Οι δεσμοί της Ελλάδας με τη Γερμανία κρατούν αιώνες. Σχέση, με πολλά σκαμπανεβάσματα θαυμασμού, μίσους, εκτίμησης και συνεργασίας. Η πρώτη γνωριμία ήταν δυσάρεστη: Γερμανικές φυλές το 264 μ.Χ. πυρπολούν την Αθήνα. Αιώνες μετά, οι Γερμανοί θα σταθούν στο πλευρό των Ελλήνων το 1821, με το όραμα ανάστασης της αρχαίας Ελλάδας.
Με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, βασιλιάς αναλαμβάνει ο Βαυαρός Όθωνας (1832). Στην καταγωγή του η Ελλάδα χρωστά τα εθνικά της χρώματα, το λευκό και το γαλάζιο, καθώς αυτά ήταν τα επίσημα χρώματα του εμβλήματος της Βαυαρίας. Κι από το γερμανικό πνεύμα της εποχής, που θεμελίωσε το δίκαιο στην Ελλάδα, πηγάζουν τα βασικά στοιχεία της ελληνικής νομοθεσίας, με το αστικό δίκαιο των δύο χωρών να είναι πανομοιότυπο.
Και οι σχέσεις επεκτείνονται. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα Γερμανοί επιχειρηματίες επενδύουν στην Ελλάδα, όπως ο ζυθοποιός Φιξ και ο οινοπαραγωγός Κλάους. Αλλά και Έλληνες δημιουργούν επιχειρήσεις στη Γερμανία, κυρίως καπνού. Ακολουθεί η Κατοχή, που τραυματίζει βαριά τις σχέσεις των δύο λαών. Όχι, όμως, ανεπανόρθωτα. Από το ‘50 και μετά οι δεσμοί οικοδομούνται σε νέες βάσεις, πιο γερές. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες συρρέουν στη Γερμανία, αναζητώντας καλύτερο μεροκάματο. Δουλεύουν στα εστιατόρια και τις φάμπρικες, συμβάλλοντας στην αναγέννησή της μετά τον πόλεμο. Την ίδια ώρα η Ελλάδα γνωρίζει οικονομική άνθηση χάρις στα μεταναστευτικά εμβάσματα που στέλνουν πίσω στην πατρίδα οι μετανάστες.
Το ελληνικό οικονομικό θαύμα της δεκαετίας του ’50 και του ’60 έχει μέσα του πολύ από Γερμανία. Σύντομα αρχίζει η φοιτητική μετανάστευση και δεκάδες χιλιάδες Έλληνες θα σπουδάσουν σε κάποιο γερμανικό πανεπιστήμιο. Η αναθέρμανση των σχέσεων στηρίχτηκε επίσης στον θαυμασμό των Γερμανών πολιτικών για την αρχαία Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αναμορφωτής της Γερμανίας Κόνραντ Αντενάουερ υπογράμμιζε σε χριστουγεννιάτικο μήνυμα στον λαό του το 1961: «Το μεγαλοφυές στους Έλληνες ήταν ότι αποκάλυψαν με αλάνθαστη ακρίβεια το Θεμελιώδες, το Ουσιώδες, την Αμιγή Ιδέα. Από τους Έλληνες πηγάζει κάθε πνευματική μας ενασχόληση». Και δεν ήταν ο μόνος.
Ο καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ συνέβαλε στην ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, τόσο που Έλληνες διπλωμάτες διατύπωσαν αργότερα ότι «χωρίς τον Σμιτ, η Ελλάδα δε θα είχε ενταχθεί τόσο σύντομα». Σήμερα η Γερμανία μαζί με την Ιταλία αποτελούν τους μεγαλύτερους εμπορικούς συνεργάτες της Ελλάδας, εκατοντάδες εστιατόρια στη Γερμανία ανήκουν σε ομογενείς, ενώ στην Ελλάδα είναι εγκατεστημένες περίπου 150 γερμανικές επιχειρήσεις που απασχολούν περί τους 37.000 εργαζομένους. Και οι δεσμοί δεν ρίχνουν αυλαία εδώ. Τη Γερμανία προτιμούν ως τουριστικό προορισμό 3 στους 10 Έλληνες, με τους Γερμανούς που επισκέφθηκαν τη χώρα μας να φθάνουν, σύμφωνα με το Ελληνογερμανικό Επιμελητήριο, τα 2,3 εκατ. το 2007.
