Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο77 – Τι πούλησε φέτος το καλοκαίρι

Ήταν ένα καλοκαίρι αλλιώτικο από τα άλλα τουλάχιστον από εκείνα της τελευταίας περιόδου. Και οι λόγοι δεν ήταν μόνον οικονομικοί συνήθειες ωρίμασαν, τάσεις αποκρυσταλλώθηκαν και νέα σύμβολα υλικού και πνευματικού πολιτισμού έκαναν την εμφάνισή τους.

Kαταρχάς, καταναλώσαμε λιγότερο. Kαι εύκολα θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι τη στιγμή που ξοδεύαμε, τη στιγμή που διασκεδάζαμε, τη στιγμή που κολυμπάγαμε, είχαμε ταυτόχρονα την ανησυχία για το τι θα αντιμετωπίσουμε τον Σεπτέμβριο. Έτσι, κρατήσαμε εφεδρείες. Περιορίσαμε τις ημέρες των διακοπών μας (δέκα μέρες κατά μέσο όρο), χαλάσαμε λιγότερα (πτώση λιανεμπορίου κατά 15%), κρατηθήκαμε στις εκπτώσεις (μείωση τζίρου περίπου 20% σε σχέση με πέρυσι), χρησιμοποιήσαμε λιγότερο πιστωτικές κάρτες (τα μετρητά είναι πάντα φθηνότερα) και τα άλλοτε δημοφιλή διακοποδάνεια φέτος δεν εμφανίστηκαν καν στην αγορά.

Όμως, όλα αυτά δεν ήταν παρά μόνο μία εύλογη αντίδραση στο κακό οικονομικό κλίμα, δηλωτικό του οποίου ήταν και οι πρόσφατα εξαγγελθείσες εκλογές. Στην αντίπερα όχθη, πέρα από αντιδράσεις, προσαρμογές και αναγκαιότητες, συνέβησαν πολλά και ενδιαφέροντα: Βιβλία, καλλιτέχνες, παραστάσεις, προορισμοί, ταινίες, αυτοκίνητα, κλιματιστικά, προτάσεις που έγιναν αποδεκτές και άλλα συγκέντρωσαν την προσοχή πολλών Ελλήνων και έδωσαν τον τόνο, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Βόλτες στην ιστορία

Στιγμές πνευματικής ανάτασης και εθνικής υπερηφάνειας στο νέο μεγάλο μουσείο, μνημείο πολιτισμού για όσους επιθυμούν να διατηρήσουν τη συλλογική τους μνήμη.

Περισσότεροι από 200.000 Έλληνες επισκέφτηκαν το Μουσείο της Ακρόπολης μέσα στους δύο πρώτους μήνες της λειτουργίας του, δηλαδή από τις 20 Ιουνίου μέχρι και το τέλος Αυγούστου. Εκτός από το μέγα γεγονός των εγκαινίων καθαυτό, το ελκυστικό εισιτήριο (γενική είσοδος: €1) συνετέλεσε αποφασιστικά στην αυξημένη προσέλευση. Σημειωτέον, πλέον των 300.000 ήταν οι ξένοι επισκέπτες (τουρίστες) του μουσείου στο ίδιο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, η νύχτα της 6ης Αυγούστου αποτέλεσε την αφορμή για να βρεθούν δεκάδες χιλιάδες Έλληνες σε ογδόντα έναν ανοικτούς από τις 19:00 ώς τη 01:30 μετά τα μεσάνυχτα αρχαιολογικούς χώρους και να απολαύσουν την αυγουστιάτικη πανσέληνο υπό τους ήχους μουσικών σχημάτων και σπουδαίων ερμηνευτών.

Θερινά σινεμά
Με γιασεμί και μπύρα

Οι θερινοί κινηματογράφοι έδωσαν και φέτος τον τόνο, με υπαίθριες ψησταριές, μοναστηριακές μπίρες, κοκτέιλ, βάφλες, παγωτά και πολλές καλές ταινίες: Οι πέντε ταινίες που βγήκαν το καλοκαίρι (σε πρώτη προβολή) και ξεχώρισαν εισπρακτικά στις αίθουσες όλης της Ελλάδας είναι οι ακόλουθες πέντε:

Τα εισιτήρια είναι κατά προσέγγιση και αφορούν μόνον τους καλοκαιρινούς μήνες

• 1. The Hangover: 220.000
• 2. Έρωτας α λα ελληνικά: 165.000
• 3. Transformers: Revenge of the Fallen: 142.000
• 4. Δημόσιος Κίνδυνος: 141.000
• 5. Αδωξοι Μπάσταρδη: 50.000

Παράλληλα με αυτές, επανεκδόθηκαν αρκετές παλιές ταινίες, που προσέλκυσαν υπολογίσιμο αριθμό θεατών. Για παράδειγμα, οι κλασικές ταινίες «Δεσμώτης του ιλίγγου» και «Διακοπές στη Ρώμη» έκοψαν γύρω στις 10.000 εισιτήρια η καθεμία μέσα στο κατακαλόκαιρο.

Ταξιδεύοντας
Τέσσερις νησιωτικοί προορισμοί που «βούλιαξαν», φτάνοντας σε πληρότητα το 100%

Ούτε λίγο ούτε πολύ, περίπου 5.000.000 Έλληνες ταξίδεψαν ακτοπλοϊκώς φέτος το καλοκαίρι προς Κυκλάδες, Κρήτη και Δωδεκάνησα. Το λιμάνι της Ρόδου δούλεψε στο φουλ.

Όσο θα υπάρχουν ερωτευμένοι θα υπάρχει Σαντορίνη. Το νησί αυτό αποτελεί κορυφαία επιλογή για Έλληνες και ξένους τουρίστες. Η Κέρκυρα έχει κατορθώσει να έχει και ποιοτικό και πολύ τουρισμό. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και φέτος.

Η Κρήτη, με τα χίλια πρόσωπα και τις αμέτρητες επιλογές, τιμήθηκε δεόντως από Έλληνες και ξένους τουρίστες.

Όνειρα σε τέσσερις τροχούς
Με ρυθμό 1.000 την ημέρα

Τα ευνοϊκά κυβερνητικά μέτρα της περασμένης περιόδου και οι εκπτώσεις που έκαναν οι αυτοκινητοβιομηχανίες αναθέρμαναν το αγοραστικό ενδιαφέρον και αποτέλεσαν τονωτική ένεση στις πωλήσεις καινούριων αυτοκινήτων. Μόνο μέσα στους δύο πρώτους μήνες του καλοκαιριού (Ιούνιος και Ιούλιος) «έφυγαν» περισσότερα από 50 χιλιάδες αυτοκίνητα. Μάλιστα, οι νέες μειωμένες τιμές οδήγησαν (πάλι μέσα στο δίμηνο Ιουνίου-Ιουλίου) 10.000 και πλέον Έλληνες να αποκτήσουν τζιπ. Οι πέντε πρώτες αυτοκινητοβιομηχανίες με τις περισσότερες πωλήσεις επιβατικών κατά τους πρώτους δύο μήνες του καλοκαιριού (Ιούνιο και Ιούλιο), σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Εισαγωγέων Αντιπροσώπων Αυτοκινήτων, ήταν:

• Toyota: 5.420,
  
• Opel: 4.454,
  
• VW: 3.774,
  
• Ford: 3.643,
• Nissan: 3.501

Η ώρα της ανάπαυλας

Διαβαστερά πονήματα

• Δημήτρης Μπουραντάς, Όλα σου τα ’μαθα, μα ξέχασα μια λέξη Πατάκης
• Χρήστος Χωμενίδης, Λόγια φτερά Πατάκης
• Κωνσταντίνος Τζούμας, Complete unknown Καστανιώτης
• Ιρβιν Γιάλομ, Στον κήπο του Επίκουρου Άγρα
• Λένα Μαντά, Ερωτας σαν βροχή Ψυχογιός
• Ζυράννα Ζατέλη, Το πάθος χιλιάδες φορές Καστανιώτης
• Νίκος Σιδέρης, Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Μεταίχμιο
• Γιώργος Αλογοσκούφης, Η Ελλάδα μετά την κρίση Καστανιώτης

Οκτώ βιβλία που αγοράστηκαν πολύ το καλοκαίρι (και διαβάστηκαν ελπίζουμε), σύμφωνα με εκτιμήσεις εκδοτών και βιβλιοπωλών της Αθήνας

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΩΝ ΦΕΣΤΙΒΑΛ
Αυτά που δεν έπρεπε να χάσουμε

Η Γιάννα Τριανταφύλλη γνωρίζει όσο ελάχιστοι τα πολιτιστικά (και φεστιβαλικά) δρώμενα της χώρας και ξέρει τι και γιατί είχε αντίκτυπο στο κοινό.

Από το 1993 μέχρι σήμερα επιμελείται και παρουσιάζει μουσική-ψυχαγωγική εκπομπή στο Β’ Πρόγραμμα της ΕΡΑ, ενώ είναι επίσης σκηνοθέτρια με σημαντικές διακρίσεις, υπεύθυνη για την οργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Πέτρας τα τελευταία έξι χρόνια αλλά και πλήθους άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων φεστιβαλικού χαρακτήρα.

