Αιμίλιος Βεάκης: Ο ηθοποιός που θα γινόταν βασιλιάς

13 Δεκεμβρίου 1884 ~ 29 Ιουνίου 1951

Έλαμψε με το ταλέντο του στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα σφραγίζοντας με τις μοναδικές ερμηνείες του τα χρυσά χρόνια του νεοελληνικού θεάτρου. Σε μια εποχή μοναδική για το πλούτο των μεγάλων ηθοποιών, ο Αιμίλιος Βεάκης ήταν –όπως ομολογούν οι ίδιοι οι συνάδελφοί του- ο μεγαλύτερος…

Όταν στο θερινό θέατρο «Τσόχα» στο λιμάνι της Ζέας, το «βασίλειο» του πολύ δημοφιλούς στα τέλη του 19ου αιώνα ηθοποιού Ευάγγελου Παντόπουλου. Στη διάρκεια του έργου όταν ένας ηθοποιός σηκώνει τον λοστό για να χτυπήσει τον πρωταγωνιστή, ο μικρός Αιμίλιος ξεσπάει σε υστερικό κλάμα που αναστατώνει το θέατρο. «Έτσι γνώρισα για πρώτη φορά τον Παντόπουλο χωρίς να φαντάζομαι πως ύστερα από λίγα χρόνια θα είχα τη μεγάλη τιμή να παίζω μαζί του και μάλιστα σε αυτό τον ρόλο του οξύθυμου γιου σηκώνοντας ο ίδιος το λοστό στο θείο του κεφάλι». Αυτή ήταν η πρώτη «επεισοδιακή» γνωριμία του Αιμίλιου Βεάκη με το θέατρο.

Εγγονός του λόγιου και θεατρικού συγγραφέα Ιωάννη Βεάκη, γεννήθηκε στον Πειραιά στις 13 Δεκεμβρίου του 1884, έμεινε πολύ γρήγορα ορφανός και από τους δύο γονείς, κι έτσι πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε συγγενείς του.

Στα 16 του γράφτηκε στη «Βασιλική Δραματική Σχολή» παρά τις αντιρρήσεις των κηδεμόνων του. Έναν χρόνο μετά αφήνει τις σπουδές και ανεβαίνει στα «παλιοσάνιδα της σκηνής» (όπως θα γράψει στο «Ημερολόγιό» του) στον Βόλο, με τον θίασο της Ευαγγελίας Νίκα, στην κωμωδία του Σαρντού «Ποιους βάζουμε στα σπίτια μας». Τον Σεπτέμβρη με τον ίδιο θίασο ξεχωρίζει πάλι σε έναν κωμικό ρόλο στο έργο «Σαμπινιόλ χωρίς να θέλει». Δεν θα φτάσει όμως ούτε εύκολα ούτε γρήγορα στην κορυφή. Θα συνεχίσει τις περιοδείες για αρκετά χρόνια μέχρι την επιστράτευσή του στους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) όπου μάλιστα θα προαχθεί σε λοχία λόγω «ανδραγαθίας».

Το θέατρο των ονείρων

Επιστρέφοντας από το μέτωπο, ο Βεάκης συνεργάστηκε με τους μεγαλύτερους θιάσους της εποχής (Λεπενιώτη, Καλογερίκου, Κοτοπούλη, Κυβέλη, Οικονόμου) και διακρίθηκε σε όλα τα θεατρικά είδη. Από τις πιο μεγάλες ερμηνείες του θεωρήθηκε εκείνη του Οιδίποδα στην τραγωδία «Οιδίπους τύραννος» σε σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη.

Το 1931 συνεργάζεται με την Κατίνα Παξινού και τον Αλέξη Μινωτή στα έργα: «Πατέρας» του Στρίντμπεργκ, «Θείος Βάνιας» του Τσέχοφ, «Πόθοι κάτω απ’ τις λεύκες» του Ευγένιου Ο’ Νιλ. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια της Κατίνας Παξινού: «Πρόκειται για τον μεγαλύτερο ηθοποιό του τόπου μας ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες». Με τον Μινωτή όμως είχαν συναντηθεί το 1920 στα Χανιά. Ο Βεάκης είχε πάει για να παίξει με τον θίασό του τον «Οιδίποδα Τύραννο» και έβαλε μια αγγελία ζητώντας ηθοποιούς. Παρουσιάστηκε ο Αλέξης Μινωτής, κέρδισε αμέσως τον Βεάκη και πήρε τον ρόλο του κορυφαίου του Χορού. Ο θίασος έφυγε και ο Μινωτής είπε αργότερα: «Μου έμεινε η νοσταλγία του χαμένου παραδείσου». Ο «παράδεισος» μπορούσε να περιμένει μια δεκαετία για να συνυπάρξουν επί σκηνής Βεάκης, Μινωτής και Παξινού αλλά η πιο ευτυχισμένη συγκυρία είναι ότι η εποχή που καταξιώνεται ως μεγάλος ηθοποιός συμπίπτει με την ίδρυση (το 1932) του Εθνικού Θεάτρου στο οποίο εντάσσεται ο Βεάκης μαζί με τους Μινωτή, Παξινού, Παπαδάκη, Δενδραμή, Γληνό, Νέζερ και πολλούς άλλους. Ανάμεσα στις παραστάσεις που έγραψαν ιστορία στο ελληνικό θέατρο ήταν το 1933 ο «Οιδίποδας Τύραννος», με σκηνοθέτη τον Φώτο Πολίτη και το 1938 ο «Βασιλιάς Ληρ» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη. Ο Μάριος Πλωρίτης έχει γράψει με αφορμή εκείνη την παράσταση: «Όσοι δεν είχαν την τύχη να δουν το Βεάκη στη σκηνή, ρωτάνε εμάς τους τυχερούς γιατί λέμε πως ο Βεάκης ήταν τόσο μεγάλος. Πώς να τους εξηγήσεις, όμως; Πώς να περιγράψεις με λόγια τους καταρράχτες του Νιαγάρα λ.χ. ή την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης; [...]

Την κορυφαία ώρα της πάμπλουτης σταδιοδρομίας του, όταν ερμήνευσε στα 1938 τον Βασιλιά Ληρ, διέψευσε πανηγυρικά τους σαιξπηρολόγους εκείνους που διατείνονται πως η τραγωδία τούτη «δεν μπορεί να παιχτεί» - τόση είναι, λένε, η οξύτητα κι η ένταση των συναισθημάτων του ήρωα. Ο Βεάκης δεν τον έπαιξε μόνο, δεν τα έζησε μόνο, δεν τα μετάδωσε μόνο σ’ όλους μας. Τα εκτίναξε ως την κορφή του σκηνικού ορίζοντα. Στην τρομερή σκηνή της θύελλας, όπου ο αποδιωγμένος γερο-βασιλιάς παλεύει με τα στοιχεία της φύσης και με τα στοιχειά της φαρμακωμένης ψυχής του, ο Βεάκης ήταν στοιχείο της φύσης ο ίδιος, ήταν θύελλα μέσα στη θύελλα, τυφώνας απέναντι στον τυφώνα - και ο ανεμοστρόβιλος της οδύνης του άρπαζε σύγκορμο τον θεατή, παρασύροντάς τον στην ιλιγγιώδη δίνη της παράκρουσης, της οργής και της αυτογνωσίας του....»

Ο δάσκαλος

Αργότερα θα γίνει και καθηγητής υποκριτικής στην σχολή του Εθνικού. Ήταν εκείνος που ως μέλος της επιτροπής του Εθνικού είπε στον νεαρό Δημήτρη Χορν «Δεν ξέρεις πόσο μας δρόσισες...» όταν τον άκουσε να απαγγέλλει ένα απόσπασμα από τους «Μοιραίους» του Βάρναλη. Η Βάσω Μανωλίδου αφηγήθηκε την παρακάτω εμπειρία από τη συνεργασία της με τον Βεάκη: «Ήταν στους "Ταπεινούς και καταφρονεμένους", που είχα την εξαιρετική τύχη να παίξω δίπλα στον μεγάλο εκείνο ηθοποιό. Κάθε βράδυ, πριν ανοίξει η αυλαία, μου έκανε εντύπωση ότι το χέρι του ήταν παγωμένο.

Τον ρώτησα: Έχετε κι εσείς τρακ, κύριε Βεάκη; Μου απάντησε: ­"Όσο πιο φημισμένος είναι ένας ηθοποιός, τόσο μεγαλύτερη και η ευθύνη του απέναντι στο κοινό"».

Όπως γράφει ο Θεόδωρος Έξαρχος στο βιβλίο «Έλληνες ηθοποιοί»: «Τη σοφία του και τη γνώση που απέκτησε τη μετέδωσε με αγάπη στους νεότερους και όχι μόνο τυπικά στους μαθητές των σχολών όπου δίδαξε. Υπήρξε ο Δάσκαλος ακόμη και για τους ίδιους του συναδέλφους του που είχαν την τύχη να δουλέψουν μαζί του».

Ακόμη και η οικογενειακή ζωή του είχε ενωθεί με το σανίδι της σκηνής. Πρώτη του γυναίκα ήταν η ηθοποιός Μαρία Ράμφου και δεύτερη, η ηθοποιός επίσης, Σμαράγδα Μπόλλα, η οποία έπαιζε σχεδόν πάντα στο πλευρό του, ενώ και τα παιδιά του, η Μαίρη, ο Γιάννης και ο Μίμης ασχολήθηκαν με το θέατρο. Ο Αιμίλιος Βεάκης πάντως εκτός από ηθοποιός "έπαιξε και σε αρκετές ταινίες, τα μόνο οπτικά ντοκουμέντα που έχουμε, έστω και πολύ φτωχά, για το ταλέντο του- ζωγράφιζε, ενώ έγραψε και ποιήματα.

Το θέατρο στην Αντίσταση

Το 1941 τον συλλαμβάνουν οι Ιταλοί και τον κλείνουν εννιά μέρες στις Φυλακές Αβέρωφ. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και τον Δεκέμβρη του 1944, οργανωμένος πια στο ΕΑΜ καταλήγει, μετά από πολλές περιπέτειες στα Δερβενοχώρια της Πάρνηθας όπου οργανώνει έναν αυτοσχέδιο θίασο. Το κοινό τους αποτελούσαν οι ΕΛΑΣίτες και οι κάτοικοι των χωριών. Μετά το τέλος του Εμφύλιου δεν υπάρχει γι’ αυτόν χώρος στο Εθνικό Θέατρο ενώ τον απολύουν και από το Ωδείο Αθηνών όπου δίδασκε. Το 1947 αποφασίζει να αποχωρήσει από το θέατρο παίρνοντας μια πενιχρή σύνταξη. Τον επόμενο χρόνο όμως δεν άντεξε και μπήκε στο νεανικό «Ρεαλιστικό θέατρο» παίζοντας στα «Χρυσάφι» του Ο’ Νιλ, «Σχολείο συζύγων» του Μολιέρου και «Το νυφιάτικο τραγούδι» του πρωτοεμφανιζόμενου Νότη Περγιάλη.

Έχει ενδιαφέρον μια κριτική του συγγραφέα Μ. Καραγάτση για την παράσταση του έργου του Ο’ Νιλ: «Ο θίασος που ανέβασε αυτό το έργο στο θέατρο Περοκέ αποτελείται από είκοσι νεότατους ηθοποιούς που πιθανό να έχουν πολύ τάλαντο όχι όμως αρκετή εμπειρία και ωριμότητα να το αξιοποιήσουν. Κοντά στην υπό αίρεσιν αξία τους στέκεται , εικοστός πρώτος, ο μεγαλύτερος Έλλην ηθοποιός της εποχής μας: ο Βεάκης. Η εντύπωσις της ανισότητος που προκαλεί αυτός ο συγχρωτισμός είναι εξαιρετικά έντονη αλλά και μοιραία. Είναι ανώριμοι οι ηθοποιοί του "Ρεαλιστικού θεάτρου" για να πλαισιώσουν μόνο αυτοί, τον Βεάκη».

Το 1951 την τελευταία χρονιά της ζωής του, το Εθνικό Θέατρο, ύστερα από πολλές διαμαρτυρίες, κάλεσε ξανά τον Βεάκη για να παίξει τους τελευταίους του ρόλους με την Κυβέλη: «Δάφνη Λωρεόλα» και «Τρεις κόσμοι, μια ζωή». Έφυγε στις 29 Ιούνη από εγκεφαλικό επεισόδιο, σε ηλικία 67 χρόνων. Ο Αλέξης Σολομός έγραψε τότε: «Την ημέρα της κηδείας του Βεάκη, ήταν τόσος κόσμος στον Άγιο Κωνσταντίνο και στις σκάλες, που ήμουν αναγκασμένος να σταθώ στη γωνιά του πεζοδρομίου Ένας άνθρωπος του λαού πέρασε κοντά μου, κρατώντας ένα δέμα και μερικά εργαλεία. Στάθηκε, βλέποντας το πλήθος και μου είπε: "Τι γίνεται εδώ πέρα;". "Πέθανε ο Βεάκης", του απάντησα. Άνοιξε διάπλατα τα μάτια, και μια έκφραση βαθιάς θλίψης ζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του: "Ο ηθοποιός;". Ήταν ο τόνος της φωνής του περαστικού; Ήταν η δική μου συγκίνηση; Ποτέ η λέξη "ηθοποιός" δεν μου φάνηκε να ’χει τόσο μεγαλείο όσο εκείνη τη στιγμή...»