Επιχειρείν και τέχνη
Το Reportage μίλησε με τον Μάρτιν Κναπ, γενικό διευθυντή του Ελληνογερμανικού Επιμελητηρίου, έναν Γερμανό που μιλά άπταιστα ελληνικά. Από φοιτητής, έχει ζήσει 20 και πλέον χρόνια στη χώρα μας, κουβαλώντας μνήμες που θα τον συνοδεύουν πάντα, όπως «το μελαγχολικό μολυβένιο χρώμα που έχουν τα χειμωνιάτικα σύννεφα στο Αιγαίο», όπως είπε πριν περάσουμε στο διά ταύτα: «Πόσο έχουν επηρεαστεί οι Έλληνες από τον γερμανικό τρόπο ζωής, που φημίζεται για την πειθαρχία του, και πόσο τον έχουν επηρεάσει;», ρωτάμε. «Οι δυτικοευρωπαϊκές επιδράσεις στον τρόπο ζωής των Ελλήνων είναι οφθαλμοφανείς», απαντά και διευκρινίζει: «Δυσκολεύομαι, όμως, να διακρίνω ποια στοιχεία είναι γερμανικά, αγγλικά ή γαλλικά.
Από την άλλη, χωρίς τους αμέτρητους αφηρημένους όρους που οι ευρωπαϊκές γλώσσες δανείστηκαν από την αρχαία ελληνική, η σκέψη μας θα ήταν μάλλον πρωτόγονη! Για την επίδραση των νέων Ελλήνων πρέπει να ψάξεις λίγο παραπάνω. Πιστεύω, όμως, ότι μαζί με τους άλλους μεσογειακούς μετοίκους στη Γερμανία, οι Έλληνες συνέβαλαν σε κάποια χαλάρωση του γερμανικού τρόπου ζωής», υποστηρίζει. Κατόπιν τον ρωτάμε τι είναι εκείνο που τον εντυπωσιάζει στους Έλληνες Η απάντησή του περιγράφει την ελληνική ιδιοσυγκρασία: «Η ικανότητα να αυτοσχεδιάζουν και να λύνουν προβλήματα εν ριπή οφθαλμού, αν θέλουν, βέβαια, να τα λύσουν. Κλασικό παράδειγμα είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες, όπου λίγο προτού ξεκινήσουν, όλοι οι μη εξοικειωμένοι με τα ελληνικά πράγματα προέβλεπαν ένα μεγάλο φιάσκο. Τελικά, όμως τα καταφέρατε θαυμάσια».
Και από έναν Γερμανό με ελληνική παιδεία σε έναν Έλληνα με γερμανική. Ο Γεώργιος Τσάνταλης, αντιπρόεδρος της ομώνυμης οινοποιίας, σπούδασε χημικός μηχανικός στο Πολυτεχνείο της Καρλσρούης και είναι διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Καρλσρούης. Εκεί έμαθε από πρώτο χέρι τι σημαίνει γερμανική μεθοδικότητα και αποτελεσματικότητα, μας εξομολογείται. Γυρίζοντας στην Ελλάδα, έφερε μαζί του και τη γερμανική νοοτροπία. «Χάρη σε αυτήν η Ε. Τσάνταλης ΑΕ είναι η πρώτη σε τζίρο οινοποιία της Ελλάδας. Παράλληλα, εξάγουμε σε 48 χώρες ελληνικά κρασιά και αποστάγματα (ούζο και τσίπουρο). Η Γερμανία είναι με διαφορά η χώρα που απορροφάει το μεγαλύτερο κομμάτι των εξαγωγών μας». Εύλογα, τον ρωτάμε αμέσως πώς είναι η συνεργασία με τους Γερμανούς.
