Τραγωδία σε «ζωντανή» μετάδοση…

Βρισκόμασταν μπροστά στις οθόνες, όμως η σύνδεση της κρατικής τηλεόρασης με το στάδιο Χέιζελ στις Βρυξέλλες καθυστερούσε πέραν του συνηθισμένου. Όταν τελικά έγινε, αντί για το ποδοσφαιρικό υπερθέαμα που προσδοκούσαμε από τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, μεταξύ της Λίβερπουλ και της Γιουβέντους, γίναμε μάρτυρες της πρώτης ποδοσφαιρικής τραγωδίας σε απευθείας μετάδοση…

Η φωνή του Γιάννη Διακογιάννη αρχικά έκανε λόγο για εκτεταμένα επεισόδια που είχαν σαν αποτέλεσμα τραυματισμούς οπαδών και, ενδεχομένως, ένα νεκρό. Αργότερα ακούστηκε πως τα θύματα ήταν 24. Λίγο μετά, ο αριθμός ανέβηκε στους 36. Ο μακάβριος αριθμός αποκαλύφθηκε τις επόμενες μέρες. 39 άνθρωποι έγιναν θυσία και ταυτόχρονα κραυγή για αλλαγές στο Ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο. Κατά τη διάρκεια του αγώνα υπήρξαν στιγμές που ακόμη και αυτός ο γίγαντας της δημοσιογραφίας παρέμενε σιωπηλός, ακολουθώντας τη ρήση του Πυθαγόρα: «Πρέπει να σιωπάς ή να λες λόγια ανώτερα της σιωπής». Μα τι λόγια θα μπορούσαν να μεταφέρουν το βουβό θρήνο τόσων ανθρώπων στις κερκίδες του «Χέιζελ», δίπλα σε άλλους που τραγουδούσαν, αγνοώντας ή ακόμη και αδιαφορώντας για το μέγεθος του κακού;

Το χρονικό της τραγωδίας

Στις 29 Μαΐου 1985 γύρω στις 19:00 τοπική ώρα και μία πριν αρχίσει το παιχνίδι, οι ποδοσφαιριστές βγαίνουν για το καθιερωμένο ζέσταμα. Η ατμόσφαιρα είναι ήδη τεταμένη από 60.000 ανθρώπους που έχουν κατακλείσει τις εξέδρες, στην πλειοψηφία τους Ιταλοί και Άγγλοι. Όπως εκμυστηρεύθηκε αργότερα ο Άλαν Χάνσεν, βλέποντας τους υποστηρικτές των δύο ομάδων να έχουν επιδοθεί σε πετροπόλεμο, ψέλλισε πως ήταν η πρώτη φορά στην καριέρα του που έβλεπε ανθρώπους να πετάνε τούβλα. Ο συμπαίκτης του στη Λίβερπουλ, Άλαν Κένεντι του απάντησε αφοπλιστικά και - δυστυχώς- προφητικά: «Δεν πετάνε τούβλα, πετάνε το ίδιο το στάδιο». Καθώς πλησίαζε η ώρα για την έναρξη του αγώνα, η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Κάτω από συνθήκες που ποτέ δεν αποσαφηνίστηκαν πλήρως, στη διαβόητη κερκίδα «Ζ», μια μεγάλη ομάδα Άγγλων χούλιγκανς εφόρμησε εναντίον των Ιταλών. Η ισχνή αστυνομική δύναμη και το υποτυπώδες συρματόπλεγμα δεν ήταν δυνατό να σταθεί εμπόδιο. Μη έχοντας καμία έξοδο διαφυγής, χιλιάδες «τιφόζι» υποχώρησαν προς τον εξωτερικό τοίχο της εξέδρας. Τότε, συνέβηκε αυτό που γίνεται όταν ένα σταθερό αντικείμενο βρεθεί στο διάβα ενός ανθρώπινου ποταμού. Ο τοίχος κατέρρευσε υπό το βάρος φιλάθλων και χρόνου και οι στιγμές που ακολούθησαν οδήγησαν στο θάνατο 39 ανθρώπων και τον τραυματισμό εκατοντάδων άλλων, με πολλούς να ποδοπατούνται ή να συνθλίβονται στα χαλάσματα.

Ακόμα και τα 24 χρόνια που έχουν περάσει δεν αρκούν για να σβήσουν τη φρίκη εκείνων των εικόνων.

Κι όμως … ο τελικός ξεκινά

Μετά από αυτή την πρωτοφανή τραγωδία, οι φωνές των αρχηγών των δύο ομάδων, Φιλ Νιλ και Γκαετάνο Σιρέα, ακούστηκαν από τα μεγάφωνα του γηπέδου, ενημερώνοντας τον κόσμο ότι το παιχνίδι θα διεξαχθεί κανονικά! Ήταν η πιο αμφιλεγόμενη απόφαση στην ιστορία του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου. Η UEFA δικαιολογήθηκε, υποστηρίζοντας πως ενδεχόμενη αναβολή του αγώνα θα πυροδοτούσε νέο κύμα τυφλής βίας, στους δρόμους των Βρυξελλών. Η Γιουβέντους κατακτά το Κύπελλο Πρωταθλητριών, το πρώτο της ιστορίας της, χάρη σε εύστοχο χτύπημα(ανύπαρκτου) πέναλτι του Μισέλ Πλατινί. Οι έντονοι πανηγυρισμοί του σημερινού προέδρου της UEFA αποτελούν το μελανότερο σημείο της λαμπρής του καριέρας…

Τα αίτια του κακού

Επί της ουσίας, ακέραια η ευθύνη της τραγωδίας χρεώθηκε στους οπαδούς της Λίβερπουλ. Για πολλά χρόνια στην αγγλική πόλη, το «Χέιζελ» ήταν ένα θέμα ταμπού, και η αναφορά σε αυτό γινόταν ως «η λέξη που ξεκινά από Χ», με τους κατοίκους να προσπαθήσουν να ζήσουν με τη ντροπή που δημιούργησε η διεθνής κατακραυγή. Η αλήθεια είναι ότι σίγουρα υπήρξαν χούλιγκανς ανάμεσα στους 25.000 Άγγλους, αλλά επίσης είναι γεγονός πως οι φίλοι της Λίβερπουλ τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 δεν είχαν ιστορικό βίας σε αντίθεση με τους οπαδούς άλλων συλλόγων που ήταν διαβόητοι για την ακραία συμπεριφορά τους.

Πολλοί, ακόμη και σήμερα υποστηρίζουν πως τα πραγματικά αίτια που οδήγησαν στην τραγωδία του «Χέιζελ» είχαν συμβεί ένα χρόνο πριν, όταν η Λίβερπουλ επικρατούσε για τον ίδιο θεσμό στο «Ολίμπικο» της Ρόμα. Υπήρξαν κατηγορίες για κακομεταχείριση των Άγγλων εκδρομέων τόσο από την αστυνομία, όσο και από τους Ιταλούς σαν αντίδραση για την απώλεια του Κυπέλλου. Έγιναν καταγγελίες για πολυάριθμες επιθέσεις και τραυματισμούς φίλων των «κόκκινων». Ένα χρόνο μετά δόθηκε η ευκαιρία για ρεβάνς σε ουδέτερο έδαφος.

Έχουν υπάρξει ατέλειωτες συζητήσεις σχετικά με το αν στο «Χέιζελ» βρέθηκαν ενωμένοι σε ένα Εθνικό Μέτωπο χούλιγκανς από διαφορετικές αγγλικές ομάδες. Οι υποστηρικτές αυτού του σεναρίου- που δεν αποδείχθηκε ποτέ- λένε πως στις Βρυξέλλες συμμάχησαν παλιοί εχθροί απέναντι στους Ιταλούς. Οι διαβόητοι «Bushwalkers» της Μίλγουολ, οι «MIGS» της Λούτον, οι «ICF» της Γουέστ Χαμ και οι «Toon Army» της Νιούκαστλ, λέγεται πως πήραν μέρος σε ότι συνέβη στο Βέλγιο.

Πίσω στην Αγγλία συνελήφθησαν τελικά 27 άτομα με βάση φωτογραφίες και βίντεο των επεισοδίων, σχεδόν όλοι κάτοικοι του Μέρσεισαϊντ, και 14 καταδικάστηκαν το 1989 σε φυλάκιση με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας.

Δεν υπήρξε ποτέ καμία επίσημη έρευνα για τα αίτια της καταστροφής και κανείς δεν ζήτησε ευθύνες από την UEFA, τη διοίκηση του σταδίου ή τη Βελγική αστυνομία ,τους ανθρώπους δηλαδή που πήραν αποφάσεις για τη διεξαγωγή ενός τελικού Κυπέλλου Πρωταθλητριών κάτω από συνθήκες που σήμερα φαντάζουν αδιανόητες. Όμως , τα γεγονότα λένε πως ένας τέτοιος ποδοσφαιρικός αγώνας έγινε σε ένα γήπεδο ηλικίας 55 ετών, σε πολλά σημεία ετοιμόρροπο. Οπαδοί των δύο ομάδων βρέθηκαν στην ίδια θύρα, από αβλεψία των διοργανωτών και τη μαύρη αγορά. Ελάχιστη αστυνομική δύναμη, συρματόπλεγμα και μια υποτυπώδης νεκρή ζώνη μεταξύ των οπαδών στην κερκίδα «Ζ»…

Μετά την καταστροφή

Μερικές ημέρες αργότερα ο πρόεδρος της Λίβερπουλ, ανακοίνωσε πως η ομάδα δεν θα αγωνιζόταν στην Ευρώπη την επόμενη σεζόν. Δεν πέρασαν ούτε μερικές ώρες, για να γίνει γνωστό πως η Αγγλική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία, υπό την ασφυκτική πίεση της Μάργκαρετ Θάτσερ, απέσυρε όλες τις ομάδες από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Ούτε αυτό όμως ήταν αρκετό. Δυο μέρες αργότερα η UEFA πήρε την απόφαση να αποκλείσει για πέντε χρόνια κάθε αγγλική ομάδα, ενώ για τη Λίβερπουλ η τιμωρία θα ίσχυε για αόριστο χρονικό διάστημα.

