Μια ιδέα της …συμφοράς
Μέγας τζογαδόρος, αλλά και ιδεολόγος, ο John Law ονειρεύτηκε πως θα περάσει στην ιστορία ως ο άνθρωπος που καταπολέμησε την φτώχεια στην Ευρώπη. Τον 18ο αιώνα, επινόησε τα πρώτα χάρτινα νομίσματα και κατάφερε έτσι να γίνει ο πλουσιότερος άνθρωπος στην εποχή του. Μόνο που οι πρωτοποριακοί μαθηματικοί υπολογισμοί του έφεραν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από την αρχική του ιδέα: οδήγησαν την Γαλλία σε οικονομική καταστροφή και τον ίδιο αυτοεξόριστο στην Βενετία, όπου συνέχισε να τζογάρει …
Έζησε την ζωή του στα άκρα –και άλλαξε τον κόσμο όσο λίγοι. Η έμμονη, μεγάλη ιδέα που κατεύθυνε τη ζωή του, η χρήση ενός χάρτινου νομίσματος, τον μετέτρεψε αρχικά στον πλουσιότερο άνθρωπο της εποχής του και οδήγησε, εν συνεχεία, τον ίδιο και ολόκληρη την Ευρώπη στην παρακμή. Ο Καρλ Μαρξ περιέγραψε τον χαρακτήρα του ως "μια σαγηνευτική μίξη απατεώνα και προφήτη". Οι περισσότερες εγκυκλοπαίδειες τονίζουν ότι η καταστροφή που επέφερε αυτός ο άνθρωπος ήταν ένας από τους λόγους που προκάλεσαν την Γαλλική Επανάσταση του 1789. Και όμως το όνομά του παραμένει για τους περισσότερους άγνωστο. Τον λένε John Law, λοιπόν.
Γεννήθηκε το 1671 στο Εδιμβούργο, σε μια πλούσια οικογένεια τραπεζιτών. Στα δώδεκά του είχε αρχίσει ήδη να ξεδιπλώνει τα δυο του μοναδικά χαρίσματα: τη μαθηματική του ιδιοφυΐα, που άφηνε άναυδους τους καλύτερους δασκάλους της Σκωτίας, και την εξίσου δυνατή αγάπη του για την γεωμετρία του …γυναικείου σώματος. Σε αυτό είχε αναλάβει να τον εκπαιδεύσει στα κρυφά, αλλά και να του μάθει όλους τους καλούς τρόπους της γυναικείας αποπλάνησης μες στα αριστοκρατικά σαλόνια, η 20χρονη παριζιάνα οικιακή τους βοηθός. Όταν πέθανε ο πατέρας του, στη διάρκεια μιας εγχείρησης, ο νεαρός John Law –αμφισβητώντας το δόγμα της εποχής που ήθελε τον θεό να αποφασίζει για αυτά τα θέματα- αποφάνθηκε θλιμμένος, αλλά σοβαρά, ότι ήταν «μέσα στις στατιστικές πιθανότητες».
Αμέσως μετά κληρονόμησε όλη την οικογενειακή τους περιουσία και εγκατέλειψε την Σκωτία. Εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου και έχασε εξ ολοκλήρου και μέσα σε λίγο μόνο χρόνο το βιος του τζογάροντας. Αφού έμπλεξε και νίκησε και σε μια μονομαχία για τα μάτια μιας όμορφης Elizabeth Villians (που αργότερα θα γινόταν η ερωμένη του βασιλιά), εκδιώχθηκε από την Αγγλία κατηγορούμενος για ανθρωποκτονία. Η μαθηματική του διάνοια όμως τώρα είχε ακονιστεί ακόμη περισσότερο, κατάφερνε πια να ξεγελά τους πάντες στα χαρτιά υπολογίζοντας νοερά όλες τις πιθανότητες του αντιπάλου, και στο μυαλό του άρχισε να γεννάται μια νέα, έμμονη ιδέα … Ότι το χρήμα δεν θα έπρεπε να μετράται μέσω των ολοένα και λιγότερων χρυσών ταλίρων, αλλά να τυπωθεί σε χαρτί και να διακινείται μέσω αυτού. Οπλισμένος με αυτή την ιδέα ταξίδεψε στη μισή Ευρώπη ζώντας από οικονομικές μικροαπάτες και τον τζόγο, γνωρίζοντας παντού τους πιο πλούσιους και αυτούς με την μεγαλύτερη επιρροή, ενώ άφηνε τις γυναίκες να υποκύπτουν γλυκά και διαρκώς στην ύπουλη γοητεία του. Παράλληλα, εντρύφησε στις οικονομικές θεωρίες αλλά και στις καταστροφικές επιπτώσεις των πολλαπλών πολέμων της εποχής, ενώ πίσω στη γενέτειρά του εξέδωσε ένα πρωτοποριακό για την εποχή βιβλίο. Ο τίτλος του ήταν «Το Χρήμα και το Εμπόριο: Μια Πρόταση που θα Τροφοδοτήσει το Έθνος με Λεφτά»
