Όλοι συμφωνούν ότι είναι υπερβολικά βίαιη και, ενίοτε, αποβλακωτική. Πρόσφατες έρευνες, όμως, έδειξαν ότι επιπλέον ευθύνεται για την παχυσαρκία, την αντικοινωνική εσωστρεφή συμπεριφορά των παιδιών, καθώς επίσης και για διάφορες νοητικές δυσλειτουργίες τους...
Η εξάρτηση από την τηλεόραση βλάπτει τη νοητική και σωματική ανάπτυξη των παιδιών
Το καλοκαίρι τα σχολεία κλείνουν και οι τηλεοράσεις ανοίγουν, αν βέβαια είχαν κλείσει καθόλου στη διάρκεια του σχολικού έτους! Κάποτε οι καλοκαιρινές διακοπές ήταν για τα παιδιά μια χρυσή ευκαιρία για ατέλειωτο παιχνίδι στους δρόμους και τις πλατείες της γειτονιάς. Σήμερα, οι δρόμοι και οι πλατείες είναι γεμάτες αυτοκίνητα, ναρκωτικά, παιδόφιλους και ό,τι πιο διεστραμμένο ή απειλητικό μπορεί να φανταστεί κανείς. Αυτοί οι χώροι κοινωνικοποίησης θωρούνται πλέον από τους τρομοκρατημένους γονείς «περιοχές υψηλού κινδύνου» για τα παιδιά, τα οποία συνήθως υποχρεώνονται να μένουν κλεισμένα στο σπίτι με μοναδική συντροφιά την τηλεόραση, τον υπολογιστή ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Για τα περισσότερα παιδιά η TV αποτελεί μια σταθερή παρουσία, τα προγράμματά της είναι η «συντροφιά» τους την ώρα που παίρνουν το πρωινό τους, το γεύμα μετά το σχολείο ή το δείπνο τους το βράδυ, ενώ μετά το δείπνο την απολαμβάνουν μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Όσο για το καλοκαίρι, οπότε δεν μεσολαβεί το «διάλειμμα» του σχολείου και των άλλων εξωσχολικών «δραστηριοτήτων», οι ώρες που περνούν μπροστά στο «μαγικό κουτί» της τηλεόρασης είναι κυριολεκτικά απεριόριστες. Αυτή η πολύωρη καταβύθιση των παιδιών στις τηλεοπτικές «απολαύσεις» ενδέχεται να είναι βολική ή και ανακουφιστική για τους πολυάσχολους και κουρασμένους γονείς τους, δεν είναι όμως, όπως θα δούμε, καθόλου ανώδυνη ή χωρίς συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά.
Παγιδευμένα στη βία των εικόνων
Η σκηνή είναι γνωστή σε όλους: τα παιδιά με τα μάτια καρφωμένα στην οθόνη και με το τηλεκοντρόλ στο χέρι επιδίδονται επί ώρες σε μια νευρωτική αναζήτηση των πιο «κατάλληλων» και ερεθιστικών εικόνων που θα διεγείρουν το ενδιαφέρον τους. Κάνοντας συνεχώς ζάπινγκ από το ένα κανάλι στο άλλο, βλέπουν τα πάντα: σκηνές ανείπωτης βίας, παντελώς ακατανόητες (γι' αυτά) ερωτικές πράξεις, ενώ ταυτόχρονα αφομοιώνουν -παθητικά και άκριτα- αλλόκοτα ή περιθωριακά πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία ωστόσο τους φαίνονται απολύτως φυσιολογικά και αληθινά αφού τα βλέπουν... με τα ίδια τους τα μάτια!
Πράγματι, η τεράστια επιρροή και επιτυχία της TV βασίζεται κυρίως στη δύναμη που ασκούν οι εικόνες στον εγκέφαλό μας: στο είδος μας η όραση αποτελεί το κυρίαρχο αντιληπτικό σύστημα και το πιο αναπτυγμένο εξελικτικά σε σύγκριση με την όσφρηση ή την ακοή όπως συμβαίνει σε άλλα ζώα. Όσο για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο των παιδιών, αυτός κυριολεκτικά παραδίδεται χωρίς αντιστάσεις στη «μαγεία» και τη δύναμη αυτού του οπτικοακουστικού μέσου. Όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η ακατάπαυστη διαδοχή εικόνων και ήχων παγιδεύει το μυαλό του παιδιού σε μια εικονική πραγματικότητα πριν ακόμη αρχίσει να εξοικειώνεται και να κατανοεί την αληθινή πραγματικότητα στην οποία θα πρέπει να ζήσει.
