Πέμπτη 11 Σεπτεμβρίου 2008

Η πείνα φέρνει εξεγέρσεις

ΦΤΩΧΕΙΑ: Ενα σιωπηλό τσουνάμι απειλεί να παρασύρει στην πείνα 100 εκατ. ανθρώπους στον πλανήτη

Η σχέση που μπορεί να έχει το καινούργιο χαμπουργκεράδικο που άνοιξε στο Πεκίνο με το αεροπλάνο του Μπράνσον που κινείται με βιοκαύσιμα και τις ξεγυμνωμένες από αγριολούλουδα εκτάσεις της Βρετανίας όπως και με τις ταραχές στην Αϊτή, στη Βενεζουέλα ή στην Ινδονησία δεν είναι εύκολα εμφανής, αλλά φωτογραφίζει μια μεγάλη κρίση, η οποία με ένα ολόφρεσκο πρόσωπο βρίσκεται ήδη εδώ για να ταλανίσει τον κόσμο ολόκληρο. «Υπνοβατούμε μέσα σε μια τεράστια κρίση», είπε χαρακτηριστικά ο Τιμ Λανγκ, καθηγητής Πολιτικής των Τροφίμων στο Πανεπιστήμιο του Λιντς, εννοώντας φυσικά την κρίση έλλειψης τροφίμων που κερδίζει κάθε μέρα έδαφος σε άδεια ράφια σούπερ μάρκετ, αποθήκες με τα χαμηλότερα επίπεδα αποθεμάτων των τελευταίων πενήντα ετών, στο ιδιότυπο «τσουνάμι» των σαρωτικών κλιματικών αλλαγών και σε ένα μεγάλο ανακάτεμα ξεσηκωμών σε διάφορες γωνιές του πλανήτη.

Πώς όμως φτάσαμε να παραπαίουμε μέσα στο χάος της επιδεινούμενης κρίσης και ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρφωση της πραγματικά επικίνδυνης κατάστασης;

Η αύξηση της κατανάλωσης κρέατος και κατ' επέκταση της τιμής των σιτηρών
Πριν από έξι μήνες -αναφέρει δημοσίευμα της εφημερίδας «Guardian»- ο Τσου Γιαν έκλεισε την επιχείρηση εμπορίας αυτοκινήτων που διατηρούσε στη Σανγκάη και έγινε κρεοπώλης. Από την πρώτη στιγμή το μαγαζί του είναι γεμάτο κόσμο, παρά την κατά 28% αύξηση της τιμής του χοιρινού την τελευταία χρονιά και το εισόδημά του έχει τριπλασιαστεί.

Πώς μεταφράζεται αυτό; Καθώς η μεσαία τάξη στην Κίνα γίνεται πλουσιότερη, παρατηρείται αύξηση την κατανάλωση κρέατος της τάξης του 150% κατά κεφαλήν από το 1980. Τότε το κρέας χρησιμοποιούνταν μόνο σε κάποια εξεζητημένα πιάτα και αντιστοιχούσε περίπου 1 κιλό κατανάλωσης ανά άτομο τον μήνα. Σήμερα ο μέσος Κινέζος καταναλωτής τρώει περισσότερα από 50 κιλά κρέας τον χρόνο. Για να τραφούν λοιπόν τα εκατομμύρια χοιρινά στις τεράστιες φάρμες της, η Κίνα εισάγει σιτηρά σε μεγάλη κλίμακα και οδηγεί στα ύψη τις τιμές τους παγκοσμίως.

Δραματικές αλλαγές στο διαιτολόγιο μεγάλων πληθυσμών, όπως αναλόγως έχει σημειωθεί και στην Ινδία, στη Βραζιλία και στη Ρωσία, έχουν οδηγήσει σε σαφή αύξηση της κατανάλωσης κρέατος και αλυσιδωτά σε αύξηση της ζήτησης για ζωοτροφές και αύξηση της τιμής των σιτηρών.

Η χρήση των βιοκαυσίμων
Η νέα αγορά των βιοκαυσίμων έχει επίσης αποσυντονίσει τις ισορροπίες στις τιμές των σιτηρών. Το καλαμπόκι χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας και προβλέπεται τεράστια αύξηση της παραγωγής μέσα στην επόμενη δεκαετία. Στόχος που έχει θέσει η κυβέρνηση Μπους είναι το 15% των αυτοκινήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες να κινούνται με βιοκαύσιμα μέχρι το 2017, κάτι που σημαίνει τριπλασιασμό της παραγωγής αραβοσίτου. Η Ευρώπη έχει επίσης θέσει στόχο το 5,75% των καυσίμων στις μεταφορές να είναι βιοκαύσιμα μέχρι το 2010.

Από τη μία, το άμεσο αποτέλεσμα είναι η αύξηση της τιμής του καλαμποκιού και από την άλλη, όπως είναι φυσικό, όλο και περισσότεροι καλλιεργητές στρέφονται στο καλαμπόκι έναντι των σιτηρών, στα οποία ήδη έχει αρχίσει να γίνεται αισθητή η έλλειψη.