Για την ίδια, η πιο επιτυχημένη συναυλία του καλοκαιριού ήταν εκείνη των AC-DC, αφού συγκέντρωσε στο Ολυμπιακό Στάδιο, στις 28 Μαΐου, 50.000 και πλέον θεατές, που παρακολουθούσαν εκστασιασμένοι. «Ήταν, αναμφίβολα, το γεγονός όχι μόνον του καλοκαιριού αλλά και όλης της χρονιάς, για τα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας και ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς η αξία καλλιτεχνών που έχουν περάσει τα 60 μπορεί να κινητοποιήσει ακόμη και εφήβους». Από ελληνικής πλευράς, «ο Σωκράτης Μάλαμας, όπου κι αν εμφανίστηκε ήταν sold out, και στο θέατρο της Πέτρας τη συναυλία του παρακολούθησαν 8.000 άνθρωποι. Και όλα αυτά για έναν καλλιτέχνη, που δεν ανήκει στους κόλπους του λεγόμενου εμπορικού τραγουδιού. Ήταν, νομίζω, ένα από τα πρόσωπα του καλοκαιριού, όπως επίσης και ο Γιάννης Αγγελάκας με τους Επισκέπτες του, που εντυπωσίασαν με τη φρεσκάδα της πρότασής τους και ήταν, πραγματικά, κάτι αλλιώτικο». «Οι ακροατές της εκπομπής μου ξεχώρισαν, επίσης, τις συναυλίες του Χρήστου Θηβαίου με του Γιάννη Χαρούλη», καταλήγει.

Ο μάνατζερ
Πίσω από τη σκηνή

Ο έμπειρος στη δισκογραφία Πάνος Θεοφανέλλης, πρώην ανώτατο στέλεχος σε πολυεθνικές εταιρείες και στην IFPI, μιλάει για το «φαινόμενο» Μόνικα

Στη διαμόρφωση του έχει συμβάλει και ο ίδιος (σε μεγάλο, μάλιστα, βαθμό), καθώς ο δίσκος της κυκλοφόρησε από την εταιρεία του, την Archangel, και ο ίδιος είχε την ιδιότητα του executive producer. Να, τι μας λέει:

«Πράγματι, το φετινό καλοκαίρι οι μουσικές και οι στίχοι αυτού του κοριτσιού κατέκλυσαν την Ελλάδα. Είναι μια καταπληκτική συνθέτρια, τραγουδίστρια και μουσικός. Κυκλοφόρησε πέρυσι ένα πολύ καλό άλμπουμ, έναν σπάνιο δίσκο, ο οποίος πουλάει συνεχώς από τότε. Oι φετινές εμφανίσεις της σε όλη την Ελλάδα ήταν πολύ επιτυχημένες διότι από πίσω τους κρύβονται πολλές ώρες πρόβας και αυστηρός επαγγελματισμός, ασυνήθιστος για ένα κορίτσι 22 ετών, ακόμα και σε εμένα, που είμαι 25 χρόνια στη δισκογραφία. Η μουσική της σπάει τα «φράγματα» κι ακούγεται από ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή συνηθειών».

Και πώς να μη γίνει έτσι, αφού η Μόνικα έχει επιρροές από Χατζιδάκι ώς Μορικόνε και Beatles, τραγουδάει στα αγγλικά και γενικά διαθέτει ταλέντο που ξεχειλίζει.

«Όσον αφορά τη χορευτική μουσική, το φετινό καλοκαίρι άνηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στους DJ’s οι οποίοι καθοδηγούν την παγκόσμια dance σκηνή, όπως ο Ντέιβιντ Γκέτα και ο Αρμιν βαν Μπιούρεν, ενώ ένα απρόσμενο και θλιβερό γεγονός (ο θάνατος του Μάικλ Τζάκσον) έφερε και πάλι στο προσκήνιο, έστω και για λίγο, το άρωμα της δεκαετίας του ‘80 σε κλαμπ, ραδιόφωνα και i-Pod», καταλήγει ο ίδιος.

Μόνικα
Ενα αστέρι γεννιέται

Τι ακούσαμε φέτος το καλοκαίρι; Οι λάτρεις της ελληνικής μουσικής ασφαλώς είχαν την ευκαιρία να ακούσουν για μία ακόμη φορά αγαπημένους καλλιτέχνες σε νέους δίσκους, αλλά και νέες προτάσεις αυτές έχουν πάντα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Πολύ ακούστηκε ο Μύρωνας Στρατής με το παιχνιδιάρικο popάκι του «Πάνω απ’ όλα», αλλά και οι hip hoppers Professional Sinnerz με το «Όταν σε είχα πρωτοδεί». Το όνομα, όμως, που ακούστηκε περισσότερο από κάθε άλλο ήταν αυτό της Μόνικα, η οποία γνωρίζει πρωτοφανή επιτυχία, με το αγγλόφωνο ροκ που προτείνει. Τόσο ο δίσκος της με τίτλο «Avatar» όσο και οι συναυλίες της σε όλη την Ελλάδα αποτελούν ελπιδοφόρα μηνύματα για μια μουσική σκηνή που έχει κουραστεί από τις επαναλήψεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συναυλία της στο Θέατρο Βράχων στον Βύρωνα, συγκέντρωσε πλέον των 4.000 θεατών.

Τα best sellers του καλοκαιριού

Ο,τι πούλησε περισσότερο το καλοκαίρι που μας πέρασε και τα αγαπημένα ενός θέρους, που ήδη φαντάζει μακρινό.

Nissan Qashqai

Το μοντέλο με τις περισσότερες πωλήσεις (1.777) τους δύο πρώτους μήνες του καλοκαιριού έγινε, κυριολεκτικά, ανάρπαστο και συνεχίζει να υπερηφανεύεται ότι δεν ανήκει σε καμία από τις κατηγορίες που όλοι γνωρίζαμε.

Ford Fiesta

Βρέθηκε και αυτό στην πρώτη γραμμή του αγοραστικού ενδιαφέροντος, με περίπου 30 πωλήσεις την ημέρα και κοντά στις 1.700 συνολικά (Ιούνιος-Ιούλιος). Το νέο Fiesta είναι πιο ώριμο, αλλά και πιο όμορφο από ποτέ.

Σκόπελος

Η ταινία «Μamma mia» (2008)που είχε γυριστεί στη Σκόπελο έδωσε ώθηση στο νησί. Η πληρότητα πλησίασε το 100% και πολλοί ήταν οι τουρίστες που ζητούσαν να δουν από κοντά συγκεκριμένα μέρη στα οποία γυρίστηκε η ταινία.

The Hangover

Περισσότεροι από 220.000 είδαν την ταινία του Τοντ Φιλπς, απόρησαν με το μέγεθος της ανδρικής ανωριμότητας και γέλασαν με την καρδιά τους στην πιο κεφάτη ίσως κινηματογραφική στιγμή του καλοκαιριού.

Ερωτας σαν βροχή

Το νέο βιβλίο της Λένας Μαντά, ένα ρομαντικό μυθιστόρημα για τον έρωτα, έγινε η καλύτερη παρέα για τις μοναχικές υπάρξεις της παραλίας, από τις οποίες δανείστηκε τη μυρωδιά του αντιηλιακού.

Air Condition

Περισσότερα από 140.000 κλιματιστικά παλιάς τεχνολογίας αντικαταστάθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Αλλάζω κλιματιστικό» του Υπ. Ανάπτυξης. Ετρεξε μεταξύ 10/6-22/8 και επιδοτούσε με 35% την αγορά νέου, υψηλής ενεργειακής απόδοσης κλιματιστικού με ταυτόχρονη αποξήλωση και ανακύκλωση του παλιού. «Προϋπόθεση κατανόησης κάθε φαινομένου είναι η καταγραφή και η μέτρησή του».

Το μέρος Νο 77 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 394, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 13 Σεπτεμβρίου 2009.

Η «επιστροφή» του Κώστα Γεωργάκη

Ακόμη και η σορός του φοιτητή που θυσιάστηκε για τη δημοκρατία προκαλούσε πανικό στη δικτατορία ...

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ μας, η ιστορία του Κώστα Γεωργάκη, φοιτητή στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας της Ιταλία, θα μπορούσε να εκληφθεί και ως μύθος με κακούς δαίμονες, που δεν ήσαν άλλοι από τους πρωταίτιους της 21ης Απριλίου, και τον ίδιο στη θέση του ήρωα. Ο Γεωργάκης δεν έκαιγε και δεν κατέστρεφε για να διαμαρτυρηθεί για το ανελεύθερο καθεστώς στη χώρα του. Προτίμησε όμως να καεί ο ίδιος και μάλιστα στις 3.00 το πρωί, όταν η πολυσύχναστη πλατεία Μatteotti στη Γένοβα ήταν άδεια, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο, κραυγάζοντας συνθήματα και σκορπώντας ταυτόχρονα προκηρύξεις που καταδίκαζαν το ανελεύθερο δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου, περιλούζοντας τα ρούχα του με βενζίνη. Μερικές ώρες αργότερα, στις 11.00 το πρωί της ίδιας ημέρας, 19 Σεπτεμβρίου 1970, θα άφηνε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο San Μartino, όπου τον μετέφεραν οι ιταλοί καραμπινιέροι με εγκαύματα όλων των βαθμών. Ο Γεωργάκης έγραψε μία από τις ενδοξότερες σελίδες αντίστασης κατά της τυραννίας στη χώρα μας, χωρίς να χρειαστεί να γίνει ο ίδιος τυραννοκτόνος. Και όμως πολύ λίγοι τον θυμούνται ακόμη, ενώ οι νέοι αγνοούν πλήρως την ιστορία του.

