Τα στοιχεία είναι αδιάψευστα. Τη δεκαετία του ’70 πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο περίπου 8 γάμοι ανά 1000 κατοίκους. Από τη στιγμή που η χώρα άρχισε να συγκαταλέγεται μέσα στις ανεπτυγμένες χώρες, ο δείκτης γαμηλιότητας άρχιζε να παίρνει την κατηφόρα. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 1996 ο δείκτης γαμηλιότητας διαμορφώθηκε σε 4,24 γάμους, το 1997 σε 5,62, το 1998 σε 5,12, το 1999 σε 5,62, το 2000 σε 4,48, το 2001 σε 5,21, το 2002 σε 5,27, το 2003 σε 5,54, το 2004 σε 4,64, το 2005 σε 5,50, το 2006 σε 5,18 και το 2007 σε 5,16.
Σημειωτέον, ο ίδιος δείκτης για την Κύπρο (που παρουσιάζει τόσα κοινά σημεία με την Ελλάδα) το 2007 ήταν 6,80 και το 2001 15. Η πτώση αυτή σε απόλυτους αριθμούς, σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, αντιστοιχεί χονδρικά σε 30.000 λιγότερους γάμους τον χρόνο. Αν και οι ελληνικές επιδόσεις κυμαίνονται συνήθως λίγο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, είναι προφανές ότι η άλλοτε παραδοσιακή ελληνική κοινωνία, που μέσω του γάμου έβρισκε το νόημα της συνέχειάς της, έχει αρχίσει για τα καλά να εκμοντερνίζεται ή, για άλλους, να φθίνει. 
Η αστικοποίηση, η αναβάθμιση της γυναίκας στην κοινωνία, η σεξουαλική απελευθέρωση, η αναζήτηση ανεξαρτησίας, η οικονομική δυσπραγία, ανέδειξαν νέα μοντέλα κοινωνικής συμβίωσης και αποδυνάμωσαν τον θεσμό του γάμου, ανεβάζοντας παράλληλα την ηλικία πρώτου γάμου. Συγκεκριμένα, το 1999 η μέση ηλικία πρώτου γάμου ήταν τα 30,3 έτη για τους άνδρες και τα 26,5 για τις γυναίκες, ενώ το 2007 η μέση ηλικία για τις γυναίκες έφτασε τα 28. Και όλα αυτά ενώ το 1980 η ηλικία πρώτου γάμου για τους άνδρες ήταν τα 26 έτη και για τις γυναίκες τα 23.
Ξέχωρα, από τα στοιχεία της Eurostat, δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσει κάποιος ότι οι Ελληνες παντρεύονται όλο και μεγαλύτεροι, αφού πρώτα έχουν τακτοποιηθεί επαγγελματικά και έχουν διαμορφωθεί ευοίωνες οικονομικές συνθήκες για το μέλλον. Μάλιστα, τα πράγματα αναμένεται να είναι το 2020 ακόμη «χειρότερα». Το 2002 η Kapa Research πραγματοποίησε μεγάλη έρευνα για την Ελλάδα και τους Ελληνες του 2020. Εκεί λοιπόν φαίνεται ότι οι παραδοσιακή οικογένεια πνέει τα λοίσθια, καθώς η πλειονότητα των Ελλήνων (73%) εμφανίζεται απαισιόδοξη και αρνητική απέναντι στη βαρύτητα και στη σημασία που θα έχει η συζυγική σχέση το 2020.
Ενδεχομένως βέβαια αυτό να αποτελέσει απαρχή για νέες μορφές συμβίωσης, που θα είναι πιο ουσιαστικές και συνεκτικές, ανεξαρτήτως του αν θα φέρουν ή όχι τη σφραγίδα του γάμου. Αλλωστε, ο γάμος και η οικογένεια δεν πρέπει να θεωρούνται εξ ορισμού αναγκαία συνθήκη για την ευτυχία. Στο «Τρίτο Στεφάνι», ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Κώστας Ταχτσής καταδεικνύει πώς ο γάμος εξαναγκάζει τους ανθρώπους να συντηρούν καταπιεστικές σχέσεις και να γίνονται κυνικοί, σκληροί και συμφεροντολόγοι.