Σε λιγότερο από έναν χρόνο, η τιμή των σιτηρών αυξήθηκε κατά 130%, της σόγιας κατά 87% και του ρυζιού κατά 74%. Σύμφωνα μάλιστα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, τα αποθέματα σε δημητριακά επαρκούν για περίπου 8-12 εβδομάδες, ενώ και τα αποθέματα σιτηρών είναι τα χαμηλότερα εδώ και δεκαετίες.

Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου
Η αλματώδης αύξηση στην τιμή του πετρελαίου, καθώς το βαρέλι πέρασε για πρώτη φορά πριν από λίγες εβδομάδες τα 105 δολάρια, ασκεί θεαματικά ισχυρή επίδραση. Σε μια πρώτη φάση αυξάνει το κόστος των λιπασμάτων και των καλλιεργειών κι έπειτα αυξάνει το κόστος επεξεργασίας και τυποποίησης τροφίμων και, τελικά, το κόστος της μεταφοράς τους.

Η κρίση από τη χρήση των φυτικών ελαίων
Το φοινικέλαιο ειδικά και τα φυτικά έλαια γενικότερα είναι η σημαντικότερη πηγή θερμίδων στον αναπτυσσόμενο κόσμο και φυσικά η έλλειψή τους συμβάλλει στη δημιουργία κρίσης με τα τρόφιμα. Δυστυχώς, απαιτούνται οχτώ ολόκληρα χρόνια για να αναπτυχθεί το φοινικόδεντρο που δίνει το πολύτιμο αυτό προϊόν και η αυξανόμενη ζήτηση έχει οδηγήσει εκτός ελέγχου το όλο σύστημα.

Η ξηρασία στην Ινδονησία και οι πλημμύρες στη Μαλαισία έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα και παρά το γεγονός ότι οι καλλιεργητές και οι μεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο προετοιμάζουν το έδαφος για να ξαναφυτεύσουν, θα απαιτηθεί χρόνος μέχρι να υπάρξει αποτέλεσμα. Οι τιμές του φοινικέλαιου αυξήθηκαν κατά 70% πέρσι και φυσικά έπληξαν τις φτωχότερες οικογένειες στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Η κλιματική αλλαγή
Δεν αποτελεί την εξ Αποκαλύψεως αλήθεια η διαπίστωση ότι ξηρασίες και πλημμύρες πλήττουν καλλιέργειες και σοδειές.

Οι πλημμύρες στην κεντρική Κίνα οδήγησαν στον εκτοπισμό εκατομμυρίων ανθρώπων και κατέστρεψαν καλλιέργειες ρυζιού και καλαμποκιού. Συνολικά η παραγωγή σιτηρών στην Κίνα έχει μειωθεί κατά 10% τα τελευταία επτά χρόνια. Πέρσι, η Αυστραλία επλήγη από τη μεγαλύτερη ξηρασία στη διάρκεια ενός αιώνα που προκάλεσε κατά 60% πτώση της παραγωγής σιτηρών. Ακόμη και η Βρετανία αναμένεται να έχει φέτος μείωση 10% της παραγωγής σιτηρών εξαιτίας των πλημμυρών που έπληξαν πολλές περιοχές της.

Παγκοσμίως, καλλιεργήσιμες εκτάσεις στο μέγεθος της Ουκρανίας χάνονται κάθε χρόνο εξαιτίας της ξηρασίας, της αποψίλωσης των δασών και της μεγάλης κλιματικής αστάθειας.

Ανάγκη ανάληψης δράσης
Οι ισχυροί της Γης μας συμφώνησαν στην ανάγκη άμεσης δράσης για την καταπολέμηση τη «έκρηξης» στις τιμές των τροφίμων παγκοσμίως και δεσμεύτηκαν να επιβάλουν άμεσα μέτρα ενδυνάμωσης του χρηματοοικονομικού συστήματος και αποτροπής επανάληψης μιας μεγάλης πιστωτικής κρίσης.

Στην πρόσφατη εαρινή σύνοδο Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Παγκόσμιας Τράπεζας, οι δύο οργανισμοί ζήτησαν να συντονιστεί παγκόσμια παρέμβαση για την αντιμετώπιση τόσο της άμεσης κρίσης τροφίμων στον αναπτυσσόμενο κόσμο όσο και της μακροπρόθεσμης πρόκλησης της διασφάλισης επαρκούς προμήθειας τροφίμων. Προηγουμένως, η Ομάδα των Επτά και το διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ είχαν υιοθετήσει σχέδιο 65 σημείων για τη μεταρρύθμιση των διεθνών χρηματοοικονομικών αγορών. Στην κατάληξή τους οι υψηλού επιπέδου συναντήσεις έδωσαν τόση βαρύτητα στην παγκόσμια κρίση τροφίμων όσο και στην πιστωτική κρίση.