Κάποιοι ερευνητές υπολόγισαν ότι κατά μέσο όρο ένα παιδί, πριν τελειώσει το Δημοτικό, έχει δει στη μικρή οθόνη περίπου 8.000 δολοφονίες και πάνω από 100.000 πράξεις λεκτικής ή σωματικής βίας. Οι θλιβεροί αυτοί αριθμοί αυξάνουν δραματικά όταν τα παιδιά παρακολουθούν ανεξέλεγκτα τηλεόραση όλη μέρα. Αν αυτοί οι αριθμοί σάς φαίνονται υπερβολικοί, σκεφτείτε ότι πολλές εκπομπές, δελτία ειδήσεων ή περιπετειώδεις ταινίες, συνήθως προγραμματισμένες για ενηλίκους, περιέχουν κατά μέσο όρο 25 βίαιες σκηνές κάθε μία ώρα προβολής.
Το ερώτημα επομένως είναι: πόσο και πώς επηρεάζει η προβαλλόμενη βία την ψυχική ανάπτυξη των ανήλικων θεατών; Σε αυτό το ερώτημα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Και αυτό, γιατί η εσωτερίκευση της τηλεοπτικής βίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: ηλικία του παιδιού, διαφορετικές υποκειμενικές αντιδράσεις, το είδος και το πλαίσιο της οπτικής βίας.
Το βέβαιο, πάντως, είναι πως ένα δωδεκάχρονο παιδί επεξεργάζεται και αφομοιώνει μια βίαιη ή τρομακτική σκηνή πολύ διαφορετικά από ό,τι ένα πεντάχρονο παιδί. Εν γένει, υπάρχουν τουλάχιστον δύο τρόποι εσωτερίκευσης της τηλεοπτικής βίας. Ο ένας είναι συνειδητός και ενεργητικός και προϋποθέτει πλούσια εμπειρία και κριτική ικανότητα από τον θεατή. Ο άλλος τρόπος είναι παθητικός και μη συνειδητός: οι εικόνες της βίας εντυπώνονται για πάντα χωρίς καμία δυνατότητα κριτικής επεξεργασίας τους από το παιδί. Η αφομοίωση των εικόνων και των συμπεριφορών, όταν γίνεται με αυτό τον δεύτερο τρόπο, οδηγεί στην παθητική αποδοχή και υιοθέτηση της βίας σαν να ήταν ο μοναδικός και ο καλύτερος δυνατός τρόπος συμπεριφοράς. Είναι βέβαιο ότι τα πολύ μικρά παιδιά παρακολουθούν την τηλεόραση με εντελώς παθητικό και άκριτο τρόπο, κάτι που, ώς ένα βαθμό, δεν ισχύει για τα μεγαλύτερα παιδιά (άνω των δώδεκα ετών).
Ακόμη και αν -όπως υποστηρίζουν με ελαφρότητα ορισμένοι, ευτυχώς ελάχιστοι, «ειδικοί» ή κάποιοι αφελείς γονείς- η βία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας πραγματικότητας, οπότε τα παιδιά οφείλουν να προσαρμοστούν σε αυτή από νωρίς, υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι και χρόνοι για την αφομοίωσή της από τους ανηλίκους. Και ασφαλώς η συστηματική έκθεσή τους στην τηλεοπτική βία δεν είναι ο καλύτερος.
Οι συνέπειες της τηλε-εξάρτησης
Όσοι θέλουν να πιστεύουν ότι η εσωτερίκευση βίαιων συμπεριφορών είναι η μοναδική, και άρα δυνητικά ελεγχόμενη, απειλή της τηλεόρασης στην πνευματική και σωματική υγεία των παιδιών, καλό θα ήταν να το ξανασκεφτούν, υπό το φως των πιο πρόσφατων δεδομένων. Όλες οι σχετικές έρευνες δείχνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, πως η πολύωρη παρακολούθηση της TV (πάνω από 3 ώρες κάθε μέρα) έχει και άλλες σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών.
Οι έρευνες αυτές δημοσιεύθηκαν μόλις πριν από λίγους μήνες στο έγκυρο διεθνές ιατρικό περιοδικό «Pediatrics» και αποκάλυψαν ότι υπάρχει σαφής συσχέτιση ανάμεσα στις ώρες που ένα παιδί προσχολικής ηλικίας (1-6 ετών) παρακολουθεί τηλεόραση και στις μετέπειτα μαθησιακές δυσκολίες που αντιμετωπίζει στο σχολείο. Συγκεκριμένα, διαπίστωσαν ότι τα παιδιά αυτά, ανάλογα με τις ώρες έκθεσής τους σε «παιδικά» τηλεοπτικά προγράμματα, παρουσίαζαν λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά προβλήματα συγκέντρωσης της προσοχής καθώς και δύστροπη παρορμητική συμπεριφορά.