Χωρίς να αμφισβητεί ολοκληρωτικά την ασφάλεια που προσφέρει στις γυναίκες και τα παιδιά, αλλά και το ότι γάμος είναι το καταφύγιο του άνδρα, υπαινίσσεται ξεκάθαρα ότι λειτουργεί κατασταλτικά στις επιθυμίες των μελών της, οδηγώντάς τα πολλές φορές σε αποκλίνουσες συμπεριφορές, εν μέσω καθημερινών συγκρούσεων. Ο γάμος σηματοδοτεί το τέλος της αθωότητας και μετατρέπεται από σχέση αισθημάτων, σε συναλλαγή, ανάλογα με τις επιδιώξεις και τις ανάγκες του καθενός.
Υπό το πρίσμα αυτό, ίσως, η αμφισβήτηση του θεσμού να δώσει μελλοντικά την ευκαιρία, να αναδυθούν στοιχεία πιο αληθινά και να οδηγεί στη εκκλησία (ή το δημαρχείο) ανθρώπους που είναι πραγματικά αποφασισμένοι να «ενωθούν σε μία σάρκα» και να πιουν από το «κοινό ποτήρι» της ζωής. Ας μην ξεχνάμε, ο γάμος για τον Χριστιανισμό αποτελεί «μυστήριο» και μάλιστα «μέγα».
Η χαμένη ωριμότητα
Η Eφη Σαρηγιαννίδου είναι οικογενειακή σύμβουλος και παράλληλα εκδίδει το ψυχοεκπαιδευτικό περιοδικό «Me & My Marriage». Σπούδασε αρχικά στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, στη συνέχεια πήρε δίπλωμα στη Συμβουλευτική και σήμερα βοηθάει τα ζευγάρια να ισορροπήσουν την προσωπική αυτονομία, με την αφοσίωση και την αμοιβαιότητα που χρειάζεται ένας γάμος για να αναπτυχθεί. Τη ρωτάμε τους λόγους για τους οποίους απευθύνεται κάποιος σήμερα σε εκείνη.
«Στον σύμβουλο γάμου καταλήγουμε προσπαθώντας να καταλάβουμε τι μας συμβαίνει και πώς μπορούμε να χειριστούμε καλύτερα την πραγματικότητά μας. Ανδρες και γυναίκες, κάθε ηλικίας και επαγγέλματος, με απλή μόρφωση ή και διδακτορικά αναζητούν τη βοήθεια ενός συμβούλου. Από την προσωπική μου εμπειρία, ένα πάρα πολύ συχνό πρόβλημα που φέρνει ένα ζευγάρι στην πόρτα μου είναι αυτό της έλλειψης αποτελεσματικής επικοινωνίας.
Αδυνατούμε μερικές φορές να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν μοντέλα επικοινωνίας διαφορετικά ανάμεσα στον άνδρα και την γυναίκα, ότι είμαστε αυτό που διδαχτήκαμε από τους γονείς μας και κουβαλάμε μέσα στον γάμο τις προκαταλήψεις και τις αντιλήψεις μας. Δυστυχώς, στην πληθώρα των περιπτώσεων στον σύμβουλο καταλήγει ένα ζευγάρι όταν τα πράγματα στη σχέση τους έχουν φτάσει σε κρίσιμο σημείο. Η ευχή μου είναι κάθε ζευγάρι προτού παντρευτεί να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα συμβουλευτικής θεραπείας αλλά στην πράξη αυτό δεν συμβαίνει».
«Γιατί παντρεύονται όμως σήμερα οι Ελληνες;», τη ρωτάμε. Κάποτε παντρεύονταν για την επιβίωση, την κοινωνική αποδοχή την εκπλήρωση του προορισμού τους, για να κάνουν παιδιά, την αίσθηση του ανήκειν κάπου. Σήμερα, «ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα στον γάμο αναζητά ένα σύντροφο που θα φροντίζει για την ευτυχία του. Ο γάμος ως θεσμός αμφισβητείται αλλά η ανάγκη για το άλλο μας μισό υπάρχει και μας κάνει εκλεκτικούς, με πρώτη προτεραιότητα στην επιλογή του συντρόφου μας τον άνθρωπο με τον οποίο θα έχουμε μία ισότιμη και βαθιά συναισθηματική σχέση. Αρα δεν είναι πλέον θέμα επιβίωσης και κοινωνικής αποδοχής αλλά μίας σχέσης.