Πεινάνε (βρε) οι δημοκρατίες;
Σε μια τραχιά απεικόνιση θα μπορούσαμε να βάλουμε τον έναν μετά τον άλλο τους διάφορους παράγοντες να παίρνουν το φαγητό από το στόμα των φτωχών ανθρώπων ανά τον κόσμο. Την περασμένη χρονιά, μια σειρά από μελέτες συνέδεσαν την κλιματική αλλαγή κυρίως αλλά και τους άλλους παράγοντες με την παγκόσμια αστάθεια κι έκαναν λόγο για πολέμους με σκοπό την πρόσβαση σε πηγές, περιβαλλοντικούς πρόσφυγες και σοβαρές εξεγέρσεις για την κρίση στα τρόφιμα σε ευάλωτες περιοχές όπως η Ασία, η Αφρική και η Μέση Ανατολή.

Οπως μάλιστα εκτιμούν αναλυτές, ίσως η κρίση των τροφίμων του 2008 να θέσει σε δοκιμασία την άποψη του Ινδού οικονομολόγου Αμάρτια Σεν, ότι οι δημοκρατίες δεν πλήττονται από την πείνα!

(Πηγές: Independent, Economist, Guardian, Time, www.timesonline.co.uk)

Της Κατερίνας Τζαβάρα από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 24 Μαΐου 2008

Εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να χάσουν τη ζωή τους

«Πώς διατρέφει κανείς 500.000 ανθρώπους στην έρημο;» αναρωτιέται η ιστοσελίδα του προγράμματος «Africa Biofortified Sorghum». Ισως η απάντηση είναι «με το σούπερ κεχρί», λύση από τους κόλπους της γενετικής τεχνολογίας. Οι ερευνητές υπόσχονται θρεπτικότερα και πιο εύπεπτα είδη απ' ό,τι τα συμβατικά, όπως επίσης μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε σίδηρο, ψευδάργυρο, βιταμίνες κι αιθέρια αμινοξέα. «Το σούπερ κεχρί μπορεί να συμβάλλει σε μόνιμη βάση στη βελτίωση της υγείας εκατομμυρίων Αφρικανών», υποστηρίζει η επικεφαλής του προγράμματος Φλοράνς Βαμπούγκου της οργάνωσης Africa Harvest, ενώ «θα φύεται ακόμη και σε περιοχές δυσπρόσιτες όπου δύσκολα μεταφέρονται διατροφικά είδη».

Οι γενετιστές δηλώνουν πεπεισμένοι ότι «για την αντιμετώπιση των λιμών πρέπει να εξαντληθούν όλες οι δυνατότητες της τεχνολογίας», διά στόματος Μάρτιν Τέιλορ από τον ελβετικό κολοσσό επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων «Syngenta». Ωστόσο, πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Γεωργίας εκφράζει γι' αυτό έντονες αμφιβολίες. Κατά τον Ρόμπερτ Ουάτσον, συντονιστή πειραματικού προγράμματος, στο οποίο συμμετέχουν περισσότεροι των 400 ερευνητών, «ούτε η σύγχρονη γεωργία δεν έχει κατορθώσει να φτάσει παντού».

Τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά πιθανόν να διαδραματίσουν μελλοντικώς κάποιον ρόλο στην καταπολέμηση της πείνας, όμως, θα 'πρεπε να ερευνηθεί εάν η τεχνολογία βοηθά πράγματι τους φτωχούς αγρότες ή τις γεωργικές επιχειρήσεις. Γεγονός είναι πως η αγορά των γενετικώς τροποποιημένων σπόρων συνεχώς διευρύνεται και ποσοστό 43% των καλλιεργούμενων μ' αυτούς εκτάσεων βρίσκονται σε χώρες με ανερχόμενη οικονομία, κυρίως σε Βραζιλία, Αργεντινή, Ινδία και Κίνα. Στη Ν. Αμερική επιτυχία σημειώνει κυρίως το φυτό σόγιας «Roundup Ready» του ομίλου «Μοnsanto», ανθεκτικό στο ζιζανιοκτόνο «γλυφοσάτ», αλλά και το «βαμβάκι Bt» του ίδιου ομίλου, προϊόν ενισχυμένο έναντι ζιζανίου που προσβάλλει έως και 60% των φυτών. Χάρη στο συγκεκριμένο προϊόν Ινδοί αγρότες αύξησαν τις σοδειές τους κατά 33%, μας πληροφορεί η Τόνι Ράνεϊ από τον FAO, ενώ οι δαπάνες για φυτοφάρμακα μειώθηκαν κατά 41%, ούτως ώστε τα κέρδη τους αυξήθηκαν κατά 70% παρά τις υψηλότερες τιμές των σπόρων.

Παρ' όλα αυτά η Τ. Ράνεϊ παραμένει επιφυλακτική. Μέχρι στιγμής η γενετική τεχνολογία έχει ασχοληθεί κατά 99% μόνον με τέσσερα φυτά -βαμβάκι, αραβόσιτο, κράμβη και σόγια- κι έχει «ενισχύσει» ανθεκτικότητα μόνον σε βλαβερά έντομα και φυτοφάρμακα. Κατά την Τ. Ράνεϊ «τα είδη αυτά δεν απευθύνονται σε μικροπαραγωγούς», μάλιστα στις ανερχόμενες οικονομίες οι σοδειές γενετικώς τροποποιημένων φυτών συνήθως καταλήγουν σε εξαγωγές προερχόμενες από μεγάλες φυτείες.