Τον Ιανουάριο του 2009 συμπληρώθηκαν 40 παρά ένα χρόνια από τη μεταφορά της σορού του γεναίου νεαρού στη γενέτειρά του Κέρκυρα, που άφησε τον Αύγουστο του 1967 για να σπουδάσει μηχανικός στη Γένοβα. Παιδί βιοπαλαιστή εμπορροράπτη που συντηρούσε πενταμελή οικογένεια, με πατέρα και παππού οι οποίοι πολέμησαν για περισσότερα από 12 χρόνια σε όλους τους πολέμους της χώρας μας, διακεκριμένος για τις επιδόσεις του στο Β΄ Λύκειο της Κέρκυρας, βρέθηκε να σπουδάζει, με τις 5.000 δραχμές που κατάφερνε μηνιαίως να στέλνει ο πατέρας με πολλές θυσίες, σε πανεπιστήμιο της γειτονικής μας χώρας. Από μαρτυρίες φίλων του της εποχής προκύπτει ότι ο ίδιος έτρεφε ενοχικά αισθήματα για το γεγονός ότι η οικογένειά του εστερείτο βασικά αγαθά για τη δική του σταδιοδρομία. Παρά το γεγονός ότι οι αρχές προσπάθησαν να αποδώσουν σε κρίση μελαγχολίας την ηρωική πράξη αυτοπυρπόλησής του χαρακτηρίζοντάς τον «φιλήσυχο φοιτητή, ουδόλως αναμεμιγμένον εις πολιτικάς δραστηριότητας» (ΑΠ 4968, πρέσβυς Πούμπουρας από Ρώμη, 19 Σεπτεμβρίου 1970), ο ίδιος ήταν ένας καθ΄ όλα υγιής νέος: αρραβωνιασμένος με συνομήλική του Ιταλίδα (ονόματι Ροζάνα) και ενώ βρισκόταν στο τρίτο έτος της σχολής του, έχοντας περάσει με επιτυχία τις εξετάσεις του τελευταίου εξαμήνου, τον Σεπτέμβριο του 1970 αποφασίζει να διαμαρτυρηθεί με τον συγκεκριμένο τρόπο για την πληροφορία που μόλις είχε φτάσει στον ίδιο: τη διακοπή του εμβάσματος σπουδών του και της αναβολής της στρατιωτικής του θητείας, ως συνέπεια της αντιδικτατορικής του δράσης μέσα από τις γραμμές τού ΠΑΚ Ιταλίας.

Από έγγραφα της εποχής προκύπτει ότι ο σάλος που προκλήθηκε διεθνώς, με πηχυαία άρθρα του ιταλικού Τύπου για το γεγονός, υποχρέωσε τις ελληνικές αρχές να διαψεύσουν ότι ο Γεωργάκης είχε μπει στο στόχαστρο και ότι μεθοδευόταν η ανάκλησή του προκειμένου να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Και σαν να μην έφτανε αυτό, επιχειρώντας να σπιλώσουν τη μνήμη του νεκρού και να ελαχιστοποιήσουν το κόστος της θυσίας του διεθνώς, προσπάθησαν να βρουν δήθεν μάρτυρες που θα πιστοποιούσαν ότι ο υγιής αυτός νέος έπασχε από κρίσεις μελαγχολίας και ότι η μνηστή του, χωρίζοντας το τελευταίο βράδυ πριν από τον θάνατό του, του είχε χορηγήσει υπερβολική δόση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Γελοίοι και ανυπόστατοι ισχυρισμοί για την ψυχή ενός ελπιδοφόρου αγωνιστή της δημοκρατίας που είχε το κουράγιο να προετοιμάσει, όσο ουδείς ίσως, έναν τόσο ηρωικό θάνατο, επιλέγοντας μάλιστα τη στιγμή και την ώρα που δεν θα μπορούσε παρά να βλάψει μόνο τον εαυτό του, 3.00 το πρωί. Οπως ανέφερε σε απόρρητο έγγραφό του ο τότε έλληνας πρόξενος Κ. Π. Φωτήλας, «Ιταλοί νυκτοφύλακες οίτινες προσέτρεξαν προς διάσωσίν του κατώρθωσαν να κατασβέσουν το πυρ και εν συνεχεία ούτος, τη επεμβάσει της αστυνομίας, μετεφέρθη εις το νοσοκομείον San Μartino.Ως ανέφερον εκ των υστέρων αυτόπται μάρτυρες,ούτος καθ΄ ην στιγμήν εκαίετο,εκραύγαζε συνθήματα κατά της Εθνικής ημών Κυβερνήσεως ως: ζήτω η Ελλάς, κάτω οι τύραννοι, κάτω οι Συνταγματάρχαι φασίστες κλπ.Επίσης έρριπτε γύρω του προκηρύξεις,το περιεχόμενο των οποίων δυστυχώς δεν επληροφορήθην εισέτι...». Στο ίδιο έγγραφο αφηνόταν ως υπονοούμενο ότι ο φοιτητής, καίτοι μειωμένων εισοδημάτων, προσήλθε στον χώρο αυτοθυσίας του οδηγώντας ο ίδιος ιδιωτικό αυτοκίνητο, ότι η διακοπή της αναβολής της στρατιωτικής του θητείας οφειλόταν σε διαδικαστικό λάθος του Στρατολογικού Γραφείου και ότι υπήρχε φόβος, όπως ήδη επιχειρούσε ο ιταλικός Τύπος, να ερμηνευθεί η περίπτωση Γεωργάκη «κατά το πρότυπο του Τσεχοσλοβάκου Jan Ρalach», λόγος για τον οποίο επιβαλλόταν η άμεση διακομιδή του νεκρού στην Ελλάδα με δαπάνες εκ των προξενικών εισπράξεων (ΑΠ 67, εξ. επείγον, 20 Σεπτεμβρίου 1970) «ίνα μη προσφερθή ο τάφος του φοιτητού εις την αντεθνικήν προπαγάνδαν,ήτις θα τον μετέβαλλεν εις χώρον αντεθνικού προσκυνήματος και πολιτικής εκμεταλλεύσεως», όπως ο ίδιος σημείωνε σε μεταγενέστερο έγγραφό του (ΑΠ 5361, 20 Νοεμβρίου 1970). Οι σχετικές εργασίες πράγματι θα ανατεθούν στο γραφείο κηδειών Ρastorino e Lodi και ο προϋπολογισμός θα είναι 247.006 λιρέτες Ιταλίας, που θα εγκρίνει τελικά ο ΥΠΕΞ επί χούντας υπουργός Εξωτερικών Ξανθόπουλος-Παλαμάς, μόλις δύο μήνες αργότερα, συνιστώντας «ευαρεστηθήτε μεριμνήσητε όπως κατά μεταφοράν και φόρτωσιν σορού επί πλοίου αποφευχθή πας θόρυβος και δημοσιότης» (ΑΠ ΓΤΛ 400-183, απόρρητον κρυπτοτύπημα, 26 Νοεμβρίου 1970). Ηταν προφανές ότι το στρατιωτικό καθεστώς των Αθηνών δεν επιθυμούσε μία ακόμη ανάλογη της κηδείας Γεωργάκη δημοσιότητα στις 22 Σεπτεμβρίου, για την οποία μετέδιδε σχετικά από την πρεσβεία Ρώμης ο πρέσβης Α. Πούμπουρας:

«εκατοντάς φοιτητών και εργατών συνώδευσαν νεκρόν από νοσοκομείου μέχρι νεκρικού θαλάμου νεκροταφείου ένθα εναπετέθη. Συμμετέσχε και αριστερός Υποδήμαρχος Γενούης Geroflini.Απόγευμα αυτής ημέρας έλαβε χώραν προαγγελθείσα και οργανωθείσα υπό αριστερών κομμάτων διαδήλωσις.Συμμετέσχον περίπου χίλιοι με συνθήματα κατ΄ αρχήν ανθελληνικά και εν συνεχεία αντικομμουνιστικά αντιαμερικανικά. Εις συνέντευξιν Τύπου ην επρόκειτο δώση Μερκούρη,παρέστησαν αντ΄ αυτής οι Ιωάννης Λελούδας εκ Παρισίων και Χρίστος Στρεμμένος, όστις και εκόμισε μήνυμα του Α. Παπανδρέου. Κατόπιν ημετέρων ενεργειών,αστυνομία είχε λάβει ικανά μέτρα προστασίας εισόδου Προξενείου» (ΑΠ 432, 23 Σεπτεμβρίου 1970).

