποδοτική για τους μετόχους –και όχι πριν- θα μας κάνει να το πληρώσουμε με κάθε λογής τρόπους. Και τόσο το χειρότερο για κείνους που δεν θα έχουν τα μέσα. Η σωτηρία του κλίματος πριν είναι αργά –η μέγιστη δυνατή σωτηρία, για όλους, με δικαιοσύνη και αλληλεγγύη- συνεπάγεται ότι θα κάνουμε τα πάντα ώστε η αύξηση της θερμοκρασίας να μη ξεπεράσει τους 2ο βαθμούς σε σχέση με το 1790. Η «έκθεση Στερν» εκτιμά το κόστος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, μεταξύ 1.050 και 1.200 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο … Και βρίσκει ότι αυτό είναι πολύ ακριβό. Πολύ ακριβό, όταν οι προϋπολογισμοί των στρατών καταβροχθίζουν ετησίως 1.037 δισεκατομμύρια δολάρια(4) όταν τα πετρελαϊκά κέρδη «ζυγίζουν» 1.500 δισεκατομμύρια ευρώ. Πολύ ακριβό, όταν 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να γίνουν πρόσφυγες για να αποφύγουν την άνοδο της στάθμης των ωκεανών μέχρι το 2080, όταν η υπερθέρμανση θα προσθέσει τρία δισεκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά στον κατάλογο αυτών που θα υποφέρουν ήδη από την έλλειψη νερού;
«Εκεί όπου υπάρχει ο κίνδυνος, υπάρχει χώρος και για τη σωτηρία» (Χελντερλίν). Απέναντι στον κλιματικό κίνδυνο, πρέπει να διαλέξουμε: το κλίμα ή το κέρδος; Πρόκειται για μια επιλογή κοινωνίας που πρέπει να κάνει η κοινωνία, όχι οι «ειδικοί»
Του Daniel Tanuro, Βέλγου αγρονόμου - μηχανικού, κοινωνιολόγου, συνεργάτη της Le Monde Diplomatique και θεωρητικού της ριζοσπαστικής οικολογίας, συγγραφέα πολλών βιβλίων για την κατάσταση της νέας εργατικής τάξης και τα κοινωνικά προβλήματα.
Από τον 'ΠΥΡΣΟ", περιοδικό του Π.Σ.Ε.Ε.Π., σωματείου εργαζομένων στα Ελληνικά Πετρέλαια.
Δεν θεραπεύουμε το κακό με το κακό, αλλά καταπολεμώντας το κακό.
Η ίδια λογική εφαρμόζεται στην πάλη για το κλίμα. Η κλιματική αλλαγή «συνιστά μια χωρίς προηγούμενο αποτυχία της αγοράς», σύμφωνα με την «έκθεση Στερν»(1). Είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι ένα φαινόμενο που οφείλεται στην αγορά θα μπορούσε να καταπολεμηθεί από την επέκταση της αγοράς. Ωστόσο, αυτό είναι που προτείνει ο Στερν, και είναι προς την ίδια κατεύθυνση που πάει το G8: περισσότερη αγορά, περισσότερη ανάπτυξη, περισσότερη παγκοσμιοποίηση … Όμως, πρέπει να πάμε προς την αντίθετη κατεύθυνση: λιγότερη αγορά, περισσότερο Δημόσιο. Λιγότερος ανταγωνισμός, περισσότερη συνεργασία. Λιγότερη «επιχειρηματική ελευθερία», περισσότερος σχεδιασμός. Λιγότερη οικονομική παγκοσμιοποίηση, περισσότερη τοπικοποίηση. Μια πολιτική των αναγκών δεν χρειάζεται να παράγει όλο και πιο πολύ.