Στον αγώνα κατά της πείνας απαιτούνται φυτά προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες, έδαφος, κλίμα κι υποδομή, που ταυτοχρόνως θα παραμένουν και για τους μικροκαλλιεργητές οικονομικώς προσιτή πηγή. Οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται φυτά με μεγαλύτερη θρεπτική αξία και ανθεκτικότερα σε ξηρασία, υφάρμυρα νερά και ασθένειες, διευκρινίζει η Τζάνις Τζίγκινς από το Πανεπιστήμιο Βάγκενινγκεν, συνεργάτις της επιτροπής για την παγκόσμια γεωργία.

Νοτιοαφρικανοί ερευνητές έχουν δημιουργήσει φυτό καλαμποκιού ανθεκτικό σε ιό που το προσβάλλει, στην Ουγκάντα διεξάγονται πειράματα με μπανανιές ενισχυμένης άμυνας κατά της μυκητίασης «μαύρης σιγκατόγκα», ενώ σε Αφρική και Ασία λαμβάνουν χώρα πειράματα σε γενετικώς τροποποιημένες ντομάτες, μελιτζάνες και κουνουπίδια. Και βεβαίως, εκτεταμένη είναι η ενασχόληση με το ρύζι, π.χ. ενισχύοντάς το με βήτα-καροτίνη (Golden Rice), με σκοπό ν' αντιμετωπιστεί ασθένεια έλλειψης βιταμίνης Α, που προκαλεί τύφλωση μισού εκατομ.παιδιών κάθε χρόνο. Σ'αυτό το μοντέλο συμμετέχουν ερευνητικά ινστιτούτα από επτά χώρες και τον όμιλο «Syngenta».

Η αμφισβητούμενη μέχρι τώρα πρώτη «πράσινη επανάσταση», στα μέσα του 20ού αιώνα, στηρίχτηκε οικονομικά, μεταξύ άλλων, από τα ιδρύματα Φορντ και Ροκφέλερ (ΗΠΑ). Το τελευταίο συνέπραξε το 2006 με θυγατρική της «Microsoft» για τη στήριξη μιας δεύτερης «πράσινης επανάστασης» στην Αφρική, ενώ ο Μπ. Γκέιτς έχει χορηγήσει κονδύλια εκατ. δολαρίων στην Global Health για το επισιτιστικό πρόγραμμα «Grand Challenge».

Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν πως μακροπρόθεσμα τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά θα φτάσουν και στις φτωχότερες γωνιές της Γης. Ωστόσο, αυτά θα πρέπει να προσαρμοστούν στις φυσικές και κοινωνικές συνθήκες των αναπτυσσόμενων χωρών. Πέραν τούτου, για να ευδοκιμήσει η γενετική σπορά και σ' αυτές τις χώρες, απαιτείται απαραιτήτως περαιτέρω στήριξη των γενετικών ερευνών.

Επιμέλεια της Όλγας Κολιάτσου από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 24 Μαΐου 2008

Η κατάσταση έχει περάσει προ πολλού το κατώφλι της κρίσης

Στις αρχές Μαρτίου, ο επικεφαλής των επιστημονικών συμβούλων της βρετανικής κυβέρνησης, καθηγητής Τζον Μπέντινγκτον, προειδοποιούσε ότι η κρίση των τροφίμων θα πλήξει τον κόσμο πολύ νωρίτερα από τις κλιματικές αλλαγές. Ενα μήνα μετά, ο ΟΗΕ έστελνε σήμα συναγερμού: η κατακόρυφη άνοδος στις τιμές των τροφίμων απειλεί την πολιτική σταθερότητα παγκοσμίως. Μέσα σε μερικές εβδομάδες οι λαϊκές διαμαρτυρίες και οι ταραχές πήραν τη μορφή τσουνάμι που σαρώνει τον πλανήτη.

Το πρόβλημα βεβαίως δεν εμφανίστηκε ξαφνικά και υπήρχε πολύ πριν το φωτίσουν τα μέσα ενημέρωσης. Τώρα όμως οι κατά τόπους ελλείψεις, που γίνονται περισσότερες και συχνότερες, σκιαγραφούν με σαφήνεια ένα παγκόσμιο φαινόμενο και η κατάσταση έχει περάσει προ πολλού το κατώφλι της κρίσης. Αρκεί μια παράθεση αριθμών: σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (Π.Τ.) και του ΟΗΕ, μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο η τιμή του σιταριού έχει αυξηθεί κατά 130%, της σόγιας 87%, ενώ του ρυζιού 75% σε μόλις ένα τρίμηνο. Ο μέσος όρος αύξησης των τιμών στα βασικά διατροφικά προϊόντα την τελευταία τριετία τοποθετείται στο 83%. Τα παγκόσμια αποθέματα σιτηρών επαρκούν για να καλύψουν κάπου 12 εβδομάδες, γεγονός που προμηνύει ακόμη μεγαλύτερες ελλείψεις. Κι όλα αυτά μαζί μεταφράζονται σε μία μόνο λέξη: πείνα. Και η πείνα φέρνει απελπισία. Και οργή.