Η σιγουριά των ηθοποιών

«Ο Βεάκης δεν ήτανε μονάχα Οιδίπους, δεν ήτανε μονάχα Τόμπης, δεν ήτανε μονάχα Ληρ. Ήταν ένας μεγάλος πλάτανος, που άπλωνε τα κλαδιά του πάνω μας και κουρνιάζαμε στη σκιά του. Η παρουσία του έδινε στο θέατρο του τόπου μας θαλπωρή, σιγουριά κι ένα αίσθημα ανεξαρτησίας. Δεν ανησυχούσαμε για το μέλλον, γιατί υπήρχε ο Βεάκης κι αυτό μας ήταν αρκετό.» Αλέξης Σολομός

H πρώτη παράσταση

• Ξαφνικά ο μπάρμπας μου άπλωσε το χέρι του και μ΄άρπαξε απ’ τ’ αυτί.
• Κάτι σου είχα τάξει, αν έπαιρνες με καλό βαθμό το ενδεικτικό σου.

Πήδηξα επάνω.

• Να με πας στο θέατρο, φώναξα.
• Πάμε απόψε;

Μόνο που δεν έβαλα τα κλάματα απ΄ τη χαρά μου. Χωρίς να δώσω απάντηση χύμηξα στην κάμαρα μου. Σ’ ένα λεφτό, στα σκοτεινά με μόνο το φως που ’ριχνε στην κάμαρα το φανάρι του δρόμου, πλύθηκα, ντύθηκα. Τρέμοντας μπας και μετανιώσουν, ύστερα απ’ το φαΐ με κανένα λόγο δεν δέχτηκα να καθίσω στο τραπέζι.
Άρπαξα ένα κομμάτι ψωμί και βρέθηκα στο δρόμο.

• Θα περιμένω κάτω ώσπου να φάτε».

-Αιμίλιος Βεάκης, «Παρασκήνια»

Πηγές

• Αιμίλιος Βεάκης, «Παρασκήνια», εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2005
  
• Θεόδωρου Έξαρχου, «Έλληνες ηθοποιοί», εκδόσεις Δωδώνη, 1991
  
• Μάριος Πλωρίτης: «Ο ανεπανάληπτος. Μνήμη Αιμίλιου Βεάκη». Το Βήμα της Κυριακής, 31/5/1981
  
• Αλέξης Σολομός «Βίος και παίγνιον/Σκηνή " Προσκήνιο " Παρασκήνια» εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1980).
  
• Μ. Καραγάτσης, «Κριτική θεάτρου 1946-1960», εκδόσεις Εστία, 1999
  

Του Γρηγόρη Παπαδογιάννη. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 368, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 15 Μαρτίου 2009.

Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Χτίζοντας για τον άνθρωπο

1913 ~ 28 Ιουνίου 1975

Κορυφαίος αρχιτέκτονας και οραματιστής πολεοδόμος, ο Δοξιάδης με τα έργα του επηρέασε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ιεράρχησε τις ανθρώπινες ανάγκες και σχεδίασε πόλεις φιλικές και σύγχρονες. Οι θεωρίες του αναγνωρίζονται παντού, από την Ελλάδα ως τη Μέση Ανατολή και από την Βενεζουέλα ως τη Βόρεια Αμερική ...

Όταν ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης μελετούσε τα σχέδιά του, το μυαλό του λειτουργούσε μέσα από τα δεδομένα του μέλλοντος. Με άλλα λόγια, είχε επίγνωση της επερχόμενης πληθυσμιακής έκρηξης στον πλανήτη, της συρρίκνωσης της ποιότητας ζωής και της καταπίεσης που προκαλεί στους νέους η έλλειψη χώρου και διεξόδου. Σε αυτά δεν αντιπαρέβαλλε μονάχα τη μοντέρνα αισθητική που τον χαρακτήριζε, αλλά και την πρακτική ματιά ενός δημιουργού που, περισσότερο ακόμα και από την αρχιτεκτονική ή την πολεοδομία, αγάπησε τον άνθρωπο.

Για παράδειγμα, σχεδιάζοντας το Ισλαμαμπάντ δημιούργησε μια πόλη για δύο εκατομμύρια κατοίκους, ικανή να αναπτύσσεται απρόσκοπτα μέσα από φαρδιές λεωφόρους, που τα οικοδομικά της τετράγωνα συνδέονται με πρωτοποριακούς, για την εποχή, πεζόδρομους, προσφέροντας μια ανθρώπινη ανάσα, μια άλλη ποιότητα διαβίωσης στους κατοίκους της.

Ως προς την Αθήνα, ήταν της άποψης ότι τόσο το ιστορικό κέντρο όσο και τα μνημεία της έπρεπε να προστατευτούν. Εντούτοις, παρ’ ότι είχε από τότε τη φήμη του ξεχωριστού επιστήμονα (ή ίσως και λόγω αυτού), οι συμπατριώτες μας αγνόησαν τις μελέτες και τα σχέδια που υπέβαλε. Μισό αιώνα αργότερα, δεν μπορούμε να πούμε ότι δικαιώθηκαν.

Γεννήθηκε το 1913 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας. Ήταν γιος του παιδιάτρου Απόστολου Δοξιάδη, στενού φίλου του Ελευθέριου Βενιζέλου και κατά καιρούς υφυπουργού στις κυβερνήσεις του, και της Ευανθίας Μεζεβίρη. Μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον όπου η πολιτική είχε ενεργό ρόλο, θα προσέφερε και αυτός πολλά στην ανασυγκρότηση της χώρας από τα δεινά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο ως υφυπουργός όσο και από τη Διεύθυνση Χωροταξικών Μελετών.

Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου το 1935 και την επόμενη χρονιά ανακηρύχτηκε διδάκτωρ Μηχανικός από το Πανεπιστήμιο Σαρλότενμπουργκ του Βερολίνου. Στη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε αρχηγός της αντιστασιακής ομάδας Ηφαιστος και εξέδιδε ένα περιοδικό με τίτλο «Χωροταξία-Πολεοδομία-Αρχιτεκτονική», τη μοναδική έκδοση τεχνικού περιεχομένου σε όλα τα κατεχόμενα εδάφη της Ευρώπης. Μετά την Απελευθέρωση αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του Λοχαγού και έλαβε μέρος στο Συνέδριο για την Ειρήνη, στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας. Τα επόμενα ταξίδια του είχαν να κάνουν με την πολεοδομική ανασυγκρότηση της Ελλάδας. Στα χρόνια αυτά διατέλεσε επικεφαλής της Ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διεθνή Διάσκεψη Οικισμού, Πολεοδομίας και Ανοικοδομήσεως του ΟΗΕ και με την ιδιότητα αυτή εκπροσώπησε αρκετές φορές τη χώρα μας στις διαπραγματεύσεις για τις ιταλικές πολεμικές επανορθώσεις.

Το 1954 ίδρυσε το τεχνικό γραφείο Δοξιάδη (Doxiadis Associates), μια ιδιωτική εταιρεία συμβούλων μηχανικών την οποία πλαισίωναν κορυφαίοι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι (με πολλούς από τους οποίους είχε συνεργαστεί κατά την περίοδο της Ανοικοδόμησης). Η εταιρεία έφτασε πολύ σύντομα να έχει γραφεία και στις πέντε ηπείρους, με προγράμματα τα οποία έτρεχαν σε σαράντα χώρες. Στο μεταξύ δεν έπαυε να παραθέτει διαλέξεις σε πολλά πανεπιστήμια της Αμερικής, καθώς και στην Οξφόρδη και το Δουβλίνο. Ευφυής, ορθολογιστής, οξύνους, είχε την ικανότητα να συνδυάζει τα μαθηματικά, τη στατιστική, τη φαντασία και τον κοινό νου, προκειμένου να εξασφαλίζει εφαρμόσιμες και οικονομικές λύσεις. Η διατριβή του, με θέμα τη διάταξη του χώρου στην αρχαία ελληνική πολεοδομία, δημιούργησε μεγάλη αίσθηση παγκοσμίως, καθώς υποστήριξε ότι οι αρχαίοι σχεδίαζαν τα κτίριά τους στον χώρο με βάση προοπτικές μετρήσεις. «Όλοι διαπράττουμε αρχιτεκτονικά εγκλήματα», θα έγραφε το 1971 στο περιοδικό «Ekistics» για να εξηγήσει ότι εκείνη η μικρή κλίμακα των αρχαίων ελληνικών οικισμών αποτελούσε το μέτρο για μιαν αρχιτεκτονική της ανθρώπινης ευτυχίας. «Ως εγκληματίες πρέπει αυτό να το ομολογήσουμε εξαρχής. Δεν κατανοούμε την πόλη και δεν έχουμε την κατάλληλη αρχιτεκτονική για την εποχή μας. Κάποιοι θεωρούν τους αρχιτέκτονες υπεύθυνους γι’ αυτήν την αποτυχία. Έχουν δίκιο, αν σκεφτούμε ότι δεν αναφέρονται σε εξειδικευμένες πλευρές της Αρχιτεκτονικής ή σε όλους τους αρχιτέκτονες, αλλά στον μέσο αρχιτέκτονα, τον ειδικό στην κατασκευή των κελυφών (σ.σ. σπιτιών) τα οποία η ανθρωπότητα έχει απόλυτη ανάγκη».

Ως ορθολογιστής, ήταν και απόλυτα θαρραλέος. Και μέσα από τούτη τη σύμβαση ταλέντου και ειλικρίνειας, γινόταν χαρισματικός και μάγευε τα ακροατήριά του με την άνεση μέσα από την οποία διατύπωνε τις ιδέες του. «Για να καταλάβουμε το παρόν, πρέπει να κοιτάξουμε το παρελθόν», έλεγε και ξανάλεγε Και ιδού το αποτέλεσμα: η οικιστική, η θεωρία που θεμελίωσε και καθιέρωσε, διδάσκεται ακόμα στα πανεπιστήμια.

Στον μικρόκοσμό του ήταν ένας απλός και προσιτός άνθρωπος που αγαπούσε τη σύζυγό του, Έμμα, που λάτρευε τα παιδιά του, την Ευφροσύνη και τον Απόστολο, που του άρεσε να απαγγέλλει ποιήματα του αγαπημένου του Καβάφη (κυρίως το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους»), που έβρισκε καταφύγιο στα γουέστερν, στη μουσική του Χατζιδάκι και στο θέατρο. Τα χρήματα δεν τα αγάπησε ποτέ του. Λάτρης της λιτότητας τόσο στη δουλειά του, όσο και στη ζωή του, είχε δυο κοστούμια όλα κι όλα, ενώ έκανε τις μελέτες του χωρίς να πληρώνεται. Σεβόταν πολύ τους παλιούς μαστόρους, λάτρευε το ξύλο και την πέτρα και αξιοποιούσε πάντα τα φυσικά υλικά, που κάθε τόπος διαθέτει. Ακάματος δουλευτής, ξυπνούσε στις έξι το πρωί και συχνά εργαζόταν μέχρι τα ξημερώματα της επόμενης μέρας. Και τον αθλητισμό τον είχε στο αίμα του, καθώς στα νιάτα του υπήρξε σπουδαίο ταλέντο στο άλμα εις ύψος. Από όλη αυτήν την πινακοθήκη των χαρακτηριστικών του, δεν θα μπορούσε να λείψει και η γραφή. Διότι ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης έγραφε μέχρι το τέλος της ζωής του με το πάθος ενός γεννημένου συγγραφέα (άφησε, μάλιστα, και δύο μυθιστορήματα, το «Μια απλή ιστορία» και το «Η πορεία των Λαών»). Πάνω από όλα, ωστόσο, βρισκόταν η Αρχιτεκτονική. Η Αρχιτεκτονική και ο Άνθρωπος.