Λέγεται πως η «Σιδηρά Κυρία», πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ, αντιμετώπισε το θέμα της βίας στα γήπεδα με την ίδια σκληρότητα που είχε επιδείξει λίγα χρόνια πριν απέναντι στην απεργία των ανθρακωρύχων. Η διαφορά είναι ότι ενώ στη δεύτερη περίπτωση συνάντησε την παγκόσμια κατακραυγή, σε αυτή των χούλιγκανς κατάφερε να οδηγήσει το άθλημα, στα χρόνια που ακολούθησαν, σε μια πορεία που απέδειξε πως η Ευρώπη δεν έσφαλλε όταν τελικά συγχωρούσε το αγγλικό ποδόσφαιρο…

Η UEFA αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να αλλάξει πολλά πράγματα σχετικά με τη διεξαγωγή αγώνων ποδοσφαίρου στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις και θέσπισε κανόνες ασφαλείας των γηπέδων, αντίστοιχες δικλείδες για τους ταραξίες, αστυνόμευση και πλήθος άλλων μέτρων. Χρειάστηκε όμως η θυσία 39 ανθρώπων, 32 Ιταλών, 4 Βέλγων, 2 Γάλλων και ενός Ιρλανδού για να φτάσουμε στο σημερινό θαύμα του Champions League.

Η συγνώμη δεν έγινε δεκτή…

20 χρόνια μετά την τραγωδία, Λίβερπουλ και Γιουβέντους βρέθηκαν και πάλι αντιμέτωπες στο γήπεδο. Είναι η ευκαιρία για το λαό μιας ομάδας, μιας πόλης να δείξει ότι μετάνιωσε. Η ευρείας κυκλοφορίας «Liverpool Echo» παραμονή του αγώνα κυκλοφορεί με τίτλο «WE ‘RE SORRY». Στο θρυλικό «Kop», οι φίλοι της Λίβερπουλ φτιάχνουν τη λέξη «Amicizia», δηλαδή φιλία. Πλατινί και Ρας κάνουν το γύρο του γηπέδου κρατώντας ένα συμβολικό πανό συμφιλίωσης. Για το Λίβερπουλ, η 29η Μαΐου σταματά να είναι ταμπού. Το Λίβερπουλ ωρίμασε, κατάλαβε, ανέλαβε την ευθύνη και ζήτησε συγνώμη. Οι οπαδοί της Γιουβέντους γύρισαν την πλάτη τους και έδειξαν ότι δεν έχουν ξεχάσει, είναι δύσκολο να τους κατηγορήσει κανείς…

Η τραγωδία του «Χέιζελ» έχει χαρακτηρισθεί ως η «στιγμή JFK» του ποδοσφαίρου. Όπως συμβαίνει με τους Αμερικανούς για τη στιγμή της δολοφονίας του προέδρου Κένεντι μπροστά στις κάμερες, έτσι και όσοι είδαν τις σκηνές στις Βρυξέλλες, θυμούνται που ακριβώς ήταν και τι έκαναν εκείνα τα λεπτά που γραφόταν η πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία των ευρωπαϊκών διοργανώσεων. Και συνεχίζουν να αγαπούν το «βασιλιά των σπορ», ελπίζοντας να μην υπάρξει καμία άλλη.

Σε επιμέλεια του Νικόλα Ακτύπη. Από το site του Nova Sport-fm 94.6

Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης

Το “Χρονικόν” του Γεωργίου Φραντζή είναι η μοναδική πηγή που αναφέρεται στην πτώση της Κωνσταντινούπολης από ...πρώτο χέρι. Μεταγενέστερα το ημερολόγιο υπέστη νοθεύσεις για προπαγανδιστικούς και ιδιοτελείς σκοπούς ...

Ο Γεώργιος Σφραντζής ή Φραντζής έχει δώσει στην ιστορία μία από τις 4 συγκλονιστικές διηγήσεις του 15ου αιώνα για την άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου, τα χρόνια που προηγήθηκαν, αλλά και τα αμέσως επόμενα.

Και την 29η Μαΐου, ημέρα Τρίτη και τις πρωινές ώρες, κατέλαβε την Πόλη ο αμηράς (Μωάμεθ Β). Την ίδια ακριβώς ώρα της άλωσης τραυματίστηκε θανάσιμα και πέθανε ο μακαρίτης ο αυθέντης μου κυρ Κωνσταντίνος ο βασιλιάς Παλαιολόγος. Εγώ, βέβαια, την ώρα του θανάτου του δεν ήμουν παρών (κοντά του), γιατί, εκτελώντας δική του διαταγή, επόπτευα κάποιο άλλο σημείο της Πόλης...».

Το απόσπασμα προέρχεται από το «Χρονικόν» του Γεωργίου Σφραντζή για την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο πρωτοβεστιάριος, δηλαδή αρχιθαλαμηπόλος, Σφραντζής ήταν ο μοναδικός Βυζαντινός ιστορικός αυτόπτης μάρτυρας της κοσμοϊστορικής κατάληψης. Οι άλλες τρεις βυζαντινές πηγές για το ψυχομαχητό της αυτοκρατορίας (Δούκας, Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και Μιχαήλ Κριτόβουλος) στηρίζονται σε μαρτυρίες ή διηγήσεις τρίτων.

Το χρονικό άρχισε να το γράφει ή να το υπαγορεύει (από μνήμης είτε από σημειώσεις του) μετά την απόσυρσή του σε μοναστήρι της Κέρκυρας (Μονή Ταρχανιτών) δεκαπέντε χρόνια μετά την άλωση. Απελπισμένος από τις εξελίξεις, άρρωστος, φτωχός -ίσως και κουφός- φαίνεται ότι προχώρησε στη σύνταξη του χρονικού του κατά παρακίνηση Κερκυραίων στους οποίους διηγούνταν, προφανώς, τα γεγονότα που έζησε.

Παραδόξως, τα διαδραματισθέντα κατά την άλωση τα περιγράφει σύντομα. Αδυνατεί να λειτουργήσει ως ιστορικός και να απαγκιστρωθεί από τα προσωπικά του βιώματα. Όλα κινούνται γύρω από το πρόσωπό του και τον αφέντη του. Επιμένει μόνο στον ρόλο και την πολιτική του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ Παλαιολόγου. Δηλώνει κατηγορηματικά ότι έπραξε το παν για να αποτρέψει την καταστροφή.

Οι τελευταίες ημέρες

Ο ίδιος άλλωστε, πρωταγωνιστώντας στις απεγνωσμένες απόπειρες για τη διοργάνωση της άμυνας, είχε άμεση αντίληψη της κατάστασης.

Ο Σφραντζής τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας είχε αναλάβει προσωπικά να καταγράψει και να στρατολογήσει όλους όσους μπορούσαν να φέρουν όπλα. Πενήντα δύο ετών τότε παρακολουθεί από κοντά όλα όσα συμβαίνουν επί 52 μέρες (Απρίλιος - Μάιος 1453) στην πολιορκημένη από τους Οθωμανούς του Μωάμεθ Β βασιλεύουσα.

Έτσι κι αλλιώς, πρόκειται για το δραματικότερο χρονικό της άλωσης, που αποδίδει, σε γενικές γραμμές, πιστά την πραγματικότητα. Αν και, όπως επισημαίνουν οι βυζαντινολόγοι, το κείμενο είναι έντονα προσωπικό και «περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα, παρά για άλλα κορυφαία γεγονότα των ημερών».

Η διήγηση είναι άνιση. Άλλοτε διεξοδική κι άλλοτε σύντομη και χρονογραφική. Ο Σφραντζής, προσκολλημένος στην «αυτοβιογραφία», εμφανίζεται να μην έχει αντιληφτεί ότι γράφει την πιο συγκλονιστική ιστορία του Βυζαντίου. Αν και ξέρει πως καταγράφει γεγονότα που κανείς άλλος δεν έχει παραδώσει («α μήπω τις γραφή παραδέδωκε»).

Η πολιορκία

Η συμβολή του στη συγγραφή της, βεβαίως, είναι αναντικατάστατη. Όπως για παράδειγμα όταν προβάλει τις τελευταίες ώρες της Πόλης, όπου από «την 4η του μηνός Απριλίου του ιδίου έτους (1453) επέλασε ο αμηράς πολιορκώντας την με κάθε τρόπο και πολιορκητές μηχανές από ξηρά και θάλασσα, αφού περικύκλωσε τα 18 μίλια της Πόλης με 400 πλεούμενα, μικρά και μεγάλα, και με 200.000 άνδρες από τη στεριά. Αντίθετα η Πόλη αντιπαρέταξε μόλις 4.773 άνδρες, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι ξένοι των οποίων ο αριθμός ανερχόταν σε 2.000 περίπου...».

«Μικρόν» και «μεγάλον χρονικόν»

Η ιστορία του Σφραντζή υπό τον τίτλο «Χρονικόν» σώζεται σε δύο μορφές. Μία σύντομη, το «Μικρόν Χρονικόν» (Chronicon Minus) και μία πολύ εκτενέστερη το «Μεγάλον Χρονικόν» (Chronikon Majus). Το δεύτερο είναι περίπου πενταπλάσιο από το πρώτο, το οποίο και ενσωματώνει ολόκληρο. Από παλιά το μεγάλο χρονικό προκαλούσε πολλές συζητήσεις μεταξύ των βυζαντινολόγων για τη γνησιότητά του. Κυρίως λόγω των γλωσσικών διαφορών, αρκετών αντιφάσεων και ανακριβειών. Ώσπου τη δεκαετία του 1930 τεκμηριώθηκε ότι μεγάλα τμήματά του ήταν μεταγενέστερες παρεμβολές.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

Στο μικρό χρονικό καταγράφει γεγονότα από τη γέννησή του μέχρι το 1477. Στο μεγάλο προτάσσοντας ένα προοίμιο διηγείται ύστερα την ιστορία των Παλαιολόγων σε τέσσερα βιβλία. Στο πρώτο ιστορεί τα συμβάντα από την εποχή του Μιχαήλ Η μέχρι του Μανουήλ Β (μέχρι 1425). Στο δεύτερο αναφέρεται στη βασιλεία του Ιωάννη Η (έως 1448) και στο τρίτο του Κωνσταντίνου ΙΑ. Στο τέταρτο πραγματεύεται τα μετά την άλωση γεγονότα, δηλαδή τον αγώνα των Παλαιολόγων στην Πελοπόννησο και την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς.