Το πιο ανησυχητικό όμως στοιχείο, όπως επισημαίνουν αυτοί οι ερευνητές, δεν έχει να κάνει τόσο με το περιεχόμενο των προγραμμάτων όσο με την απίστευτη ταχύτητα εναλλαγής και συσσώρευσης μη ρεαλιστικών φανταστικών εικόνων, οι οποίες μέρα με τη μέρα καταλήγουν να τροποποιούν τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου! Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος των παιδιών αυτών έχει σε τέτοιο βαθμό προσαρμοστεί στην ταχύτητα και την ποικιλία των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ώστε του είναι αδύνατο να συγκεντρώνεται και να παρακολουθεί για πολλή ώρα κάτι (π.χ. το μάθημα του δασκάλου) που γίνεται με φυσικούς αλλά τραγικά αργόσυρτους ρυθμούς. Η ικανότητα αυτών των «τηλεοπτικά μεταλλαγμένων» παιδιών να εστιάζουν την προσοχή τους σε κάτι μειώνεται, στη δεύτερη και την τρίτη τάξη του Δημοτικού, από τα 15-20 λεπτά, που είναι το φυσιολογικό, σε λίγα μόλις λεπτά.
Μια άλλη εκτενής έρευνα, που ολοκληρώθηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και διήρκεσε 10 χρόνια, απέδειξε ότι υπάρχουν σαφείς διαφορές ανάμεσα στα παιδιά ηλικίας 3-4 ετών που παρακολουθούσαν πολλές ώρες τηλεόραση και στα παιδιά αντίστοιχης ηλικίας που, αντίθετα, είχαν μια τυπική για την ηλικία τους ζωή, έπαιζαν πολύ και έρχονταν συχνά σε επαφή με «πραγματικά» παιδιά. Τα παιδιά της πρώτης ομάδας παρουσίαζαν σοβαρές καθυστερήσεις στη γλωσσική τους ανάπτυξη και ελλιπείς επικοινωνιακές ικανότητες. Η ευθύνη γι' αυτές τις ελλείψεις βαραίνει, για ακόμη μία φορά, την τηλεόραση. Πράγματι, η συστηματική έκθεση στην TV των παιδιών που βρίσκονται σε αυτή την κρίσιμη για την ανάπτυξη των γλωσσικών τους ικανοτήτων ηλικία είναι καταστροφική. Και αυτό, γιατί η τηλεόραση κυριολεκτικά «αποστομώνει» τους νεαρούς θεατές της: ο τυποποιημένος λόγος της επιβάλλει τη σιωπή, ενώ η κυριαρχία της εικόνας στερεί από τα παιδιά κάθε δυνατότητα φυσικού διαλόγου με τους άλλους.
Δεν τελειώσαμε όμως. Η παχυσαρκία είναι ακόμη μία σοβαρή συνέπεια της τηλε-εξάρτησης των παιδιών. Έχει διαπιστωθεί ότι, κατά μέσο όρο, η μη αναμενόμενη εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας συνδέεται άμεσα με τις ώρες που τα παχύσαρκα παιδιά περνούν μπροστά στην τηλεόραση: η μέγιστη παχυσαρκία παρατηρείται σε παιδιά που βλέπουν TV πάνω από 4 ώρες την ημέρα! Το ανησυχητικό φαινόμενο της αυξανόμενης παιδικής παχυσαρκίας δεν οφείλεται αποκλειστικά στην τηλεόραση αλλά και σε όλες τις άλλες στατικές δραστηριότητες: πολλές ώρες στα θρανία του σχολείου και των φροντιστηρίων, «χαλάρωση» με ηλεκτρονικά παιχνίδια, έλλειψη άθλησης κ.ο.κ.
Μεταξύ των ιδιαίτερα αρνητικών επιδράσεων της TV στη φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τη διαφημιστική βία που τους ασκούν τα περίτεχνα και άκρως παραπλανητικά διαφημιστικά «σποτάκια». Οι ενήλικοι διαφημιστές καταφεύγουν σε όλα τα διαθέσιμα μέσα για να «πουλήσουν» τα προϊόντα τους, μετατρέποντας μεγάλο αριθμό παιδιών σε αδηφάγους καταναλωτές. Και το κυρίαρχο μέσο υποβολής είναι, βέβαια, η τηλεόραση: αν σε κάθε μία ώρα μετάδοσης προγραμμάτων αντιστοιχούν περίπου 15 λεπτά διαφημίσεων, τότε ένα παιδί που βλέπει 2 ώρες την ημέρα τηλεόραση θα πρέπει να παρακολουθεί περίπου 30.000 διαφημιστικά σποτάκια κάθε χρόνο!