«Και γιατί δεν παντρεύονται;» συνεχίζουμε. «Καταρχάς οι λόγοι είναι οικονομικοί. Είναι δύσκολο να ανοίξει κανείς σπιτικό με τον χαμηλό μισθό που πληρώνεται. Κι αν το τολμήσει δεν θα αποφασίσει εύκολα να κάνει περισσότερα από ένα παιδιά. Εργαζόμαστε πολλές ώρες και δεν αργεί, αν δεν προσέξουμε, να αποξενωθούμε», απαντά και συμπληρώνει: «Ζητούμε από τον σύντροφό μας όσα εμείς δεν είμαστε έτοιμοι ή δεν γνωρίζουμε πώς να του προσφέρουμε. Μιλάμε για ισότιμη σχέση, αλλά δεν γνωρίζουμε το πόσο διαφορετικοί είμαστε και πώς μπορούμε να χειριστούμε τη διαφορετικότητά μας. Κι αφού απογοητευτούμε ίσως δεν αναζητούμε μέσα μας πώς μπορούμε εμείς να βελτιωθούμε και να μάθουμε μέσα από όλα αυτά -απλώς συνεχίζουμε την αναζήτηση που πολλές φορές όμως επαναλαμβάνει το παρελθόν μας».
«Χρειάζεται να ωριμάσουμε», τονίζει με έμφαση. Και πώς βλέπει το μέλλον η Ε. Σαρηγιαννίδου; «Ο άνθρωπος δεν έπαψε ποτέ να αναζητά την ευτυχία και τη συναισθηματική ολοκλήρωση μέσα στη συντροφική σχέση. Με όποια μορφή κι αν αποφασίσει να δεσμευτεί απέναντι στον σύντροφό του (γάμο, ελεύθερη συμβίωση ή συγκατοίκηση) οι ανάγκες παραμένουν οι ίδιες. Ο γάμος είναι ένα χωνευτήρι που αργά ή γρήγορα θα δοκιμάσει τις προσδοκίες ή τις φιλοδοξίες μας. Η οικογένεια αναπτύσσεται καθώς ωριμάζουν τα μέλη της. Στις δύσκολες ώρες δύο επιλογές έχουμε: ή θα ?σκαλώσουμε’’ ή θα αναπτυχθούμε», ολοκληρώνει.
Σκηνοθετώντας το όνειρο
Τα προσκλητήρια, ο στολισμός, το νυφικό, η λιμουζίνα, οι φωτογραφίες, το βίντεο, το κτήμα. Οι Ελληνες μπορεί να παντρεύονται όλο και πιο σπάνια, εντούτοις φροντίζουν όταν το κάνουν να το κάνουν καλά, σύμφωνα με τις επιταγές του life style. Η διοργάνωση γάμων ανθεί τα τελευταία χρόνια, αφού οι μελλόνυμφοι θέλουν αυτή η μέρα να είναι η ομορφότερη στη ζωή τους και είναι αποφασισμένοι να πληρώσουν αδρά για αυτό: mέσες - άκρες, ένας καλός γάμος με 200 καλεσμένους και δεξίωση σε ένα ακριβό ξενοδοχείο ή σε ένα κτήμα κοστίζει τουλάχιστον 10 χιλιάδες ευρώ, χωρίς να περιλαμβάνεται το κόστος του ταξιδιού, για την εβδομάδα του μέλιτος.
Ο Δημήτρης Σωτήρχος είναι ένας από εκείνους που φροντίζουν για όλα αυτά μέσω, της εταιρείας του «Love & Marriage Social Events», μίας από τις πρώτες εταιρείες που δραστηριοποιήθηκαν στον χώρο. Μία βασική παρατήρηση που κάνει είναι ότι τα σύγχρονα ζευγάρια επιχειρούν να διαφοροποιηθούν από τους γάμους - κλισέ και να προετοιμάσουν κάτι που ανταποκρίνεται στον χαρακτήρα και την προσωπικότητά τους. «Ολοι έχουμε παρευρεθεί σε πολύ βαρετούς γάμους, με επαναλαμβανόμενα στοιχεία στη διακόσμηση κ.λπ. Στο πλαίσιο αυτό, τα ζευγάρια αναζητούν αφενός ολοένα πιο πρωτότυπους τρόπους για το γάμο τους π.χ. τα νησιά αποτελούν μία ολοένα αυξανόμενη επιλογή για κοσμικούς και μη- και αφετέρου αποζητούν πιο ελεύθερους και αντισυμβατικούς γάμους με κύριο συστατικό την απλότητα, μακριά από τυπικές διαδικασίες, πρωτόκολλα και ?σκηνοθεσίες’’. Συντάσσομαι με την αντίληψη αυτή, αφού η ουσία είναι να αναδειχθούν οι προσωπικότητες, το στυλ και η άποψη του ζευγαριού σε σχέση με την εκδήλωση και όχι απαραίτητα οι τάσεις της μόδας, ο επιβλητικός χώρος ή το κόστος», τονίζει ο ίδιος.