ΟΙ ΛΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Το «Χρονικόν» κυκλοφορεί σήμερα μεταφρασμένο σε αρκετές εκδόσεις, ενώ παρατίθεται και σε ιστοσελίδες. Πρωτοεκδόθηκε το 1796 στη Βενετία και στα Γερμανικά (Βόννη 1838) με επιμέλεια του βυζαντινολόγου Β. Νίμπορ. Το 19ο αιώνα είδαν το φως αρκετές νεοελληνικές αποσπασματικές εκδόσεις. Η πρώτη καταγράφεται το 1865 στην Αθήνα με τον τίτλο «Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων, ερανισθείσα εκ των Χρονικών του Γ. Φραντσή». Χάρη σε αυτές τις «λαϊκές» εκδόσεις ο Σφραντζής οφείλει τη μεγάλη φήμη του.

«Η Πόλις εάλω τη δεύτερη ώρα της ημέρας...»

«Ύστερα οι εχθροί ανέβηκαν σωρηδόν στα τείχη και διασκόρπισαν τους δικούς μας. Εγκατέλειψαν τα εξωτερικά τείχη και έμπαιναν από την πύλη καταπατώντας ο ένας τον άλλον. Αυτά γίνονταν όταν σηκώθηκε φωνή και από μέσα και από έξω και από τη μεριά του λιμανιού.

Εάλω το φρούριον και τα στρατηγεία και την σημαία άνωθεν εν τοις πύργοις έστησαν (οι Τούρκοι) και αυτή η κραυγή έτρεψε τους δικούς μας σε φυγή και ζωντάνεψε τους εχθρούς μας, οι οποίοι με ενθουσιασμό και με αλαλαγμούς, χωρίς πια κανένα φόβο, ανέβαιναν όλοι τους τα τείχη...

Έτσι οι εχθροί έγιναν κύριοι της πόλης την Τρίτη 29 Μαΐου, τη δεύτερη ώρα της ημέρας, του έτους 6961 (1453). Και παραδίδονταν, τους αιχμαλώτιζαν ή τους άρπαζαν ζωντανούς.

Όσοι πιάνονταν ανθιστάμενοι, αυτοί σφάζονταν. Και η γη σε μερικά μέρη δεν φαινόταν καθόλου από τους πολλούς νεκρούς...

Μόλις έπεσε η Πόλη, ο αμηράς μπήκε μέσα ευθύς, με κάθε σπουδή, ζητούσε τον βασιλέα και δεν είχε τίποτε άλλο στον νου του παρά να μάθει αν ζει ή αν πέθανε...

Το μαθε ο αμηράς και ευφράνθηκε και ήταν περιχαρής. Με προσταγή του οι παρευρισκόμενοι εκεί Χριστιανοί έθαψαν το βασιλικό σώμα με τιμές βασιλικές....» (αποσπάσματα από το «Χρονικόν»).

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΡΑΝΤΖΗΣ
Από διοικητής Πάτρας μοναχός στην Κέρκυρα

Ο Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1401. Ανήκε σε αριστοκρατική βυζαντινή οικογένεια. Το 1417 πέθαναν οι γονείς του από την πανώλη που θέριζε τότε και ο αυτοκράτορας τον πήρε υπό την προστασία του. Το 1424, όταν η Κωνσταντινούπολη είχε περιέλθει σε δεινότατη θέση, στάλθηκε ως αντιπρόσωπος για διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς του Μουράτ Β. Τη θνήσκουσα αυτοκρατορία έσωσαν τότε οι δυναστικές διαφορές μεταξύ των Οθωμανών και η «ορκωτική αγάπη», που κατάφεραν να συνάψουν μαζί τους οι Βυζαντινοί.

Ο Σφραντζής ορίστηκε εκτελεστής της διαθήκης του Μανουήλ Β και συνδεόταν στενά με τον μελλοντικό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Τον ακολουθούσε μάλιστα στις διάφορες αποστολές του στην Πελοπόννησο. Σε μια περίπτωση μάλιστα του έσωσε τη ζωή, με αποτέλεσμα ο ίδιος να τραυματιστεί και να συλληφθεί από τους Φράγκους της Πάτρας. Όταν αργότερα απελευθερώθηκε και η Πάτρα καταλήφθηκε από τους Βυζαντινούς, διορίστηκε διοικητής της. Τον επόμενο χρόνο έπεσε στα χέρια Καταλανών πειρατών, αλλά και πάλι απελευθερώθηκε με καταβολή λύτρων.

Παράλληλα, με τα άλλα καθήκοντά του, συνέχιζε να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως μυστικοσύμβουλος. Για να προωθήσει την πολιτική του δεσπότη του Μορέως βρέθηκε αρκετές φορές στην Αθήνα. Το 1438 συγγένευσε με την οικογένεια των Παλαιολόγων, αφού παντρεύτηκε την Ελένη, κόρη του Αλέξιου Παλαιολόγου. Παράνυμφος ήταν ο ίδιος ο Κωνσταντίνος, ο οποίος αργότερα θα βαφτίσει και τα παιδιά του ζευγαριού. Το 1449 ο Κωνσταντίνος διαδέχεται στον θρόνο τον αδελφό του, ο Σφραντζής τον ακολουθεί από την Πελοπόννησο στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την άλωση θα συλληφθεί, μαζί με τα παιδιά και τη γυναίκα του.

Θα καταφέρει να εξαγοράσει την ελευθερία του και θα βρεθεί στην υπηρεσία του τελευταίου δεσπότη της Πελοποννήσου Θωμά Παλαιολόγου. Από εκεί ξεκίνησε τις προσπάθειες για την απελευθέρωση της οικογένειάς του. Τελικά, κατάφερε να ελευθερώσει τη γυναίκα του. Δεν είχαν την ίδια τύχη τα παιδιά του. Ο ένας γιος του κατηγορήθηκε ότι επιβουλεύτηκε τη ζωή του Μωάμεθ Β, ο οποίος και τον σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια. Η κόρη του είχε πεθάνει νωρίτερα στο χαρέμι του σουλτάνου. Μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς ο Σφραντζής καταφεύγει στην Κέρκυρα, όπου και γίνεται μοναχός (1468). Εκεί πέθανε το 1477 ή 1478 συντάσσοντας το «Χρονικόν» (άγνωστη η ακριβής ημερομηνία).

ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Η παραχάραξη του «Χρονικού»

Από το 1936 ο καθηγητή σ' Ι. Β. Παπαδόπουλος, καθώς επεξεργαζόταν την έκδοση του χρονικού, κατέληξε ότι το Majus δεν ήταν γνήσιο.

Με τις διατριβές του περί Γεωργίου Φραντζή απέδειξε ότι μεγάλα τμήματά του ήταν προϊόντα παρεμβολής.

Εντόπισε, μάλιστα, τα πρόσωπα που νόθευσαν το γνήσιο μικρό χρονικό. Βασικός νοθευτής υπήρξε ο μητροπολίτης Μονεμβασιάς Μακάριος Μελισσηνός (μέσα 16ου - αρχές 17ου αιώνα).

Η νοθεία, λοιπόν, γίνεται στη Νεάπολη της Ιταλίας, όπου είχε καταφύγει ο Μελισσηνός, περίπου έναν αιώνα μετά τη συγγραφή του χρονικού. Τα κίνητρα ήταν πολύ ταπεινά και ιδιοτελή για να δημιουργήσει έναν ψευδο-Φραντζή. Ο επίσκοπος και η οικογένειά του, με τις παρεμβολές τους, ήθελαν να αποδείξουν ότι ταυτίζονταν με τη μεγάλη και γνωστή βυζαντινή οικογένεια των Μελισσηνών. Σύμφωνα με την κρατούσα εκδοχή, είχαν αρχικώς σφετεριστεί το όνομα «διορθώνοντας» το δικό τους οικογενειακό, που ήταν Μελισσουργοί.

Δεν ήταν απλώς κάποιο ζήτημα γοήτρου, αλλά έτσι μπορούσαν να διεκδικήσουν ότι από την οικογένειά του αναδείχτηκαν ηγεμόνες, οι οποίοι κατείχαν μεγάλες εκτάσεις, αλλά και δικαιώματα επί της Μονεμβασιάς.

Για τον ίδιο λόγο είχαν πλαστογραφήσει κι άλλα κείμενα, όπως την πραγματεία του Σχολάριου.

Με την ευκαιρία ο μητροπολίτης, αλλά και αντιγραφείς του «Μεγάλου Χρονικού», αφού μάλλον κατάστρεψαν το αρχικό κείμενο, πρόσφεραν κολακεία σε διάφορες οικογένειες, παρεμβάλλοντας ό,τι άλλο έκριναν πως εξυπηρετούσε τις «δημόσιες σχέσεις τους». Επεξεργάστηκαν γλωσσικά το μικρό χρονικό αλλοιώνοντας τη δημώδη γλώσσα του με αρχαϊζουσα και μαζί με τις παρεμβολές πρόσθεσαν ένα προοίμιο. Αντιγραφή, όπως αποδείχτηκε, από το έργο του αυλικού λόγιου και ιστορικού Γεωργίου Ακροπολίτη (13ος αιώνας).

Σήμερα στο κείμενο που διασώζεται ξεχωρίζει μέσα στο Majus το Minus, το προοίμιο του Ακροπολίτη, αλλά κι άλλες προσθήκες που προέρχονται από άλλες πηγές (Ν. Γρηγοράς, Ι. Καντακουζηνός, Λ. Χαλκοκονδύλης, εκκλησιαστικά κείμενα κ.ά.).

Οι Μελισσηνοί φαίνεται ότι πέτυχαν τότε τους σκοπούς του. Μερικοί τους αποδίδουν άλλα ελατήρια για τη νόθευση. Οτι, δηλαδή, ήθελαν να κινητοποιήσουν τον χριστιανικό κόσμο της Δύσης για την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης. Ανεξαρτήτως κινήτρων σημασία έχει ότι μας άφησαν μια ιστορία των ετών 1258-1477.

Το ψυχορράγημα της βασιλεύουσας

25-26 Μαΐου

Η φαντασία θέλει να εμφανίζονται διάφορες θεοσημίες. Συμβαίνουν δυσοίωνα. Πέφτει χαλάζι, γίνεται έκλειψη και άλλα περίεργα. Ο Μωάμεθ προετοιμάζεται και αποφασίζει την τελική τουρκική επίθεση. Αυτή ορίζεται για τις 29 Μαϊου.