Και επειδή, όπως καλά γνωρίζουμε, «η επανάληψη είναι μήτηρ πάσης μαθήσεως», αργά ή γρήγορα όλα τα παιδιά υποκύπτουν στην παραπλανητική γοητεία των διαφημιστικών εντολών. Και όπου η διαφήμιση αποτυγχάνει, λόγω κυρίως της σθεναρής αντίστασης των γονιών, επεμβαίνει η ανάγκη «κοινωνικοποίησης» των παιδιών, δηλαδή η ανάγκη ταύτισής τους με τους φίλους τους που έχουν ήδη πειστεί για τη σημασία που έχει η κατοχή των συγκεκριμένων «αγαθών» για την κοινωνική τους εικόνα (image). Εξάλλου, είναι πια σαφές στον καθένα, ακόμη και στα παιδιά με τρόπο διαισθητικό και αυτόματο, ότι «το θέαμα είναι το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσωρευμένο ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα», όπως έγραφε πριν από πολλά χρόνια ο Γκι Ντεμπόρ, ο διαυγέστερος αναλυτής της κυρίαρχης σήμερα κοινωνίας του θεάματος.
Του Σπύρου Μανουσέλη, από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Ιουνίου 2008.
Το καλοκαίρι τα σχολεία κλείνουν και οι τηλεοράσεις ανοίγουν, αν βέβαια είχαν κλείσει καθόλου στη διάρκεια του σχολικού έτους! Κάποτε οι καλοκαιρινές διακοπές ήταν για τα παιδιά μια χρυσή ευκαιρία για ατέλειωτο παιχνίδι στους δρόμους και τις πλατείες της γειτονιάς. Σήμερα, οι δρόμοι και οι πλατείες είναι γεμάτες αυτοκίνητα, ναρκωτικά, παιδόφιλους και ό,τι πιο διεστραμμένο ή απειλητικό μπορεί να φανταστεί κανείς. Αυτοί οι χώροι κοινωνικοποίησης θωρούνται πλέον από τους τρομοκρατημένους γονείς «περιοχές υψηλού κινδύνου» για τα παιδιά, τα οποία συνήθως υποχρεώνονται να μένουν κλεισμένα στο σπίτι με μοναδική συντροφιά την τηλεόραση, τον υπολογιστή ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.Για τα περισσότερα παιδιά η TV αποτελεί μια σταθερή παρουσία, τα προγράμματά της είναι η «συντροφιά» τους την ώρα που παίρνουν το πρωινό τους, το γεύμα μετά το σχολείο ή το δείπνο τους το βράδυ, ενώ μετά το δείπνο την απολαμβάνουν μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Όσο για το καλοκαίρι, οπότε δεν μεσολαβεί το «διάλειμμα» του σχολείου και των άλλων εξωσχολικών «δραστηριοτήτων», οι ώρες που περνούν μπροστά στο «μαγικό κουτί» της τηλεόρασης είναι κυριολεκτικά απεριόριστες. Αυτή η πολύωρη καταβύθιση των παιδιών στις τηλεοπτικές «απολαύσεις» ενδέχεται να είναι βολική ή και ανακουφιστική για τους πολυάσχολους και κουρασμένους γονείς τους, δεν είναι όμως, όπως θα δούμε, καθόλου ανώδυνη ή χωρίς συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά.
Παγιδευμένα στη βία των εικόνων
Η σκηνή είναι γνωστή σε όλους: τα παιδιά με τα μάτια καρφωμένα στην οθόνη και με το τηλεκοντρόλ στο χέρι επιδίδονται επί ώρες σε μια νευρωτική αναζήτηση των πιο «κατάλληλων» και ερεθιστικών εικόνων που θα διεγείρουν το ενδιαφέρον τους. Κάνοντας συνεχώς ζάπινγκ από το ένα κανάλι στο άλλο, βλέπουν τα πάντα: σκηνές ανείπωτης βίας, παντελώς ακατανόητες (γι' αυτά) ερωτικές πράξεις, ενώ ταυτόχρονα αφομοιώνουν -παθητικά και άκριτα- αλλόκοτα ή περιθωριακά πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία ωστόσο τους φαίνονται απολύτως φυσιολογικά και αληθινά αφού τα βλέπουν... με τα ίδια τους τα μάτια!