Η οργή είναι πια απτή από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Μπανγκλαντές, Ινδονησία, Βιετνάμ, Υεμένη, Αίγυπτος, Μαυριτανία, Ακτή Ελεφαντοστού, Μοζαμβίκη, Σενεγάλη, Καμερούν, Ουζμπεκιστάν, Βολιβία, Μεξικό, Αϊτή έζησαν το τελευταίο διάστημα από μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις μέχρι βίαιες συγκρούσεις κι αναταραχές. Στο Καμερούν σκοτώθηκαν τον Φεβρουάριο 40 άνθρωποι, ενώ στην Αϊτή οι ταραχές της πείνας είχαν αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον 5 ανθρώπων και την ανατροπή του πρωθυπουργού. «Το βασικό ανθρώπινο ένστικτο», λέει ο Αρίφ Χουσέιν, αναλυτής επισιτιστικής ασφάλειας στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (WFP), «είναι αυτό της επιβίωσης και οι άνθρωποι θα κάνουν οτιδήποτε για να επιβιώσουν. Κι όταν είσαι πεινασμένος, θυμώνεις ευκολότερα». Εάν οι τιμές συνεχίσουν να ανεβαίνουν, όλο και περισσότεροι δεν θα μπορούν να πληρώσουν τα βασικά τρόφιμα που χρειάζονται για να μείνουν ζωντανοί και είναι αναπόφευκτο να κατεβούν στο δρόμους. Θα ξεσπάσουν περισσότερες ταραχές, κυβερνήσεις θα κλονιστούν και εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να χάσουν τη ζωή τους.

Από τις 36 χώρες που περιλαμβάνονται στη λίστα του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) ως εξαρτώμενες κατά κύριο λόγο από την εξωτερική βοήθεια για την επιβίωσή τους, οι 21 βρίσκονται στην Αφρική, οι 10 στην Ασία και οι 5 στη Ν. Αμερική. Στη λίστα προστέθηκε προσφάτως ως μερικώς εξαρτώμενη και η Μολδαβία. Ο συνολικός πληθυσμός τους ανέρχεται σήμερα σε 1,1 δισ. κατοίκους κι αναμένεται να φτάσει το 1,5 δισ. ώς το 2025 και τα 2 δισ. ώς το 2050. Κατά την Π.Τ., τουλάχιστον 33 χώρες κινδυνεύουν αυτή τη στιγμή από πολιτική αποσταθεροποίηση και εσωτερική σύγκρουση εξαιτίας της ακρίβειας των τροφίμων. Η έλλειψη δεν γίνεται πλέον αισθητή μόνο στους πολύ φτωχούς, αλλά διαβρώνει το εισόδημα της εργατικής και μεσαίας τάξης υποθάλποντας τη λαϊκή δυσφορία και ασκώντας νέες πιέσεις στις εύθραυστες κυβερνήσεις. Η άνιση κατανομή των διατροφικών αγαθών και οι διαμάχες για τον έλεγχο των συρρικνούμενων φυσικών πόρων αποτελούν για τις κυβερνήσεις μείζονα πολιτική και κοινωνική πρόκληση που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε γενικευμένη κρίση καθώς οι κλιματικές αλλαγές θα προχωρούν και ο πληθυσμός της Γης θα αυξάνεται από 6,7 δισ. σε 9,2 δισ. μέχρι το 2050.

Καλώντας τις πλούσιες χώρες να προσφέρουν στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα 500 εκατ. δολάρια επιπλέον ως επείγουσα βοήθεια, ο πρόεδρος της Π.Τ. Ρόμπερτ Ζέλικ έδωσε το στίγμα των επιπτώσεων της τρέχουσας κρίσης: Δεν μιλάμε μόνο για τα γεύματα που χάνονται σήμερα, δεν μιλάμε μόνο για την εντεινόμενη κοινωνική αναταραχή αλλά για μια γενικότερη οπισθοδρόμηση στη φυσική και πνευματική ανάπτυξη της επόμενης γενιάς. Η μάχη για την καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας έχει ήδη αρχίσει να χάνει κατακτημένο έδαφος.