27 Μαΐου

Ο Μωάμεθ «έδωσε διαταγή όλη εκείνη τη νύχτα και την επομένη μέρα να ανάψουν λαμπάδες, να μείνουν νηστικοί όλη τη μέρα και να λουστούν επτά φορές, για να παρακαλέσουν τον θεό, νηστικοί και καθαροί, να τους δώσει τη νίκη...».

28 Μαΐου

Μωάμεθ και Κωνσταντίνος μιλούν στους στρατιώτες τους. «Σε τρεις μέρες η Πόλη θα είναι δική σας», υπόσχεται ο πρώτος. Ο αυτοκράτορας εμψυχώνει διαβεβαιώνοντας ότι «θα κάνουμε τον εχθρό να φύγει ντροπιασμένος».

29 Μαΐου

«Ήταν φοβερό το θέαμα... Ποιος θα διηγηθεί όλη αυτήν τη φρίκη; Κανένα σημείο δεν έμεινε ανεξερεύνητο και αμόλυντo. Ω βασιλεύ Χριστέ μου, ελευθέρωσε από τέτοια θλίψη κάθε πόλη και χώρα όπου κατοικούν Χριστιανοί...».

Του Τάκη Κατσιμάρδου (katsimar@yahoo.gr). Από το ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 1 Ιουνίου 2008.

Ιάννης Ξενάκης: Ο επιστήμονας της μουσικής

29 Μαΐου 1922 ~ 4 Φεβρουαρίου 2001

Μουσικός, αρχιτέκτονας, μαθηματικός και φιλόσοφος, αναζήτησε διεξοδικά –και ενίοτε παράτολμα- τα «κλειδιά» στην περίπλοκη σχέση της επιστήμης με την τέχνη, ενώ παράλληλα έδωσε με τη ζωή του και τις ποικίλες ενασχολήσεις του μια εντυπωσιακή, δίχως άλλο, σύγχρονη εκδοχή του homo universalis …

Oυμανιστής και ιδεολόγος, ανήσυχος και τολμηρός, αγωνιστής και επινοητικός. Ο Ιάννης Ξενάκης προσάρμοσε τη νέα τεχνολογία στη σύγχρονη μουσική και υπήρξε πρωτοπόρος στην αρμονική σύζευξη της επιστήμης με την τέχνη.

Ήταν από τους ελάχιστους που κατάφεραν να συνδυάσουν, να συνδιαμορφώσουν και να συγχωνεύσουν αυτά τα δύο τόσο ώστε να μην μπορείς να διακρίνεις εάν η τέχνη παύει να ανταποκρίνεται στους νόμους της επιστήμης ή εάν η επιστήμη δεν εμπεριέχει κάτι από τη σαγήνη και τη μαγεία της τέχνης. Δύο όψεις του ίδιους νομίσματος ή κάτι τελείως διαφορετικό;

Η περίπτωση Ξενάκη είναι από κάθε άποψη ασυνήθιστη, ξεχωριστή και εν τέλει συναρπαστική, με τον ίδιο να συνδυάζει ετερόκλητες φαινομενικά ιδιότητες (τη μουσική, τα μαθηματικά, τη φυσική, τη φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική), να τις συσχετίζει και να τις παρουσιάζει ως πτυχές του ίδιου πράγματος, ως εκφάνσεις, δηλαδή, μιας θαυμαστής ενότητας πίσω από την πολυδαίδαλη ανθρώπινη νοημοσύνη. Και αυτό από μόνο του υπήρξε ένα ιστορικής σημασίας επίτευγμα, πέραν από τη διαχρονική αξία της μουσικής του.

Ο Ιάννης (Γιάννης) Ξενάκης γεννήθηκε το 1922 στη Βράιλα της Ρουμανίας και ήταν το πρώτο από τα τρία παιδιά του Κλέαρχου Ξενάκη και της Φωτεινής Παύλου, εύπορων Ελλήνων της διασποράς. Τα παιδικά του χρόνια σημαδεύτηκαν από τον ξαφνικό θάνατο της μητέρας του, όταν ήταν μόλις πέντε ετών. Αλλά εκείνη πρόλαβε να του εμφυσήσει την αγάπη της για τη μουσική και να του χαρίσει ένα φλάουτο.

Μερικά χρόνια αργότερα ο πατέρας του τον έστειλε μαζί με τα αδέλφια του στην Αναργύρειο Σχολή Σπετσών, όπου και έμελλε να παρακολουθήσει τα πρώτα του μαθήματα μουσικής αρμονία και πιάνο. Ήδη, δηλαδή, από εκείνην την εποχή δείχνει ότι πρόκειται για μια πολυσύνθετη προσωπικότητα με ποικίλα ενδιαφέροντα. «Άρχισα να θέλω να κάνω μουσική από όταν ήμουνα παιδί. Ξεκίνησα από μια ανησυχία και μια βαθύτατη ευαισθησία που είχα προς τους ήχους. Ασχολήθηκα, όμως, και με την αρχαιότητα και τη φιλοσοφία», θα πει σε συνέντευξή του.

Στο μεταξύ, το 1938, μετακομίζει στην Αθήνα για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Παράλληλα, μελετάει αρμονία και αντίστιξη, πραγματοποιεί τις πρώτες του απόπειρες σύνθεσης, διαβάζει τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, ενώ ήδη επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σχέση των μαθηματικών με τη μουσική, προσπαθώντας να βρει πώς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μαθηματικά μοντέλα στην τέχνη της φούγκας του Μπαχ.

Το 1940 εισάγεται στο Πολυτεχνείο, παρόλο που δεν ήθελε ιδιαίτερα να γίνει πολιτικός μηχανικός ή αρχιτέκτονας. Αλίμονο, όμως, οι καιροί ήταν δύσκολοι και οι σπουδές αναβάλλονται λόγω της εισβολής των ιταλικών στρατευμάτων: «Εκείνη την εποχή διάβαζα Πλάτωνα, την Πολιτεία. Η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν τόσο ασφυκτική ώστε έπρεπε να βρει κανείς διεξόδους. Επίσης, διάβαζα και αποδεχόμουν τις θέσεις του μαρξισμού, τις έβλεπα ως ένα είδος παραμόρφωσης των πλατωνικών ιδεών. Ενστερνιζόμουν τις θέσεις περί ισοτιμίας των πολιτών, περί ελευθερίας του ατόμου. Έγινα μαρξιστής από τις ανάγκες της καθημερινότητας».

Κάπως έτσι άρχισε η έντονη δράση του ως καθοδηγητή της ομάδας «Λόρδος Βύρων» και γραμματέα της ΕΠΟΝ του Πολυτεχνείου, ενώ σύντομα εντάσσεται στο, παράνομο τότε, Κομμουνιστικό Κόμμα. Μάλιστα, κατά την ενεργό συμμετοχή του στα επεισόδια των Δεκεμβριανών τραυματίστηκε σοβαρά από θραύσμα οβίδας (Πρωτοχρονιά του 1945), με αποτέλεσμα ένα μεγάλο προσωπικό τίμημα: Να χάσει το αριστερό του μάτι και να παραμορφωθεί η αριστερή πλευρά του προσώπου του.

Από τα συντρίμμια τον ανέσυρε ο ίδιος ο πατέρας του, για να ακολουθήσουν επώδυνες χειρουργικές επεμβάσεις.

Τελικά, τα καταφέρνει και το 1947 περατώνει τις σπουδές του στο Πολυτεχνείο ?μετ’ εμποδίων, λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Είναι μια σκοτεινή εποχή που επιφυλάσσει τα χειρότερα για τους ηττημένους αριστερούς. Για να αποφύγει την εξορία στη Μακρόνησο, δραπετεύει με πλαστό διαβατήριο στο Παρίσι. Αυτό που αφήνει πίσω του είναι μια καταδίκη ερήμην σε θάνατο για «πολιτική τρομοκρατία». Και εκείνο που ανοίγεται μπροστά του δεν είναι άλλο από μια ζωή με προοπτική.

Και πράγματι, στο μεταπολεμικό Παρίσι θα ανακαλύψει αυτά που έψαχνε στις μελέτες της κλασικής Αρχαίας Ελλάδας: Μια αρμονία, έναν αναβρασμό στις ιδέες, τις τέχνες, την πολιτική, ένα γνήσιο και ανανεωμένο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, τις εκφραστικές δυνατότητες, την ελευθερία ως αγαθό. Μερικούς μήνες μετά την εγκατάστασή του στη γαλλική πρωτεύουσα και έπειτα από τη μεσολάβηση του πολεοδόμου Γιώργου Κανδύλη, ο Ξενάκης θα προσληφθεί από τον παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ, με τον οποίον συνεργάστηκε για τα επόμενα δώδεκα χρόνια.

Δεν έχει ξεχάσει, όμως, το παλιό του πάθος, τη μουσική. Έτσι, αναζητεί δασκάλους για να συνεχίσει τα μαθήματα σύνθεσης: Ο πρώτος που κατάλαβε τις μουσικές ιδιαιτερότητες του Ξενάκη, ήταν ο Ολιβιέ Μεσιάν, που του είπε ότι δεν χρειάζεται να μελετήσει αρμονία και αντίστιξη. «Έχεις την τύχη να είσαι αρχιτέκτονας και με γνώσεις εφαρμοσμένων μαθηματικών. Εκμεταλλεύσου τα αυτά. Κάν’ τα στη μουσική σου», τον παροτρύνει. Τα μόνα μαθήματα που του πρότεινε να παρακολουθήσει μαζί του ήταν μουσική αισθητική και ανάλυση.

Όπως και έγινε: Ο Ξενάκης άρχισε να παρακολουθεί το 1952 μαθήματα στο Κονσερβατουάρ του Παρισιού, ενώ στον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του συνέθετε. Εκείνην την περίοδο γνώρισε και τη γυναίκα του, τη γνωστή σήμερα μυθιστοριογράφο Φρανσουάζ Ξενάκη, με την οποία παντρεύτηκε το 1953 και απέκτησε μία κόρη, τη Μάχη. Εκ των υστέρων, βλέποντας κανείς την εξέλιξη που είχε ως συνθέτης και, βέβαια, την αναγνώρισή του θα νόμιζε ότι η αρχιτεκτονική υπήρξε για εκείνον κάποιας μορφής πάρεργο. Κάθε άλλο όμως, αφού το 1954 σχεδιάζει μαζί με τον Λε Κορμπιζιέ το περίφημο μοναστήρι της Λα Τουρέτ, με τον Ξενάκη να εφαρμόζει στη δυτική πρόσοψη του κτιρίου γραφικές αποδόσεις μουσικών δομών.