«Οι Γερμανοί συνεργάτες μας είναι τυπικοί, μεθοδικοί και ειλικρινείς στις συμφωνίες και στις διαπραγματεύσεις τους. Έχουν πειθαρχία. Δεν αναλαμβάνουν εύκολα ρίσκο. Αποτελούν, όμως, επαγγελματική σιγουριά για το μέλλον, υλοποιώντας με συνέπεια μακροχρόνιες εμπορικές συμφωνίες. Θα έλεγα, έχουμε γίνει και εμείς μέσα από τη μακροχρόνια συνεργασία με γερμανικούς οίκους «Γερμανοί» στις συναλλαγές μας, όχι μόνο μαζί τους αλλά και με όλους τους πελάτες μας», σημειώνει.
Η γερμανική μεθοδικότητα δεν είναι όμως ο μοναδικός τομέας για τον οποίο ο Γεώργιος Τσάνταλης τρέφει εκτίμηση. Εκτός από ικανός επιχειρηματίας είναι και γνώστης της γερμανικής κουλτούρας. «Οι επιρροές της ελληνικής σκέψης και όλου του κόσμου, από τις γερμανικές επιστήμες, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό, είναι αναμφισβήτητες. Προσωπικότητες όπως ο Μαρξ, ο Νίτσε, ο Σοπενχάουερ, ο Ενγκελς, εφευρέτες όπως ο Γαβριήλ Φαρενάιτ, ο πατέρας της τυπογραφίας Γουτεμβέργιος και ερευνητές-επιστήμονες όπως ο Αϊνστάιν ήταν Γερμανοί και πρωτοπόροι στον τομέα τους. Τα μουσικά έργα των Μπετόβεν, Μότσαρτ, Μπραμς, Στράους, Βάγκνερ είναι από τα πολυτιμότερα που διαθέτει ο σύγχρονος πολιτισμός. Συγγραφείς όπως ο Μπρεχτ, ο Σίλερ, ο Έσε, οι αδερφοί Γκριμ, ο Τόμας Μαν δημιούργησαν τις δικές τους σχολές σκέψης. Και, βέβαια, ο Γκαίτε, που με τον «Φάουστ» δημιούργησε ένα έργο απαράμιλλης δεξιοτεχνίας που συγκλόνισε και συγκλονίζει την ανθρωπότητα».
Αλλιώτικη ματιά
Όλα αυτά αποτέλεσαν εφαλτήριο για τον Κώστα Τσόκλη, τον Έλληνα ζωγράφο, να ζήσει στη Γερμανία μία διετία, την εποχή που το ιστορικό πια τοίχος χώριζε το δυτικό με το ανατολικό Βερολίνο. Του ζητάμε να μας μιλήσει για τη χώρα αυτή ως μνήμη, ως τόπο αναφοράς, ως κέντρο ζύμωσης της τέχνης του. Ο λόγος του είναι μεστός βιωμάτων, καθρέφτης των ανατροπών που συντελέστηκαν στις ελληνογερμανικές σχέσεις μέσα στον χρόνο.
«Η πρώτη επαφή με τους Γερμανούς είναι το 1941, όταν παιδί, μαζί με τον λίγο μεγαλύτερο αδελφό μου, ανάμεσα σε ένα πλήθος θλιμμένων Ελλήνων, βλέπουμε τους πρώτους Γερμανούς μοτοσικλετιστές να μπαίνουν στην Αθήνα. Μίσος και θαυμασμός στην παιδική μου ψυχή. Μίσος για αυτούς που μας ταπείνωναν, αναιρώντας τον ενθουσιασμό της νίκης μας κατά των Ιταλών στην Αλβανία, θαυμασμός για αυτά τα παράξενα όντα με τις μοτοσικλέτες, τα όπλα, τα κράνη.