Πράγματι, η τεράστια επιρροή και επιτυχία της TV βασίζεται κυρίως στη δύναμη που ασκούν οι εικόνες στον εγκέφαλό μας: στο είδος μας η όραση αποτελεί το κυρίαρχο αντιληπτικό σύστημα και το πιο αναπτυγμένο εξελικτικά σε σύγκριση με την όσφρηση ή την ακοή όπως συμβαίνει σε άλλα ζώα. Όσο για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο των παιδιών, αυτός κυριολεκτικά παραδίδεται χωρίς αντιστάσεις στη «μαγεία» και τη δύναμη αυτού του οπτικοακουστικού μέσου. Όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η ακατάπαυστη διαδοχή εικόνων και ήχων παγιδεύει το μυαλό του παιδιού σε μια εικονική πραγματικότητα πριν ακόμη αρχίσει να εξοικειώνεται και να κατανοεί την αληθινή πραγματικότητα στην οποία θα πρέπει να ζήσει.
Κάποιοι ερευνητές υπολόγισαν ότι κατά μέσο όρο ένα παιδί, πριν τελειώσει το Δημοτικό, έχει δει στη μικρή οθόνη περίπου 8.000 δολοφονίες και πάνω από 100.000 πράξεις λεκτικής ή σωματικής βίας. Οι θλιβεροί αυτοί αριθμοί αυξάνουν δραματικά όταν τα παιδιά παρακολουθούν ανεξέλεγκτα τηλεόραση όλη μέρα. Αν αυτοί οι αριθμοί σάς φαίνονται υπερβολικοί, σκεφτείτε ότι πολλές εκπομπές, δελτία ειδήσεων ή περιπετειώδεις ταινίες, συνήθως προγραμματισμένες για ενηλίκους, περιέχουν κατά μέσο όρο 25 βίαιες σκηνές κάθε μία ώρα προβολής.
Το ερώτημα επομένως είναι: πόσο και πώς επηρεάζει η προβαλλόμενη βία την ψυχική ανάπτυξη των ανήλικων θεατών; Σε αυτό το ερώτημα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Και αυτό, γιατί η εσωτερίκευση της τηλεοπτικής βίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: ηλικία του παιδιού, διαφορετικές υποκειμενικές αντιδράσεις, το είδος και το πλαίσιο της οπτικής βίας.
Το βέβαιο, πάντως, είναι πως ένα δωδεκάχρονο παιδί επεξεργάζεται και αφομοιώνει μια βίαιη ή τρομακτική σκηνή πολύ διαφορετικά από ό,τι ένα πεντάχρονο παιδί. Εν γένει, υπάρχουν τουλάχιστον δύο τρόποι εσωτερίκευσης της τηλεοπτικής βίας. Ο ένας είναι συνειδητός και ενεργητικός και προϋποθέτει πλούσια εμπειρία και κριτική ικανότητα από τον θεατή. Ο άλλος τρόπος είναι παθητικός και μη συνειδητός: οι εικόνες της βίας εντυπώνονται για πάντα χωρίς καμία δυνατότητα κριτικής επεξεργασίας τους από το παιδί. Η αφομοίωση των εικόνων και των συμπεριφορών, όταν γίνεται με αυτό τον δεύτερο τρόπο, οδηγεί στην παθητική αποδοχή και υιοθέτηση της βίας σαν να ήταν ο μοναδικός και ο καλύτερος δυνατός τρόπος συμπεριφοράς. Είναι βέβαιο ότι τα πολύ μικρά παιδιά παρακολουθούν την τηλεόραση με εντελώς παθητικό και άκριτο τρόπο, κάτι που, ώς ένα βαθμό, δεν ισχύει για τα μεγαλύτερα παιδιά (άνω των δώδεκα ετών).
Ακόμη και αν -όπως υποστηρίζουν με ελαφρότητα ορισμένοι, ευτυχώς ελάχιστοι, «ειδικοί» ή κάποιοι αφελείς γονείς- η βία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας πραγματικότητας, οπότε τα παιδιά οφείλουν να προσαρμοστούν σε αυτή από νωρίς, υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι και χρόνοι για την αφομοίωσή της από τους ανηλίκους. Και ασφαλώς η συστηματική έκθεσή τους στην τηλεοπτική βία δεν είναι ο καλύτερος.