Ακολουθεί μια σειρά πρωτοποριακών κατασκευών που του είχε αναθέσει ο σπουδαίος αρχιτέκτονας, με σημαντικότερο το περίπτερο της Philips για τη Διεθνή Έκθεση των Βρυξελλών του 1958. Η διεκδίκηση ωστόσο της πατρότητας αυτού του έργου θα επιφέρει τη ρήξη με τον Λε Κορμπιζιέ.

Από εκείνην τη χρονική περίοδο και μετά ο Ξενάκης αφιερώνεται αποκλειστικά στη σύνθεση. Είχε προηγηθεί η παρουσίαση του έργου του «Μεταστάσεις» (1955), το οποίο προκάλεσε αίσθηση, σηματοδοτώντας την απαρχή της διεθνούς φήμης του, ενώ τις αλλεπάλληλες συνθέσεις του συνοδεύουν κείμενά του σε διάφορα περιοδικά, εκφράζοντας τη φιλοσοφία του για τη μουσική.

Σταδιακά άρχισε να διαμορφώνει μια καθαρά προσωπική ιδέα για τη σχέση τέχνης και επιστήμης, σε αντιστοιχία πάντα με τη δική του πολυδιάστατη εμπειρία. Είχε ασχοληθεί με την αρχαιότητα και τη φιλοσοφία, είχε πολιτική δράση, έπειτα φοίτησε στο Πολυτεχνείο επειδή τον ενδιέφεραν οι επιστήμες και τα μαθηματικά.

Στην αρχή, όλα αυτά ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά σιγά σιγά έβλεπε ότι υπήρχε μια πολύ στενή σχέση. Όλοι αυτοί οι τομείς ήταν εκφράσεις της ενότητας του ανθρώπινου μυα λού: «Η μουσική είναι και αυτή μια έκφραση, δεν μπορεί παρά να απαρτίζεται από τις άλλες εκφράσεις. Επομένως, χωρίς φιλοσοφία, χωρίς μαθηματικά, χωρίς την ιστορία, η μουσική δεν μπορεί να υπάρξει, δεν έχει νόημα.

Τα μαθηματικά άλλωστε χωρίς μουσική, χωρίς φιλοσοφία, δεν μπορούν να υπάρξουν. Δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς τις εικαστικές τέχνες, χωρίς την τέχνη γενικά», εξηγεί για να καταλήξει με έμφαση: «Ίσως αυτή είναι η σπουδαιότερη συνεισφορά μου: Η τέχνη και η επιστήμη δεν είναι χωρισμένες, ιδίως στη μουσική? αντίθετα, η μία ζει μέσα στην άλλη».

Από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα θα παρέμενε στο προσκήνιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής, εστιάζοντας σταθερά στη σχέση μαθηματικών, μουσικής και αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, με έναν προσωπικό, επαναστατικό αλλά και μάλλον αφόρητα μοναχικό τρόπο, που άλλοτε δίχαζε, άλλοτε προκαλούσε τον θαυμασμό, μερικές φορές ?ίσως? την έντονη αμφισβήτηση, αλλά πάντοτε το αμείωτο ενδιαφέρον.

Με την πάροδο του χρόνου κέρδιζε τιμές, τίτλους και βραβεία, όμως εκείνος συνέχιζε απερίσπαστος να ερευνά, να ανακαλύπτει τις καινούριες εφαρμογές των ηλεκτρονικών υπολογιστών, να αξιοποιεί τις νέες προκλήσεις: Μέσα από τις αστείρευτες πρωτοποριακές μουσικές μεθόδους του συσχέτιζε με ευρηματικότητα τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά, τη φυσική και την τεχνολογία. Επιχειρούσε να εφαρμόσει στη μουσική τους φυσικούς νόμους που διέπουν διάφορα φαινόμενα, όπως η οχλοβοή μιας διαδήλωσης ή το θρόισμα των φύλλων ενός δέντρου.

Αυτή εξάλλου η επινοητικότητα και η μόνιμη διάθεση που είχε ο Ιάννης Ξενάκης να ανακαλύπτει συνεχώς νέες κατευθύνσεις δεν θα τον εγκατέλειπαν μέχρι τον θάνατό του, στις 4 Φεβρουαρίου 2001, αφού ήταν στην τέχνη που είχε βρει πειστικές απαντήσεις σε όλα εκείνα τα βασανιστικά ερωτήματα που τον κατέτρεχαν, ήδη από την εποχή της ταραγμένης νεότητάς του. Άλλωστε όπως είχε πει χαρακτηριστικά κάποτε: «Η τέχνη είναι το μέσον που οδηγεί τον άνθρωπο στο να απελευθερώσει την πιο δημιουργική του φαντασία και πράξη. Η τέχνη, με άλλα λόγια, μπορεί να λειτουργήσει ως η απελευθερωτική δύναμη του κόσμου»...

Με τα μάτια της συζύγου του

«Ο Ξενάκης είναι μοναχικός, συχνά σιωπηλός, επιθετικός, δεν δέχεται εύκολα συζητήσεις. Αυτό είναι το καβούκι του, προσπαθεί να κρύψει τραύματα και υπερηφάνεια που τον παραλύουν. Δεν μπορεί, δεν ξέρει να πλησιάσει τους ανθρώπους. Δεν υπήρξε ούτε μία συναυλία που να μη μου πει: Αυτήν τη φορά θα αντιληφθούν ότι δεν αξίζει τίποτα. Ούτε οι καλές κριτικές ούτε οι νέοι που τον πλησίαζαν για να μελετήσουν ούτε οι διατριβές ούτε οι συναυλίες σε ολόκληρο τον κόσμο καμία ένδειξη αναγνώρισης δεν τον ζεσταίνει, δεν τον καθησυχάζει. Δεν κατάλαβε ποτέ ούτε είδε ότι το κοινό τον αγαπούσε, ακόμα κι όταν κάποιες φορές τον είδα συγκινημένο από τον κόσμο που είχαν οι συναυλίες του. Η αμφιβολία τον κυρίευε αμέσως: Κι αν κάνουν λάθος;»...

Η τεχνολογία στην τέχνη

«Η τεχνολογία απειλεί το πνεύμα και την τέχνη όταν αυτός που τη χρησιμοποιεί είναι ηλίθιος. Η τεχνολογία είναι κι αυτή κατασκεύασμα του ανθρώπου, όπως, για παράδειγμα, τα μαθηματικά, η τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα. Σε όλα υπάρχουν πράγματα που πρέπει να τα αποφεύγει κανείς. Και άλλα, όμως, τα οποία μπορεί να τα ακολουθήσει, τουλάχιστον μέχρι ένα ορισμένο σημείο».

«Ισως αυτή είναι η σπουδαιότερη συνεισφορά μου: Η τέχνη και η επιστήμη δεν είναι χωρισμένες, ιδίως στη μουσική αντίθετα, η μία ζει μέσα στην άλλη»

ΙΑΝΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ

Του Γιώργου Βαϊλάκη. Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 376, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο, ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 10 Μαΐου 2009.

Η υπέρτατη απόλαυση έγινε απόλυτος βραχνάς

Σύμφωνα με στοιχεία που έχει συλλέξει η Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας τα τέσσερα τελευταία χρόνια, οι Έλληνες είμαστε ένας λαός σεξουαλικά άρρωστος.

Πυκνώνουν τα σύννεφα γύρω από τη σεξουαλική υγεία των νεοελλήνων. Από τη μια «ανοίγονται» και σπάνε τα ταμπού μιλώντας περισσότερο από παλιά και από την άλλη φανερώνουν δεκάδες κρυμμένα... σεξουαλικά μυστικά που τους βασανίζουν.

Οι γυναίκες δεν διστάζουν να πουν ότι δεν έχουν και πολύ όρεξη για σεξ με τους συντρόφους τους και οι άντρες ότι δεν βρίσκουν την ικανοποίηση που θα ήθελαν...

Σημαντικότατα στοιχεία για τη σεξουαλική συμπεριφορά των Ελλήνων έχουν καταγραφεί στη Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας του Θ. Ασκητή.

Η γραμμή δέχτηκε τα τελευταία τέσσερα χρόνια 26.419 τηλεφωνήματα (12.669 γυναίκες - 13.750 άντρες) από άτομα μεταξύ των ηλικιών 18-72 ετών.

Το ανησυχητικό είναι ότι οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες επιδρούν και στο οργανικό σύστημα των ανθρώπων, δημιουργώντας μεγάλα ψυχοσωματικά προβλήματα. Το κακό σεξ αρρωσταίνει και το σώμα και την ψυχή, λένε οι επιστήμονες.

Σύμφωνα με την καταγραφή, οι γυναίκες πάσχουν από έλλειψη επιθυμίας στη σεξουαλική τους ζωή, ενώ οι άνδρες από ποιοτική στύση. Και για τους δύο τα σεξουαλικά τους προβλήματα γίνονται εντέλει τροχοπέδη στη ζωή τους. Τα τελευταία δύο χρόνια το «προβληματικό σεξ» και τα ζητήματα των σχέσεων βασανίζουν πολύ περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν άνδρες και γυναίκες από 30 έως 40 ετών.

Στον άνδρα το σεξουαλικό πρόβλημα γίνεται αισθητό και βιώνεται κυρίως σωματικά. Το πέος είναι το κυρίαρχο όργανο της ανδρικής σεξουαλικότητας και αντανακλά την ψυχική και σωματική υγεία του άνδρα. Μέσα από τον μηχανισμό της ποιοτικής στύσης ο άνδρας προβάλλει την υπόστασή του.

Η γυναίκα βιώνει το σεξουαλικό πρόβλημα περισσότερο ψυχικά. Κυρίαρχος φόβος στη σεξουαλικότητά της είναι η απογοήτευση του άνδρα. Αποκαλυπτικά στοιχεία για τη σεξουαλική ζωή των Ελλήνων σήμερα παρουσιάζονται στο βιβλίο του Θ. Ασκητή η «Σεξουαλική Υγεία», που κάνει την επίσημη εμφάνισή του αύριο σε ειδική παρουσίαση στη Στοά του Βιβλίου.