Γιατί ευθύνεται η οικονομία της αγοράς για την υπερθέρμανση; Επειδή στηρίζεται πάνω στον ανταγωνισμό και τη συσσώρευση. Οι αποφάσεις για την παραγωγή δεν λαμβάνονται σε συνάρτηση με τη χρησιμότητα και την οικολογία, αλλά σε συνάρτηση με τα κέρδη. Παράγονται άχρηστα ή βλαβερά πράγματα με μοναδικό σκοπό την ικανοποίηση της απληστίας των μετόχων. Πανάκριβες διαφημιστικές εκστρατείες χρησιμεύουν για να πωλούνται τα εμπορεύματα. Ο τυφλός ανταγωνισμός σπρώχνει στην υπερπαραγωγή, ένα μέρος πάει στα σκουπίδια. Αντικείμενα σχεδιάζονται για να φθαρούν γρήγορα ή για να καταναλώνουν υπερβολική ενέργεια. Κατασκευάζουμε στις φτωχές χώρες, κατόπιν μεταφέρουμε στις πλούσιες … Με λίγα λόγια: η σπατάλη των πόρων είναι σύμφυτη στην οικονομία της αγοράς.
Η χρήση των ορυκτών καυσίμων είναι επίσης αποτέλεσμα αυτής της λογικής του κέρδους. Γνωρίζουμε από το 1839 ότι το φυσικό φως παράγει ηλεκτρισμό όταν συναντάει μερικά υλικά (φωτοβολταϊκό φαινόμενο). Αν η επιστημονική έρευνα είχε προσανατολιστεί κατά προτεραιότητα προς την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, σήμερα η ατμόσφαιρα δεν θα ήταν κορεσμένη από άνθρακα. Όμως γιατί δεν ακολουθήθηκε αυτός ο προσανατολισμός; Για το συγκεκριμένο λόγο ότι κανείς δεν μπορεί να γίνει ιδιοκτήτης της απεριόριστης ηλιακής ροής, ενώ είναι δυνατό να είμαστε ιδιοκτήτες των περιορισμένων αποθεμάτων άνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου… Και αυτό προσφέρει τεράστια κέρδη.
Πώληση πετρελαϊκών προϊόντων: 2 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Κόστη: 500 δισεκατομμύρια. Το κέρδος -1.500 δισεκατομμύρια ετησίως σε πλανητική κλίμακα!- τσεπώνεται από μερικές πολυεθνικές και (με εξαίρεση την Βενεζουέλα) από τους υπερ-προνομιούχους που βρίσκονται στην εξουσία σε μερικές χώρες παραγωγούς(2). Το πετρέλαιο είναι η κότα τους με τα χρυσά αυγά. Εύχονται να τα γεννάει όσο γίνεται περισσότερο. Αυτή τη ευχή συμμερίζονται οι σχετικοί τομείς: αυτοκίνητο, ναυπηγική, πετροχημεία… Πρόκειται για ισχυρούς κύκλους, με μεγάλη πολιτική επιρροή. Αποτέλεσμα: ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια για το κίνδυνο της υπερθέρμανσης, δεν έγινε τίποτα, ή σχεδόν τίποτα.
Αν και είναι υπεύθυνη γι’ αυτή τη καταστροφική κατάσταση, η αγορά κάνει κάνει τα πάντα για να καθυστερήσει τα μέτρα που επιβάλλονται. Και όταν αυτά τα μέτρα λαμβάνονται, προσπαθεί να τα μετριάσει. Ή να τα αλλοιώσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε μόλις και μετά βίας να αξίζουν να χαρακτηρισθούν «πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση». Το πρωτόκολλο του Κιότο είναι τόσο γεμάτο από «ευέλικτους μηχανισμούς», που στην καλύτερη περίπτωση θα μειώσει τις συνολικές εκπομπές των βιομηχανικών χωρών κατά 1,7% το 2012(3). Όμως αυτές πρέπει να μειωθούν περίπου κατά 50% μέχρι το 2050… Εβδομήντα τοι εκατό (70%) από σήμερα μέχρι το 2050: είναι μια τέτοια μείωση δυνατή μέσα σε τόσο στενά χρονικά όρια; Ναι, το κλίμα μπορεί ακόμη να σωθεί. Η ακτινοβολία που δεχόμαστε από τον Ήλιο αντιπροσωπεύει 8.000 φορές την παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας. Οι σημερινές τεχνολογίες θα επέτρεπαν να χρησιμοποιήσουμε το ένα χιλιοστό: οκτώ φορές οι παρούσες ανάγκες της ανθρωπότητας. Η επιστημονική έρευνα θα αυξήσει αυτή τη δυνατότητα. Σίγουρα πρέπει να κάνουμε οικονομίες, να σταματήσουμε τις σπατάλες –αυτό αφορά και τον καθένα μας. Αλλά δεν είμαστε καταδικασμένοι να διαλέξουμε ανάμεσα στο κλίμα και την ευημερία, ή ανάμεσα στο κλίμα και την ανάπτυξη των χωρών του Νότου!