Εγκλημα κατά της ανθρωπότητας

Οταν τα φυτά καταλήγουν στα ντεπόζιτα βενζίνης αντί στα πιάτα μας, οι τιμές τους αυξάνουν και μαζί η πείνα στον πλανήτη, δηλώνει ο Λέστερ Μπράουν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Earth Policy, θυμίζοντας πως για να γεμίσει ένα ντεπόζιτο 100 λίτρων, ένας παραγωγός αιθανόλης πρέπει να μεταποιήσει 250 κιλά σιτάρι, όσα δηλαδή απαιτούνται για την παραγωγή 460 κιλών ψωμί, ποσότητα ικανή να θρέψει ένα άτομο επί ένα ολόκληρο έτος. Τις βάσεις για ένα «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» θέτει η μαζική παραγωγή βιοκαυσίμων, ενώ η πολιτική των αγροτικών επιδοτήσεων και τα προγράμματα μείωσης του εξωτερικού χρέους κρατών του Τρίτου Κόσμου ήδη έχουν πυροδοτήσει τις πρώτες εξεγέρσεις κατά της πείνας, προειδοποιεί ο ύπατος αξιωματούχος του ΟΗΕ για το δικαίωμα στη σίτιση, Ζαν Ζιγκλέρ, ενώ ταυτόχρονα η UNESCO διαπιστώνει σε έκθεσή της ότι «το υφιστάμενο καθεστώς στην παγκόσμια γεωργία δεν μπορεί να παραμείνει ως έχει».

Τα βιοκαύσιμα αρχικά είχαν θεωρηθεί το καλύτερο μεταβατικό στάδιο που θα μας οδηγούσε στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών για την κίνηση των αυτοκινήτων. Τα στοιχεία όμως από τις τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι τα καύσιμα που περιέχουν σημαντική ποσότητα αιθανόλης (έως και 20%) δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα στο περιβάλλον και επιπλέον επιδρούν αρνητικά στη διαμόρφωση της τιμής των σιτηρών. Διαπιστώθηκε ότι η χρήση της αιθανόλης, που προέρχεται από το καλαμπόκι, επιβαρύνει περισσότερο το περιβάλλον, έως και 50%, σε σχέση με τη βενζίνη, λόγω της παραγωγής αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επίσης, η αύξηση της παραγωγής καλαμποκιού και άλλων φυτών έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον υδροφόρο ορίζοντα, επιβαρύνει το έδαφος με πρόσθετες ποσότητες λιπασμάτων και αλλοιώνει τη μορφολογία μεγάλων περιοχών. Οι τιμές των σιτηρών αυξάνονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η βασική διατροφή των φτωχότερων.

Ερευνα της οικολογικής οργάνωσης Nature Conservancy εκτίμησε ότι αυτή η διαδικασία παραγωγής βιοκαυσίμων εκλύει στην ατμόσφαιρα 93 φορές περισσότερη ποσότητα αερίων του θερμοκηπίου από εκείνη που εξοικονομείται από το βιοκαύσιμο το οποίο παράγεται κάθε χρόνο σε αυτά τα εδάφη. «Ετσι, ήδη είναι σαν να επιδείνωσαν εδώ και 93 χρόνια τις κλιματικές αλλαγές», τόνισε ο επικεφαλής της έρευνας της οργάνωσης, Τζόζεφ Φαρτζιόνε.

Εξίσου δυσοίωνη και η έρευνα του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Foreign Affairs», η οποία αναλύει πώς τα βιοκαύσιμα μπορεί να οδηγήσουν τον πλανήτη σε ακόμη μεγαλύτερη πείνα. «Πιέζοντας τις παγκόσμιες προμήθειες εδώδιμων καλλιεργειών, η αύξηση της παραγωγής αιθανόλης οδηγεί στην ασύμμετρη αύξηση της τιμής αυτών των φυτών», σημειώνει η έρευνα. «Αν οι τιμές του πετρελαίου παραμείνουν υψηλές -κάτι πολύ πιθανό- οι πιο ευάλωτοι στην άνοδο των τιμών που προκαλούν τα βιοκαύσιμα θα είναι οι κάτοικοι αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίοι πλήττονται σήμερα τόσο από έλλειψη τροφίμων όσο και από τις εισαγωγές πετρελαίου».

Οι τελευταίες έρευνες μάλλον δικαιώνουν όσους επιμένουν πως το... μόνο «πράσινο» των βιοκαυσίμων είναι εκείνο των χαρτονομισμάτων που φέρνουν στις εταιρείες που τα παράγουν...

Οι επενδύσεις σε βιοκαύσιμα έφτασαν τα 21 δισ. δολάρια το 2007, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ, ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα πέρυσι διέθεσε για αυτό τον σκοπό 10 δισ. δολάρια. Την ίδια στιγμή η αναπτυξιακή βοήθεια για καλλιέργειες τροφίμων μειώθηκε στα 3,4 δισ. δολάρια, ενώ η συμμετοχή της Παγκόσμιας Τράπεζας σε αυτή δεν ξεπέρασε το 1 δισ. δολάρια.

Οι φωνές κατά της χρήσης των βιοκαυσίμων αυξάνονται και στους κόλπους της Ε.Ε., αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρνείται προς το παρόν να τα θέσει εκτός των σχεδίων της για την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών. «Δεν τίθεται θέμα αναστολής του στόχου που έχει καθοριστεί για τα βιοκαύσιμα» επισημαίνουν οι εκπρόσωποι του επιτρόπου Σταύρου Δήμα. Οι 27 έχουν δεσμευθεί για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% μέχρι το 2020 σε σχέση με το 1990.