«Η σεξουαλικότητα του ανθρώπου, η ανάγκη του να την εκφράσει σε έναν άλλο άνθρωπο και η εμπλοκή και των δύο τους θα έλεγε κανείς ότι είναι το πιο μυστηριώδες, σκοτεινό και προσωπικό σενάριο της ύπαρξής μας», λέει στο «Έθνος της Κυριακής» ο κ Θάνος Ασκητής, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, συνεχίζοντας:

«Δεν είναι λίγες οι φορές που τις σκέψεις και την αγωνία μας για το "δικό μας σεξ" δεν μπορούμε να τις ομολογήσουμε ούτε ακόμη και στον εαυτό μας. Πολύ περισσότερο να το συζητήσουμε με τον σύντροφό μας.

Το ζητούμενο είναι πάντα η σεξουαλική υγεία που βασίζεται σε τρεις πυλώνες: την ψυχική και σωματική υγεία, τη σχέση και το καλό σεξ».

• 26.419 τηλεφωνήματα δέχτηκε τα τέσσερα τελευταία χρόνια η Γραμμή, από άτομα 18 - 72 ετών.
• 49,3% των γυναικών που ζήτησαν συμβουλές ανέφεραν ως νούμερο ένα πρόβλημά τους την υποτονική επιθυμία για σεξ.
• 58% των ανδρών που απευθύνθηκαν δήλωσαν ότι έχουν πρόβλημα στυτικής δυσλειτουργίας.

Μία στις δύο γυναίκες δεν έχει καθόλου διάθεση για σεξ

Σύμφωνα με έρευνα της Συμβουλευτικής Γραμμής Σεξουαλικής Υγείας, σε 12.669 γυναίκες 18-72 ετών, που ζήτησαν συμβουλές για σεξουαλικές δυσλειτουργίες, προκύπτει ότι το «νούμερο 1» πρόβλημα των γυναικών είναι σε ποσοστό 49,3% η υποτονική επιθυμία για σεξ. Οι μισές, δηλαδή, δεν έχουν όρεξη για σεξ.

Το 32,9% αυτών δηλώνουν ότι δεν έχουν καλό οργασμό εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Δηλώνουν αδυναμία οργασμού ύστερα από κανονική φάση διέγερσης, η οποία προκαλεί σημαντική δυσφορία στη γυναίκα.

Προβλήματα στις σχέσεις τους αντιμετωπίζει το 38,7% των γυναικών, που βρίσκεται μεταξύ των ηλικιών 18 μέχρι και 30 ετών.

Η γυναικεία σεξουαλικότητα, που είναι πιο πολύπλοκη από εκείνη του άντρα, φαίνεται ότι κυριαρχείται και διαμορφώνεται από αρκετές ψυχολογικές επιδράσεις. Την τελευταία 20ετία ιατρικές έρευνες προσπαθούν να προσεγγίσουν τα προβλήματα της σεξουαλικής ζωής των γυναικών. Εστιάζουν σε 4 μεγάλες ομάδες:

1. Διαταραχές επιθυμίας, που χαρακτηρίζονται από μείωση έως απουσία διάθεσης ή αποστροφή για τη σεξουαλική επαφή.

2. Διαταραχές διέγερσης, στις οποίες φαίνεται εμφανής αδυναμία ψυχοσωματικής έκφρασης της γυναίκας, όπως είναι η κολπική εφύγρανση και η αδυναμία διεύρυνσης του κόλπου.

3. Διαταραχές και επαναλαμβανόμενη αδυναμία οργασμού.

4. Διαταραχές πόνου, που είναι πιο συχνές στις γυναίκες παρά στους άντρες και χαρακτηρίζονται από αίσθημα πόνου πριν, κατά και μετά την πράξη.

Αντισύλληψη

Κάθε χρόνο στη χώρα μας γίνονται 100.000 με 120.000 εκτρώσεις με μέσο όρο ηλικίας τα 18 χρόνια. Το αντισυλληπτικό χάπι χρησιμοποιείται μόνο από το 2,9% των Ελληνίδων, σε αντίθεση με άλλες χώρες της ΕΕ όπου είναι ευρέως διαδεδομένο και δημοφιλές στις ηλικίες από 16-35 ετών. Οι Ελληνίδες σε ποσοστό 95% στις ηλικίες από 18-30 προτιμούν τη διακοπτόμενη συνουσία ως μέσο αντισύλληψης.

Και στους εφήβους (κορίτσια) σε ποσοστό 62,5% η πιο δημοφιλής μέθοδος είναι η διακοπτόμενη συνουσία, ενώ αμέσως μετά έρχεται το προφυλακτικό και ακολουθεί το χάπι με ποσοστό μόλις 3%. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των κυήσεων στην εφηβική ηλικία ήταν περίπου 5,3% το 1974, το 1992 έφτασε στο 10,3% και το 2002 ανέβηκε στο 15%.

Το καθημερινό άγχος προκαλεί δυσλειτουργία στους άνδρες

Σε δείγμα 13.750 ανδρών που τηλεφώνησαν στη συμβουλευτική γραμμή του σεξ, η πλειονότητα δήλωσε τις διαταραχές στύσης ως το σημαντικότερο πρόβλημα.

Το 58% αυτών είχαν πρόβλημα με τη στύση, το 19% αντιμετώπιζε πρόωρη εκσπερμάτιση, το 19% ανεσταλμένη εκσπερμάτιση και μόνο το 4% δήλωσε υποτονική επιθυμία. Οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες μονοπώλησαν σε ποσοστό 63% τη συμβουλευτική πλευρά της γραμμής. Είναι ενδιαφέρον το στοιχείο που λέει ότι αυτές καταγράφονται κυρίως στις ηλικίες μεταξύ 18-29.

Μεγάλο κομμάτι, όμως, κατέλαβαν και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άντρες κυρίως της ηλικίας μεταξύ 30-39 στις σχέσεις τους, σε ποσοστό 12%. Τα οργανικά νοσήματα που τους... πάνε πίσω και σεξουαλικά υπάρχουν στο 7%, οι ψυχικές διαταραχές στο 4%, ενώ ο μύθος γύρω από το μέγεθος του πέους... καταρρέει, καθώς απασχολεί μόνο το 2% των αντρών.

Πολλοί είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν σε καθήλωση τη σεξουαλική συμπεριφορά του άντρα. Πρώτον είναι το άγχος του σεξουαλικού ρόλου, που περιλαμβάνει την αποτυχία της στύσης, τη μη ικανότητα ελέγχου της εκσπερμάτισης και την αγωνία ικανοποίησης της συντρόφου. Δεύτερον είναι οι αγχώδεις συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη, επαγγελματικό στρες) και τρίτον η διαταραχή της ίδιας της προσωπικότητας (δειλία, απόρριψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ναρκισσιστικές συμπεριφορές κ.ά.).

Η εμφάνιση ενός σεξουαλικού προβλήματος στη ζωή ενός ζευγαριού μπορεί να απειλήσει την ποιότητα ζωής του και να οδηγήσει τους δύο συντρόφους σε μια συνεχή τριβή και ένταση, που ουσιαστικά θα τους απομακρύνει και θα τους ενεργοποιήσει τη διάθεση να αναζητήσουν αλλού τόσο τη σεξουαλική εικόνα όσο και την ψυχική επαφή.

Ανησυχητικό το νεανικό «φλερτ» με το ΑΙDS

Το Aids είναι σημαντικό κεφάλαιο της σεξουαλικής υγείας. Παγκόσμια Ημέρα κατά του Aids αύριο και παρατηρείται ανησυχητική έξαρση των κρουσμάτων Aids στη χώρα μας την τελευταία τριετία. Η ασθένεια πλήττει κυρίως τους 30άρηδες και 40άρηδες.

Τα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές, καθώς μέχρι και τον Οκτώβριο 2008 είχαν ήδη δηλωθεί 547 νέα περιστατικά (458 αφορούσαν άνδρες και τα 89 γυναίκες). Πέρυσι στο σύνολο του έτους δηλώθηκαν 517 περιπτώσεις.

Μπορεί σε απόλυτους αριθμούς η διαφορά να φαίνεται μικρή, αλλά οι επιστήμονες ανησυχούν πολύ, διότι η πορεία της νόσου εκτιμάται ότι θα είναι ανοδική. Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι η πλειονότητα των νέων περιστατικών Aids αφορά άτομα ηλικίας 25 έως 44 ετών, με πιο «ευάλωτους» τους άνδρες ηλικίας 30 έως 34 χρόνων και τις γυναίκες 25 έως 29 χρόνων.

Ο συνολικός αριθμός των ατόμων με Aids που δηλώθηκαν στην Ελλάδα από την πρώτη παρουσία της νόσου (1981) μέχρι και τον Οκτώβριο του 2008 ανέρχεται σε 9.229 άντρες και γυναίκες (7.409 άντρες, 1.772 γυναίκες).

Έρευνα του ΙΕΚ ΑΚΜΗ, που πραγματοποιήθηκε σε 1.100 νέους 18-22 ετών , και σε επεξεργασία της ALCO έδειξε ότι οι νέοι νιώθουν τρόμο σε ποσοστό 52,9% μπροστά στο Aids, αλλά παρ όλα αυτά το ενδιαφέρον για τη σεξουαλική υγεία του συντρόφου τους παρουσιάζεται μειωμένο. Μόνο το 29,6% ενδιαφέρεται πραγματικά... με ποιον κάνει σεξ.

Πρώτα αγχώνονται για την περίπτωση εγκυμοσύνης (53,3%), μετά για τα αφροδίσια νοσήματα (37,1%) και ύστερα για το Aids (32,9%).

Της Βίβιαν Μπενέκου. Από το ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου, 29 Νοεμβρίου 2008

Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες Νο 63 – Τσόντα και πάσης Ελλάδος

Με αναπτερωμένο το ηθικό συνεχίζει την πορεία του το πιο «πικάντικο» και συνάμα πιο cult κομμάτι της ελληνικής κινηματογραφίας. Τελευταία νέες ταινίες με εγχώριους πρωταγωνιστές κυκλοφορούν στην αγορά, αναπαράγοντας σε ποικίλες αναλογίες hardcore σκηνές, σουρεαλιστικό χιούμορ και στοιχεία μιας οικίας αντικουλτούρας –το πορνό δεν είναι πλέον ένα ακραίο θέμα- και ίσως γι’ αυτό επικίνδυνης ...