Στην Σκωτία όμως δεν καταλάβαινε κανείς το όραμά του. Ούτε ο βασιλιάς της Αγγλίας, όπου επέστρεψε για να του προτείνει την εφαρμογή της ιδέας του, εννοούσε να την πάρει στα σοβαρά. Ο John Law άρχισε προς στιγμή να νοιώθει συντετριμμένος …
"Είναι ο τέλειος συνδυασμός του Καζανόβα και του Μπιλ Γκέιτς", δηλώνει ο Ελβετός συγγραφέας Claude Cueni, που πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα ιστορικό μυθιστόρημα, "Το Μεγάλο Παιχνίδι", γύρω από την ζωή του John Law. "Και ήταν άνθρωπος της δράσης: κάποιος που αμφέβαλε για τα πάντα και ήθελε να επαναεφευρίσκει τα πάντα. Τον ενδιέφερε περισσότερο η ιδέα που είχε παρά τα χρήματα που έβγαζε. Τα χρήματα δεν ήταν τίποτε παραπάνω από το μέσον για να υλοποιήσει το σχέδιό του, που –όπως πίστευε με σθένος- θα καταπολεμούσε τη φτώχεια της Ευρώπης εκείνη την εποχή. Ήταν μάλλον ένας ιδεολόγος …"
Στα τριάντα του, το 1701, ο John Law πέτυχε το μεγάλο στόχο του: πήγε στο Παρίσι, γνώρισε τον Δούκα της Ορλεάνης, ο οποίος του έδωσε την Γαλλική υπηκοότητα και τον έχρισε ανώτατο ελεγκτή των οικονομικών. Έτσι ο John Law ίδρυσε την τράπεζα Banque Generale και άρχισε –επιτέλους- να τυπώνει τα πρώτα χάρτινα νομίσματα, εγκεκριμένα από το γαλλικό κράτος.
Τα αποτελέσματα ήταν άμεσα: εξαιτίας της πληθώρας των χάρτινων νομισμάτων, η αγορά αρχίζει αναπάντεχα να ανθεί και η φτώχια να υποχωρεί. Ο John Law γίνεται ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ευρώπης και –βλέποντας το όραμά του να υλοποιείται με επιτυχία- νοιώθει τρελαμένος από ευτυχία. Πέτυχε επιτέλους να κάνει τον κόσμο καλύτερο! Μόνο που μέσα στους πρωτοποριακούς του μαθηματικούς υπολογισμούς και την ενδελεχή ανάλυση όλων των πιθανοτήτων, ξέχασε δυστυχώς να συμπεριλάβει ένα σημαντικό παράγοντα: τον άνθρωπο.
Διότι μετά από λίγο μόνο καιρό, ο δούκας της Ορλεάνης άρχισε να αρέσκεται στην ιδέα να ξεπληρώσει τα αστρονομικά κρατικά χρέη μέσω του «χρυσού» τυπογραφείου και μόλις το κάνει, ξεσπά ο πρώτος μεγάλος πληθωρισμός. Η ζήλια, η απληστία και η βλακεία εξαπλώνονται σαν πανδημία στον γαλλικό λαό, επικρατεί ένας τρομερός πανικός και η φούσκα σκάει. Η οικονομία καταρρέει στη Γαλλία που, με τη σειρά της, παρασύρει ολόκληρη την Ευρώπη. Οι έμποροι πτωχεύουν, τα μαγαζιά κλείνουν και οι πρώην φτωχοί εξαθλιώνονται χωρίς επιστροφή.
Όσο και αν εξακολουθούσε να πιστεύει πως οι θεωρίες του ήταν σωστές, είχε αποτύχει παταγωδώς να προβλέψει τις υπερβολικές ορέξεις των γαλαζοαίματων, και γι’ αυτό ο John Law δεν άντεξε να βλέπει στους δρόμους του Παρισιού αυτά που ο ίδιος είχε προκαλέσει. Μαζί με τη γυναίκα του και τον δεκαπεντάχρονο γιο του αυτοεξορίστηκε στη Βενετία, όπου συνέχισε πεισματικά και μέχρι τις τελευταίες του ημέρες να κάνει αυτό που ακράδαντα πίστευε πως ήξερε: να τζογάρει υπολογίζοντας νοερά όλες τις πιθανότητες στα χαρτιά του αντιπάλου του.