Σε άλλο τηλεγράφημα γινόταν μνεία του γεγονότος ότι δεν παρέστη τελικώς ο αδελφός τού Αλέκου Παναγούλη Στάθης, που είχε αρχικώς αναγγελθεί ότι επρόκειτο να εκφωνήσει τον επικήδειο. Ωστόσο η σορός του άτυχου νέου θα παραμείνει επί τετράμηνο στον νεκροθάλαμο του νεκροταφείου της Γένοβας και ύστερα από χρονοβόρα διαδικασία θα φορτωθεί εν μέσω περιπετειών στις 13 Ιανουαρίου 1971 στο υπό ελληνική σημαία πλοίο «Αστυπάλαια», πλοιοκτησίας Βερνίκου-Ευγενίδη, το οποίο, σύμφωνα με τον πρόξενο Κ. Φωτήλα, υπολογιζόταν να καταπλεύσει στον Πειραιά το μεσημέρι της 17ης Ιανουαρίου (ΑΠ 2, 14 Ιανουαρίου 1971).

Ο Γεωργάκης όμως θα απασχολήσει ακόμη και νεκρός τους Απριλιανούς, δύο χρόνια ακριβώς μετά τον θάνατό του, όταν, σύμφωνα με πληροφορίες της προξενικής ελληνικής αρχής στη Βενετία, ετοιμαζόταν να προβληθεί στο φεστιβάλ Ρrimo Ιtaliano (Τορίνο), στο φεστιβάλ του Ρesaro και στο αντιφεστιβάλ Βενετίας ταινία με τίτλο «Γαλανή χώρα» («Ρaese azzurro») του σκηνοθέτη Τζιάνι Σέρα, συμπαραγωγή της RΑΙ ΤV και της εταιρείας CΤC, συνολικής δαπάνης 80 εκατομμυρίων λιρετών Ιταλίας, με σενάριο βασισμένο στη ζωή και το τέλος του Γεωργάκη και πολύ μικρές παραλλαγές. «Κατά τον πληροφοριοδότην μου» σημείωνε ο προξενικός υπάλληλος «το έργον προβαλλόμενον είναι δυνατόν να βλάψη τα μέγιστα το όνομα της Ελλάδος και τον ελληνικόν τουρισμόν,την στιγμήν καθ΄ ην το τουριστικόν ρεύμα είναι τόσον ευνοϊκόν δι΄ ημάς. Επί πλέον φαίνεται πως η ταινία είναι πολύ καλογυρισμένη,από πολύ καλόν και γνωστόν σκηνοθέτην,τον Gianni Serra, δέον δε να θεωρηθή καλυτέρα και πλέον επικίνδυνη της ταινίας “Ζ”. Σημειωτέον επίσης ότι η ταινία αύτη εγένετο διά να προβληθή ιδία από της τηλεοράσεως, όπερ σημαίνει ότι θα δυνηθούν να την παρακολουθήσουν εκατομμύρια θεατών». Ο ίδιος προσέθετε ότι ήδη είχαν ενδιαφερθεί να την αγοράσουν τηλεοπτικά κανάλια της Γερμανίας, των Σκανδιναβικών χωρών, κάποιος αμερικανικός σταθμός, το όνομα του οποίου δεν αναφερόταν, και το ΒΒC. Περαίνων το έγγραφό του εισηγείτο δύο τινά στην κυβέρνηση των συνταγματαρχών: να προβούν σε διάβημα «προς ανώτατα εν Ρώμη κυβερνητικά και άλλα κλιμάκια και διά τας λοιπάς τηλεοράσεις και κράτη, αγοράζοντας τα δικαιώματα της ταινίας δι΄ όλον τον κόσμον μέσω αλλοδαπού τινός επιχειρηματίου ταινιών, όστις θα ενεργήση σιωπηρώς δι΄ ημέτερον λογαριασμόν» (ΑΠ 167/ΑΣ 1727, 25 Αυγούστου 1972).

Της Φωτεινής Τομαή, προϊσταμένης της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών. Από το ΒΗΜΑ της Κυριακής, 11 Ιανουαρίου 2009.

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο75 – Το χιπ-χοπ στην Ελλάδα

Ένα μουσικό είδος και μια φιλοσοφία ζωής. Μολονότι όχι τόσο διαδεδομένο στη χώρα μας –ενδεχομένως να μην ταιριάζει στην κουλτούρα μας- εντούτοις ιδιαίτερα ενδιαφέρον και με εξαιρετικά δείγματα (εγχώριου) ταλέντου και δείγματα γραφής από έναν κόσμο που επιμένει να σκέφτεται, να αντιστέκεται και να οραματίζεται ένα καλύτερο αύριο …

Eίθισται στα Reportage να φιλοξενούνται μόνο Έλληνες, εντούτοις, είναι λίγο δύσκολο να μιλήσεις για ένα τέτοιο μουσικό φαινόμενο χωρίς να έρθεις σε επαφή με τη διεθνή εμπειρία. Αρχής γενομένης με τον Μάλκολμ Μακ Λάρεν, τον θρυλικό μάνατζερ των Sex Pistols, που συναντήσαμε πριν από μερικές εβδομάδες στην Αθήνα. Αν και θιασώτης του πανκ, είχε πολλά να μας πει (και) για το χιπ χοπ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 βρέθηκε στο Μανχάταν με τον Αφροαμερικανό μουσικό Αφρικα Μαμπάτα, που θεωρείται από τους πρόδρομους του είδους. Ο Μ. Μακ Λάρεν θα βρεθεί το ίδιο βράδυ, καλεσμένος του Μαμπάτα σε ένα πάρτι στο Μπρονξ και εκεί θα διαπιστώσει για πρώτη φορά ότι, πέρα από το πανκ, υπάρχει και το εξίσου ακραίο χιπ χοπ, αν και τότε δεν ονομαζόταν έτσι. «Μου φάνηκε ως το πανκ - ροκ των μαύρων. Ήταν ένα απίστευτο μπλέξιμο ήχων, μουσικών και φωνών.

Δεν είχα ξαναδεί να παίζουν μουσική και να περνάνε καλά χρησιμοποιώντας μουσικές άλλων. Το θεωρώ το πιο οικολογικό είδος μουσικής δημιουργίας, διότι βασίζεται στην ιδέα της ανακύκλωσης: χρησιμοποιεί ηχογραφημένες μουσικές, ανασύρει δίσκους από τις δισκοθήκες και έτσι φτιάχνει μια νέα μουσική», θα πει τρεις και βάλε δεκαετίες μετά. «Όπως συνέβη με το πανκ στην Αγγλία, το χιπ χοπ ήρθε να επιβεβαιώσει ότι μουσική μπορεί να κάνει ο καθένας. Δεν χρειάζεται να γνωρίζεις μουσική, να παίζεις κάποιο όργανο ή να ξέρεις να τραγουδάς, φτάνει να αναμειγνύεις -με ταλέντο και φαντασία- ήδη δοκιμασμένα υλικά», συμπληρώνει. Έτσι, το χιπ χοπ ήρθε στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 να δώσει ώθηση στη μαύρη μουσική των αμερικανικών μεγαλουπόλεων (Ντιτρόιτ, Σικάγο, Νέα Υόρκη), να εκφράσει ένα κίνημα πολιτικής και καλλιτεχνικής αμφισβήτησης και να αποδομήσει τις καθεστηκυίες φόρμες της μαύρης μουσικής (τζαζ, σόουλ, μπλουζ), συμβάλλοντας στην πολιτικοποίηση των νέων. Όπως γράφει και ο Μιχάλης Παπαμακάριος, δημοσιογράφος και διοργανωτής συναυλιών, στο βιβλίο του «Φυσάει Κόντρα» (ΚΨΜ, 2006), «μετά το 1989 το hip hop θα διεθνοποιηθεί και θα αποτελέσει εκείνο το μουσικό ρεύμα που πρώτο θα ανοίξει την πόρτα της νέας πολιτικοποίησης, τη δεκαετία του 1990».