Η Αγάθη Χαρβάτη είναι και αυτή του χώρου. Είναι ιδιοκτήτρια της εταιρείας διοργάνωσης γάμων Easy Wed και δραστηριοποιείται στον κλάδο την τελευταία πενταετία, με περιοχές δραστηριοποίησης την Αθήνα και την Κόρινθο. Η δική της παρατήρηση είναι ότι ενώ παλαιότερα στην Αττική τα κτήματα που προσφέρονταν για γαμήλιες δεξιώσεις μετρούνταν στα δάχτυλα του ενός χεριού, σήμερα υπάρχουν δεκάδες. «Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι μελλόνυμφοι επιλέγουν να κάνουν ένα γάμο με τα όλα του. Πρόκειται για συνηθισμένους ανθρώπους που θέλουν αυτήν την ξεχωριστή μέρα όλα να είναι στην εντέλεια, δαπανώντας κατά μέσον όρο από 50 έως 80 ευρώ για κάθε προσκεκλημένο», συνεχίζει.
Ποια όμως είναι τα μυστικά οργάνωσης ενός τέλειου γάμου;
Η Α. Χαρβάτη συμβουλεύει ότι τα βασικά συστατικά ενός επιτυχημένου γάμου είναι δύο: πρώτον, το ζευγάρι θα πρέπει να μην μπει στα «καλούπια» των συγγενών, αλλά να δώσει το προσωπικό του στίγμα, όποιο και να είναι αυτό. Δεύτερον, είναι σημαντικό να προληφθούν παρατράγουδα, καθώς όχι σπάνια έχουν καταγραφεί και δηλητηριάσεις και διάφορες ελλείψεις. «Η ανάθεση του γάμου σε μία εταιρεία που να μπορεί να εγγυηθεί το τελικό αποτέλεσμα είναι και πιο λειτουργική -γιατί δεν χρειάζεται να απευθυνθεί κάποιος ξεχωριστά στον ανθοπώλη, στον dj κ.λπ.- και ασφαλέστερη, γιατί εξυπακούεται ότι μία εταιρεία οργάνωσης γάμων έχει περισσότερη εμπειρία».
Από την πλευρά του, ο Δ. Σωτήρχος θεωρεί ότι το βασικότερο συστατικό μιας πετυχημένης γαμήλιας δεξίωσης είναι το ίδιο το ζευγάρι. «Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Κάθε εκδήλωση αποτελείται από μετρήσιμους και μη μετρήσιμους παράγοντες. Ο χώρος, το φαγητό, το service, οι μουσικές επιλογές, η σωστή οργάνωση είναι πολύ συγκεκριμένα και μετρήσιμα μεγέθη, ενώ αποτελούν ίσως το 50% μιας πετυχημένης γαμήλιας δεξίωσης. Το άλλο μισό -που είναι κατά τη γνώμη μου και το σημαντικότερο- ανήκει στο ζευγάρι και κατ’ επέκταση στους καλεσμένους του. Εάν λοιπόν οι νεόνυμφοι δεν είναι ευδιάθετοι, χαλαροί και συμμετοχικοί σε αυτό που κάνουν δεν θα έχει επιτυχία η δεξίωση αλλά το μόνο που θα έχουμε καταφέρει θα είναι ένα γαμήλιο δείπνο μετά μουσικής. Με λίγα λόγια, η γαμήλια δεξίωση δεν είναι το άθροισμα ενός πολύ όμορφου χώρου, με έναν εξεζητημένο ανθοστολισμό και με 20 διαφορετικές γεύσεις στο μπουφέ. Χρειάζεται κάτι παραπάνω το οποίο δεν έχει συνταγή: την αγάπη και την οικειότητα του ζευγαριού, την πλήρη κατανόηση των ρόλων τους στη δεξίωση, τον αυθορμητισμό και τη γνησιότητα των χαρακτήρων τους».
Λίστα γάμου
- Τα στέφανα: Εκφράζουν την αρχοντιά και την εξουσία που θα έχουν εφεξής στο σπίτι τους οι σύζυγοι, ως άλλοι βασιλιάδες και βασίλισσες. Επιπλέον, με τα στέφανα βραβεύονται επειδή παρέμειναν αγνοί.
- Οι βέρες: Η ανταλλαγή τους συμβολίζει την αλληλοσυμπλήρωση, ότι ο ένας χωράει μέσα στον άλλο, ότι δέχονται το «εγώ» του άλλου.