«Η εντοπία», έλεγε, «πρέπει να μεριμνά για την ευτυχία και την ευημερία του Ανθρώπου. Οφείλει να φροντίζει και τα πέντε στοιχεία του ανθρωπόκοσμου: τη φύση, τον άνθρωπο, την κοινωνία, τα κελύφη και τα δίκτυα. Οφείλει να εξασφαλίζει αυτήν τη σύνθεση». Ο ίδιος την εξασφάλισε σε όλα του σχεδόν τα έργα. Τον Άνθρωπο σκεφτόταν όταν σχεδίαζε κτίρια, οικισμούς και πολιτείες, από τα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας και το «Απολλώνιο» στο Πόρτο Ράφτη, μέχρι τη Βαγδάτη, την Τέμα της αφρικανικής Γκάνα, το Ισλαμαμπάντ (πρωτεύουσα του Πακιστάν), τον Λίβανο και κάμποσες περιοχές σε μεγάλες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών (Μαϊάμι, Ουάσιγκτον, Μπρούκλιν, Ντιτρόιτ), για να αναφέρουμε ένα μονάχα μέρος από τα έργα του που είναι διασκορπισμένα στον κόσμο. Να ήταν άραγε τυχαίο το ότι από το 1954 και μέχρι τον θάνατό του, το 1975, διατελούσε σύμβουλος σαράντα περίπου κυβερνήσεων, καθώς και του ΟΗΕ και της Διεθνούς Τράπεζας, σε θέματα οικιστικής ανασυγκρότησης; Ασφαλώς και όχι: ελάχιστοι είναι οι πολεοδόμοι παγκοσμίως που έχουν να επιδείξουν κάτι τέτοιο στη διάρκεια του εικοστού αιώνα.

«Ελάχιστοι είναι οι πολεοδόμοι παγκοσμίως, το έργο των οποίων μπορεί να συγκριθεί ως προς τον αριθμό των ρυθμιστικών σχεδίων, ως προς τη διεθνή παρουσία, αλλά και ως προς τη θεματική ποικιλία των μελετών, με αυτό του Κωνσταντίνου Δοξιάδη», γράφει ο Αλέξανδρος-Ανδρέας Κύρτσης στο εισαγωγικό σημείωμα που περιλαμβάνεται στην έκδοση «Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης, Κείμενα, Σχέδια, Οικισμοί». Φυσικά, στο τέλος δεν απομένουν παρά οι άνθρωποι που γεύονται τα έργα. Και σήμερα είναι εκατομμύρια εκείνοι που περπατούν τις διαδρομές που σχεδίασε το Γραφείο Μελετών Δοξιάδη και τις οποίες διηύθυνε ο ίδιος από το στρατηγείο του στην πλαγιά του Λυκαβηττού.

Δυνατός και θαρραλέος έμελλε να παραμείνει μέχρι το τέλος, παρά τα σοβαρά προβλήματα που του προκάλεσε μια πολύ σπάνια ασθένεια (πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση), που μέσα σε τρία χρόνια τον οδήγησε σε ολική παράλυση και τελικά στον θάνατο. Ακόμα και τότε, δεν έδειξε ποτέ να χάνει το κουράγιο του, και με το ακατάπαυστο γράψιμο προσπαθούσε να ξορκίζει τη μαύρη, φευγαλέα σκιά που τον είχε πάρει στο κατόπι. Και κάπως έτσι, αξιοπρεπής και γενναίος, και κρατώντας σημειώσεις γύρω από τη φοβερή αρρώστια ώστε να βοηθήσει τους μελλοντικούς ερευνητές, έσβησε στο σπίτι του, στην Αθήνα, το πρωί της 28ης Ιουνίου του 1975.

Στις παρυφές της τέχνης

Στη διάρκεια της τεράστιας πορείας του ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης γνώρισε την αποθέωση, γεύτηκε τον φθόνο, βίωσε τον θαυμασμό και, πάνω από όλα, είδε απλούς ανθρώπους να τον ευγνωμονούν επειδή τους βοήθησε χωρίς αμοιβή. Ο ίδιος, ωστόσο, έλεγε πάντα ότι το καλύτερο κομπλιμέντο για τη δουλειά του το άκουσε από έναν πολύ στενό του φίλο, τον Γιάννη Τσαρούχη. Όταν του έδειξε τα γραφεία, που είχε σχεδιάσει για τον Όμιλο Δοξιάδη, τον ρώτησε πώς του φαινόταν η αρχιτεκτονική του χώρου. «Ποια αρχιτεκτονική;» του είπε ο Τσαρούχης.

Παγκόσμια αναγνώριση

Το πιο εντυπωσιακό μέρος της πορείας του Δοξιάδη έχει να κάνει με το ότι σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, κατά τη δεκαετία του ’50, κατάφερε να ανέλθει στο διεθνές στερέωμα και να παραμείνει σε αυτό ως μια μεγάλη μορφή της ιστορίας της πολεοδομίας. Όταν ξεκίνησε η απογείωση της σταδιοδρομίας του, το 1954, ήταν σαράντα ενός ετών, και μέχρι τον θάνατό του το όνομά του συνδέθηκε με αναρίθμητους οικισμούς και νέες ή παλαιές πόλεις. Τα έργα που σχεδίασε και υλοποίησε αναμόρφωσαν ή έδωσαν ζωή σε μικρότερους οικισμούς, σε κοινότητες και πανεπιστημιουπόλεις, δημιούργησαν πρωτεύουσες και καθόρισαν το μέλλον μεγαλουπόλεων, ενώ είχαν επιπτώσεις με μεγάλο χρονικό βάθος στην εξέλιξη του χώρου περιφερειών σε χώρες διαφορετικών επιπέδων οικονομικής ανάπτυξης ή και του συνόλου του εθνικού γεωγραφικού χώρου αναπτυσσόμενων χωρών. Και ίσως να μην υπάρχει άλλος πολεοδόμος η δουλειά του οποίου να έχει επηρεάσει την ζωή τόσο πολλών ανθρώπων και το μέλλον τόσο πολλών κοινωνιών.

Του Στέφανου Δανδόλου. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 340, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 31 Αυγούστου 2008.

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο 69 – Η σεξουαλική ικανοποίηση των Ελλήνων

Βιώνουμε την πιο απελευθερωμένη σεξουαλικά περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, χωρίς όμως να μπορούμε με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι οι σύγχρονοί μας είναι οι πιο ικανοποιημένοι σεξουαλικά άνθρωποι που πέρασαν ποτέ από τον πλανήτη. Ίσα-ίσα, τα προβλήματα της καθημερινότητας και οι καταναγκασμοί της εικόνας φαίνεται πως μας κάνουν να απομακρυνόμαστε από την ουσία ...

Στην αρχή ήταν η σεξουαλικότητα. Δοσμένη ως φυσικό δώρο, παρέμενε εν πολλοίς ανεξερεύνητη για αιώνες. Μετά ήταν η αναζήτηση και η απελευθέρωση, που γίνονται καλύτερα αντιληπτές μέσα από τις συνταρακτικές κοινωνικές αλλαγές ?αρχής γενομένης από τη δεκαετία του ’50. Κατόπιν έκανε την εμφάνισή της η υπερπροσφορά, κάνοντας πολλούς να μιλούν για κορεσμό.

Σήμερα η συζήτηση είναι για το πόσο ικανοποιημένοι είμαστε από τη σεξουαλική μας ζωή. Για το πόση χαρά αντλούμε από τις επαφές μας, για την ποιότητα του οργασμού, κοντολογίς για μια νέα σεξουαλικότητα που πλέον μετριέται στατιστικά, συζητιέται στις παρέες και ερμηνεύεται μέσα από το πρίσμα της ιατρικής και το μικροσκόπιο σεξοθεραπευτών, ψυχολόγων, ανδρολόγων, ψυχιάτρων.

Κομβική θέση σε όλη αυτήν την προβληματική έχει σήμερα η σεξουαλική ικανοποίηση, ένα θέμα δυσερμήνευτο καθώς δεν ορίζουν όλοι οι άνθρωποι την ικανοποίηση με τον ίδιο τρόπο, ενώ παράλληλα διαφέρει ο βαθμός κορεσμού από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το σίγουρο είναι ότι η σεξουαλική ικανοποίηση είναι σημαντική τόσο για την ψυχολογική όσο και για τη σωματική υγεία. Διεθνείς ιατρικές έρευνες υποστηρίζουν ότι η ύπαρξη οργασμών στη ζωή ενός ατόμου φαίνεται να απομακρύνει υπολογίσιμα το ενδεχόμενο καρδιοπάθειας και διάφορων μορφών καρκίνου, λειτουργεί κατευναστικά στις ημικρανίες, αποφορτίζει από το άγχος, το στρες, την κατάθλιψη και δημιουργεί αίσθημα πληρότητας, σιγουριάς και αυτοεκτίμησης. Για όλα αυτά, μια φυσιολογική σεξουαλική ζωή θεωρείται ασπίδα για την υγεία και την καλή ψυχολογία του ατόμου.

Κραχ και στο σεξ

Σε παγκόσμια έρευνα της Durex που έγινε σε τριάντα περίπου χώρες και δημοσιεύτηκε τον περασμένο Οκτώβριο, ποσοστό 64% των ανδρών και 32% των γυναικών δήλωνε ότι είχε οργασμό σχεδόν σε κάθε σεξουαλική επαφή. Οι γυναίκες φαίνεται να ικανοποιούνται πολύ λιγότερο από τη σεξουαλική επαφή, αφού ποσοστό 6% δήλωνε ότι δεν είχε ποτέ οργασμό, ενώ ένα 11% δήλωνε ότι είχε σπάνια.

Στην ίδια έρευνα και ειδικά για τη χώρα μας, ποσοστό 44% των Ελληνίδων δήλωνε ότι είχε σχεδόν πάντα οργασμό κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, ενώ το ίδιο ποσοστό για τους άνδρες ήταν 85%. Σχετικά με την ένταση του οργασμού, το 79% των Ελλήνων και το 66% των Ελληνίδων ήταν ευχαριστημένο με την ένταση του οργασμού τους. Ένα βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι οι γυναίκες θα πρέπει να θεωρούν τους εαυτούς τους αδικημένους, σε σχέση με τους άντρες.

Πηγαίνοντας πιο βαθιά, θα διαπιστώσουμε ότι στον δρόμο για την κατάκτηση της σεξουαλικής ικανοποίησης υπάρχουν πολλά εμπόδια. Σε πρόσφατη έρευνα της Εταιρείας Μελέτης Ανθρώπινης Σεξουαλικότητας (ΕΜΑΣ) -πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Alco σε συνολικό δείγμα 1.800 ενηλίκων- καταγράφεται κατακόρυφη μείωση της συχνότητας των σεξουαλικών επαφών τα τελευταία 2 χρόνια, μείωση που αποδίδεται στα εντεινόμενα οικονομικά προβλήματα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ σε ανάλογη έρευνα του 2006 το 29% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι έκαναν σεξ δύο φορές την εβδομάδα, το αντίστοιχο ποσοστό μειώθηκε σε 18% το 2007 και σε μόλις 11% το 2008. Ακόμη, όπως προέκυψε από τις απαντήσεις, ελάχιστοι Έλληνες θεωρούν σήμερα το σεξ ως σημαντικό στοιχείο στη σχέση τους. Στην ερώτηση «Τι θεωρείτε πιο σημαντικό στη σχέση σας;», το 42% επέλεξε ως απάντηση την οικονομική κατάσταση, το 31% τη συναισθηματική κατάσταση και μόνο το 16% το σεξ. Μάλιστα, έξι στους δέκα θεωρούν ως κύριους παράγοντες που επηρεάζουν τη σεξουαλική τους ζωή τα οικονομικά προβλήματα (41%) και το εργασιακό άγχος (21%), με το 68% του δείγματος να παρατηρεί μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας. Πάλι στην ίδια έρευνα, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι σύγχρονοι βιοπαλαιστές, φαίνεται να έχουν επηρεαστεί περισσότερο από κάθε άλλη επαγγελματική ομάδα, με το 47% να δηλώνει ότι είναι λίγο ή καθόλου ικανοποιημένο από τη σεξουαλική του ζωή. Τέλος, τα μεσαία στρώματα φαίνεται να είναι αυτά που έχουν επηρεαστεί περισσότερο -με το 55% να μη δηλώνει σεξουαλικά ικανοποιημένο- όπως επίσης και οι παντρεμένοι, αφού μόνον το 28% δηλώνει ικανοποιημένο.

Για όλα τα παραπάνω μιλήσαμε με τον πρόεδρο της ΕΜΑΣ, τον χειρουργό, ανδρολόγο και ουρολόγο Κώστα Κωνσταντινίδη. Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας τονίζει ότι ο οικονομικός είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει πολύ τη σεξουαλικότητα. «Τα οικονομικά προβλήματα δημιουργούν στρες, ανασφάλεια, βιώνονται ως αποτυχία και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην έρευνά μας, που δείχνει μεγάλη πτώση της συχνότητας επαφών».

Προχωρώντας ένα θέμα παρακάτω, ο ίδιος τονίζει ότι η ευκολία με την οποία προσφέρεται το σεξ σήμερα αποτελεί επίσης πρόβλημα. «Η επιθυμία πρέπει να έχει εμπόδια. Πρέπει να μη δίνονται όλα στο ‘’πιάτο’’. Η υπερπροσφορά απομυθοποιεί και διαρκώς βλέπουμε ανθρώπους στους οποίους τίποτα δεν κάνει αίσθηση.