Έζησε την ζωή του στα άκρα –και άλλαξε τον κόσμο όσο λίγοι. Η έμμονη, μεγάλη ιδέα που κατεύθυνε τη ζωή του, η χρήση ενός χάρτινου νομίσματος, τον μετέτρεψε αρχικά στον πλουσιότερο άνθρωπο της εποχής του και οδήγησε, εν συνεχεία, τον ίδιο και ολόκληρη την Ευρώπη στην παρακμή. Ο Καρλ Μαρξ περιέγραψε τον χαρακτήρα του ως "μια σαγηνευτική μίξη απατεώνα και προφήτη". Οι περισσότερες εγκυκλοπαίδειες τονίζουν ότι η καταστροφή που επέφερε αυτός ο άνθρωπος ήταν ένας από τους λόγους που προκάλεσαν την Γαλλική Επανάσταση του 1789. Και όμως το όνομά του παραμένει για τους περισσότερους άγνωστο. Τον λένε John Law, λοιπόν.
Γεννήθηκε το 1671 στο Εδιμβούργο, σε μια πλούσια οικογένεια τραπεζιτών. Στα δώδεκά του είχε αρχίσει ήδη να ξεδιπλώνει τα δυο του μοναδικά χαρίσματα: τη μαθηματική του ιδιοφυΐα, που άφηνε άναυδους τους καλύτερους δασκάλους της Σκωτίας, και την εξίσου δυνατή αγάπη του για την γεωμετρία του …γυναικείου σώματος. Σε αυτό είχε αναλάβει να τον εκπαιδεύσει στα κρυφά, αλλά και να του μάθει όλους τους καλούς τρόπους της γυναικείας αποπλάνησης μες στα αριστοκρατικά σαλόνια, η 20χρονη παριζιάνα οικιακή τους βοηθός. Όταν πέθανε ο πατέρας του, στη διάρκεια μιας εγχείρησης, ο νεαρός John Law –αμφισβητώντας το δόγμα της εποχής που ήθελε τον θεό να αποφασίζει για αυτά τα θέματα- αποφάνθηκε θλιμμένος, αλλά σοβαρά, ότι ήταν «μέσα στις στατιστικές πιθανότητες».
Αμέσως μετά κληρονόμησε όλη την οικογενειακή τους περιουσία και εγκατέλειψε την Σκωτία. Εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου και έχασε εξ ολοκλήρου και μέσα σε λίγο μόνο χρόνο το βιος του τζογάροντας. Αφού έμπλεξε και νίκησε και σε μια μονομαχία για τα μάτια μιας όμορφης Elizabeth Villians (που αργότερα θα γινόταν η ερωμένη του βασιλιά), εκδιώχθηκε από την Αγγλία κατηγορούμενος για ανθρωποκτονία. Η μαθηματική του διάνοια όμως τώρα είχε ακονιστεί ακόμη περισσότερο, κατάφερνε πια να ξεγελά τους πάντες στα χαρτιά υπολογίζοντας νοερά όλες τις πιθανότητες του αντιπάλου, και στο μυαλό του άρχισε να γεννάται μια νέα, έμμονη ιδέα … Ότι το χρήμα δεν θα έπρεπε να μετράται μέσω των ολοένα και λιγότερων χρυσών ταλίρων, αλλά να τυπωθεί σε χαρτί και να διακινείται μέσω αυτού. Οπλισμένος με αυτή την ιδέα ταξίδεψε στη μισή Ευρώπη ζώντας από οικονομικές μικροαπάτες και τον τζόγο, γνωρίζοντας παντού τους πιο πλούσιους και αυτούς με την μεγαλύτερη επιρροή, ενώ άφηνε τις γυναίκες να υποκύπτουν γλυκά και διαρκώς στην ύπουλη γοητεία του. Παράλληλα, εντρύφησε στις οικονομικές θεωρίες αλλά και στις καταστροφικές επιπτώσεις των πολλαπλών πολέμων της εποχής, ενώ πίσω στη γενέτειρά του εξέδωσε ένα πρωτοποριακό για την εποχή βιβλίο. Ο τίτλος του ήταν «Το Χρήμα και το Εμπόριο: Μια Πρόταση που θα Τροφοδοτήσει το Έθνος με Λεφτά»
Στην Σκωτία όμως δεν καταλάβαινε κανείς το όραμά του. Ούτε ο βασιλιάς της Αγγλίας, όπου επέστρεψε για να του προτείνει την εφαρμογή της ιδέας του, εννοούσε να την πάρει στα σοβαρά. Ο John Law άρχισε προς στιγμή να νοιώθει συντετριμμένος …