H σύγχρονη ιστορία της ελληνικής τσόντας, με την έννοια της οπτικοακουστικής και έντυπης «βιομηχανίας», ξεκινάει τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές ερωτικές ταινίες στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, ως «τσόντα» (δηλαδή πρόσθετο) στο κανονικό πρόγραμμα κινηματογραφικών προβολών (εξ ου και η ονομασία), ενώ το ίδιο διάστημα άρχισε και στη χώρα μας η ανάπτυξη του σχετικού περιοδικού Τύπου: Ιταλικά, στην πλειονότητά τους, περιοδικά έρχονται σε κούτες με φιλμ στην Ελλάδα, μεταφράζονται πρόχειρα, γίνεται η υποτυπώδης ένθεση των κειμένων, μοντάρονται στο χέρι και στέλνονται στο τυπογραφείο με κωμικούς τίτλους και έτσι, προχειροφτιαγμένα και κακοτυπωμένα, φτάνουν στα χέρια των αναγνωστών τους, προκαλώντας αναστάτωση.

Λίγο αργότερα ξεκινάει (και) στην Ελλάδα μια μικρή, βιοτεχνικής μορφής και βραχύβια παραγωγή ελληνικών πορνοταινιών, η οποία στηρίχθηκε (τεχνικά κυρίως) σε ορισμένους ανθρώπους του παλαιού ελληνικού κινηματογράφου, άνθισε στους πέριξ της πλατείας Ομονοίας κινηματογράφους και άφησε πίσω της cult ταινίες, αξέχαστες ατάκες και ορισμένες θρυλικές πλέον μορφές πρωταγωνιστών.

Από την εγχώρια παραγωγή θα αναδειχθούν cult ήρωες (Κώστας Γκουσγκούνης, Τέλης Σταλλόνε), η πρωταγωνίστρια Τίνα Σπάθη και δίπλα τους, αλλοδαπές στην πλειονότητά τους «ηθοποιοί» οι οποίες, κατά την ομολογία των ιστορικών παραγωγών και των σκηνοθετών, «αλιεύονταν» στην Πλάκα ή το Μοναστηράκι και έναντι μιας καλής για την εποχή αμοιβής, έπαιζαν σε ταινίες που, θεωρητικά, δεν θα εμφανίζονταν ποτέ στις χώρες τους.

Τη δεκαετία του ‘80 η άνθιση του βιντεοκλάμπ οδήγησε σε έκρηξη της διακίνησης και κατανάλωσης εισαγόμενων πορνοταινιών. Ακολούθησαν οι μαζικές εισαγωγές ξένων ανδρικών περιοδικών εξαίρετης πλέον τυπογραφικής και φωτογραφικής ποιότητας, αποκτήσαμε το δικό μας Playboy (και Penthouse και Hustler) και εκδόθηκαν τα πρώτα «σοβαρά» ελληνικά πορνοπεριοδικά, που εκτός από φωτογραφίες περιείχαν και αγγελίες γνωριμιών.

Η εμφάνιση της συνδρομητικής τηλεοπτικής πλατφόρμας στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 έφερε την τσόντα στα σπίτια μας, τα περιφερειακά αττικά κανάλια πήραν επάξια τη (μεταμεσονύκτια) σκυτάλη και στη συνέχεια, το ίντερνετ ήρθε για να επαναπροσδιορίσει (μια για πάντα, όπως φαίνεται) την έννοια του πορνό. Το ίντερνετ είναι το νέο απέραντο βασίλειο της τσόντας και μαζί με αυτό κάθε ψηφιακό μέσο που μπορεί να συνδεθεί σε αυτό. Ο λόγος για τα κινητά τηλέφωνα: Μετά το κατέβασμα (download) τραγουδιών ήρθε η ώρα για το κατέβασμα αισθησιακών φωτογραφιών και βίντεο.

«Καυτή» επιστροφή

Κατά μια έννοια η ελληνική πορνογραφία έχει μια «δεύτερη ευκαιρία», καθώς εδώ και μερικά χρόνια γυρίζονται και πάλι ταινίες ελληνικής παραγωγής, κυκλοφορούν βιβλία για την ιστορία του ελληνικού ερωτικού κινηματογράφου, επανεκδίδονται χαρακτηριστικές cult ταινίες των πρώτων χρόνων, πρωταγωνιστές της δεκαετίας του ‘70 δίνουν συνεντεύξεις και τιμώνται σε ειδικές εκδηλώσεις, ενώ διοργανώνεται σε ετήσια βάση το Ελληνικό Φεστιβάλ Cult Ταινιών, στο οποίο οι τσόντες αν και δεν είναι το μοναδικό είδος που προβάλλεται, εντούτοις κατέχει τη μερίδα του λέοντος. Ενδεικτικό του νέου κλίματος που επικρατεί είναι ότι πανελλαδικό τηλεοπτικό κανάλι προβάλλει μεταμεσονύκτια ντοκιμαντέρ για την πορνογραφική βιομηχανία και τις σεξουαλικές ιδιαιτερότητες και την ίδια στιγμή τα περίπτερα «βουλιάζουν» από εφημερίδες και περιοδικά με αισθησιακές ταινίες.

Όσον αφορά την παραγωγή ταινιών, ο άνθρωπος ο οποίος βρίσκεται πίσω από αυτό το δεύτερο κύμα ακούει στο όνομα Δημήτρης Σειρηνάκης, έχει σπουδάσει διοίκηση επιχειρήσεων στο εξωτερικό και στα 34 χρόνια του διευθύνει μια εταιρεία εισαγωγής και διανομής ταινιών (όχι μόνον ερωτικών), ενώ έχει προλάβει να γυρίσει επτά ταινίες, κάποιες από τις οποίες σεξουαλικού περιεχομένου. Πιο πρόσφατη είναι «Η εκδίκηση της παρθένας στα μπουζούκια», μια ταινία με υπόθεση άκρως ελληνική, με τσιγγάνους, μπουζούκια, κιτς υπερβολές και ατάκες επιπέδου Γκουσγκούνη.

Ο Δ. Σειρηνάκης θεωρείται ο μόνος επαγγελματίας παραγωγός πορνογραφικών ταινιών στην Ελλάδα. Τον συναντήσαμε στα γραφεία της επιχείρησής του στο Παλαιό Φάληρο και είχαμε μαζί του μια συζήτηση, στη διάρκεια της οποίας ο νεαρός παραγωγός και σκηνοθέτης θέλησε να διαλύσει ορισμένες παρανοήσεις που σχετίζονται με τη δραστηριότητά του. Ξεκινήσαμε, όμως, από τα επιχειρηματικά: «Η βιομηχανία ερωτικών ταινιών είναι ανθηρή στην Ελλάδα, όπως είναι παντού στον κόσμο. Το σεξ πουλάει. Υπάρχει μεγάλη παραγωγή σχετικών έργων, η οποία φτάνει μέχρι και τις 1.100 ταινίες το μήνα παγκοσμίως.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της περσινής χρονιάς, οι ερωτικές ταινίες (πωλήσεις και ενοικιάσεις) αποτελούν κατά μέσον όρο το 15% -20% του τζίρου των βίντεο και dvd κλαμπ, ενώ σε ορισμένα φτάνουν μέχρι και το 40%. Οι Έλληνες προτιμούν κυρίως τις ευρωπαϊκές ταινίες λόγω του ότι αυτές διαθέτουν σενάριο. Αντίθετα, τις αμερικανικές ταινίες τις προτιμούν λιγότεροι, καθ’ότι τις θεωρούν αρκετά ψυχρές για να ικανοποιήσουν το μεσογειακό ταμπεραμέντο».

Νέο κανάλι της διανομής είναι τα sex shops, τα οποία έχουν πληθύνει αυτό το διάστημα, προσφέροντας ένα πολύ ιδιαίτερο και πάντως «φιλικό» περιβάλλον για την πώληση ταινιών. «Τα sex shops είναι πράγματι ένα κανάλι διανομής, είναι όμως μικρή αγορά για τα DVD’s διότι πωλούν κυρίως άλλα προϊόντα», λέει ο ίδιος.

Όταν η συζήτηση έρχεται στο μείζον θέμα των εφημερίδων που διανέμουν πορνοταινίες, ο Δ. Σειρηνάκης είναι ιδιαίτερα καυστικός. «Έχω μια εταιρεία η οποία κάνει δήλωση στην εφορία, πληρώνει κανονικά τις υποχρεώσεις της και, φυσικά, δεν μπορώ να ανεχθώ το φαινόμενο της πειρατικής πώλησης προϊόντων που ανταγωνίζονται τα δικά μου. Δεν έχω πρόβλημα με τα Μέσα τα οποία πωλούν προϊόντα της ερωτικής βιομηχανίας, άλλωστε κι εμείς εκδίδουμε ένα περιοδικό το οποίο διανέμει ταινίες μας· εκείνο, όμως, που με εξοργίζει είναι η παρανομία, άνθρωποι που δεν πληρώνουν τίποτα και σε κανέναν».

Όσο για το ίντερνετ, ο Δ. Σειρηνάκης πιστεύει ότι μεγέθυνε την αγορά σε τζίρο και έδωσε την ευκαιρία σε εκατομμύρια ανθρώπους να δουν κάτι που ασφαλώς ήθελαν αλλά δεν τολμούσαν. Από την άλλη πλευρά, όμως, το ίντερνετ «κατέστρεψε την ίδια αγορά, ενθαρρύνοντας την πειρατεία». Ο Δ. Σειρηνάκης ενίσταται για τον ρόλο του κράτους και θέτει με έμφαση, διότι προφανώς τον απασχολεί πολύ, το ζήτημα της νομοθεσίας. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που υπάρχει σε αυτήν τη δραστηριότητα είναι η απουσία νομικού πλαισίου το οποίο να ρυθμίζει την αγορά και να προστατεύει το κράτος και τους επαγγελματίες από διάφορα φαινόμενα παράνομων δραστηριοτήτων, όπως η πειρατεία, το λαθρεμπόριο, το άθλιο φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας κ.λπ.