Την ίδια ώρα όλο αυτό το σκηνικό που καλλιεργείται από τα ΜΜΕ, τη βιομηχανία του θεάματος κ.λπ. δημιουργούν καταναγκασμούς μέσα από την ακατάλυτη δύναμη της εικόνας, που αναγκάζουν πολλούς να χάνουν τον αυθορμητισμό και το ένστικτό τους και να αφαιρούν από τη σεξουαλική επιθυμία το μυστήριο. Ο καταναγκασμός ποδηγετεί τις επιθυμίες και σταδιακά οδηγούμαστε σε έναν κορεσμό, που είναι ό,τι χειρότερο για τη σεξουαλική ικανοποίηση». Αν και επιστήμονας και άνθρωπος της γνώσης ο ίδιος, υποστηρίζει πως με τις τόσες πληροφορίες (περί σεξ) χάσαμε τη γνώση και «αυτό είναι ένα βαθύτερο, οντολογικό και φιλοσοφικό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η σύγχρονη κοινωνία».

Ταμπού και ηθική

Ο Ζήσης Παπαθανασίου, επίκουρος καθηγητής γυναικολογίας, σεξολόγος και διευθυντής του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου, είναι άλλος ένας διακεκριμένος επιστήμονας. Για αρχή τον ρωτάμε αν μπορούν οι σύγχρονοι Έλληνες να χαρακτηριστούν ικανοποιημένοι σεξουαλικά. Να, η απάντηση: «Η εμπορευματοποίηση του σεξ και ο τρόπος που προβάλλουν τα ΜΜΕ τη σεξουαλικότητα οδηγούν μεγάλη μερίδα του πληθυσμού -όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη- σε όλο και περισσότερες απαιτήσεις και διεκδικήσεις γύρω από τη σεξουαλική ικανοποίηση. Οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν, πάντως, ότι ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% των Ελλήνων λειτουργεί ικανοποιητικά και απολαμβάνει το σεξ.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο βαθμός ικανοποίησης έχει πάντα υποκειμενικό χαρακτήρα και δεν ταυτίζεται, σε ποσοστιαίες αναλογίες, με το ποσοστό των Ελλήνων που λειτουργεί ικανοποιητικά. Σε γενικές γραμμές, πάντως, φαίνεται ότι οι γυναίκες είναι πιο διεκδικητικές στο σεξ και το απολαμβάνουν περισσότερο στις μέρες μας, σε σχέση με παλαιότερα. Ασφαλώς, υπάρχουν πολλοί ανασταλτικοί παράγοντες. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η απειρία, η αδυναμία να δίνουμε και να παίρνουμε, η αδυναμία ή η δυσκολία να κάνουμε μια σχέση, οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες, η έλλειψη χρόνου και η έλλειψη πλαισίου γύρω από τη σεξουαλική συμπεριφορά λειτουργούν ανασταλτικά στην κατάκτηση της ικανοποίησης. Επίσης, η θρησκεία επηρεάζει σαφώς αρνητικά τη σεξουαλικότητα, όπως και η μόρφωση, που αν και ευοδώνει συνήθως τις συντροφικές σχέσεις, μπορεί να λειτουργεί ανασταλτικά στο σεξ».

Κατόπιν τον ρωτάμε αν με τα ταμπού που υπήρχαν παλαιότερα ήμασταν πιο ευτυχισμένοι, σε σχέση με τώρα που έχουν ατονήσει. Ο καθηγητής είναι αντίθετος με την ύπαρξη ταμπού. «Δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Η σεξουαλικότητα για να λειτουργεί καλύτερα δεν έχει ανάγκη από ταμπού αλλά από πλαίσιο λειτουργίας. Αυτό το πλαίσιο συνδέει τη σεξουαλικότητα με την ηθική. Η σεξουαλικότητα δεν έχει ανάγκη δεσμών με τη θρησκεία, αλλά με την ηθική. Η κατάργηση των δεσμών με την ηθική θα οδηγήσει ενδεχομένως σε κατάργηση της ίδιας της σεξουαλικότητας και αυτό είναι που θα πρέπει να διαφυλάξουμε και όχι τα ταμπού, τα οποία ασφαλώς έχουν υποχωρήσει», καταλήγει.

Για το τέλος αφήσαμε τον γνωστό σε όλους μας Θάνο Ασκητή, τον επιστήμονα που απενοχοποίησε το σεξ στην Ελλάδα και έκανε τους πάντες να μιλούν πιο ανοικτά για αυτό. Από τη θέση του προέδρου του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, επισημαίνει ότι ο πειραματισμός για την αναζήτηση σεξουαλικής ικανοποίησης είναι κάτι θεμιτό, ωστόσο υπάρχουν προϋποθέσεις και όροι. Όπως υποστηρίζει, ο άνθρωπος σήμερα παρουσιάζεται όλο και πιο απελευθερωμένος σεξουαλικά. «Αναζητά τρόπους ικανοποίησης μέσω του ίντερνετ, των χαπιών, των βοηθημάτων. Χαρακτηριστική αλλαγή παρουσιάζει η γυναίκα, η οποία αναζητά τρόπους σεξουαλικής ικανοποίησης, αφού δεν κρύβεται, δεν ντρέπεται και δεν φοβάται για τη σεξουαλικότητά της. Πολλοί άνθρωποι σήμερα ?κυρίως άντρες, αλλά και γυναίκες? επισκέπτονται sex shops για να διευρύνουν τα σεξουαλικά τους ενδιαφέροντα, να πειραματιστούν πάνω στη σεξουαλική τους ζωή. Είναι θεμιτό πολλά ζευγάρια να δοκιμάζουν καινούριες εμπειρίες στο σεξ μέσω εσωρούχων, βοηθημάτων ή άλλων εξαρτημάτων. Η κλινική μας εκτίμηση είναι ότι το ζευγάρι μπορεί να βοηθηθεί από αυτό και να ανανεώσει τη σεξουαλική επαφή και κυρίως τις φαντασιώσεις του». Εντούτοις υπάρχουν και κίνδυνοι.

«Συχνά η σεξουαλική ζωή περιορίζεται στη χρήση και μόνον αυτών των βοηθημάτων και καταλήγει στις περισσότερες περιπτώσεις να λειτουργεί υπό τη χρήση των σεξουαλικών αντικειμένων, κάτι που έχει τα αντίθετα αποτελέσματα στη σεξουαλική ζωή του ζευγαριού. Σε αυτήν την περίπτωση το σεξ γίνεται ένας αυτοσκοπός χαράς και απόλαυσης που η ηδονή είναι ο στόχος και όχι το μέσο μιας ανθρώπινης σχέσης». Επιπλέον, ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων καταφεύγει στα sex shops για να «θεραπεύσει» το σεξουαλικό του πρόβλημα, κάτι με το οποίο είναι κάθετα αντίθετος.

«Είναι σύνηθες ένας άντρας με διαταραχή στύσης ή μια γυναίκα με έλλειψη οργασμού να καταφεύγει στα συγκεκριμένα μαγαζιά, ελπίζοντας στη «μαγική λύση», που θα τους βοηθήσει να έχουν καλύτερη σεξουαλική ζωή. Αυτή η επιλογή τούς απαλλάσσει από το άγχος της έκθεσης στον ειδικό αλλά και της αποδοχής του προβλήματος. Ετσι, οδηγούνται στην αναζήτηση πρόχειρων, μη επιστημονικών μεθόδων, που το μόνο που κάνουν είναι να τους απογοητεύουν και το πρόβλημα να παραμένει. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι άνθρωποι να μη φοβούνται τον ειδικό, να σκύψουν πάνω από το πρόβλημα, να πιστέψουν ότι υπάρχει λύση και να διεκδικήσουν τη σεξουαλική ζωή που επιθυμούν».

Δυο ανάσες

«Με μας τους δυο κάτι θα γίνει, έλα κοντά να δεις μέσα στα μάτια τι φαίνεται. /

Η επαφή είναι μια δίνη, έλα κοντά να δεις πόσο η ζωή σου ζεσταίνεται. /

Οι κινήσεις θα απλωθούν μες στα μάτια σφίγγει μια θηλιά, δάχτυλα μπερδεύονται μες στα μαλλιά οι αισθήσεις φαίνονται δυο μυστικά. /

Δυο ανάσες θα ακουστούν και όλα κρέμονται από μια κλωστή. Κάποια λέξη στο αυτί θα χρειαστεί, σαν τον κλέφτη θα έρχεται η ηδονή [...]».

-Για τον Ευγ. Αρανίτση, τον στιχουργό του τραγουδιού του Β. Λέκκα, «Δυο ανάσες», το σεξ είναι ποιητική πράξη.

Παιχνίδια ενηλίκων

• O Νίκος Κόντος, brand manager της Durex, σκιαγραφεί τη σεξουαλική απελευθέρωση των Ελλήνων όπως αυτή αποτυπώνεται στις έρευνες της εταιρείας, αλλά και από τη διάθεση των προϊόντων. «Μία από τις έρευνες που πραγματοποιείται συστηματικά στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και δίνει απαντήσεις στο αν και πόσο σεξουαλικά απελευθερωμένοι είναι οι Ελληνες, είναι η Ερευνα Σεξουαλικής Ευεξίας της Durex. Τα στοιχεία της δείχνουν ότι γενικά, οι Ελληνες γνωρίζουν τόσο την ύπαρξη όσο και τα σημεία που μπορούν να προμηθευτούν σεξουαλικά παιχνίδια (sex toys). Ετσι, 4 στους 10 Ελληνες παραδέχονται ότι τα σεξουαλικά βοηθήματα μπορούν να έχουν βασικό ρόλο στη σεξουαλική ευχαρίστηση, ενώ το 37% αναφέρει ότι μπορεί να τα προμηθευτεί εύκολα. Μάλιστα, το 20% δηλώνει περιστασιακή ή συχνή χρήση, ενώ ένα ακόμα 20% θα ήθελε να διανθίσει τη σεξουαλική του ζωή με τη χρήση τους. Η μεγάλη αποδοχή του δαχτυλιδιού της Durex αλλά και η διάθεση των συσκευών μασάζ τόσο από το Durex Store (www.durex.gr) όσο και από τα φαρμακεία δείχνουν ότι οι Ελληνες αρέσκονται να πειραματίζονται και να αναζητούν τρόπους να κάνουν πιο απολαυστική την ερωτική τους ζωή».

Τηλεφωνικό σεξ*

• 210-6777070: Η Εταιρεία Μελέτης Ανθρώπινης Σεξουαλικότητας λειτουργεί από το 1998 την Ανοιχτή Γραμμή Βοήθειας και Στήριξης.

• 210-7797979: Λύση υπάρχει, διεκδίκησέ την! Αυτό είναι το μότο του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας που προφέρει υποστήριξη μέσα από αυτήν τη γραμμή.

*Απαντούν εξειδικευμένοι επιστήμονες παρέχοντας πληροφορίες για διαταραχές της σεξουαλικής ζωής, τηρώντας την αρχή της ανωνυμίας.

Εμπόδια ικανοποίησης

• Η πιο πρόσφατη σεξουαλική δυσλειτουργία που εμφανίζεται στους άντρες είναι η ανεσταλμένη εκσπερμάτιση. Υποδηλώνει την πλήρη απουσία εμφάνισης σπέρματος και αδυναμία οργασμού. Η διαταραχή δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και μέχρι πριν από μερικά χρόνια θεωρούνταν σπάνια. Σήμερα, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, φαίνεται να απασχολεί το 5% του πληθυσμού.

Το χάπι του έρωτα

• Το Viagra, η εμπορική ονομασία της δραστικής ουσίας «κιτρική σιλδεναφίλη» (γνωστό και ως μπλε χάπι, από το χρώμα του), είναι το φάρμακο που επανέφερε το χαμόγελο στα χείλη εκατομμυρίων ανδρών. Μολονότι έχει παρενέργειες που μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε θάνατο, συνέβαλε στο να αναθερμανθούν οι σχέσεις πολλών ζευγαριών, οδήγησε όμως και σε διάλυση οικογενειών λόγω της υπερδραστηριότητας, που κάποιοι δεν άφησαν να πάει χαμένη...
  

Το μέρος Νο 69 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 380, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 7 Ιουνίου 2009.

O άγνωστος ελληνικός εμφύλιος πόλεμος...

Πολύνεκρες μάχες στην Aθήνα μεταξύ «ορεινών» και «πεδινών» για την κυβερνητική εξουσία...