Της Ιωάννας Νιάώτη από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 24 Μαΐου 2008

Το υψηλότερο κόστος το πληρώνουν οι φτωχότεροι

Η κλασική εικόνα της φτώχειας έχει ανάγκη από υγρά παιδικά μάτια, πρησμένες κοιλίτσες και απόγνωση εξαθλίωσης σε χώρες του λεγόμενου μη αναπτυγμένου κόσμου, αλλά το σημερινό της πρόσωπο αλλάζει και χαμογελά πικρά στο περιθώριο ακόμη και αναπτυγμένων χωρών, στην κάθε γωνιά που θα πετύχει μη προνομιούχους πολίτες, θύματα μιας αστικής κοινωνικοποίησης χωρίς πραγματικά ερείσματα ανάπτυξης. Ενα «σιωπηλό τσουνάμι», όπως χαρακτηριστικά είπε η επικεφαλής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ, Ζοζέτ Σιράν, που απειλεί να παρασύρει στην πείνα 100 εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Συνήθως οι κρίσεις τροφίμων είναι ξεκάθαρες και απολύτως εντοπισμένες σε συγκεκριμένες περιοχές. Σχεδόν αποκλειστικά συνδέονται με πολέμους ή διαμάχες και το υψηλότερο κόστος το πληρώνουν οι φτωχότεροι. Αυτή η νέα κρίση όμως είναι διαφορετική. Συμβαίνει ταυτόχρονα σε δεκάδες χώρες και επηρεάζει ανθρώπους που δεν πλήττονται συχνά από κρίσεις. «Για τους πολίτες της μεσαίας τάξης», εξήγησε η κυρία Σιράν, «σημαίνει ότι δεν θα έχουν υγειονομική περίθαλψη. Για κείνους που έχουν εισόδημα 2 δολάρια την ημέρα σημαίνει ότι θα κόψουν το κρέας και θα σταματήσουν τα παιδιά τους από το σχολείο. Για κείνους με το 1 δολάριο, σημαίνει ότι θα κόψουν το κρέας, τα λαχανικά και θα τρώνε μόνο δημητριακά και για όσους έχουν εισόδημα κάτω των 50 σεντς σημαίνει την απόλυτη καταστροφή».

Το νέο πρόσωπο της πείνας αφορά εκατομμύρια ανθρώπους που δεν λιμοκτονούσαν πριν από έξι μήνες, τόνισε η αξιωματούχος των Ηνωμένων Εθνών, ομολογώντας πως η υπηρεσία της αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη κρίση στη 45χρονη ιστορία της. Στο πλαίσιο διεθνούς διάσκεψης για την κρίση των τροφίμων, που έγινε στο Λονδίνο, η Ζοζέτ Σιράν είπε χαρακτηριστικά ότι «μεγάλο μέρος του πλανήτη συνειδητοποιεί σιγά σιγά ότι δεν θα βρίσκει αυτομάτως γεμάτα ράφια» και παραδέχτηκε ότι οι σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα, σε συνδυασμό με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου, υποχρέωσαν τον ΟΗΕ να περικόψει τα γεύματα λιμοκτονούντων παιδιών στην Κένυα, την Καμπότζη και το Τατζικιστάν. Μάλιστα η κρίση έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε, όπως ομολόγησε, ακόμη κι αν οι πλούσιες χώρες χορηγήσουν αμέσως επιδοτήσεις για την αγορά ρυζιού, σιτηρών και δημητριακών, περίπου 20 εκατομμύρια παιδιά θα λάβουν μειωμένες μερίδες το επόμενο διάστημα.

Ομως όπως κι αν επιλέξει να το χαρακτηρίσει κανείς, το σίγουρο είναι ότι το σαρωτικό κύμα των φουσκωμένων τιμών των τροφίμων περνάει από ολόκληρο τον κόσμο, χωρίς ιδιαίτερες διακρίσεις μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, ξεσηκώνοντας ταραχές, ταρακουνώντας κυβερνήσεις και δημιουργώντας μια παγκόσμια ανισορροπία. Για πρώτη φορά στη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών διαμαρτυρίες για την κρίση των τροφίμων ξεσπούν ταυτόχρονα σε διάφορες γωνιές του πλανήτη.

Η αύξηση της τιμής των τροφίμων έχει προκαλέσει κρίση σε 36 χώρες, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα κάνει περικοπές στα γεύματα που χορηγούσε σε 73 εκατομμύρια ανθρώπους σε 78 χώρες. Η απειλή του υποσιτισμού σε μαζική κλίμακα είναι ορατή.