Ο ερχομός στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα το χιπ χοπ φτάνει στα μέσα του ’80, αφού πρώτα περνάει από τα πολυπολιτισμικά κέντρα του Λονδίνου και του Παρισιού. Για το ρίζωμά του θα βοηθήσουν ορισμένες πετυχημένες κινηματογραφικές ταινίες (Breackdance, Wild Style κ.ά.), ο σταθμός της αμερικανικής βάσης, το MTV, και ορισμένες εκπομπές στους πρώτους ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς. Το αποκορύφωμα ήταν η συναυλία των Αμερικανών Public Enemy, στο Κατράκειο Θέατρο, τον Ιούνιο του ‘92. Εκείνο το βράδυ, χιλιάδες εκστασιασμένοι πιτσιρικάδες, είδαν μπροστά τους το κορυφαίο συγκρότημα όλων των εποχών του είδους και ορισμένοι αποφάσισαν να δημιουργήσουν το δικό τους. Ένας από εκείνους ήταν ο Μιχάλης Μυτακίδης, ο οποίος λίγες ημέρες αργότερα θα δημιουργήσει το σημαντικότερο γκρουπ της εγχώριας χιπ χοπ σκηνής, τους Active Member. Οι πρώτοι σπόροι του νέου ήχου θα πέσουν στις δυτικές συνοικίες της πρωτεύουσας και στον Πειραιά, και από εκεί θα ξεκινήσει ένα πολύμορφο ηχητικό γαϊτανάκι που πλέον έχει χιλιάδες φίλους. Σήμερα κυκλοφορούν πολλοί δίσκοι κάθε χρόνο, διοργανώνονται δεκάδες συναυλίες και έχουν θεσπιστεί βραβεία σε επίσημους μουσικούς διαγωνισμούς, ενώ ορισμένα μέλη της χιπ χοπ κοινότητας σταδιοδρομούν ως μουσικοί παραγωγοί, ιδιοκτήτες μικρών δισκογραφικών, ντι τζέις σε κλαμπ κ.λπ. Oι δύο δίσκοι με τις μεγαλύτερες πωλήσεις ανήκουν στο σχήμα των Goin’ Through. Το La Sagrada Familia του 2004 και το Vendetta του 2006 έχουν πουλήσει από 20.000 αντίτυπα έκαστο.

Ο B.D Foxmoor, κατά κόσμον Μιχάλης Μυτακίδης, είναι ίσως η σημαντικότερη μορφή του ελληνικού χιπ χοπ. Βρίσκεται για πάνω από 15 χρόνια στο επίκεντρο και το γκρουπ του (Active Member) έχει κυκλοφορήσει έντεκα άλμπουμ, με συνολικές πωλήσεις κοντά στις 200.000. Ο Μ. Μυτακίδης θεωρείται δύσκολος άνθρωπος. Αιτία οι αυστηρές επιλογές που κάνει εδώ και χρόνια και τηρεί με ασκητική ευλάβεια -όπως το να τάσσεται σταθερά με όσους αμφισβητούν το υπάρχουν κοινωνικοπολιτικό καθεστώς ή το να μη δέχεται σπόνσορες στις συναυλίες του. Τον συναντήσαμε στην Αθήνα και όσα μας είπε ήταν εξαιρετικά ενδιαφέροντα, αν και λακωνικά.

«Το χιπ χοπ τα τελευταία χρόνια είναι μια συμβατική μουσική φόρμα, δεν θα περίμενα -τουλάχιστον από μία μερίδα του- κάτι διαφορετικό», λέει με μια διαφαινόμενη ειρωνεία. Θεωρεί πως έχει εμπορευματοποιηθεί -όποιος βλέπει τηλεόραση μπορεί να καταλάβει τι εννοεί- έχει εμπιστοσύνη όμως στις υγιείς δυνάμεις, των νέων, κυρίως, παιδιών. «Τα κριτήρια του κόσμου, τον οποίο συχνά κοροϊδεύουμε, λειτουργούν ορθά.

Ο κόσμος προσκυνά όποτε γουστάρει και όποιον γουστάρει και όχι συνέχεια». Του ζητάμε να φέρει στο νου του τη νεανική εξέγερση, τον περασμένο Δεκέμβριο, μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Τα τραγούδια και η μουσική των Active Member (ειδικά το «Φυσάει κόντρα») είχαν γίνει το σάουντρακ της περιόδου. Ο ίδιος, απέχοντας ηλικιακά από τα «παιδιά του Δεκέμβρη» νιώθει περίεργα. «Ήμουν αμήχανος τον Δεκέμβρη. Γιατί με θυμηθήκατε τώρα βρε; είπα μέσα μου. Αφού τραγουδάω για σας συνέχεια. Ως γεγονός με τιμά ότι παιζόμουνα παντού στις καταλήψεις, αλλά υπάρχει μια εσωτερική διαδικασία που μου προκαλούσε μεγάλη αμηχανία. Αυτά τα παιδιά θα έπρεπε να έχουν συνεχή και συνεπή σχέση με το χιπ χοπ εδώ και χρόνια. Εγώ ο ίδιος το επιδίωξα και σας πληροφορώ ότι ελάχιστοι ανταποκρίθηκαν. Επειδή είμαι αυστηρός πρώτα από όλα με τον εαυτό μου, δεν βγήκα δημόσια για να ευχαριστήσω αυτή τη γενιά που με τίμησε παίζοντας τα τραγούδια μου», καταλήγει.

Για το ίδιο θέμα ζητήσαμε τη γνώμη του Αδάμαντα. Θεσσαλονικιός μουσικός και στιχουργός, αποτελεί το ένα δεύτερο του συγκροτήματος Professional Sinnerz που θεωρείται από τις ανερχόμενες δυνάμεις. «Το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν τραγούδια για να ντυθεί μια άσχημη κατάσταση, δεν νομίζω να βοηθήσει από τη μια μέρα στην άλλη στο να μπει το χιπ χοπ στη mainstream συνείδηση του ελληνικού κοινού. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Έτυχε ο σκηνοθέτης να ακούει χιπ χοπ και να βρει το κατάλληλο τραγούδι. Τίποτε παραπάνω. Το χιπ χοπ πρέπει να μπει στη ζωή του Έλληνα, όπως έχει μπει στου Αμερικανού ή του Ευρωπαίου, η εικόνα του ίσως να θεωρείται άνομη ή παιδική αλλά σιγά - σιγά θα ανακαλύψει ο κόσμος ότι έχει να προσφέρει όσα και η ροκ και η τζαζ και οποιοδήποτε mainstream μουσικό είδος».

Δύσκολη προσαρμογή

Τι αντιπροσωπεύει όμως το hip hop στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας; Απαντήσεις έδωσε ο λέκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου Γεώργιος - Μιχαήλ Κλήμης -διδάσκει μάρκετινγκ- που εδώ και χρόνια μελετάει συστηματικά τη δισκογραφία. «Το χιπ χοπ ξεκίνησε από τους Last Poets το 1969, μια ομάδα διανοούμενων Αφροαμερικανών μουσικών και ποιητών. Στη συνέχεια έφτασε στα γκέτο των μεγαλουπόλεων. Η κουλτούρα του γκράφιτι, ο χορός breakdance και ο συγκεκριμένος ενδυματολογικός κώδικας συμπλήρωναν την εικόνα. Οι δισκογραφικές κατάλαβαν αμέσως ότι στο χιπ χοπ υπάρχει ακροατήριο, υπάρχει δηλαδή ένα βιώσιμο τμήμα αγοράς στο οποίο μπορεί κάποιος να πουλήσει δίσκους αλλά και προϊόντα. Από εκεί και μετά όλα εξελίχθηκαν αρκετά ομαλά», αναφέρει. Ο λέκτορας του Παντείου δεν έχει ξεκαθαρίσει μέσα του αν το χιπ χοπ ταιριάζει στην Ελλάδα. «Εδώ όπως και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήρθε ως εισαγόμενο μουσικό είδος, δεν υπήρχε η κουλτούρα μας, όπως επίσης δεν υπήρχαν γκέτο με την βορειοαμερικανική έννοιά τους. Στο εξωτερικό το χιπ χοπ αφομοιώθηκε σε παραδοσιακές ή τοπικές κουλτούρες. Εδώ στην Ελλάδα, αυτή η αφομοίωση δεν έχει επέλθει ακόμα. Δεν ξέρω αν η κουλτούρα του ταιριάζει στην Ελλάδα. Δεν έχουμε αντίστοιχα ακούσματα, ούτε το ιδιαίτερο life style των αμερικανικών μεγαλουπόλεων», υποστηρίζει ο ίδιος. Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι υπάρχει και εδώ ακροατήριο και επομένως εμπορικό ενδιαφέρον. Κατά την άποψή του, εκτός από την ομάδα των Active Member και το κίνημα του low bap με έδρα το Πέραμα, το υπόλοιπο ελληνικό χιπ χοπ δεν έχει παρά λίγα από τα χαρακτηριστικά του αμερικανικού.

Η μουσικολογική ανάλυση συνεχίζεται με τον Αδάμαντα των Professional Sinnerz, ο οποίος δεν θεωρεί το χιπ χοπ ασύμβατο με τα ελληνικά κοινωνικά και μουσικά δεδομένα, διότι το ελληνικό χιπ χοπ έχει τη δική του ταυτότητα πλέον. «Ακούς έντονες επιρροές από την ελληνική κουλτούρα σε κάθε καλλιτέχνη του είδους, είτε στο στίχο είτε στη μουσική. Απλώς τα τελευταία χρόνια προσπαθούμε να φτάσουμε τα πρότυπα του εξωτερικού, άλλοι τα καταφέρνουν, πολλοί όχι».