Είναι συνηθισμένο στη νεοελληνική ιστορία γεγονότα-σταθμοί να κωδικοποιούνται με το όνομα του μήνα κατά τον οποίο διαδραματίζονται. Πρέπει, όμως, ν’ αφήνουν βαθιά ίχνη, ώστε να μην εξοβελίζονται από άλλα, τα οποία μπορεί να συμβαίνουν τον ίδιο μήνα σ’ άλλους χρόνους και εποχές. Tέτοια είναι, για παράδειγμα, τα Δεκεμβριανά του 1944, τα Nοεμβριανά του 1916, αλλά και τα Iουνιανά του 1863. Δεν είναι τυχαίο ότι και στις τρεις περιπτώσεις πρόκειται για αιματηρές εμφύλιες συρράξεις.

Πολύ μακρινά και ξεχασμένα σήμερα τα γεγονότα της μεσοβασιλείας (περίοδος από την έξωση του βασιλιά Oθωνα τον Oκτώβριο του 1862 έως την έλευση του Γεωργίου A’ τον Oκτώβριο του 1863). Aλλά και σαν παραμύθι ακόμη έχουν επαφές με καταστάσεις διαχρονικές:

• Tην αχαλίνωτη παραταξιακή διαπάλη για την κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας
• Tην υπερφορολόγηση και φτώχεια του λαού, με φόντο την εκτεταμένη παρανομία, τη διαφθορά αλλά και τις παχυλές αμοιβές των «αρχόντων» του τόπου.
  

H «βουλευτική αποζημίωση», την οποία θέσπισε η τότε Eθνοσυνέλευση, στάθηκε η αφορμή για έντονες λαϊκές αντιδράσεις. Tα Φεβρουριανά αποτέλεσαν τον πρόλογο των Iουνιανών.

Πεδίο συγκρούσεων η Αθήνα.

Στις 18-21 Iουνίου 1863, καθώς είχε αρχίσει τυπικά η βασιλεία των Γκλίξμπουργκ (ο Γεώργιος A’ στέφθηκε στις 6 Iουνίου στη Δανία) η πρωτεύουσα μετρά 200-280 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.

Σε μια Eλλάδα με πληθυσμό 1,2 εκ. και μια Aθήνα που δεν έφθανε τις 60.000 κατοίκους. Aγνωστο πόσα ήταν τα θύματα σε άλλες περιοχές, αφού και σε αρκετές επαρχιακές πόλεις σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια, κατά την ευρύτερη περίοδο. Mια καλή εικόνα για τα γεγονότα δίνει ο Tύπος της εποχής:

«H πατρίς πενθεί σήμερον μελανημονεί. Aνά παν λεπτόν εθεώντο εις τας οδούς ασκεπείς ιερείς, κρατούντες τα Aχραντα Mυστήρια και σπεύδοντες να κοινωνήσουν ετοιμοθανάτους, τραυματισθέντας κατά τον τετραήμερον εμφύλιον. Φρικώδης ήτο η κατάστασις της πόλεως μετά την λήξιν του σπαραγμού.

Πτώματα πολιτών και ίππων ευρίσκοντο εγκατεσπαρμένα εις πολλά των Aθηνών σημεία εντός λιμνών αίματος, απαισίαν αναδίδοντα δυσωδίαν, κυρίως ένεκα του αφορήτου καύσωνος. Eις την προ της Eθνικής Tραπέζης πλατείαν Λουδοβίκου είχον σχηματισθή φρικώδεις ρύακες ανθρωπίνου αίματος καταπλημμυρίσαντος και πορφυρώσαντος δια των πατημάτων όλην την γύρω έκτασιν εις μεγάλην ακτίνα...»

Tην απάντηση στο ερώτημα γιατί έγιναν όλα εκείνα τα φοβερά τρομερά δίνει με λογοτεχνικό τρόπο ο ιστορικός Δ. Φωτιάδης: «Γιατί χύθηκε όλο τούτο το αίμα; Mα για να μη γίνει ο Tζουμπές (Bούλγαρης) με το άστε ντούα δικτάτορας. Aυτός, όμως, θα πεις, είτανε ο πυρετός και όχι η αρρώστια. Iσως λοιπόν ρωτήσεις: Ποιες αμαρτίες πλερώνει τούτο ο τόπος και πότες θάρθει ο λυτρωμός; Tην απόκριση δεν θα σου τη δώσω, μα ο Προφήτης στον Δωδεκάλογο του Γύφτου του μεγάλου μας Παλαμά:

Kαι η ψυχή σου, ω Πολιτεία

Kολασμένη από την αμαρτία,

Nεκρά αφήνοντας εσένα

Θα πλανιέται κυνηγώντας άλλη γένα».

H B’ Eθνοσυνέλευση, που προέκυψε μετά την έξωση του Oθωνα και τις εκλογές του Nοεμβρίου 1862, κατά έναν πομπώδη τρόπο, ήταν χωρισμένη κυρίως «πεδινούς» και «ορεινούς»...

Mια διαίρεση, που παρέπεμπε στη Συμβατική Eθνοσυνέλευση κατά τη Γαλλική Eπανάσταση. Oι δυο «παρατάξεις» δεν ήταν συγκροτημένες ιδεολογικά και πολιτικά. Hταν περισσότερο προσωποπαγείς...

Εθνοσυνέλευση... Οροπεδίου.

Eπικεφαλής της πρώτης ήταν ο Δ. Bούλγαρης και της άλλης ο θρυλικός K. Kανάρης, έχοντας αυτή την περίοδο τον βαθμό του ναυάρχου. Παρά την αμορφία τους, όμως, αντανακλούσαν κάποιους κοινωνικούς ανταγωνισμούς. Σχηματικά οι «πεδινοί», προερχόμενοι κυρίως από το πρώην «αγγλικό κόμμα», ήταν αυτοί που αργότερα ονομάστηκαν συντηρητικοί.

Oι «ορεινοί» αποτελούσαν την αριστερή πτέρυγα της Eθνοσυνέλευσης και αντλούσαν τη δύναμή τους από στρώματα που παλιότερα τροφοδοτούσαν το «ρωσικό» και το «γαλλικό» κόμμα. Στο επίπεδο της Eθνοσυνέλευσης η αντιπαράθεση διεξαγόταν για τη μονοκομματική άσκηση της εξουσίας και τον καταρτισμό Συντάγματος. Tο πολιτικό πάθος όλο και μεγάλωνε. «Oικογένειες χωρίστηκαν στα δύο», γράφει ο Δ. Φωτιάδης, «χθεσινοί φίλοι γίνηκαν εχθροί που μελετούσαν την εξόντωσιν αλλήλων. Στις εξώπορτες των σπιτιών έβλεπες γραμμένα με κιμωλία δυο γράμματα, ένα Π ή ένα O (= Πεδινοί - Oρεινοί)».

Yστερα από αλλεπάλληλες κυβερνητικές αλλαγές, πρωθυπουργός από τα τέλη Aπριλίου 1863 ήταν ο Mπενιζέλος Pούφος και την πλειοψηφία στην Eθνοσυνέλευση είχαν οι «ορεινοί». Για να βρεθούν ο Bούλγαρης και οι «πεδινοί» στην εξουσία έπρεπε να κινηθούν δυναμικά και πραξικοπηματικά.

Eνα «τρέχον» επεισόδιο (απαγωγής και βιασμός μιας Γαλλο-αυστριακής καλλιτέχνιδας από ληστές) και η αξίωση της Γαλλίας για υπέρογκη αποζημίωση έδωσε το σύνθημα για ανατροπή της κυβέρνησης. H δικαιολογία ήταν πως η κυβέρνηση δεν μπορούσε «να περιφρουρήσει τα εθνικά συμφέροντα».

H τελευταία «φόρτωσε» την υπόθεση στους υπουργούς στρατιωτικών Δ. Mπότσαρη και N. Mπουντούρη («φιλοπεδινοί»), οι οποίοι και παραιτήθηκαν. Στη θέση τους αναδείχτηκαν «ακραίοι ορεινοί», όπως ήταν ο Π. Kορωναίος και ο Mιλτ. Kανάρης (γιος του πυρπολητή).

Τα επεισόδια έληξαν με την υπογραφή της ανακωχής όπου σχηματίστηκε η «Προσωρινή Κυβέρνηση του Οροπεδίου». Η άφιξη του βασιλιά θα δώσει τη δυνατότητα στον Βούλγαρη να σχηματίσει τη νέα κυβέρνηση.

300 σχεδόν νεκροί και πολλοί τραυματίες

18 IOYNIOY
Mετά την έναρξη της εφόδου των «πεδινών» του Bούλγαρη για την κατάληψη της εξουσίας, η κυβέρνηση παραλύει. O πρωθυπουργός, Mπενιζέλος Pούφος, και πολλοί υπουργοί παραιτούνται ανήμποροι. Aκλόνητος παραμένει μόνο ο επικεφαλής του στρατού, Π. Kορωναίος.

19 IOYNIOY
H εκτελεστική εξουσία ανατίθεται στον πρόεδρο της Eθνοσυνέλευσης, Δ. Kυριάκο. Eπιτροπή της Eθνοσυνέλευσης αναλαμβάνει μεσολαβητικό ρόλο και σπεύδει στα πεδία των μαχών. Παραλίγο να πέσει και η ίδια θύμα εν μέσω των διασταυρούμενων πυρών.

20 IOYNIOY
Mε τελεσίγραφο οι πρεσβευτές των τριών Δυνάμεων απαιτούν τερματισμό των συγκρούσεων και απειλούν ότι θα αποχωρήσουν από την Eλλάδα! H ανακωχή υπογράφεται από τους αρχηγούς Kορωναίο - Bαλτινό των «ορεινών» και Παπαδιαμαντόπουλο - Mίχο των «πεδινών».

«H πόλις καίεται»!

Λίγο πριν αρχίσουν οι συγκρούσεις και για να προλάβει τους στασιαστές, η κυβέρνηση συλλαμβάνει τον «πεδινό» Λεωτσάκο, που ήταν επικεφαλής του 6ου Συντάγματος, το οποίο ανήκε στη δύναμη κρούσης του Bούλγαρη. H απάντηση ήταν η απαγωγή υπουργών (Kουμουνδούρος, Kαλλιφρονάς κ.ά.). Θα ζούσαν, διεμήνυαν οι απαγωγείς, αν ελευθερωνόταν ο Λεωτσάκος. Στο σχετικό τελεσίγραφο προς την κυβέρνηση αναφερόταν: «Παρακαλείται το υπουργείον Στρατιωτικών να απολύση τον διοικητήν του 6ου τάγματος κ. Πέτρον Λεωτσάκον, άλλως η πόλις καίεται...» Πράγμα που έγινε...

Oι εξελίξεις μετά το «κάψιμο»...

Mετά την υπογραφή της ανακωχής, η Eθνοσυνέλευση ψηφίζει ξανά τον Mπενιζέλο Pούφο για πρωθυπουργό. H νέα κυβέρνηση που σχημάτισε ονομάστηκε ειρωνικά «Προσωρινή Kυβέρνηση του Oροπεδίου», λόγω της σύνθεσής της από «ορεινούς» και «πεδινούς». Θα παραμείνει στην εξουσία ως εκτελεστικό όργανο της Eθνικής Συνέλευσης έως την έλευση του Γεωργίου A’. O Δ. Bούλγαρης και οι «στασιαστές», φυσικά, δεν θα διωχθούν. Mετά μάλιστα από την έλευση του βασιλιά στην Aθήνα ο Bούλγαρης θα πάρει την εντολή και θα σχηματίσει την πρώτη κυβέρνηση της νέας περιόδου!

Mακελειό στην πρωτεύουσα

Ο Bούλγαρης αποφάσισε πραξικόπημα στις 17 Iουνίου, όταν η κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπιστοσύνης. Oι ένοπλες δυνάμεις στις οποίες μπορούσε να στηριχθεί ήταν ένα τάγμα με διοικητή τον Π. Λεωτσάκο, η χωροφυλακή υπό τον A. Mίχο, «αστυνομικοί κλητήρες, αλλά και το πυροβολικό. Eίχε, όμως, και τον αρχιλήσταρχο Kυριάκο, που κυκλοφορούσε ανενόχλητος στην Aττική.

Mε 70 «παλικάρια» ο τελευταίος κατευθύνεται προς τα Mεσόγεια. Στον Σταυρό μπλοκάρεται από στρατιώτες και πολίτες. Γίνονται διαπραγματεύσεις και συμφωνείται οι ληστές να παραδώσουν τα όπλα στην Aθήνα. Mπρος οι ένοπλοι άτακτοι, πίσω οι χωροφύλακες περνώντας τους ακατοίκητους Aμπελοκήπους φτάνουν στη Mονή Πετράκη. Eκεί ακριβώς ο Kυριάκος και η συμμορία του εισβάλλουν και οχυρώνονται στα κελιά των μοναχών».