Ο αντίκτυπος φαίνεται και στις πλούσιες χώρες. Η αύξηση της τιμής των σιτηρών προκάλεσε μεγάλη αύξηση της τιμής των ζυμαρικών και του ψωμιού στην Ιταλία, όπου οργανώσεις καταναλωτών αντέδρασαν με διαμαρτυρίες. Στην Ιαπωνία αυξήθηκε κατακόρυφα η τιμή του miso, ενός μίγματος ρυζιού και κριθαριού ευρείας κατανάλωσης. Στη Γαλλία και την Αυστραλία γίνονται έρευνες για τις συνθήκες αύξησης των τιμών και ασκούνται ισχυρές πιέσεις σε παραγωγούς και προμηθευτές να συγκρατήσουν κατά το δυνατόν την άνοδό τους.

Κυβερνήσεις διαπραγματεύονται συμφωνίες ανταλλαγής, καθώς οι τιμές αγροτικών αγαθών έχουν φτάσει σε ύψη-ρεκόρ. Ουκρανία και Λιβύη βρίσκονται κοντά στην επίτευξη συμφωνίας για τα σιτηρά. Αίγυπτος και Συρία υπέγραψαν ήδη συμφωνία ανταλλαγής ρυζιού-σιτηρών. Φιλιππίνες και Βιετνάμ δεν κατάφεραν να τα βρουν σε ανάλογη προσπάθεια.

Κάτι που επίσης αξίζει να επισημανθεί είναι ότι η μεγάλη κρίση των τροφίμων είναι σύμπτωμα ενός πολύ ευρύτερου προβλήματος. Η θεαματική άνοδος των τιμών σε βασικά είδη έβαλε τέλος σε μια περίοδο τριάντα χρόνων, στη διάρκεια των οποίων οι τιμές ήταν χαμηλές. «Η εποχή των φθηνών τροφίμων είναι παρελθόν», προφήτευσε ο γενικός γραμματέας της Ασιατικής Τράπεζας Ανάπτυξης, Ρατζάτ Ναγκ, και κάλεσε ταυτόχρονα τις κυβερνήσεις της Ταϊλάνδης, της Ινδίας και του Βιετνάμ να άρουν τους περιορισμούς στις εξαγωγές ρυζιού. Δεν είναι τυχαίο που σε πρόσφατη διάσκεψη στο Βερολίνο, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, εξέφρασε την αγωνία του για ένα πιθανό πισωγύρισμα στη μάχη κατά της φτώχειας και για μια μεγάλη απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια. (

Πηγές: Economist, Time, www.washingtonpost.com)

Της Κατερίνας Τζαβάρα από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 24 Μαΐου 2008

Τι απέγινε ο Στόχος της Χιλιετίας;

Στη στροφή του αιώνα, τα Ηνωμένα Εθνη έθεσαν μια σειρά από στόχους για την ανάπτυξη και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής σε όλο τον κόσμο, που έμειναν γνωστοί ως Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας. Ο πρώτος αφορούσε την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και της πείνας: ειδικότερα, τη μείωση κατά 50% του ποσοστού των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα και την αντίστοιχη μείωση των κατοίκων του πλανήτη με εισόδημα κάτω από ένα δολάριο την ημέρα. Ως σημείο αναφοράς ορίστηκαν τα ποσοστά φτώχειας του 1990 και ως καταληκτική ημερομηνία για την επίτευξη του στόχου το 2015. Ως μέτρο για την παρακολούθηση της προόδου στην καταπολέμηση της φτώχειας, ο ΟΗΕ χρησιμοποιεί το ποσοστό των παιδιών κάτω των πέντε ετών που είναι λιποβαρή λόγω υποσιτισμού.

Ο προσωρινός απολογισμός δείχνει μια σημαντική μεν αλλά αργή και άνιση πρόοδο, υπό την έννοια ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης διαφέρουν δραματικά από περιοχή σε περιοχή. Η ανατολική Ασία, η περιοχή του Ειρηνικού και η ανατολική Ευρώπη έχουν κάνει τα μεγαλύτερα βήματα και 58 χώρες βρίσκονται σε καλό δρόμο, αλλά σε περιοχές όπως η νότια Ασία και η υποσαχάρια Αφρική δεν καταγράφεται σημαντική βελτίωση. Σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, 143 εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούν να υποσιτίζονται. Μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο η εκτίμηση των Ηνωμένων Εθνών ήταν ότι η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας στο μισό εξακολουθούσε να είναι εφικτή, αλλά ο αντίστοιχος περιορισμός της πείνας μάλλον όχι. Η κορύφωση της παγκόσμιας κρίσης των τροφίμων, όπως εκδηλώνεται τους τελευταίους μήνες, έχει επιφέρει ένα ισχυρότατο πλήγμα στην όλη προσπάθεια. Η συνεχής άνοδος των τιμών βασικών διατροφικών προϊόντων απειλεί να καταδικάσει άλλα 100 εκατομμύρια ανθρώπων στη φτώχεια. Η πλέον δυσοίωνη προειδοποίηση ήρθε από τον γ.γ. του ΟΗΕ και τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας: η σημερινή κρίση μεταφράζεται, ως προς την καταπολέμηση της φτώχειας, σε εφτά χαμένα χρόνια.

Της Λήδας Παπαδοπούλου από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του Σαββάτου, 24 Μαΐου 2008
στις
Ετικέτες , ,