Οι συνέπειες της τηλε-εξάρτησης
Όσοι θέλουν να πιστεύουν ότι η εσωτερίκευση βίαιων συμπεριφορών είναι η μοναδική, και άρα δυνητικά ελεγχόμενη, απειλή της τηλεόρασης στην πνευματική και σωματική υγεία των παιδιών, καλό θα ήταν να το ξανασκεφτούν, υπό το φως των πιο πρόσφατων δεδομένων. Όλες οι σχετικές έρευνες δείχνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, πως η πολύωρη παρακολούθηση της TV (πάνω από 3 ώρες κάθε μέρα) έχει και άλλες σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών.
Οι έρευνες αυτές δημοσιεύθηκαν μόλις πριν από λίγους μήνες στο έγκυρο διεθνές ιατρικό περιοδικό «Pediatrics» και αποκάλυψαν ότι υπάρχει σαφής συσχέτιση ανάμεσα στις ώρες που ένα παιδί προσχολικής ηλικίας (1-6 ετών) παρακολουθεί τηλεόραση και στις μετέπειτα μαθησιακές δυσκολίες που αντιμετωπίζει στο σχολείο. Συγκεκριμένα, διαπίστωσαν ότι τα παιδιά αυτά, ανάλογα με τις ώρες έκθεσής τους σε «παιδικά» τηλεοπτικά προγράμματα, παρουσίαζαν λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά προβλήματα συγκέντρωσης της προσοχής καθώς και δύστροπη παρορμητική συμπεριφορά.
Το πιο ανησυχητικό όμως στοιχείο, όπως επισημαίνουν αυτοί οι ερευνητές, δεν έχει να κάνει τόσο με το περιεχόμενο των προγραμμάτων όσο με την απίστευτη ταχύτητα εναλλαγής και συσσώρευσης μη ρεαλιστικών φανταστικών εικόνων, οι οποίες μέρα με τη μέρα καταλήγουν να τροποποιούν τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου! Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος των παιδιών αυτών έχει σε τέτοιο βαθμό προσαρμοστεί στην ταχύτητα και την ποικιλία των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ώστε του είναι αδύνατο να συγκεντρώνεται και να παρακολουθεί για πολλή ώρα κάτι (π.χ. το μάθημα του δασκάλου) που γίνεται με φυσικούς αλλά τραγικά αργόσυρτους ρυθμούς. Η ικανότητα αυτών των «τηλεοπτικά μεταλλαγμένων» παιδιών να εστιάζουν την προσοχή τους σε κάτι μειώνεται, στη δεύτερη και την τρίτη τάξη του Δημοτικού, από τα 15-20 λεπτά, που είναι το φυσιολογικό, σε λίγα μόλις λεπτά.
Μια άλλη εκτενής έρευνα, που ολοκληρώθηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και διήρκεσε 10 χρόνια, απέδειξε ότι υπάρχουν σαφείς διαφορές ανάμεσα στα παιδιά ηλικίας 3-4 ετών που παρακολουθούσαν πολλές ώρες τηλεόραση και στα παιδιά αντίστοιχης ηλικίας που, αντίθετα, είχαν μια τυπική για την ηλικία τους ζωή, έπαιζαν πολύ και έρχονταν συχνά σε επαφή με «πραγματικά» παιδιά. Τα παιδιά της πρώτης ομάδας παρουσίαζαν σοβαρές καθυστερήσεις στη γλωσσική τους ανάπτυξη και ελλιπείς επικοινωνιακές ικανότητες. Η ευθύνη γι' αυτές τις ελλείψεις βαραίνει, για ακόμη μία φορά, την τηλεόραση. Πράγματι, η συστηματική έκθεση στην TV των παιδιών που βρίσκονται σε αυτή την κρίσιμη για την ανάπτυξη των γλωσσικών τους ικανοτήτων ηλικία είναι καταστροφική. Και αυτό, γιατί η τηλεόραση κυριολεκτικά «αποστομώνει» τους νεαρούς θεατές της: ο τυποποιημένος λόγος της επιβάλλει τη σιωπή, ενώ η κυριαρχία της εικόνας στερεί από τα παιδιά κάθε δυνατότητα φυσικού διαλόγου με τους άλλους.
Δεν τελειώσαμε όμως. Η παχυσαρκία είναι ακόμη μία σοβαρή συνέπεια της τηλε-εξάρτησης των παιδιών. Έχει διαπιστωθεί ότι, κατά μέσο όρο, η μη αναμενόμενη εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας συνδέεται άμεσα με τις ώρες που τα παχύσαρκα παιδιά περνούν μπροστά στην τηλεόραση: η μέγιστη παχυσαρκία παρατηρείται σε παιδιά που βλέπουν TV πάνω από 4 ώρες την ημέρα! Το ανησυχητικό φαινόμενο της αυξανόμενης παιδικής παχυσαρκίας δεν οφείλεται αποκλειστικά στην τηλεόραση αλλά και σε όλες τις άλλες στατικές δραστηριότητες: πολλές ώρες στα θρανία του σχολείου και των φροντιστηρίων, «χαλάρωση» με ηλεκτρονικά παιχνίδια, έλλειψη άθλησης κ.ο.κ.