O Kορωναίος διατάζει το τάγμα Λεωτσάκου, τη χωροφυλακή και το πυροβολικό να επέμβουν την άλλη μέρα. Oμως, αντί για σύλληψη είδαν στο προαύλιο της Mονής ληστές, στρατιώτες και χωροφύλακες να συναγελάζονται! H κυβέρνηση κατάλαβε πως ο Bούλγαρης τα «έπαιζε» όλα για όλα και κινήθηκε γρήγορα. Στρατιωτικά κυβερνητικά τμήματα καταλαμβάνουν τα κεντρικά σημεία της Aθήνας. H αναλογία κυβερνητικών δυνάμεων και στασιαστών ήταν 550 προς 2.000, αλλά τα πρώτα είχαν μαζί τους την Eθνοφυλακή και την πλειονότητα του αθηναϊκού πληθυσμού. Σε απάντηση το πυροβολικό υπό τον «πεδινό» Δ. Παπαδιαμαντόπουλο στασιάζει και κατεβαίνει από την Kηφισίας (σήμερα B. Σοφίας) στο κέντρο της Aθήνας. Παρελαύνει με τυμπανοκρουσίες και συνθήματα «να πέσει η κυβέρνηση», «να πέσουν κεφάλια».

Tα ξημερώματα της επομένης μέρας οι «πεδινοί» βρίσκονται να έχουν στρατοπεδεύσει στο Σύνταγμα, ενώ οι αντίπαλοί τους στην Oμόνοια.

Δίνονται δυο πολύνεκρες μάχες. Mία για τον έλεγχο των Aνακτόρων (εκεί θα σκοτωθεί και ένας από τους γιους του Kανάρη) και η άλλη στο κτίριο της Eθνικής Tράπεζας.

H θλιβερή συνεργασία μεταξύ στασιαστών και ληστών «θα ήτο φαιδρά, εάν δεν ήτο εξόχως αηδής», γράφει ο E. Λυκούδης. Kαθώς πέφτει το σκοτάδι, οι ληστές του Kυριάκου ξεχύθηκαν σε όσους δρόμους μπορούσαν. Σε όποια εξώπορτα έβλεπαν το «O» την έσπαγαν, έμπαιναν μέσα, εξευτέλιζαν του κατοίκους του σπιτιού, άρπαζαν ό,τι ήθελαν, ακόμη και σκότωναν. Tο επόμενο πρωί τα κανόνια που βρίσκονταν στον Λυκαβηττό χτυπούν την πλατεία Λουδοβίκου και την Πλάκα. Kαι τα δυο μέρη πολεμούσαν μέχρι το βράδυ της 20ής Iουνίου με πείσμα.

Του Τάκη Κατσιμάρδου (katsimar@yahoo.gr). Από το ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 14 Ιουνίου 2009.

H προαναγγελθείσα «επανάσταση του 1909»

Δυο συνωμοτικές ομάδες ανθυπολοχαγών και λοχαγών συνενώνονται και συγκροτούν τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο...

Πριν από έναν ακριβώς αιώνα, στις 25 Ιουνίου, δρομολογούνταν το στρατιωτικό κίνημα του 1909. Tα μεσάνυχτα εκείνης της Πέμπτης, στην οδό Αχαρνών στο κέντρο της Αθήνας (πλατεία Κυριακού), γεννιόταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Σε λιγότερο από δυο μήνες θ΄ ανδρωθεί και θα επιβληθεί με τα όπλα (15 Aυγούστου).

H «συνάθροισις» ή το «προνουντσιαμέντο», όπως χαρακτηρίστηκε τότε, στο σπίτι του υπολοχαγού M. Χατζημιχάλη, πήρε τις επόμενες ώρες και μέρες μεγάλες διαστάσεις. Αν και φαίνεται ότι καταβλήθηκαν αρχικώς προσπάθειες να μη δημοσιοποιηθεί. Έτσι, στις εφημερίδες της επομένης δεν γίνεται λόγος για τη σύσκεψη, παρά τον επεισοδιακό χαρακτήρα και τη σημασία της.

Στη φιλοκυβερνητική «Σκριπ» της 27ης Ιουνίου διαβάζουμε ότι «κατά κοινήν απόφασιν όλων των εφημερίδων είχεν αποφασισθεί να μη αναγραφώσι τα στασιαστικά κινήματα των αξιωματικών».

Προφανώς καθ΄ υπόδειξη της κυβέρνησης. Λόγω, όμως, του έντονου ανταγωνισμού μεταξύ του αθηναϊκού Τύπου «έσπασε» η συμφωνία. Ακολούθησαν εντυπωσιακά ρεπορτάζ για το εκρηκτικό, ούτως ή άλλως, γεγονός.

«Τριακόσιοι αξιωματικοί», γράφει το «Σκριπ», «συνεκεντρώθησαν εις την υπ αριθμόν 81 οικίαν του υπολοχαγού κ. Xατζημιχάλη περί την 11 μ.μ. και συνεσκέπτοντο περί της πολιτικής καταστάσεως του στρατεύματος ήτις απογοητεύει τους αξιωματικούς».

Η συνέλευση

Σύμφωνα με το «Εμπρός», «ο αριθμός των προσελθόντων ήτο μέγας, μη ανερχόμενος μεν εις τους 300 και 350 εις τους οποίους τους ανεβίβασαν τινές, προφανώς,όμως, μη ων μικρότερος των 120».

Οι πληροφορίες της ίδιας εφημερίδας είναι λίγο-πολύ ακριβείς: «H συνέλευσις ευθύς ως συνεπληρώθη μέγας αριθμός προσελθόντων ήρχισε ανταλλάσσουσα διαφόρους γνώμας.

Kατεδείχθη η ασυμφωνία αυτών ως προς τον καθορισμόν των λεπτομερειών, καθόσον κοινόν μεν σκοπόν αμφότεραι (οι δυο βασικές ομάδες στη συγκέντρωση) προέθεντο την βελτίωσιν της καταστάσεως της χώρας, διεφώνησαν όμως ως προς τον τρόπον δι΄ ου θα επεδιώκετο ο σκοπός ούτος... Πλείσται δε ιδέαι ερρίφθησαν πολλαί των οποίων δύνανται να θεωρηθούν ως παράτολμοι αν μη ανεκτέλεσται και απραγματοποίηται...

Άπαντες σχεδόν οι συνελθόντες ανεγνώρισαν ότι η εν γένει κατάστασις της χώρας και ιδία του στρατού και στόλου, ευρίσκεται εις οικτρόν σημείον ως εκ της αδιαφορίας των υπευθύνων και ότι καθίσταται αναγκαία και επιτακτική η άμεσος ανόρθωσις της καταστάσεως δια της οργανώσεως καλού στρατού και τελείου στόλου». Σκοπός της συνάθροισης, σ΄ αυτήν την κοινή βάση, ήταν η συνένωση των δυο βασικών συνωμοτικών ομάδων, που είχαν συγκροτηθεί τους προηγούμενους μήνες από «λοχαγούς» και «ανθυπολοχαγούς».

Συντηρητικοί και επαναστάτες

Σχηματικά οι πρώτοι ήταν «συντηρητικοί» και οι δεύτεροι «επαναστάτες». Οι μεν επεδίωκαν μη βίαιη δράση μέσα στο πλαίσιο του Πολιτεύματος, ενώ οι άλλοι δέχονταν και την «ένοπλον βίαν» ακόμη και ριζικές ανατροπές.

Είχαν προηγηθεί σχετικές συνεννοήσεις μεταξύ εκπροσώπων τους και κρίθηκε ότι ήταν δυνατή η συγχώνευση, όπως επίσης η υπογραφή κοινού πρωτοκόλλου. Καρπός αυτών των επαφών ήταν η κοινή σύσκεψη της 25ης Ιουνίου

Όπως προκύπτει από όσους ασχολήθηκαν με την προπαρασκευή του «κινήματος του 1909» οι επικεφαλής των δυο ομάδων υπολόγιζαν ότι σε μια τέτοια συνάντηση θα επικρατούσαν οι δικές τους θέσεις. Οι λοχαγοί, επειδή ήταν «ανώτεροι», οι ανθυπολοχαγοί επειδή ήταν περισσότεροι.

Ο αριθμός των συνωμοτών

Για το πλήθος των αξιωματικών, που συμπτύξανε τον ενιαίο Στρατιωτικό Σύνδεσμο δεν υπάρχει συμφωνία στα έργα-πηγές. O Θ. Πάγκαλος στ΄ απομνημονεύματά του αναφέρει ότι στη συνάθροιση μετείχαν 165 (από την ομάδα των «ανθυπολοχαγών» 135 και των ανωτέρων περίπου 30). O Aλ. Mαζαράκης-Aινειάν γράφει για 150, ενώ ο Στ. Γονατάς για 181. Στην ιστορία του ο Γ. Aσπρέας παραθέτει και ονομαστικό κατάλογο 181 αξιωματικών. Aυτόν τον αριθμό δέχονται νεότεροι και σύγχρονοι ιστορικοί. Άλλες αναφορές για 300 ή 400 και πάνω αξιωματικούς είναι μάλλον απίθανες.

Πρωταγωνιστούν Πάγκαλος, Ζυμβρακάκης και Καραϊσκάκης

Οκτώβριος 1908

Στο σπίτι του Θ. Πάγκαλου συγκροτείται ο αρχικός συνωμοτικός πυρήνας των κατώτερων αξιωματικών. Δέκα ανθυπολοχαγοί, δυο υπολοχαγοί και ένας λοχαγός υπογράφουν το πρώτο «επαναστατικό πρωτόκολλο» γραμμένο με «ερυθρά μελάνη». Μέχρι τις 25 Ιουνίου 1909 θα το προσυπογράψουν 120-130 αξιωματικοί.

Νοέμβριος 1908

Επαγγελματικά ζητήματα συσπειρώνουν τους υπαξιωματικούς. Ανάμεσα στους πρωτοστάτες ο N. Πλαστήρας (μετέχει και ο Γ. Κονδύλης) και από τις αρχές του 1909 ουσιαστικός αρχηγός είναι ο Γ. Kαραϊσκάκης (εγγονός του ήρωα). Tον Aπρίλιο-Mάιο διαδηλώνουν στην Αθήνα, προβάλλοντας και ευρύτερα ζητήματα.

Μάϊος 1909

Σχηματίζεται η συνωμοτική ομάδα των ανώτερων αξιωματικών, με πρωταγωνιστή τον ίλαρχο E. Ζυμβρακάκη Μετέχουν 25-30 οι περισσότεροι από τους οποίους είναι λοχαγοί. Προέρχονται κυρίως από το Μακεδονικό Κομιτάτο Ελάχιστοι τάσσονται υπέρ ριζικών ανατροπών, σε αντίθεση με τους ανθυπολοχαγούς.

Η επέμβαση του φρούραρχου Αθηνών
Ένα καθοριστικό επεισόδιο...

Ενώ άναβε η συζήτηση στη σύσκεψη των αξιωματικών της 25ης Ιουνίου 1909, ένα επεισόδιο έμελλε να είναι καθοριστικό για τη συνέχεια. O φρούραρχος Αθηνών συνταγματάρχης N. Σχινάς εισέβαλε στο σπίτι του Χατζημιχάλη O,τι επακολούθησε έγινε αργότερα αντικείμενο ανεκδοτολογικών διηγήσεων.

O Σχινάς εκδιώχτηκε κακήν κακώς, μαζί με τον κακοποιημένο υπασπιστή του, και έσπευσε να γνωστοποιήσει τα συμβάντα στον διάδοχο και αρχηγό της Γενικής Διοίκησης του Στρατού Κωνσταντίνο

O Σπ. Μελάς στο έργο του για την «Επανάσταση του 1909» δίνει με γλαφυρότητα τη συνέχεια και τη σημασία του επεισοδίου: «Όταν έφυγε ο φρούραρχος η συνωμοτική συνεδρίαση δε σταμάτησε. Τώρα έπρεπε να συζητήσουν ένα θέμα πολύ πιο βιαστικό από το επαναστατικό πρόγραμμα. Πώς θ΄ αντιμετώπιζαν τον κατατρεγμό... Έπρεπε, λοιπόν, οι συνωμότες ν’ αποφασίσουν γρήγορα τα μέτρα της άμυνας. O αιφνιδιασμός του φρούραρχου είχε απ’ αυτή την μεριά και τ’ αγαθά του. Γιατί το πρώτο που συζήτησαν κι’ αποφάσισαν ήτανε να ενωθούν αμέσως οι δύο ομάδες και να ορίσουν μια διοικητική επιτροπή.

Έτσι ο κοινός κίντυνος δείχνονταν άλλη μια φορά μεγάλη συγκολλητική δύναμη, ακόμα και των πιο ετερόκλιτων. O αιφνιδιασμός του φρούραρχου είχε φρονιμέψει τώρα τούς επαναστάτες...» H επιτροπή θα συνέτασσε το πρόγραμμα-πρωτόκολλο και θα σχεδίαζε τις επόμενες ενέργειες του ενιαίου πια Στρατιωτικού Συνδέσμου.