Γρήγορα η λέξη «Γερμανός» γίνεται συνώνυμο της πείνας και του θανάτου. Ο ήχος από τις πεταλωμένες αρβύλες στοιχειώνουν τον ύπνο μας και στερούν την ξενοιασιά της ζωή μας. Αλήθεια πόσες χιλιάδες σφαίρες έχουν ρίξει τα πολυβόλα τους επάνω μου από τον Λυκαβηττό, όταν πανηγύριζα κι εγώ σαν παιδί μπροστά στα φλεγόμενα γράμματα «ΕΑΜ, ΕΛΛΑΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» που είχαν στήσει οι αγωνιστές των πόλεων στον λόφο του Στρέφη.
Μια μέρα αυτά τα εχθρικά όντα (δεν φανταζόμασταν ότι κάτω από τις στολές υπήρχαν άνθρωποι) εγκαταλείπουν σαν κλέφτες την Αθήνα. Τότε ζω, μαζί με χιλιάδες Αθηναίους την πιο πολύτιμη γιορτή. Έπειτα οι πληροφορίες για τα εγκλήματα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μάς προκαλούν όχι πια μίσος αλλά απέχθεια. Και αναπάντεχα, πρώτα ο Γκαίτε, μετά ο Μπρεχτ, οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές κι αργότερα ο Μπόις, ο Ρίχτερ, τα «Ντοκουμέντα» του Κάσελ.
Ζω τότε στο Παρίσι. Γερμανοί συλλέκτες αρχίζουν να αγοράζουν τα έργα μου. Εκθέσεις στη Γερμανία, θετικές κριτικές. Μια μέρα ήρθε πρόσκληση να δουλέψω στο Βερολίνο για έναν χρόνο. Πηγαίνω. Και βρίσκομαι ξαφνικά σε μια πόλη που δεν χωρά στο πετσί της, που σφύζει από ζωή και από τέχνη, γεμάτη πάθος ερωτικό, γεμάτη ακρότητες που μπορούν να σε παρασύρουν. Στην αρχή μόνος και μετά με την Ελένη και τη Μάγια. Θερμή υποδοχή. Εργαστήρι μελαγχολικό, διάτρητο ακόμη από τις σφαίρες του πολέμου, σκοτεινό, άβολο. Δουλεύω πολύ εκεί και κάνω κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά έργα μου. Το διαμέρισμα, σε νεόδμητη πολυκατοικία στο κέντρο της πόλης, καθαρό, βολικό, ανθρώπινο.
Παρά τη δυσκολία επικοινωνίας λόγω γλώσσας, γνωρίζω ωραίους ανθρώπους, φιλόξενους, ανοιχτούς, μορφωμένους. Κάποιοι ξέρουν καλύτερα την αρχαία Ελλάδα από εμένα. Κάποιοι μιλούν ελληνικά. Μας καλούν τις Κυριακές στα σπίτια τους, όπου περνάμε όλη την ημέρα. Όλα ανοιχτά για όλους. Δωρική απλότητα, παρά τον εμφανή πλούτο. Υποστήριξη που δεν είχα ούτε από τη μάνα, που με γέννησε. Οταν τελειώνει η υποτροφία μου, την ανανεώνουν αμέσως. Ετσι μένουμε σχεδόν δύο χρόνια. Πριν φύγω, μου οργανώνουν μεγάλες μουσειακές εκθέσεις στο Βερολίνο και στο Ντίσελντορφ. Πώς να τους ξεχάσω; Ξαναγύρισα πολλές φορές στη Γερμανία, πάντα για δουλειά. Νομίζω πως από τότε που ζούσα κοντά τους, οι Γερμανοί έχουν αλλάξει. Ξαναβρήκαν την περηφάνια τους, που ελπίζω να μη μετατραπεί ποτέ πια σε μεγαλομανία».
Εισαγωγές
- Στον δρόμο τα Ford, Volkswagen, Audi και τα πιο πολυτελή BMW, Mercedes, Porsche.
- Στο σπίτι οι συσκευές Miele, Siemens και παλαιότερα Grundig, Telefunken.
- Στη διασκέδαση οι τόσες και τόσες γερμανικές ετικέτες μπίρας και ο κατάλογος των προϊόντων με γερμανική υπογραφή που καταναλώνει ο Έλληνας είναι μακρύς.
- Στη διατροφή η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής μας σε γάλα μακράς διαρκείας.