Κλείνουμε με την υπέρ της εμπορευματοποίησης στροφή που έχει πάρει στις μέρες μας το εν λόγω μουσικό είδος. Ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος, διοργανωτής συναυλιών και παραγωγός Χρήστος Τερζίδης, γράφει στο βιβλίο του «Το hip hop δεν σταματά» (Οξύ 2002): «Παιδιά κατώτερων θεών, οι ράπερ δεν κλείνουν τα μάτια στον περίγυρό τους. Μέσα στα αδιέξοδα της κοινωνίας, η μουσική τους καταγράφει όλο το αντιφατικό κοκτέιλ, τόσο το δικό τους όσο και των άλλων. Δεν είναι τυχαία ακόμη και η παροιμιώδης απληστία τους, οι χρυσές αλυσίδες, τα ακριβά αυτοκίνητα, οι καλλονές και τα ξέφρενα πάρτι. Είναι η δική τους εκδοχή του αμερικανικού ονείρου».

Στο ίδιο πνεύμα, ο Γ. Μ. Κλήμης μνημονεύει ένα περιστατικό, όπου ένας επιφανής εκπρόσωπος του χιπ χοπ στην Ελλάδα, έφτασε να παίζει μουσική σε πανάκριβο εστιατόριο - σύμβολο της αστικής τάξης. Ο Αδάμαντας αναλαμβάνει να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στις κατηγορίες. «Είναι εύκολο να εστιάζουμε την προσοχή μας σε αρνητικές καταστάσεις και να μη βλέπουμε ότι όταν έρχεται κάτι νέο, μπορεί να μας διδάξει πολλά. Πολλά πράγματα είναι αυτά που δεν μου αρέσουν στο χιπ χοπ, όπως οι φθηνοί τσαμπουκάδες, το άγουστο ντύσιμο, οι ρίμες του δεκαλέπτου, αλλά γυρνάω το κεφάλι μου και βλέπω τα θετικά, τα οποία υπερτερούν. Οπως στίχοι που συγκινούν κόσμο, μελωδίες που ξεσηκώνουν, εκατοντάδες παιδιά που χαμογελάνε και χορεύουν κάθε φορά που εμφανίζεσαι κάπου και ζουν κάτι μαζί σου το οποίο αφήνει το στίγμα της δουλειάς σου πάνω τους».

Φτιάξ’ το μόνος σου

• Μουσικά το χιπ χοπ απαρτίζεται από ένα σύντομο μουσικό θέμα, που επαναλαμβάνεται με τρόπο σχεδόν ρομποτικό και δημιουργεί μια πρωτότυπη μουσική βάση, ένα μουσικό χαλί. Πάνω του τοποθετούνται δείγματα από μελωδία (samples), μερικών δευτερολέπτων αυτά, παρμένα από δίσκους άλλων καλλιτεχνών και ασφαλώς γνώριμα στον ακροατή. Υπάρχουν επίσης και πρόσθετα στοιχεία, όπως riffs (μοτίβο ή μουσική φράση) κιθάρας ή πνευστών, τύμπανα, ντραμς ή κρουστά και, φυσικά, το ραπάρισμα (λόγος μέχρι φλυαρίας).

Γκρουπς - σταθμοί

• Goin’ Through: Είναι το πρώτο ελληνικό συγκρότημα hip hop που υπέγραψε το 1994 συμβόλαιο με δισκογραφική εταιρεία. Απαρτίζεται από τους Νίκο Βουρλιώτη και Μιχάλη Παπαθανασίου και έως σήμερα έχει κυκλοφορήσει 11 άλμπουμς και 3 singles.

• Active Member: Το πρώτο συγκρότημα hip hop με δισκογραφική δουλειά (1993). Εγιναν γνωστοί για την πολιτικού περιεχομένου στιχουργική τους. Υπέγραψαν το πρώτο τους συμβόλαιο με δισκογραφική το 1995 (Warner) και έχουν κυκλοφορήσει 13 άλμπουμς. Το συγκρότημα αποτελείται σήμερα από τους B.D. Foxmoor (Μιχάλης Μυτακίδης) και Sadahzinia (Γιολάντα Τσιαμπόκαλου).

• Ημισκούμπρια: Ο χιουμοριστικός και σαρκαστικός τους στίχος είναι αυτός που τους βοήθησε να είναι το πλέον ευρέως γνωστό συγκρότημα του είδους στη χώρα μας. Αποτελούνται από τους Δημήτρη Μεντζέλο, Μιθριδάτη Χατζηχατζόγλου και Πρύτανη (Kώστας Κωστάκος) και έως σήμερα έχουν κυκλοφορήσει 8 άλμπουμ.

• Professional Sinnerz: Συγκρότημα «νέας κοπής», δημιουργήθηκαν το 2002 και αποτελείται από τους Αδάμαντα και Tyler. Έγιναν ιδιαίτερα γνωστοί μέσω του Ιντερνετ καθώς τα πρώτα τους τραγούδια μπορούσαν να κατεβάσουν χωρίς κόστος οι φίλοι του είδους σε mp3.

Πολιτιστικό όπλο

• «Με έχει εκπλήξει η αποδοχή του χιπ χοπ στην Ευρώπη, αλλά και στον Καναδά και στην Αφρική. Την εξηγώ όμως. Είναι κάτι περισσότερο από ένα μουσικό είδος. Είναι ένα πολιτιστικό όπλο στα χέρια μας. Από την άλλη, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου δεν υπάρχουν media ή όσα υπάρχουν έχουν αποκλείσει τις θέσεις των μαύρων, το χιπ χοπ λειτουργεί ως ένα μέσο, ως μια ηχητική ενημέρωση για όσα πραγματικά συμβαίνουν στους δρόμους. Είδες απόψε τον κόσμο: είναι περισσότερο η ανάγκη της επικοινωνίας που σπρώχνει αυτό το κοινό στο να εκφράζεται μέσα από το χιπ χοπ». Ο ράπερ M1 του αμερικανικού συγκροτήματος ραπ Dead Prez μιλάει στον απεσταλμένο του Reportage, μετά τη συναυλία που έδωσε η φημισμένη μπάντα από το Μπρούκλιν στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, το Σάββατο 27 Ιουνίου και στο πλαίσιο του Resistance Festival. Πρόκειται για ένα από τα πιο πολιτικοποιημένα χιπ-χοπ συγκροτήματα που έχει να επιδείξει η σκηνή των ΗΠΑ, με έντονη απήχηση και στη χώρα μας.

Η μουσική του δρόμου

• Στις ΗΠΑ υπάρχουν γκέτο και το χιπ χοπ είναι η κουλτούρα του δρόμου. Πέρα από μουσικό ιδίωμα είναι διέξοδος για τα μέλη του γκέτο -ακόμα και επαγγελματική. Για κάποια παιδιά, το μέλλον των οποίων είναι να γίνουν είτε έμποροι ναρκωτικών είτε προαγωγοί, το χιπ χοπ δίνει τη δυνατότητα όχι μόνο για ένα ικανοποιητικό εισόδημα, αλλά ακόμα και την ευκαιρία να γίνουν σταρ.

Οργισμένοι στίχοι

«Φυσάει κόντρα σε ολάκερη γη,
τ’ άγρια πετούμενα δεν βρίσκουν πηγή,
δεν αντέχω της βολής τη σιγή.
Κι εδώ, απ’ τον τόπο που έζησα τη φυγή,
ρίχνω αλάτι στη βαθιά τους πληγή,
τάζομαι πρόσφυγας και σε καλό να μου βγει». [...]

Το τραγούδι των Active Member «Φυσάει κόντρα», -από το cd «Πέρασμα στ’ ακρόνειρο» (2002)- για πρόσφυγες και κατατρεγμένους που έγινε ύμνος στα χείλη των διαδηλωτών του περασμένου Δεκέμβρη.

Το μέρος Νο 75 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 391, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 23 Αυγούστου 2009.

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο74 – Οι Έλληνες και οι κρουαζιέρες

Θυμίζουν τροπικά νησιά και εξωτικούς προορισμούς. Θεωρούνται περισσότερο ταξίδι που πραγματοποιείται άπαξ στη ζωή μας, τον μήνα του μέλιτος π.χ., παρά τρόπος διακοπών. Και όμως, η κρουαζιέρα στην Ελλάδα μετράει μισό και πλέον αιώνα ιστορίας, δυναμικό παρόν και μέλλον. Κι αυτό επειδή, εδώ και μερικά χρόνια, ανήκει (και αυτή) στο λαό και όχι μόνο στην ταξιδιωτική αριστοκρατία …

Οι κρουαζιέρες διανύουν μία από τις καλύτερες περιόδους της ιστορίας τους, ειδικά στη Μεσόγειο, και κερδίζουν διαρκώς ναυτικά «μίλια» έναντι των άλλων μορφών τουρισμού τόσο στη συνείδηση του κοινού όσο και στα χρήματα που δαπανώνται κατά τη διάρκειά τους. Εξόχως ενδεικτικά είναι τα συμπεράσματα του πρόσφατου συνεδρίου του European Cruise Council, του κλαδικού φορέα που εκπροσωπεί πανευρωπαϊκά τους επαγγελματίες της κρουαζιέρας. Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις του συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη την άνοιξη, οι κρουαζιέρες αποτελούν στην Ευρώπη μια θαλερή αγορά ύψους 32 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, στην οποία απασχολούνται 310.000 και πλέον εργαζόμενοι. > mάλιστα, το επίκεντρο της παγκόσμιας κρουαζιέρας μετατοπίζεται γοργά από το Μαϊάμι και την Καραϊβική στη Μεσόγειο και τα διάσημα λιμάνια της και συνεχώς όλο και περισσότερες εταιρείες δραστηριοποιούνται στον κλάδο, ρίχνοντας νέα καράβια στη θάλασσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πέρυσι ο αριθμός των κρουαζιερόπλοιων που πραγματοποιούσαν κρουαζιέρες στην ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν κατά 35% μεγαλύτερος σε σχέση με το 2005.