"Είναι ο τέλειος συνδυασμός του Καζανόβα και του Μπιλ Γκέιτς", δηλώνει ο Ελβετός συγγραφέας Claude Cueni, που πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα ιστορικό μυθιστόρημα, "Το Μεγάλο Παιχνίδι", γύρω από την ζωή του John Law. "Και ήταν άνθρωπος της δράσης: κάποιος που αμφέβαλε για τα πάντα και ήθελε να επαναεφευρίσκει τα πάντα. Τον ενδιέφερε περισσότερο η ιδέα που είχε παρά τα χρήματα που έβγαζε. Τα χρήματα δεν ήταν τίποτε παραπάνω από το μέσον για να υλοποιήσει το σχέδιό του, που –όπως πίστευε με σθένος- θα καταπολεμούσε τη φτώχεια της Ευρώπης εκείνη την εποχή. Ήταν μάλλον ένας ιδεολόγος …"
Στα τριάντα του, το 1701, ο John Law πέτυχε το μεγάλο στόχο του: πήγε στο Παρίσι, γνώρισε τον Δούκα της Ορλεάνης, ο οποίος του έδωσε την Γαλλική υπηκοότητα και τον έχρισε ανώτατο ελεγκτή των οικονομικών. Έτσι ο John Law ίδρυσε την τράπεζα Banque Generale και άρχισε –επιτέλους- να τυπώνει τα πρώτα χάρτινα νομίσματα, εγκεκριμένα από το γαλλικό κράτος.
Τα αποτελέσματα ήταν άμεσα: εξαιτίας της πληθώρας των χάρτινων νομισμάτων, η αγορά αρχίζει αναπάντεχα να ανθεί και η φτώχια να υποχωρεί. Ο John Law γίνεται ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ευρώπης και –βλέποντας το όραμά του να υλοποιείται με επιτυχία- νοιώθει τρελαμένος από ευτυχία. Πέτυχε επιτέλους να κάνει τον κόσμο καλύτερο! Μόνο που μέσα στους πρωτοποριακούς του μαθηματικούς υπολογισμούς και την ενδελεχή ανάλυση όλων των πιθανοτήτων, ξέχασε δυστυχώς να συμπεριλάβει ένα σημαντικό παράγοντα: τον άνθρωπο.
Διότι μετά από λίγο μόνο καιρό, ο δούκας της Ορλεάνης άρχισε να αρέσκεται στην ιδέα να ξεπληρώσει τα αστρονομικά κρατικά χρέη μέσω του «χρυσού» τυπογραφείου και μόλις το κάνει, ξεσπά ο πρώτος μεγάλος πληθωρισμός. Η ζήλια, η απληστία και η βλακεία εξαπλώνονται σαν πανδημία στον γαλλικό λαό, επικρατεί ένας τρομερός πανικός και η φούσκα σκάει. Η οικονομία καταρρέει στη Γαλλία που, με τη σειρά της, παρασύρει ολόκληρη την Ευρώπη. Οι έμποροι πτωχεύουν, τα μαγαζιά κλείνουν και οι πρώην φτωχοί εξαθλιώνονται χωρίς επιστροφή.
Όσο και αν εξακολουθούσε να πιστεύει πως οι θεωρίες του ήταν σωστές, είχε αποτύχει παταγωδώς να προβλέψει τις υπερβολικές ορέξεις των γαλαζοαίματων, και γι’ αυτό ο John Law δεν άντεξε να βλέπει στους δρόμους του Παρισιού αυτά που ο ίδιος είχε προκαλέσει. Μαζί με τη γυναίκα του και τον δεκαπεντάχρονο γιο του αυτοεξορίστηκε στη Βενετία, όπου συνέχισε πεισματικά και μέχρι τις τελευταίες του ημέρες να κάνει αυτό που ακράδαντα πίστευε πως ήξερε: να τζογάρει υπολογίζοντας νοερά όλες τις πιθανότητες στα χαρτιά του αντιπάλου του.
Της Μαριλένας Καβάζη (marilena@cavasi.com) από το «Έψιλον», τεύχος Νο 903, εβδομαδιαίο περιοδικό ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της Κυριακής, 3 Αυγούστου 2008.