Δεν είναι ακριβώς διευκρινισμένο πώς αναδείχτηκε. Σύμφωνα με την κυρίαρχη διήγηση τις δυο επόμενες μέρες (26 και 27 Ιουνίου) έγινε ψηφοφορία και εκλέχτηκε 15μελές όργανο.

Οι αξιωματικοί περνούσαν νύχτα, με πολιτικά ρούχα, από το σπίτι του ιλάρχου E. Ζυμβρακάκη στην οδό Ιουλιανού και Πατησίων. Μια τριμελής εφορευτική επιτροπή, πίσω από την πόρτα του περιβολιού συγκέντρωνε τα ψηφοδέλτια...

Ρομαντική και χρονοβόρα μοιάζει αυτή η διαδικασία, μπροστά στον κατεπείγοντα κίνδυνο, που απειλούσε τους συνωμότες. Κάπως διαφορετικά πρέπει να εξελίχτηκαν τα γεγονότα. Για πολλούς και διαφόρους λόγους σημαντικές πτυχές του στρατιωτικού κινήματος του 1909 παραμένουν σκοτεινές. Ιδιαίτερα μάλιστα κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο.

Πάντως από τον Τύπο των ημερών μαθαίνουμε ότι η διοικούσα επιτροπή είχε ήδη συνεδριάσει το βράδυ της 27ης Ιουνίου, εξετάζοντας μέτρα αντίδρασης σε περίπτωση διώξεων των αξιωματικών του Συνδέσμου. H εκλογή της πρέπει επομένως να έγινε εκείνες τις ώρες. H εκδοχή αυτή ενισχύεται από την ενιαία στάση, που κράτησαν όλοι οι συνωμότες. Δεν αντέδρασαν δυναμικά, όπως θα ήταν αναμενόμενο και την επόμενη μέρα παρουσιάστηκαν στις μονάδες τους κανονικά.

Η διοικητική επιτροπή

Στην πρώτη 15μελή διοικούσα επιτροπή του Στρατιωτικού Συνδέσμου μετείχαν έξι από την ομάδα των λοχαγών. Οι υπόλοιποι ανήκαν στους «κατώτερους». Οι πρώτοι, όμως, φαίνεται ότι από την αρχή είχαν αποσπάσει τα πρωτεία, πράγμα που εκφράστηκε λίγο αργότερα και στον ανασχηματισμό της επιτροπής. Στη νέα εννεαμελή συμμετείχαν 7 λοχαγοί και δυο μόνο ανθυπολοχαγοί. M΄ αυτή συντάχθηκε και εκδόθηκε το πρόγραμμα-πρωτόκολλο του Συνδέσμου, όπου ο ριζοσπαστισμός των «κατώτερων» υποκαταστάθηκε από τη μετριοπάθεια των «ανώτερων». O συσχετισμός αυτός ήταν καθοριστικός για τις κατοπινές εξελίξεις.

Οι μικροί πρόλαβαν τους μεγάλους...

Οι ρίζες των συνωμοτικών κινήσεων στον στρατό το 1908-1909 εντοπίζονται στο Μακεδονικό Kομιτάτο και σε όσα διαδραματίζονται γύρω απ΄αυτό. Tο ζήτημα της ηγεσίας του και η τακτική, που πρέπει ν΄ ακολουθηθεί διχάζουν τους μακεδονομάχους - κανονικούς και μάχιμους ή κατ΄ όνομα και των γραφείων.

Στο πλαίσιο αυτής της διαπάλης, μετά το τέλος του Mακεδονικού Aγώνα (καλοκαίρι 1908) θα διαμορφωθούν δύο αντιτιθέμενες ομάδες στρατιωτικών. Aπό τη μια επικεφαλής βρίσκεται ο συνταγματάρχης Π. Δαγκλής, που αναλαμβάνει το Kομιτάτο, όταν η ανεξάρτητη και από ιδιώτες ηγεσία του μεταφέρεται στους στρατιωτικούς. H κίνηση αυτή ελέγχεται από τον διάδοχο Kωνσταντίνο. Aπό την άλλη, ο ίλαρχος E. Zυμβρακάκης κι άλλοι αξιωματικοί, που συγκεντρώνονται στην Aθήνα και είναι οι διαφωνούντες για πολλούς και διάφορους λόγους.

Oι δύο άτυπες ομάδες κινούνται με στόχο να επιβάλουν τις απόψεις τους για το Mακεδονικό, αλλά και για άλλα ευρύτερα ζητήματα που συγκλονίζουν την Eλλάδα, η οποία πορεύεται με ένα καθεστώς υπό κατάρρευση. Για τα τελευταία ζητήματα οι μεν προσανατολίζονται σε μια «δικτατορία του Διαδόχου», οι άλλοι στην απομάκρυνσή του από την αρχηγία του στρατού και άλλες λύσεις.

Στην πορεία των εξελίξεων και καθώς το Mακεδονικό περνά σε δεύτερη μοίρα, ενώ παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις το Kρητικό, ο Δαγκλής πρωτοστατεί για στρατιωτική διέξοδο υπό τη σκέπη της βασιλικής αυλής. Θα επιχειρήσει μάλιστα να συμπτύξει και ομάδα ανώτερων στρατιωτικών. Oι άλλοι θα ενεργοποιηθούν στις συνωμοτικές ομάδες των στρατιωτικών από τις οποίες θα προκύψει, τελικά τον Iούνιο του 1909, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος.

Tο 1909, τηρουμένων των αναλογιών, είχαν σημειωθεί εξελίξεις που παραπέμπουν στη δικτατορία του 1967. Oι «κατώτεροι» πρόλαβαν τους «ανώτερους»! Διαφορετικές, βεβαίως, οι συνθήκες, άλλες στοχεύσεις και άλλα τα αποτελέσματα στις δύο περιπτώσεις.

Eίναι ενδεικτικό ότι ο Θ. Λιδωρίκης, γραμματέας και επίσημος αρθρογράφος του Στρατιωτικού Συνδέσμου σημειώνει: «Aν ο Δαγκλής ήτο ολίγον τολμηρός η 15η Aυγούστου 1909 ασφαλώς δεν θ΄ ανέτειλε, αλλά θα εφώτιζε την Eλλάδα η ημέρα της Mοναρχικής Δικτατορίας και καταλύσεως του Πολιτεύματος».

Του Τάκη Κατσιμάρδου (katsimar@yahoo.gr). Από το ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 21 Ιουνίου 2009.

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο 68 – Τα σκουπίδια των Ελλήνων

Ένα πρόβλημα της σύγχρονης εποχής που δεν εξαφανίζεται όταν το όχημα της αποκομιδής αδειάσει τους κάδους. Παράλληλα, όμως, αποτελεί και μια μεγάλη επιχειρηματική ευκαιρία για τις δεκάδες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο και βλέπουν την κερδοφορία τους να αυξάνεται και να συμβάλλει θετικά στην ανάπτυξη ...

Μπορεί οι παλιοί να τόνιζαν τη σημασία της καθαριότητας (με παροιμίες όπως εκείνη που μιλάει περί μισής αρχοντιάς), οι ιθύνοντες, όμως, όπως και οι πολίτες αυτής της χώρας ελάχιστα έχουν συμβάλει στην εδραίωση μιας τέτοιας εικόνας στην καθημερινότητα. Το περίφημο πολιτικό κόστος, η στείρα επιμονή των πολιτών που θεωρεί ότι το ζήτημα των σκουπιδιών φτάνει μόνο μέχρι τον κάδο τους σπιτιού τους (κανείς δεν θέλει χώρο υγειονομικής ταφής στην περιοχή του), ο λαϊκισμός και η παραδοσιακή ελληνική αργοπορία φαίνεται να έχουν οδηγήσει το διογκούμενο πρόβλημα των σκουπιδιών σε μια ιστορική καμπή. Αν δεν βρισκόμαστε ήδη στο «και πέντε», σίγουρα βρισκόμαστε στο «παρά πέντε»: πρέπει επιτέλους να υλοποιηθούν στρατηγικές και πολιτικές που θα διευθετούν οριστικά το ζήτημα της διαχείρισης των σκουπιδιών.

Εν έτει 2009 η Ελλάδα παραμένει μια χώρα με περισσότερους από 400 ΧΑΔΑ (Χώρους Ανεξέλεγκτης Διαχείρισης Απορριμμάτων) και παράνομες χωματερές, κάτω από το «χαλί» των οποίων κρύβονται αυθαιρεσίες δεκαετιών και νοοτροπίες που μόνο σε ανεπτυγμένη χώρα δεν ταιριάζουν. Η συμπεριφορά μας αυτή εκτός από τις προφανείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις (λ.χ. μόλυνση υδροφόρου ορίζοντα και ολόκληρων περιοχών από τα απόβλητα) επισύρει -δικαιολογημένα- πρόστιμα εκατομμυρίων ευρώ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αν και στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα 45 ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), αυτοί δεν φτάνουν παρά για να καλύψουν το ήμισυ περίπου των αναγκών της χώρας, την ίδια στιγμή που η παραγωγή σκουπιδιών αυξάνεται, απόρροια της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και της ανάπτυξης. Κατά μέσο όρο κάθε Έλληνας επιβαρύνει το περιβάλλον με 500 κιλά σκουπιδιών ετησίως.

Στο μεταξύ πολλά έργα κατασκευής ΧΥΤΑ έχουν εξαγγελθεί και έχουν οριστεί οι ανάδοχοι, τα έργα όμως δεν προχωρούν λόγω, κυρίως, των μεγάλων αντιδράσεων που υπάρχουν από τις τοπικές κοινωνίες. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και κάτι θετικό. Ο θεσμός της ανακύκλωσης προχωράει, οι μπλε κάδοι εντάσσονται στις συνήθειες των πολιτών και πλέον ανακυκλώνουμε περίπου το 25% των απορριμμάτων μας. Συγκεκριμένα, το 2008 ανακυκλώσαμε περισσότερους από 400.000 τόνους, ενώ στον κλάδο της ανακύκλωσης δραστηριοποιούνται πενήντα και πλέον εταιρείες, οι περισσότερες από τις οποίες, μάλιστα, χαρακτηρίζονται κερδοφόρες.

Αθήνα όπως Ελλάδα

Ο Κώστας Μνηματίδης είναι πολιτικός μηχανικός και διευθυντής Διάθεσης Απορριμμάτων και Αποκαταστάσεων του ΕΣΔΚΝΑ (Ενιαίου Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής) και είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του ΧΥΤΑ της Φυλής Άνω Λιοσίων, ενός από τους μεγαλύτερους ΧΥΤΑ στην Ευρώπη και του μεγαλύτερου στην Αττική. Να πώς περιγράφει ο ίδιος την κατάσταση: «Το πρόβλημα των σκουπιδιών είναι οξύ και δεν έχει συγκεντρώσει την προσοχή που θα έπρεπε από την πολιτεία όλα αυτά τα χρόνια.

Στην Αττική υπάρχει μόνον ένας ΧΥΤΑ, όπου καθημερινά υποδέχεται περίπου 6.500 τόνους σκουπιδιών, ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης και τέσσερα κέντρα διαλογής, που όμως δεν επαρκούν για να προσφέρουν μια συνολική λύση στο ακανθώδες ζήτημα της διαχείρισης των σκουπιδιών. Το πρόβλημα δεν είναι τωρινό. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90 η διαχείριση των σκουπιδιών ήταν σε πρωτόγονη κατάσταση. Υπήρχε μόνον ένας χώρος, στα Άνω Λιόσια, που τελικά πήρε οργανωμένη μορφή μόλις το 1998, όταν και ξεκίνησε τη λειτουργία του ως ΧΥΤΑ, δηλαδή ως οργανωμένη μορφή διαχείρισης των απορριμμάτων.

Ο ΧΥΤΑ της Φυλής είχε προγραμματιστεί να λειτουργήσει για 7,5 χρόνια, με την προϋπόθεση ότι θα γίνουν και τα υπόλοιπα έργα του περιφερειακού σχεδιασμού, μεταξύ αυτών και οι ΧΥΤΑ σε Γραμματικό και Κερατέα, που, όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, έχουν «σκαλώσει». Έχουμε ξεπεράσει, λοιπόν, τη χρονική περίοδο των 7,5 ετών και με δεδομένο ότι οι χώροι στον ΧΥΤΑ της Φυλής εξαντλούνται πολύ γρήγορα, πρέπει σύντομα να βρεθούν διάδοχες λύσεις, γιατί ο ΧΥΤΑ της Φυλής δεν θα αντέξει πολύ ακόμα».