Μεταξύ των ιδιαίτερα αρνητικών επιδράσεων της TV στη φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τη διαφημιστική βία που τους ασκούν τα περίτεχνα και άκρως παραπλανητικά διαφημιστικά «σποτάκια». Οι ενήλικοι διαφημιστές καταφεύγουν σε όλα τα διαθέσιμα μέσα για να «πουλήσουν» τα προϊόντα τους, μετατρέποντας μεγάλο αριθμό παιδιών σε αδηφάγους καταναλωτές. Και το κυρίαρχο μέσο υποβολής είναι, βέβαια, η τηλεόραση: αν σε κάθε μία ώρα μετάδοσης προγραμμάτων αντιστοιχούν περίπου 15 λεπτά διαφημίσεων, τότε ένα παιδί που βλέπει 2 ώρες την ημέρα τηλεόραση θα πρέπει να παρακολουθεί περίπου 30.000 διαφημιστικά σποτάκια κάθε χρόνο!
Και επειδή, όπως καλά γνωρίζουμε, «η επανάληψη είναι μήτηρ πάσης μαθήσεως», αργά ή γρήγορα όλα τα παιδιά υποκύπτουν στην παραπλανητική γοητεία των διαφημιστικών εντολών. Και όπου η διαφήμιση αποτυγχάνει, λόγω κυρίως της σθεναρής αντίστασης των γονιών, επεμβαίνει η ανάγκη «κοινωνικοποίησης» των παιδιών, δηλαδή η ανάγκη ταύτισής τους με τους φίλους τους που έχουν ήδη πειστεί για τη σημασία που έχει η κατοχή των συγκεκριμένων «αγαθών» για την κοινωνική τους εικόνα (image). Εξάλλου, είναι πια σαφές στον καθένα, ακόμη και στα παιδιά με τρόπο διαισθητικό και αυτόματο, ότι «το θέαμα είναι το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσωρευμένο ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα», όπως έγραφε πριν από πολλά χρόνια ο Γκι Ντεμπόρ, ο διαυγέστερος αναλυτής της κυρίαρχης σήμερα κοινωνίας του θεάματος.
Του Σπύρου Μανουσέλη, από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Ιουνίου 2008.
Αποφεύγοντας τις τηλεοπτικές παγίδες
Το να απαγορεύσει κανείς σήμερα στα παιδιά να βλέπουν τηλεόραση θα ήταν, εκτός από απάνθρωπο και αντικοινωνικό, πρακτικά αδύνατο. Εξάλλου, δεν είναι πάντα αρνητική η περιορισμένη και ελεγχόμενη χρήση αυτής της σύγχρονης εκδοχής της «μηχανής των θαυμάτων».
Για παράδειγμα, ενώ η τηλεόραση δεν βοηθά καθόλου ένα τρίχρονο παιδί να αναπτύξει τις γλωσσικές του ικανότητες, για ένα παιδί επτά ή οκτώ χρόνων μπορεί τα κατάλληλα προγράμματα να αποδειχτούν εξαιρετικά ωφέλιμα.
Μερικά τηλεοπτικά προγράμματα είναι όντως εξαιρετικά, φτιαγμένα από ανθρώπους που γνωρίζουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών σε κάθε ηλικία, αν και ομολογουμένως αυτό συμβαίνει σπανιότατα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σοβαρή απερισκεψία, αν όχι ασυγχώρητη ελαφρότητα, το να επιτρέπουμε στα παιδιά μας να βλέπουν σχεδόν τα πάντα. Δεδομένου μάλιστα ότι γνωρίζουμε ελάχιστα για τους μηχανισμούς εσωτερίκευσης και επεξεργασίας ενός φαινομενικά «αθώου» ή «διασκεδαστικού» θεάματος, καλό θα ήταν να ελέγχουμε πάντα τι ακριβώς βλέπει το παιδί μας.
Ωστόσο, τα συνήθη σφάλματα που οι ειδικοί συνιστούν στους γονείς να αποφεύγουν είναι τα παρακάτω:
Όπως ακριβώς η απεξάρτηση από τα ναρκωτικά ή το τσιγάρο είναι πάντα μια πολύ επώδυνη και χρονοβόρα διαδικασία, η σταδιακή απεξάρτηση από την TV θα μπορούσε να αρχίσει συμφωνώντας εκ των προτέρων ότι δύο ημέρες την εβδομάδα η τηλεόραση θα μένει πάντα κλειστή!