Στο ίδιο μήκος κύματος συμπλέει και η Ελλάδα. Πέρασμα ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και σταυροδρόμι θαλάσσιων οδών, κατέχει λαμπρή θέση στον χάρτη της κρουαζιέρας: Τα λιμάνια της σφύζουν από κίνηση (ο Πειραιάς βραβεύτηκε φέτος ως το καλύτερο λιμάνι της Ευρώπης για εξυπηρέτηση κρουαζιερόπλοιων), ο ελληνόκτητος στόλος αυξάνεται και αρκετοί Έλληνες (όχι όσοι στο παρελθόν βέβαια) εργάζονται στα πλωτά ξενοδοχεία. Το περίεργο είναι ότι, παρά τη μεγάλη σημασία της για την πανευρωπαϊκή βιομηχανία της κρουαζιέρας, η Ελλάδα καρπώνεται μόλις το 2,5% των συνολικών δαπανών από τους τουρίστες, όταν οι γείτονές μας Ιταλοί, με πολύ μικρότερη παράδοση από τη δική μας, απολαμβάνουν το 31% και κάνουν το καλύτερο «ταμείο».

Ταξίδι και προορισμός

Επιχειρώντας να διηγηθούμε την ιστορία της κρουαζιέρας μέσα από τους ανθρώπους που την έζησαν, απευθυνθήκαμε στον κ. Δημήτρη Δέδε. Μπάρκαρε για πρώτη φορά το 1964, πέρασε τέσσερις δεκαετίες στη θάλασσα και ανελίχθηκε σε όλες τις θέσεις του ξενοδοχειακού τομέα των κρουαζιερόπλοιων καταλήγοντας σε ν του Chief Stuart, μία από τις πιο υπεύθυνες στον πλωτό αυτό μικρόκοσμο. Είχε την τύχη να περάσει από τις πιο εμβληματικές εταιρείες του κλάδου και να γνωρίσει προσωπικά τους «πατριάρχες» της ελληνικής κρουαζιέρας: Τους Γιαννουλάτους της ΕΛΜΕΣ, τον Μπάμπη Κιοσέγλου της Sun Line, τον Αντώνη Χανδρή και τον Περικλή Παναγόπουλο, στις εταιρείες των οποίων μοίρασε σαράντα χρόνια πλου. «Το 1966 πήγα στην ΕΛΜΕΣ, μία από τις σημαντικές εταιρείες του Πειραιά. Το ένα δεκαπενθήμερο του μήνα κάναμε τη γραμμή Αλεξάνδρεια -Πορτ Σάιντ- Λεμεσό και φτάναμε μέχρι τη Βηρυτό, στην καλύτερη εποχή της υπέροχης αυτής πόλης. Τότε στη γραμμή αυτή ταξίδευαν αριστοκράτες, Ελληνες της Αιγύπτου. Το άλλο δεκαπενθήμερο κάναμε τη γραμμή Νάπολη - Γένοβα - Μασσαλία, όπου ταξίδευαν πολλοί επιχειρηματίες. Την εποχή εκείνη το μεγαλύτερο όνομα στην κρουαζιέρα ήταν ο Χανδρής, με τα πλοία «Καρίνα», «Φιέστα», «Ρεγγίνα» «Πρίμα», «Ρομάντικα». Εκανε κρουαζιέρες στη Μεσόγειο και το Αιγαίο, έφτανε όμως μέχρι την Καραϊβική», θυμάται. Οπως μας λέει, τα κρουαζιερόπλοια εκείνης της εποχής δεν υστερούσαν σε χλιδή των σημερινών. «Υπήρχαν εστιατόρια, κινηματογράφοι, παρουσιάζαμε πρόγραμμα, υπήρχαν όλες οι ανέσεις». Για τον ίδιο, το διαχρονικό μυστικό μιας επιτυχημένης κρουαζιέρας είναι η εξυπηρέτηση και η ποιότητα. «Το να έρθει κάποιος να ζήσει και να διασκεδάσει σε ένα καράβι, προϋποθέτει πολύ υψηλό σέρβις. Μετράει η εικόνα σου, το χαμόγελό σου. Λιγότερη σημασία έχει το πού πηγαίνει το καράβι. Κρουαζιέρα δεν σημαίνει ταξίδι σε μια σειρά λιμάνια, αλλά αυτό που ζεις μέσα στο καράβι».

Ερχόμαστε στο σήμερα, στη σύγχρονη κρουαζιέρα στη Μεσόγειο και στους νέους επιχειρηματικούς ομίλους, οι οποίοι, έξι δεκαετίες μετά τους πρωτοπόρους, συνεχίζουν να βγάζουν χρυσάφι από τη θάλασσα. Ο κυπριακός όμιλος Λούης είναι ένας από αυτούς και η εταιρεία φέρει τον τίτλο Louis Hellenic Cruises. Στο πολυώροφο κτίριο του ομίλου, απέναντι από το μέγαρο του ΟΛΠ συναντήσαμε τον Χάρη Παπαχαραλάμπους, επικεφαλής του τμήματος πωλήσεων και μάρκετινγκ. Μοιράζεται το ίδιο συναίσθημα όσων εργάζονται στην κρουαζιέρα: «Το να ταξιδεύεις τον κόσμο, σε οποιοδήποτε κομμάτι του τουρισμού κι αν αναφερόμαστε, είναι σαν να ‘’πουλάς’’ ένα όνειρο, πόσω μάλλον στην κρουαζιέρα». > η louis είναι η τελευταία μεγάλη είσοδος στη βιομηχανία της κρουαζιέρας με εκπληκτικά καράβια όπως το «Majesty» ή το «Καλυψώ», τα οποία μάλιστα δουλεύουν πλέον ν τον χρόνο. Ο κ. Χ. Παπαχαραλάμπους ο οποίος είναι χρόνια στην κρουαζιέρα, μας εξηγεί ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από τις εποχές του ’60 και του ’70. «Η κρουαζιέρα είναι εδώ και πολλά χρόνια πιο φθηνή. Εχει γίνει, μάλιστα, ένα από τα πιο οικονομικά πακέτα διακοπών αφού αφενός περιλαμβάνει πλήρη εξυπηρέτηση του πελάτη και αφετέρου τα μεγαλύτερα έξοδα του επιβάτη περιλαμβάνονται ήδη στην τιμή. Στη ουσία, πρόκειται για διαμονή σε ένα ξενοδοχείο πολυτελείας, με πολύ χαμηλότερες τιμές». Επιπλέον, η νέα πολιτική τιμών, από τις κύριες εταιρείες του κλάδου, οδήγησε σε αισθητή ανθρωπογεωγραφική αλλαγή της κρουαζιέρας. «Η κρουαζιέρα δεν είναι πλέον για τους λίγους ή τους ηλικιωμένους και ο μέσος όρος ηλικίας των επιβατών έχει πέσει σημαντικά σε όλες τις εταιρείες του κλάδου», σημειώνει με έκδηλη χαρά.

Προσιτή πολυτέλεια

Για το ζήτημα των αλλαγών στην πληθυσμιακή σύνθεση της κρουαζιέρας μιλήσαμε με έναν από τους πλέον έμπειρους πράκτορες της Μεσογείου, τον Ανδρέα Στυλιανόπουλο, αντιπρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο του ταξιδιωτικού οργανισμού Navigator, αποκλειστικού αντιπρόσωπου των εταιρειών Royal Caribbean International, Celebrity Cruises και Azamara Cruises σε Ελλάδα και Κύπρο. «Η στερεότυπη εικόνα για την κρουαζιέρα έχει αλλάξει αρκετά», τονίζει και συμπληρώνει: «Η κρουαζιέρα πλέον αποτελεί μια οικονομική επιλογή διακοπών, καθώς επιτρέπει στους ταξιδιώτες να συνδυάζουν την εξερεύνηση πολλών χωρών, τις αστείρευτες επιλογές διατροφής εν πλω, τη χαλάρωση στα πολυτελή spa και τη διασκέδαση μέσα από τις πολυάριθμες επιλογές ψυχαγωγίας. Από την άλλη, ο ‘’σκόπελος’’ της ηλικίας έχει ξεπεραστεί, αφού στα κρουαζιερόπλοια μπορεί κανείς να συναντήσει πλέον όλες τις ηλικίες. Σε αυτήν την αλλαγή θα έλεγα ότι έχουν συμβάλει οι εκτεταμένες επιλογές οι οποίες μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες των ταξιδιωτών, ανεξαρτήτως ηλικίας». Σύμφωνα με στοιχεία του οργανισμού Navigator, οι ηλικίες κάτω των 34 ετών φτάνουν το 30% των επιβατών των κρουαζιερόπλοιων της Royal Caribbean Cruises, ενώ οι νιόπαντροι αγγίζουν το 15%. Οσο για τις νέες υπηρεσίες που έχουν ενταχθεί πλέον στα κρουαζιερόπλοια, ο Ανδρέας Στυλιανόπουλος μας πληροφορεί: Spa, θεματικά εστιατόρια, επιδείξεις πατινάζ, αναρριχητικοί τοίχοι, εκθέσεις έργων τέχνης και φυσητού γυαλιού αλλά και θεατρικά έργα.