Όχι μόνο δεν έχουμε πρόβλημα με την εφαρμογή της νομοθεσίας που ισχύει σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά αντίθετα την επιζητούμε», τονίζει με έμφαση. Για ποια νομοθεσία, όμως, κάνει λόγο; Στις πορνογραφικές ταινίες πρέπει να παίζουν με τη θέλησή τους ενήλικα άτομα, τα οποία έχουν υπογράψει συμβόλαια, τα γυρίσματα να ξεκινούν απαραίτητα έναν μήνα μετά την υπογραφή του συμβολαίου (δίνεται χρόνος για μια δεύτερη σκέψη) και να προσκομίζουν κάθε φορά πιστοποιητικά υγείας. «Δεν μπορούν να μπαίνουν όλοι στο ίδιο καζάνι», σημειώνει ο Δ. Σειρηνάκης, ο οποίος διευκρινίζει ότι δεν έχει πρόβλημα εξεύρεσης ηθοποιών, καθώς έχει πολλές αιτήσεις για συμμετοχές σε ταινίες. Μια αγορά σε άνθιση.

Σεξ, βία και πορνό

Πολλά ακούγονται και πολύ περισσότερα έχουν γραφτεί εδώ και τρεις δεκαετίας για το πορνό. Η συγκεκριμένη βιομηχανία μοιάζει, όμως, να έχει ακόμα πολλά μυστικά να αποκαλύψει, ενώ η επίδρασή της δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί για την ακρίβεια, τώρα μελετάται σε βάθος. Για να διερευνήσουμε κοινωνικές και άλλες πτυχές της επίδρασης του πορνό ζητήσαμε τη γνώμη μιας ειδικού: Η Δέσποινα Σακκά είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Τη ρωτήσαμε για ποιο λόγο, σε μια εποχή τόσο ελεύθερη από περιορισμούς ηθικής τάξης, σε μια εποχή τόσο δυναμικής χειραφέτησης των γυναικών, υπάρχει τόσο έντονη ανάγκη για κατανάλωση γυμνού γυναικείου (και ανδρικού σώματος) και αναπαραγωγής της σεξουαλικής πράξης.

«Ούτε η εποχή μας είναι ελεύθερη ως προς τα σεξουαλικά ήθη ούτε χειραφέτηση των γυναικών και των ανδρών υπάρχει», υποστηρίζει και εξηγεί: «Ζούμε σε μια εποχή που κατά βάση είναι πατριαρχική και ανδροκρατική, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από έντονη κοινωνική βία. Στο πλαίσιο όλων αυτών, οι σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών είναι βαθιά ανισότιμες και εξουσιαστικές.

Η συμπεριφορά, επομένως, του τύπου «πληρώνω και το κέφι μου θα κάνω» ενέχει τη διάσταση εκμετάλλευσης και υποβιβασμού του άλλου ή της άλλης που ζει μέσα από αυτό, όπως και τη διάσταση της άσκησης εξουσίας, μιας εξουσίας πολλαπλής: Ως άνδρας προς την επί πληρωμή γυναίκα, ως έχων τα χρήματα προς εκείνον ή εκείνη που δεν τα έχει, ως ντόπιος προς τον αλλοδαπό, ως λευκός προς τον έγχρωμο κ.λπ.».

Η ίδια εκτιμά ότι οι αιτίες για την έντονη ανάγκη για γυμνό και σεξ είναι διάφορες και σύνθετες. Η Δ. Σακκά προειδοποιεί ότι στην περίπτωση του πορνό, αυτή η πλευρά που ενοχοποιείται από τη διάδοσή του είναι η γυναικεία, άδικα όμως. «Όπως είναι γνωστό, η ιστορία του πορνό δεν συντηρείται από τις γυναίκες αλλά από τους άνδρες», λέει με νόημα.

Όσο για τη θέση κάποιων ότι η ποσότητα της πορνογραφίας θα μπορούσε να μειωθεί με επιπλέον χειραφέτηση των γυναικών και σεξουαλική ελευθερία, η Δ. Σακκά εκφράζει ενδοιασμούς. «Τα ζητήματα αυτά είναι πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά και λιγότερο προσωπικά.

Η σεξουαλική ελευθερία και η σεξουαλική ενημέρωση χωρίς την οικονομική και κοινωνική χειραφέτηση και του άντρα και της γυναίκας δίνει μόνο μερική λύση στο ζήτημα», απαντάει χωρίς περιστροφές. Η καθηγήτρια του θρακιώτικου πανεπιστημίου απορρίπτει τη θεωρία περί κατευναστικής δράσης της πορνογραφίας αφού η βία και, μάλιστα, η σεξουαλική δεν έχει περιοριστεί: Πράγματι, τα αλλεπάλληλα κρούσματα βίας σε βάρος γυναικών στις μέρες μας αποτελούν αδιάψευστο σημάδι ότι περισσότερο πορνό δεν σημαίνει λιγότερους βιασμούς, παρενοχλήσεις, επιθέσεις ή δολοφονίες γυναικών.

Οσο για τον εκπαιδευτικό ρόλο του πορνό (έρευνες δείχνουν ότι στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες ένας στους τρεις εφήβους θεωρεί ότι έμαθε βλέποντας πορνογραφικές ταινίες), η Δ. Σακκά είναι απόλυτη. «Κανένας δεν μαθαίνει από το πορνό, μαθαίνουμε μέσα από τις σχέσεις μας με τους άλλους», καταλήγει.

«Πιπεράτη» έκθεση

Ο Βαγγέλης Χαραλάμπους, γενικός διευθυντής της Action Way, της διοργανώτριας εταιρείας της έκθεσης Erotica, βρίσκεται αυτό το διάστημα στη φάση της προετοιμασίας για τη φετινή έκθεση, που θα πραγματοποιηθεί μεταξύ 14-17 Μαΐου στο ΕΚΕΠ.

Η Erotica 2008 είχε μεγάλη επιτυχία και τα πάντα γύρω από το σεξ. «Είχαμε περίπου 38.000 επισκέπτες, το 40% αυτών ήταν γυναίκες και πολύ μεγάλο ποσοστό ήταν ζευγάρια όλων των ηλικιών. Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι το 60% των αγορών που πραγματοποιήθηκαν μέσα στην έκθεση, κυρίως στα sex shops, έγιναν από γυναίκες». Ο ιθύνων νους της Erotica υποστηρίζει ότι πρόκειται για μια έκθεση που εστιάζει στο πώς θα κάνει την ερωτική ζωή και την καθημερινότητα εν γένει πιο όμορφη.

«Τα εσώρουχα, π.χ., το μακιγιάζ, τα ρούχα, οι τρόποι να κρατηθεί το ενδιαφέρον έπειτα από μια μακροχρόνια σχέση είναι αυτά που πραγματεύεται. Ζούμε σε δύσκολες εποχές από κάθε άποψη. Ο κόσμος δεν αισθάνεται καλά κι αυτό το διαπιστώνουμε όλοι μας καθημερινά. Το σεξ είναι μία από τις ελάχιστες απολαύσεις και η έκθεσή μας δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσεις τα μέσα για να κάνεις την ερωτική σου ζωή καλύτερη».

Hταν άξιος

• Ο Κώστας Γκουσγκούνης είναι η πιο εμβληματική φιγούρα στον χώρο του ελληνικού πορνό. Έμεινε στην ιστορία όχι μόνο για τις επιδόσεις του αλλά και για τις σουρεαλιστικές ατάκες του, μέσα σε ένα κλίμα σκηνοθετικών ευκολιών που προκαλούσε αβίαστα το γέλιο. Σε μία από τις ταινίες του και κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης μουρμουρίζει δυνατά: «Πόπο, να είχα μια μπίρα τώρα!». Αμέσως εμφανίζεται στο πλάνο ένα χέρι που του δίνει ένα ποτήρι παγωμένη μπίρα. Την κατεβάζει μονορούφι και συνεχίζει το έργο του!

Θέατρο κορμιών

• «Πορνογραφία σημαίνει συνουσία, συνωμοσία στο φως των αστεριών για την Ευρώπη μα και για την Ασία, πορνογραφία στα μάτια των παιδιών. [...] Πορνογραφία σημαίνει ανταρσία, απελπισία, σκοτάδι και μαγεία. Πορνογραφία σημαίνει συνουσία, φωτογραφία, σημάδι των καιρών».

Το τολμηρό δείγμα γραφής του Άρη Δαβαράκη από τον ομώνυμο δίσκο του Μάνου Χατζιδάκι (1982) και την ομώνυμη παράσταση που κατέβηκε άδοξα αν και καμία σχέση δεν είχε με την πορνογραφία

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

• «Δεν πείραξα κανέναν με τις ταινίες μου ούτε προβάλλονταν στην τηλεόραση για να επιβάλλονται στα σπίτια. 'Οποιος ήθελε τις έβλεπε στις αίθουσες. Σήμερα υπάρχει ελληνικό σίριαλ που να μην έχει στήθος έξω;».
  

- H 55χρονη σήμερα Τίνα Σπάθη, η θρυλική πρωταγωνίστρια ερωτικών ταινιών της δεκαετίας του ‘70, «απολογείται» και συλλογίζεται για τη σημερινή θέση του γυμνού και του σεξ στα τηλεοπτικά δρώμενα.

Δεν είναι αυτό που νομίζεις

• Κατά καιρούς ανακυκλώνονται διάφοροι αστικοί θρύλοι που θέλουν Ελληνίδες πρωταγωνίστριες και πρωταγωνιστές του «κανονικού» κινηματογράφου της περιόδου 1965-1980 να έχουν λάβει μέρος σε πορνό. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για παραφιλολογία, που οφείλεται στο ότι διάφοροι παραγωγοί ταινιών μόνταραν με «δημιουργικό» τρόπο ταινίες πορνό ή πρόσθεταν εμβόλιμες σκηνές σε «αθώες» ταινίες, εξάπτοντας τη φαντασία, αλλά σπιλώνοντας ταυτόχρονα συνειδήσεις.
  

Το μέρος Νο 63 της έρευνας “Ο τρόπος που ζουν οι Έλληνες”. Των Θανάση Αντωνίου, Θώμης Μελίδου και Χαράλαμπου Νικόπουλου (reportage@pegasus.gr). . Από τις “Εικόνες”, τεύχος Νο 374, εβδομαδιαίο περιοδικό, ένθετο στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, 26 Απριλίου 2009.