Του Σπύρου Μανουσέλη από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Ιουνίου 2008.
Οι εικόνες είναι δανεισμένες από αυτό το Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Κ Ο site.
Το να απαγορεύσει κανείς σήμερα στα παιδιά να βλέπουν τηλεόραση θα ήταν, εκτός από απάνθρωπο και αντικοινωνικό, πρακτικά αδύνατο. Εξάλλου, δεν είναι πάντα αρνητική η περιορισμένη και ελεγχόμενη χρήση αυτής της σύγχρονης εκδοχής της «μηχανής των θαυμάτων».Για παράδειγμα, ενώ η τηλεόραση δεν βοηθά καθόλου ένα τρίχρονο παιδί να αναπτύξει τις γλωσσικές του ικανότητες, για ένα παιδί επτά ή οκτώ χρόνων μπορεί τα κατάλληλα προγράμματα να αποδειχτούν εξαιρετικά ωφέλιμα.
Μερικά τηλεοπτικά προγράμματα είναι όντως εξαιρετικά, φτιαγμένα από ανθρώπους που γνωρίζουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών σε κάθε ηλικία, αν και ομολογουμένως αυτό συμβαίνει σπανιότατα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σοβαρή απερισκεψία, αν όχι ασυγχώρητη ελαφρότητα, το να επιτρέπουμε στα παιδιά μας να βλέπουν σχεδόν τα πάντα. Δεδομένου μάλιστα ότι γνωρίζουμε ελάχιστα για τους μηχανισμούς εσωτερίκευσης και επεξεργασίας ενός φαινομενικά «αθώου» ή «διασκεδαστικού» θεάματος, καλό θα ήταν να ελέγχουμε πάντα τι ακριβώς βλέπει το παιδί μας.
Ωστόσο, τα συνήθη σφάλματα που οι ειδικοί συνιστούν στους γονείς να αποφεύγουν είναι τα παρακάτω:
- Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να επιτρέπεται στα παιδιά να βλέπουν TV πριν φύγουν για το σχολείο: η τηλεόραση δημιουργεί ψυχική ένταση και αναστατώνει τα παιδιά, γεγονός που τα καθιστά αρνητικά στη σχολική μαθησιακή διαδικασία.
- Ποτέ να μην ανοίγει η TV στη διάρκεια της ημέρας αν δεν υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον πρόγραμμα: οι ήχοι και οι εικόνες που έρχονται από την οθόνη είναι ένα συνεχές κάλεσμα που τραβά την προσοχή των παιδιών και δεν τους επιτρέπει να συγκεντρωθούν σε αυτό που κάνουν.
- Μην έχετε πολλές τηλεοπτικές συσκευές στο σπίτι. Και οπωσδήποτε ποτέ στα παιδικά δωμάτια: όποτε είναι ανοιχτή η τηλεόραση, μονοπωλεί το ενδιαφέρον όλων, δεν μπορούμε ούτε να συζητήσουμε ούτε να ακούσουμε τον άλλο. Όσο για την τηλεόραση στο παιδικό δωμάτιο, αυτό απλά θα πρέπει να θεωρείται έγκλημα!
- Μην επιτρέπετε ποτέ στις γυναίκες που φυλάνε το παιδί όταν λείπετε να βλέπουν τηλεόραση μαζί με το παιδί.
- Μην υποχωρείτε ποτέ, όσες πιέσεις κι αν δέχεστε από το παιδί, για να δει κάτι που θεωρείτε ότι είναι ακατάλληλο: δυστυχώς, πρέπει με κάθε τρόπο να γίνει σαφές ότι εσείς αποφασίζετε για το τι μπορεί να βλέπει και τι όχι.
- Ποτέ μην αφήνετε για μεγάλο χρονικό διάστημα ένα παιδί μόνο του μπροστά στην τηλεόραση.
Όπως ακριβώς η απεξάρτηση από τα ναρκωτικά ή το τσιγάρο είναι πάντα μια πολύ επώδυνη και χρονοβόρα διαδικασία, η σταδιακή απεξάρτηση από την TV θα μπορούσε να αρχίσει συμφωνώντας εκ των προτέρων ότι δύο ημέρες την εβδομάδα η τηλεόραση θα μένει πάντα κλειστή!
Του Σπύρου Μανουσέλη από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 28 Ιουνίου 2008.
Οι εικόνες είναι δανεισμένες από αυτό το Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Κ Ο site.