Η κρουαζιέρα δεν είναι μια στατική μορφή τουρισμού και αυτό το αποδεικνύει το γεγονός ότι νέοι προορισμοί αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια και ορισμένοι από αυτούς έχουν φανατικούς φίλους. Το Ντουμπάι και η Αυστραλία ήρθαν τα τελευταία χρόνια να «ανακουφίσουν» τις υπερφορτωμένες γραμμές της Καραϊβικής και της Μεσογείου και να δώσουν στα εκατομμύρια φίλων της κρουαζιέρας, των Ελλήνων συμπεριλαμβανομένων, νέες διεξόδους. Στην περιοχή μας, πάντως, σε έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς του κόσμου, τα προβλήματα περισσεύουν αλλά δεν πτοούν εφοπλιστές και πράκτορες. «Το ταξίδι σε κάποια από τα νησιά του Αιγαίου μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο, δεν είναι όμως αδύνατο», επισημαίνει ο κ. Αν. Στυλιανόπουλος. «Εκ των πραγμάτων, όλα τα νησιά, δεδομένου και του μικρού τους μεγέθους, δεν μπορούν να υποδεχθούν όλους τους τύπους κρουαζιερόπλοιων. Η Royal Caribbean Cruises επισκέπτεται με τα κρουαζιερόπλοιά της νησιά όπως η Μύκονος, η Ρόδος, η Σαντορίνη και η Κέρκυρα, ενώ στους επιβάτες που θέλουν να επισκεφτούν ακόμη και πιο μικρά και απομονωμένα μέρη δίνεται η δυνατότητα να πραγματοποιήσουν κρουαζιέρες με την Azamara Cruises, η οποία διαθέτει μικρά κρουαζιερόπλοια, που δεν στερούνται όμως σε τίποτα της πολυτέλειας των μεγάλων».

Κλείνουμε επιστρέφοντας στον κ. Δέδε, ο οποίος μας περιγράφει τη «μαγεία» του επαγγέλματός του, τη «μαγεία» της κρουαζιέρας. «Δεχόμουν πολλές ερωτήσεις από φίλους και γνωστούς για τη δουλειά μου, ήταν όντως συναρπαστικό για όλους τους υπόλοιπους. Με ρωτούσαν για το καράβι, για τα περίεργα μέρη στα οποία είχα βρεθεί. Ο κόσμος πράγματι ενδιαφερόταν πολύ, ενώ και ο μισθός μας, πέντε φορές πάνω από τον μέσο μισθό στην Ελλάδα, ήταν κάτι που γοήτευε τους Ελληνες». Ο κ. Δ. Δέδες είναι αισιόδοξος ότι η κρουαζιέρα θα αναπτυχθεί όταν όλο και περισσότεροι Ελληνες τη δοκιμάσουν, χωρίς να τη φοβούνται. «Είναι σπάνια ευκαιρία να ζήσεις επτά προορισμούς σε μια εβδομάδα και την εμπειρία της ζωής στο πλοίο, και παράλληλα να γνωρίσεις εκατοντάδες ανθρώπους άλλων πολιτισμών και να γίνεις φίλος μαζί τους. Είναι καλό να βλέπουμε περισσότερους νέους στα κρουαζιερόπλοια, ειδικά νέους γονείς με τα παιδιά τους και μη νομίζετε ότι είναι φθηνότεροι οι άλλοι τρόποι διακοπών» μας είπε. Οσο για τους έρωτες των κρουαζιερόπλοιων, ο κ. Δ. Δέδες έχει να θυμηθεί πολλά. «Κάθε ταξίδι είναι ερωτικό, πόσω μάλλον τα πολυήμερα με κρουαζιερόπλοια», λέει και νοσταλγεί τις Αμερικανίδες τουρίστριες, απελευθερωμένες και ευκατάστατες που έκαναν σαν τρελές για το πλήρωμα...

Αυτοψία και εντυπώσεις

• Πριν από λίγες εβδομάδες κατηφορίσαμε στον Πειραιά και ξεναγηθήκαμε στο Voyagers of the Seas, που είχε αγκυροβολήσει στην ειδική μαρίνα. Ψηλοτάβανα καταστρώματα, πολύχρωμοι χώροι γεμάτοι μαγαζιά και καφετέριες ανέδυαν μια αίσθηση παρόμοια με αυτή των malls. Το γήπεδο μπάσκετ, το μίνι γκολφ με πλαστικό τάπητα, οι δύο πισίνες με τη δυνατότητα τεχνητού κυματισμού και τις εκατοντάδες ξαπλώστρες ολόγυρά τους, το τεράστιο γυμναστήριο πλαισιωμένο από μια ελαστική τζαμαρία που προσέφερε άπλετη θέα στο απέραντο γαλάζιο είναι μερικά από εκείνα που μας εντυπωσίασαν.

Ημερολόγια καταστρώματος

• 1939 Ο Παναγής Γιαννουλάτος και ο Αθανάσιος Μανουηλίδης δημιουργούν την εταιρεία ΕΛΜΕΣ, την πρώτη εφοπλιστική εταιρεία που δραστηριοποιήθηκε αμιγώς στις κρουαζιέρες, με περιοχή δραστηριότητας τη Μεσόγειο.

• 1949 Η κρουαζιέρα ανοίγει πανιά με δύο οικογένειες: Τυπάλδοι και Ποταμιάνοι. Οι πρώτοι ξεκίνησαν το 1949 με τα «Αγγέλικα», «Αιγαίον» και «Mediterranean» στη Μεσόγειο. Οι δεύτεροι με το «Σεμίραμις», με ολιγοήμερες κρουαζιέρες σε Υδρα, Μύκονο, Δήλο και Σαντορίνη.

• 2009 Η Ελλάδα είναι ο δεύτερος δημοφιλέστερος ευρωπαϊκός προορισμός για κρουαζιέρες. Πρώτη είναι η Ιταλία.

• 1 κιλό Η πρόσληψη κιλών για τους επιβάτες της κρουαζιέρας είναι δεδομένη, λόγω της αφθονίας και της κατανάλωσης χωρίς περιορισμούς. Η υπερβολική κατανάλωση μπορεί να οδηγήσει στην «επιβάρυνση» έως και ενός κιλού σε καθημερινή βάση.

Μύκονος και Σαντορίνη

«Το πλοίο θα σαλπάρει το βραδάκι,

πάρε το μετρό για Πειραιά.

Μέσα στο γλυκό καλοκαιράκι

να πάμε κρουαζιέρα στα νησιά.

Α, κρουαζιέρα θα σε πάω

A, γιατί σε νοιάζομαι και σ’ αγαπάω

A, Mύκονο και Σαντορίνη

A, σαν ερωτευμένοι πιγκουίνοι [...]»

Ο Βαγγέλης Γερμανός και η «Κρουαζιέρα» του, από το δίσκο «Ερωτικό Κούρδισμα» (1982). Παρεμπιπτόντως, Σαντορίνη, Μύκονος και Ρόδος είναι τα πιο δημοφιλή ελληνικά νησιά για κρουαζιέρες.

Κρουαζιερόπλοιο Συρακουσία

• Οι κρουαζιέρες δεν αποτελούν φαινόμενο της σύγχρονης εποχής. Από την αρχαιότητα υπήρχαν πλοία που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Το πιο γνωστό από αυτά ήταν το περίφημο «Συρακουσία», που κατασκευάστηκε για τον τύραννο των Συρακουσών, Ιέρωνα (2ος αιώνας π.Χ.). Διέθετε 30 δωμάτια, ναό της Αφροδίτης, βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο, κήπο και όλες τις ανέσεις.

Για το θέμα μιλούν:

• Χάρης Παπαχαραλάμπους, επικεφαλής πωλήσεων και μάρκετινγκ Louis Hellenic Cruises
• Ανδρέας Στυλιανόπουλος, διευθύνων σύμβουλος του ταξιδιωτικού οργανισμού Navigator.
• Δημήτρης Δέδες, συνταξιούχος head of hotel services σε κρουαζιερόπλοια.

Το μέρος Νο 74 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 389, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 9 Αυγούστου 2009.