- Η προίκα: Νομικά έχει καταργηθεί, ωστόσο υφίσταται ακόμη ως φιλοσοφία και πρακτική. Παλαιότερα που η γυναίκα δεν εργαζόταν, ήταν κάτι σαν «εφάπαξ» συνεισφορά στα οικονομικά του σπιτιού.
- Το ρολόι: Το δώρο που θεωρείται διαχρονικά «must» από τους νεόνυμφους προς τους κουμπάρους.
- Τα πυροτεχνήματα: Το πιο πρόσφατο «must» για έναν επιτυχημένο γάμο, με ειδικούς που αναλαμβάνουν να κάνουν τη νύχτα μέρα.
Η ώρα η καλή
Για να πάνε όλα καλά, πριν και μετά τον γάμο, ιδού τέσσερις «προληπτικές» συμβουλές, από τη λαϊκή παράδοση.
- Δεν πρέπει να γίνονται γάμοι από το ίδιο σπίτι, μέσα στον ίδιο χρόνο.
- Δεν πρέπει να γίνονται γάμοι τα δίσεκτα έτη.
- Η αλλαγή της ημερομηνίας του γάμου θεωρείται δυσοίωνο σημάδι.
- Είναι καλορίζικος ένας γάμος με πανσέληνο.
Oλα του γάμου
- «Αν σου τύχει μια καλή σύζυγος, θα γίνεις ευτυχισμένος. Αν σου τύχει μια κακή σύζυγος, θα γίνεις φιλόσοφος».
Σωκράτης.
Και θα πιεις και το κώνειο.
- «Μερικοί άνθρωποι με ρωτούν συνεχώς για το μυστικό επιτυχίας του γάμου μας. Αφιερώνουμε χρόνο στους εαυτούς μας, πάμε για φαγητό δυο φορές την εβδομάδα. Η σύζυγός μου πηγαίνει τις Τρίτες, εγώ τις Παρασκευές».
Χένρι Γιάνγκμαν.
Eτσι παντρεύομαι και εγώ!
- «Hμουν φοβερά άτυχος και με τις δυο μου συζύγους. Η πρώτη με εγκατέλειψε, η δεύτερη όχι».
Πάτρικ Μάρεϊ. Σερσέ λα φαμ.
Κατόπιν εορτής
«Τι έπαθα να παντρευτώ! Τι σκέψις λαθεμένη,Μετά την αποχώρηση από το ταμείο, δηλαδή την εκκλησία, ουδέν λάθος αναγνωρίζεται, κάτι που ο Γεώργιος Μολφέτας (1871 - 1916) γνωρίζει και ας κάνει πως πιάστηκε εξ απίνης. «Τι έπαθα!». Γεώργιος Μολφέτας (1871 - 1916).
ν’ αφήσω τη λυτή ζωή για νά ’μπω στη δεμένη! [...]
Τι έπαθα να παντρευτώ! Τι λάθος, τι μωρία!
Είν’ η Νεότης έγκλημα κι ο Γάμος τιμωρία!»
Γαμήλιο εμβατήριο
«Αν ζούσαμε σε άλλην εποχή,
ίσως και να ’χαμε παντρευτεί
ίσως και να ’χαμε τώρα παιδιά,
κουμπάρο, σπίτι, πεθερικά.
Iσως να φόραγες μπικουτί
και μια ρόμπα μισάνοιχτη
να μπαίνει ο ήλιος να βλέπω το φως,
να παύει ο έρως να είναι τυφλός».
Ο Φοίβος Δεληβοριάς και το τραγούδι που χορεύουν οι εργένηδες. «Η Μπόσα Νόβα του Ησαΐα» σε στίχους και μουσική του ίδιου, από το άλμπουμ «Η Ζωή μόνο έτσι είναι ωραία» (1995).
Γαμήλιες παροιμίες
- «Ούτε γάμος δίχως κλάματα, ούτε κηδεία δίχως γέλια».
Ο τραγέλαφος της ανθρώπινης ύπαρξης.
- «Πάρ’τον στο γάμο σου να σου πει και του χρόνου».
Aνθρωπος εκτός τόπου και χρόνου.
- «Aφησε τον γάμο και πάει για πουρνάρια».
Αδυναμία εστίασης στα σημαντικά.
- «Oπου γάμος και χαρά η Βασίλω πρώτη».
Εξωστρέφεια και κοινωνικότητα που προκαλεί θυμηδία.
Το μέρος No 34 της Έρευνας "Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες" . Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου, από τις "Εικόνες", τεύχος Νο 344, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 28 Σεπτεμβρίου 2008