Εξαγωγές
- Στην ένδυση εξάγουμε κυρίως μάλλινα ενδύματα αλλά και μεγάλες ποσότητες πλεκτών.
- Στη διατροφή η Ελλάδα προμηθεύει τη Γερμανία με φρούτα και λαχανικά, τα οποία απολαμβάνουν μεγάλης προτίμησης.
- Επίσης, ιδιαίτερα δημοφιλή είναι τα γαλακτοκομικά μας, κυρίως η φέτα.
- Τέλος, ελληνικά κρασιά και ούζο δεν λείπουν από εστιατόρια και κάβες.
Θέλουμε τα γερμανικά μας
- Μαθαίνοντας τη γερμανική γλώσσα ανατρέφεται η νέα «σοδειά» των Ελλήνων. Από το 1997 τα γερμανικά διδάσκονται μαζί με τα γαλλικά σχεδόν σε όλα τα Γυμνάσια και στα περισσότερα Λύκεια. Την τελευταία τριετία μπήκαν και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι περισσότεροι υποψήφιοι για το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας, σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, εξετάζονται στα αγγλικά και ακολουθούν στη δεύτερη θέση προτίμησης τα γερμανικά. Το γεγονός αυτό τονίζει ο Ασημάκης Κωνσταντόπουλος, καθηγητής γερμανικών και πρόεδρος του Συλλόγου Καθηγητών της Γερμανικής Γλώσσας στην Ελλάδα, που ανάμεσα σε άλλα ισχυρίζεται ότι τα γερμανικά όχι μόνον κερδίζουν συνεχώς έδαφος στις προτιμήσεις των Ελλήνων, αλλά οι Έλληνες που γνωρίζουν γερμανικά αποτελούν το 40% των γερμανομαθών σε παγκόσμιο επίπεδο!
Ομιλείτε γερμανικά;
- Βλάχος: Ο άξεστος. Προέρχεται από τη λέξη Wallah, που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί για να περιγράψουν τους «άλλους», τους μη Γερμανούς.
- Αλτ!: Σταμάτα! Προέρχεται από το στρατιωτικό παράγγελμα «Halt!» των Γερμανών φρουρών.
- Σνίτσελ: Λεπτές φέτες κρέατος που τηγανίζονται αφού τις βουτήξουμε σε χτυπημένο αβγό και τις πασπαλίσουμε με τριμμένη φρυγανιά -Schnitzel.
- Στουκάρω: Πέφτω πάνω σε κάτι. Προέρχεται από τη γερμανική λέξη Stuka, σύντμηση της Sturzkampfflugzeug, που σημαίνει βομβαρδιστικό αεροπλάνο κάθετης εφόρμησης.
Στα γήπεδα της Γερμανίας
- Παράδοση έχουν δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες ποδοσφαιριστές που αγωνίζονται στα πρωταθλήματα της Γερμανίας. Η έλευση του Ότο Ρεχάγκελ στον πάγκο της Εθνικής και η κατάκτηση του Euro άνοιξε τον δρόμο για να δοκιμάσουν την τύχη τους οι: Β. Τσάρτας, Α. Χαριστέας, Ν. Λυμπερόπουλος, Φ. Γκέκας, Λ. Καπάνταης, Γ. Θεοδωρίδης, Α. Τζιώλης και Κ. Κωνσταντινίδης.
Εδώ Ντόιτσε Βέλε
- Ραδιοφωνικό μέσο αντίστασης. Η Ελλάδα δεν το βάζει κάτω στη Χούντα των Συνταγματαρχών (1967-1974) και συντονίζεται στα βραχέα με την ελληνική εκπομπή της Deutsche Welle για να ακούσει τις δηλώσεις εξόριστων πολιτικών και τα σχόλια των συντακτών ενάντια στη δικτατορία. Η εκπομπή εξέπεμψε για πρώτη φορά από την Κολονία στις 13/4/64. Σήμερα μεταδίδεται κάθε μεσημέρι από τη Βόνη και αναμεταδίδεται δορυφορικά από 45 σταθμούς σε όλον τον κόσμο.