Μέχρι σήμερα, οι συνέπειες της υπερθέρμανσης θίγουν σχεδόν αποκλειστικά τους φτωχούς (συμπεριλαμβανομένων και των φτωχών των πλούσιων χωρών: ο κυκλώνας Κατρίνα –Νέα Ορλεάνη, 2005- προκάλεσε πάνω από 1.000 νεκρούς, σχεδόν όλους φτωχούς και μαύρους).
Ωστόσο, σε τελευταία ανάλυση, η αγορά πρέπει κάτι να κάνει για να σταθεροποιήσει την κατάσταση. Η στιγμή αυτής της απόφασης πλησιάζει αναπόφευκτα, αλλά αυτό δεν θα σημάνει το τέλος των προβλημάτων μας. Και αυτό, επειδή η αγορά θα δράσει σε συνάρτηση με το κέρδος, όχι σε συνάρτηση με τις ανάγκες. Όταν η σωτηρία αυτού που θα απομένει από το κλίμα μας θα γίνει αποδοτική για τους μετόχους –και όχι πριν- θα μας κάνει να το πληρώσουμε με κάθε λογής τρόπους. Και τόσο το χειρότερο για κείνους που δεν θα έχουν τα μέσα. Η σωτηρία του κλίματος πριν είναι αργά –η μέγιστη δυνατή σωτηρία, για όλους, με δικαιοσύνη και αλληλεγγύη- συνεπάγεται ότι θα κάνουμε τα πάντα ώστε η αύξηση της θερμοκρασίας να μη ξεπεράσει τους 2ο βαθμούς σε σχέση με το 1790. Η «έκθεση Στερν» εκτιμά το κόστος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν, μεταξύ 1.050 και 1.200 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο … Και βρίσκει ότι αυτό είναι πολύ ακριβό. Πολύ ακριβό, όταν οι προϋπολογισμοί των στρατών καταβροχθίζουν ετησίως 1.037 δισεκατομμύρια δολάρια(4) όταν τα πετρελαϊκά κέρδη «ζυγίζουν» 1.500 δισεκατομμύρια ευρώ. Πολύ ακριβό, όταν 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να γίνουν πρόσφυγες για να αποφύγουν την άνοδο της στάθμης των ωκεανών μέχρι το 2080, όταν η υπερθέρμανση θα προσθέσει τρία δισεκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά στον κατάλογο αυτών που θα υποφέρουν ήδη από την έλλειψη νερού;
«Εκεί όπου υπάρχει ο κίνδυνος, υπάρχει χώρος και για τη σωτηρία» (Χελντερλίν). Απέναντι στον κλιματικό κίνδυνο, πρέπει να διαλέξουμε: το κλίμα ή το κέρδος; Πρόκειται για μια επιλογή κοινωνίας που πρέπει να κάνει η κοινωνία, όχι οι «ειδικοί»
- Έκθεση που συνέγραψε ο σερ Νίκολας Στερν μετά από αίτημα της βρετανικής κυβέρνησης, Οκτώβριος 2006.
- Jean-Marie Chevalier, «Les grandes Batailles de l’energie», Gallimard 2004.
- Ευρωπαϊκή Εταιρεία Περιβάλλοντος, έκθεση Νο 8/2005, σελ. 9.
- Αριθμός 2004 του SIPRI, Στοκχόλμη.
Του Daniel Tanuro, Βέλγου αγρονόμου - μηχανικού, κοινωνιολόγου, συνεργάτη της Le Monde Diplomatique και θεωρητικού της ριζοσπαστικής οικολογίας, συγγραφέα πολλών βιβλίων για την κατάσταση της νέας εργατικής τάξης και τα κοινωνικά προβλήματα.
Από τον 'ΠΥΡΣΟ", περιοδικό του Π.Σ.Ε.Ε.Π., σωματείου εργαζομένων στα Ελληνικά Πετρέλαια.