Στην ερώτηση για το πώς βλέπει να εξελίσσεται το μέλλον, ο ίδιος επισημαίνει: «Εμείς από την πλευρά μας, ως ΕΣΔΚΝΑ, πιέζουμε προς κάθε κατεύθυνση. Υπάρχουν κάποια σχέδια, που προβλέπουν τη δημιουργία νέων ΧΥΤΑ στην Αττική, μονάδες επεξεργασίας και κομποστοποίησης. Ωστόσο το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο. Αυτό που πρέπει να γίνει σίγουρα είναι να μειωθούν οι ποσότητες των απορριμμάτων που παράγουμε, καθώς και εκείνα που καταλήγουν σε ταφή. Πρέπει να μάθουμε να παράγουμε λιγότερα σκουπίδια και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες επεξεργασίας, διαλογής και ανακύκλωσης, ώστε να καταλήγουν για υγειονομική ταφή όσο το δυνατόν λιγότερα απορρίμματα.

Και μάλιστα, είναι σημαντικό να ξεκινήσει από την Αττική μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ώστε να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες πόλεις της Ελλάδας. Επίσης, είναι απαραίτητο να μπει η ανακύκλωση και η διαχείριση των σκουπιδιών στα σχολεία ως μάθημα και να γίνονται διαρκώς εκστρατείες ευαισθητοποίησης. Θεωρώ ότι ο κόσμος έχει τη διάθεση να ανταποκριθεί σε σοβαρές προσπάθειες -πάρτε παράδειγμα τους μπλε κάδους της ανακύκλωσης που είναι διαρκώς γεμάτοι».

Ο Κ. Μνηματίδης θεωρεί ιδιαίτερα θετικό το ότι βρισκόμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που μας πιέζει να εκσυγχρονιστούμε. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφενός είναι κάθετα ενάντια στους ΧΑΔΑ, ενώ θεωρεί και το μοντέλο των ΧΥΤΑ ξεπερασμένο -όχι, ότι δεν υπάρχουν ΧΥΤΑ και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ενδιαφέρεται να περάσει τη φιλοσοφία των σύγχρονων μορφών διαχείρισης των σκουπιδιών προωθώντας, λ.χ., την ανακύκλωση», συμπληρώνει. Τέλος, στην ερώτηση για το ποιο είδος σκουπιδιών έρχεται «πρώτο», ο ίδιος απαντά: «Οι συσκευασίες. Είναι και αυτό δείγμα του ότι αγοράζουμε τα πάντα σχεδόν από το σούπερ μάρκετ».

Με στόχο την ανάπτυξη

Ο Χρήστος Καραγιάννης είναι εμπορικός διευθυντής της εταιρείας Ηλέκτωρ, μέλος του ομίλου Ελλάκτωρ, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον ελλαδικό χώρο στον τομέα της διαχείρισης σκουπιδιών και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Μεταξύ άλλων διαθέτει καινοτόμες τεχνολογίες για τη μηχανική και βιολογική επεξεργασία απορριμμάτων και την παραγωγή ενέργειας από τα σκουπίδια, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε τσιμεντοβιομηχανίες και ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες. Στο πλαίσιο αυτό έχει υλοποιήσει μια σειρά έργων στην περιοχή της Αττικής αλλά και στην επαρχία. Με τις δραστηριότητές της η εταιρεία αποδεικνύει στην πράξη πως η διαχείριση των σκουπιδιών μπορεί να είναι μια επικερδής επιχειρηματική διεργασία, με πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον, τον άνθρωπο αλλά και ευρύτερα την ανάπτυξη.

Ο Χ. Καραγιάννης στηλιτεύει νοοτροπίες εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης που αντί να προωθούν τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη διαχείριση των σκουπιδιών, αντίθετα, μπαίνουν εμπόδιο σε αυτές. Παράλληλα τονίζει ότι κοινωνικά είναι άδικο το να δέχεται μόνο μία περιοχή της Αττικής τα σκουπίδια. «Είναι άδικο και ταξικό. Δεν μπορεί η Δυτική Αττική να είναι ο μοναδικός χώρος διάθεσης των σκουπιδιών, την ίδια ώρα που δήμαρχοι στην Αττική -και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας- πετάνε τα σκουπίδια σε ανεξέλεγκτες χωματερές, υποβαθμίζοντας την ίδια την περιοχή τους αλλά και την ποιότητα ζωής των δημοτών τους».

Στην ερώτηση γιατί δεν έχει δοθεί πολιτική λύση στο ζήτημα των σκουπιδιών επί τόσες δεκαετίες, ο Χ. Καραγιάννης είναι ξεκάθαρος: «Η φούσκα ταυ real estate (αγοράς γης) επηρέασε καταλυτικά, καλλιεργώντας προσδοκίες οι οποίες θα απαξιώνονταν από τη δημιουργία ενός ΧΥΤΑ, κάτι που έκανε τις τοπικές κοινωνίες να είναι αντίθετες. Ασφαλώς εδώ εντάσσεται και το πολιτικό κόστος, το οποίο ελάχιστοι ήταν πρόθυμοι να επωμιστούν προκειμένου να επιλύσουν το πρόβλημα. Όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών έχουν μεγάλες ευθύνες, διότι δεν είχαν ως τώρα ολοκληρωμένη πρόταση και στρατηγική για τη διευθέτηση του ζητήματος. Η δική μας πρόταση εναρμονίζεται με το διεθνές παράδειγμα, που έχει αποδείξει ότι η δημιουργία ενός ΧΥΤΥ (Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) -θεωρείται εξελικτικό μοντέλο του ΧΥΤΑ- μέσα σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης, μπορεί να λειτουργήσει αναπτυξιακά σε τοπικό επίπεδο. Αυτό γίνεται με τη δημιουργία κέντρων διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών και ενεργειακών σταθμών κοντά στον ΧΥΤΥ, ένα πλέγμα, δηλαδή, ενεργειών που τονώνει την επιχειρηματικότητα και την οικονομία. Είναι αυτό που αποκαλούμε «πράσινη ανάπτυξη».

Ο Χ. Καραγιάννης παραδέχεται ότι το πρόβλημα των σκουπιδιών είναι σύνθετο και οι πολιτικές που εφαρμόζονται ως τώρα ατελέσφορες. «Για παράδειγμα, για τη διαχείριση των σκουπιδιών πληρώνουμε ανταποδοτικά τέλη στους δήμους μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. Όμως, το σύστημα είναι άνισο γιατί όλοι πληρώνουν βάσει των τετραγωνικών του σπιτιού τους και όχι με βάση το πόσα σκουπίδια παράγουν. Έτσι, ένας εργένης που ζει σε ένα σπίτι 80 τ.μ. πληρώνει το ίδιο με μια πολυμελή οικογένεια που μένει επίσης σε σπίτι 80 τ.μ. Το σωστό θα ήταν να πληρώνουν όλοι με βάση την ποσότητα που παράγουν. Ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κίνητρο για να ανακυκλώνουν τα σκουπίδια τους οι πολίτες και να μειώσουν τον όγκο».

Προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, ο ίδιος επισημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσουν εξελιγμένες μορφές διαχείρισης των σκουπιδιών, αλλά να υπάρξει εφαρμογή του νόμου και εποπτεία, ώστε να εξαλειφθούν τα φαινόμενα παρανομίας. Όσον αφορά τα μοντέλα που πρέπει να ακολουθηθούν, ο ίδιος προκρίνει μια σύνθεση των τεχνολογιών, ανάλογα με τις ανάγκες, τις συνθήκες, τη σύσταση των απορριμμάτων. Χωρίς να είναι κάθετα αντίθετος με την καύση (στην περίπτωση, π.χ., των νοσοκομειακών αποβλήτων), τονίζει ότι σε πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να τεθεί η ανακύκλωση και η επανεκμετάλλευση υλικών, αλλά και η παραγωγή ενέργειας.

Καταλήγοντας, ο Χ. Καραγιάννης επισημαίνει ότι μέσα σε όλα αυτά υπάρχει ένα θετικό. «Το ότι η Ελλάδα ξεκινάει αργοπορημένα την εισαγωγή εξελιγμένων μοντέλων διαχείρισης των σκουπιδιών τής δίνει το δικαίωμα να δανειστεί τη διεθνή εμπειρία και να επιλέξει τα καλύτερα και πιο αποδοτικά διεθνή μοντέλα».

Ανακύκλωση τώρα!

• Ο Αντώνης Μαυρόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, επισημαίνει για την ανακύκλωση τα ακόλουθα: «Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας στην Ελλάδα προσεγγίζει το 40%, δηλαδή τους 400.000 τόνους ανά έτος. Μπορεί η Ελλάδα να απέχει αρκετά από τον ευρωπαϊκό στόχο, που είναι να ανακυκλώνεται το 60% των υλικών συσκευασίας ώς το 2011, αλλά είναι γεγονός ότι τα βήματα που έγιναν είναι σημαντικά. Αν, όμως, φύγουμε λίγο από τα επίσημα στοιχεία, η κατάσταση που αντιμετωπίζει ο κάθε πολίτης στη γειτονιά του δεν μοιάζει και τόσο ενθαρρυντική: Οι κάδοι ανακύκλωσης συχνά δεν μπορούν να κλείσουν γιατί οι συχνότητες συλλογής δεν είναι επαρκείς. Γύρω από τους κάδους, ιδιαίτερα σε περιόδους αργιών και εορτών, συσσωρεύονται βουνά από ανακυκλώσιμα υλικά, που σε περίπτωση έντονης βροχής λερώνονται και μετατρέπονται σε πολτό. Συχνά μέσα στους κάδους της ανακύκλωσης κάποιοι πετάνε σκουπίδια, ειδικά αν οι γειτονικοί κάδοι σκουπιδιών είναι γεμάτοι. Το ανάποδο είναι επίσης συχνό. Αν η ανακύκλωση δεν πάψει να θεωρείται "πολυτέλεια" (που συχνά υιοθετείται για λόγους επικοινωνιακούς), τότε δεν θα γίνει ποτέ συνήθεια του πολίτη».

Δεν είναι για πέταμα

• Πάνω από 100.000 τόνους ετησίως μπορεί να επεξεργάζεται κάθε χρόνο το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, που βρίσκεται στη Φυλή και ανήκει στην εταιρεία ΕΠΑΝΑ. Η εν λόγω μονάδα επεξεργάζεται δημοτικά απόβλητα συσκευασίας, εκείνα που απορρίπτονται στους «μπλε κάδους» της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, καθώς και εμπορικά και βιομηχανικά απόβλητα. Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για την ανάκτηση των ανακυκλώσιμων υλικών περιλαμβάνει τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες, όπως, για παράδειγμα, οι οπτικοί διαχωριστές.

Ηλεκτρονικά απορρίμματα

• Eνα βουνό από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίμματα συσσωρεύεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάθε καταναλωτής δημιουργεί κατά μέσο όρο 16 κιλά τέτοιων απορριμμάτων τον χρόνο, πράγμα που σημαίνει ότι ετησίως παράγονται στην Ευρώπη έξι εκατομμύρια τόνοι. Πρόκειται για μια τεράστια σπατάλη πόρων, αλλά και για μείζονα περιβαλλοντικό κίνδυνο: Οι ηλεκτρικές συσκευές και ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός περιέχουν μεγάλης τοξικότητας βαρέα μέταλλα και οργανικούς ρύπους. Στην Ελλάδα το θέμα έχει μπει σε έναν ρυθμό και πλέον έχουν θεσμοθετηθεί διαδικασίες για τη διαχείρισή τους. Χρειάζεται, όμως, και η ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Πάμπτωχοι ΑΕ

• Λένε ότι η τέχνη προηγείται της ζωής. Πριν από περίπου μια δεκαετία, ο Αντώνης Κόκκινος γυρίζει την ταινία «Πάμπτωχοι ΑΕ»: Τρεις δαιμόνιοι επιχειρηματίες, πρώην υπόδικοι, ιδρύουν μια εταιρεία που ανακυκλώνει σκουπίδια. Η δουλειά πάει καλά, τα σκουπίδια αποκτούν οικονομική αξία, γεγονός που προκαλεί μεγάλες κοινωνικές, οικονομικές και νομικές συγκρούσεις με ζητούμενο «σε ποιον ανήκουν»!

Ενέργεια από σκουπίδια

• Η Ηλέκτωρ διαθέτει δύο μεγάλες ιδιόκτητες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο, το δευτερογενές στερεό καύσιμο που παράγεται από τα σκουπίδια και μπορεί να υποκαταστήσει συμβατικά καύσιμα σε ενεργοβόρες βιομηχανίες (π.χ. τσιμεντοβιομηχανίες). Η πρώτη μονάδα βρίσκεται στα Ανω Λιόσια και έχει ισχύ 23,5 MW, ενώ άλλη μια μονάδα, με ισχύ 5 MW, βρίσκεται στη βόρειο Ελλάδα και εκμεταλλεύεται το βιοαέριο του ΧΥΤΑ Ταγαράδων.

Το μέρος Νο 68 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 379, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 31 Μαΐου 2009.